نگاهی به نمایشنامه رادیویی

نوشته : مهدی خلیل زاده

نویسندگی برای رادیوهنر ظریفی است که هر قلم به دستی توانایی انجام آن را ندارد. این کار نیاز به ذوق سرشار و نیروی تخیل قوی و کار مداوم دارد و تا کسی استعداد لازم را برای این هنر ظریف نداشته باشد، موفق نمی شود.

فراموش نکنیم مطالبی که برای رادیو نوشته می شود، باید با مطالبی که برای سایر رسانه های گروهی (نوشتاری و یا دیداری) تهیه می شود تفاوت داشته باشد و رعایت کردن این تفاوت ها بی نهایت مهم و قابل توجه است.

اولین و بزرگترین مشکلی که برای نویسنده رادیویی وجود دارد، محدودیت زمانی است. به عبارت دیگر برای برنامه های رادیویی زمان محدودی در نظر گرفته می شود و نویسنده ناچار است مطلب خود را به شیوه ای بنویسد و تنظیم کند که در چارچوب زمانی که دراختیار دارد بگنجد و همین عامل انگیزه ای می شود تا کوتاه اما گویا بنویسد.

نویسنده رادیویی میداند که کار او با نویسنده داستان یا کتاب تفاوت هایی اساسی دارد و اگر نوشته او گنگ و مبهم و نامفهوم باشد، برای شنونده این امکان ندارد که که آن را دوباره بشنود، بنابراین یک نوشته رادیویی در کنار جذاب بودن باید کاملا روشن و تاحد ممکن کوتاه و آسان فهم باشد.

نویسنده برای نوشتن نمایشنامه در وهله اول باید موضوعی جالب و بکر را انتخاب کند، سپس آن را بپرورد. پروراندن مطلب (سوژه) بدین معناست که موضوع خام و ساده ای که خط اصلی نمایشنامه را تشکیل میدهد مطالعه و بررسی گردد و به آن شاخ و برگ داده شود.

بعد از پرورش موضوع، نوبت به صحنه پردازی میرسد. صحنه های نمایشنامه باید طوری تنظیم شوند که درعین مستقل بودن، حلقه ای از زنجیری باشند که داستان را به هم وصل کرده و پیش می برند.

فراموش نکنیم که نویسنده باید روحیه و خصوصیات شخصیت های داستان را ، حتی چگونگی ادای کلمات و حالات هنرپیشه ها ( خشم، حسادت و یا بی تفاوتی) را مشخص کند و روابط بین شخصیت ها را تعیین نماید و آن را تا پایان داستان حفظ کند.

نویسنده ممکن است در صورت نباز از گوینده ( روایتگر) در نمایشنامه خود استفاده نماید. این کار معمولا برای توجیه بیشتر شنونده انجام می شود، البته عوامل دیگری نیز می توانند انگیزه ای برای استفاده از گوینده به شمار آیند:

·ارائه نوعی پیش آگاهی و یا توجیه بیشتر شنونده

·کوتاه کردن داستان بلندی که در زمان مورد نظر نمی گنجد

·حذف دیالوگ های اضافی.

گوینده می تواند با گفتاری کوتاه صحنه آغاز نمایشنامه را برای شنونده شرح دهد و یا بعد از هرچند صحنه و دیالوگ بنا بر ضرورت مطالبی بیان نماید.

برای جداکردن صحنه های یک نمایشنامه رادیویی ازهم، می توان از موسیقی استفاده کرد. همچنین برای تاثیر بیشتر ویا تجسم بهتر بعضی صحنه ها می توان در پس زمینه آنها موسیقی قرار داد.صداهای کمکی تاثیر بسیار مهمی در تجسم صحنه ها دارند. گاهی استفاده از صداهای کمکی می تواند جانشین چندین صفحه نوشتاری شود.

از یاد نبریم که شنونده نمایش رادیویی برخلاف تماشاگر فیلم، بازیگران نقش ها را نمی بیند، بلکه آنها را از صدا و نامشان تشخیص میدهد و روند داستان را دنبال میکند. پس نویسنده میکوشد در درجه اول یرای شخصیتهای داستان، نامی متناسب با نقش و سنشان انتخاب نماید. سپس در صحنه های اولیه ترتیبی میدهد تا شنونده با نام و شخصیت نقش آفرینان داستان آشنا شود و در یک دیالوگ ساده چند مطلب برای شنونده روشن می سازد:

·نام شخصیت داستان

·جایگاه شخصیت

·عملی که در گذشته اتفاق افتاده و میتواند آغازگر ماجرایی شود که شنونده از آن بی خبر است

·مسائلی که روابط بر حول آنها شکل میگیرد

نکته قابل توجه دیگر نمایشنامه های رادیویی، وجئد شخصیت هایی است که درعین اینکه حضور دارند نباید و یا به عللی نمی توانند سخن بگویند. در فیلم سینمایی و نمایش های تلویزیونی، چون تصویر آن شخصیت ها نشان داده می شود مساله حل شده است، اما در رادیو چون شنونده صحنه های اجرایی و شخصیت های رادیویی را به چشم نمی بیند، بنابراین باید ازطریق دیگری به این منظور نایل شد.

برای نمونه صحنه ای را مجسم کنید که دو نفر در بیابان آتشی روشن کرده اند و در کنار آن نشسته اند و منتظر هستند تا چای که بر روی آتش است آماده شود. علاوه بر این دو نفر، شخصیت دیگری نیز در نمایشنامه وجود دارد که به علت بیماری در کناری خوابیده است. اگر این صحنه ای از فیلم سینمایی یا تئاتر باشد، تماشاگر مرد بیمار را به چشم خود در صحنه می بیند، ولی در نمایش رادیویی فقط دو نفری را که صدایشان را میشنود، می شناسد و از وجود نفر سوم بی خبر می ماند. در چنین حالتی نویسنده می تواند با دیالوگی که میان آن دو شخصیت اول انجام میگیرد، شنونده را از وجود نفر سوم با خبر کند.

اولی: بعد از این راه طولانی و خسته کننده، چایی میچسبه

دومی: آره، وقتی چایی حاضر شد، یک لیوان هم به مراد میدم، حالش را جا می آره

اولی: فعلا بگذار استراحت کنه، گمان کنم تب کرده

گاهی لازم می شود، قدرت بدنی و یا شکل و قیافه ظاهری یک و یا چند شخصیت نمایشنامه برای شنونده مشخص شود. در این صورت نویسنده باید با دیالوگی این موضوع را به شنونده منتقل نماید. مانند:

پرویز: جمال وقتی فکر میکنم تو با آن هیکل لاغر و تکیده ات باید با ارسلان کشتی بگیری، دلم میلرزه، خیال می کنی چند ثانیه می توانی در برابر او دوام بیاوری؟

با شنیدن این دیالوگ شنونده متوجه می شود که قرار است جمال و ارسلان با هم کشتی بگیرند و اینکه جمال جثه ای لاغر و تکیده دارد و برخلاف او ارسلان کشتی گیر ورزیده ای است.

برای تجسم بهتر صحنه های نمایش رادیویی، نویسنده می تواند با توضیح کوتاهی - بدون استفاده از گوینده - وضعیت را برای شنونده روشن تر کند. برای مثال:

دربان ساختمان: بله آقا ، آدرسی که به دنبالش می گردید همین جاست، تا آخر راهرو تشریف ببرید، سمت راست، شماره12، ضمنا توجه داشته باشید که موزائیک های کف راهرو را کنده اند، با احتیاط عبور کنید.

هنگامی که نویسنده نمایشنامه را به پایان می برد، برای کامل کردن آن باید اطلاعات زیر را در صفحه اول ارائه نماید:

·نام نمایشنامه

·نام نویسنده و اگر ترجمه باشد، نام نویسنده متن اصلی و نیز نام مترجم

·اگر نمایشنامه از منبع دیگری گرفته شده و یا حتی اقتباس شده باشد، باید مشخص شود

·چنانچه نمایشنامه از کتاب و یا اثری گرفته شده است، باید نام آن کتاب و نویسنده اش مشخص شود

·نوع نمایشنامه تعیین شود (تاریخی، مذهبی، اجتماعی، خانوادگی، تخیلی و...)

·مشخص کردن نقش ها و در صورت لزوم، شرحی کوتاه برای توجیه بیشتر هرکدام از آنها

·صداهای کمکی مانند باد، باران، صدای سوت و...

·موسیقی مورد نیاز

و سرانجام اینکه، چون رادیو وسیله است که به علت تنوع و ارزانی در اختیار تمام اقشار جامعه قرار میگیرد و استفاده از آن در هر موقعیت جغرافیایی ممکن است، دقت در تهیه و تنظیم برنامه های رادیویی نیز متناسب با جایگاه و فراگیری رادیو در زندگی اجتماعی از اهمیت و حساسیت ویژه ای برخوردار میگردد در این میان متن هایی که به منظور اجرا و پخش رادیویی نگاشته می شوند دارای جایگاه ویژه ای هستند و می بایست با آگاهی از شیوه های علمی و فنی به این نوع از نویسندگی پرداخته گردد تا در ارتباط رادیو با مخاطب خللی ایجاد نشده و کارهایی مورد قبول ارائه گردند.

نگاهی به نمایشنامه رادیویی

مطالب مشابه :

نگاهی به نمایشنامه رادیویی

نمایشنامه کوتاه رادیویی

ضرورت طنز رادیویی

خلاصه 50نمایشنامه ایرانی

انتشار 6 نمايشنامه راديويي

دانلود نمایشنامه کوتاه (2)

زندگی و زمانه‌ی سردبیر جوانِ «توفیق» / فیروزه خطیبی

بیوگرافی پوریا پورسرخ

نمایشنامه تک نفره (کمدی پرواز ) نوشته عبدالرضا رشیدی