ضوابط و استانداردهاي كلي فضاها(طراحی معماری)

16ـ عرض مفيد بازشوي درها نبايد كمتر از 81 سانتيمتر باشد. اگر از درهاي دو لنگه استفاده شده است عرض مفيد بازشوي يك لنگه از آنها نبايد كمتر از 81 سانتيمتر باشد . 17ـ عرض مفيد درهاي تك لنگه‌اي در معابر خروجي نبايستي بيش از 122 سانتيمتر باشد . 18ـ سطح كف دو طرف در بايد در يك سطح باشد و اين يكساني سطوح بايد حداقل به اندازه عرض لنگه بزرگتر در ادامه داشته باشد . 19ـ هنگام چرخش در به سمت مسير خروجي بايد اجازه دهد كه حتي المقدور 2/1 عرض خروجي مورد نياز راهرو يا كريدور باز و بدون مانع باشد . وقتي در كاملاً باز مي‌شود برآمدگي و جلو آمدگي در نبايد بيش از 18 سانتيمتر از عرض راهرو يا كريدور را مسدود نمايد. 20ـ درهاي دوار نبايد براي فضاهايي كه بيش از 50 نفر بوده تعبيه گردد. £  آيين كار ايمني پنجره‌هاي مدارس[1]   1ـ طرح و ابعاد پنجره نبايد طوري باشد كه شيشه خور آن داراي سطح بزرگي باشد . 2ـ بر حسب طرح در بعضي موارد مي‌توان با رعايت مسائل ايمني در جلوي پنجره‌ها بالكن و يا تراس كم عرض در نظر گرفت . 3ـ جهت جلوگيري از سقوط كودكان در طبقات بالاتر مي‌توان از حفاظ استفاده نمود. 4ـ هر نوع كلاس يا فضاي آموزشي با مساحت بيش از 23 متر مربع بايستي حداقل داراي يك پنجره جهت خروج اضطراري يا تهويه باشد . 5ـ پنجره‌ها بايستي از داخل و بدون استفاده از وسايل و ابزار قابل بازشدن باشد و حداقل ابعاد بازشوي پنجره بايستي به ترتيب ( 50 سانتيمتر عرض و 60 سانتيمتر ارتفاع ) بوده و سطح بازشوي آن از 53/0 متر مربع كمتر نباشد. 6ـ ارتفاع لبه پايين بازشوي پنجره از كف تمام شده نبايد بيش از 112 سانتيمتر باشد . 7ـ فاصله قفل يا وسيله بازكردن پنجره از كف تمام شده نبايد بيش از 137 سانتيمتر باشد . 8ـ در صورتيكه كلاس يا فضاي آموزشي داراي يك در باشد كه مستقيماً به يك فضاي باز ارتباط دارد مي‌توان از تعبيه پنجره براي آن صرفنظر نمود. 9ـ محل نصب پنجره‌ نبايد طوري باشد كه در موقع بازشدن ايجاد برخورد مزاحمت نمايد. 10ـ پنجره‌هايي كه در انتهاي راهروها و كريدور و پاگرد پلكان‌ها نصب مي‌گردند بايد از كف داراي ارتفاع 80 سانتيمتر باشد و در غير اينصورت تا اين ارتفاع ( 80 سانتيمتر ) داراي نرده چوبي و يا فلزي مناسب باشند .   آيين كار ايمني كريدورها و راهروهاي مدارس [2]   1ـ عرض راهروها در مدارس چهار كلاسه بايد 4/2 متر باشد و به ازاء هر كلاس بيشتر 20 سانتيمتر به عرض آن اضافه شود . 2ـ سطح راهروها براي 8 تا 15 كلاس 10% تا 27 كلاس 12% و تا 36 كلاس 14% و بيشتر از آن 15% كل سطح زير بنا . 3ـ سطح راهروها براي دوره‌هاي دبيرستان تا 12 كلاس 12% و بيشتر از 12 كلاس 15% كل سطح زيربنا . 4ـ راهروهاي ارتباطي ساختمانها كه در فضاي آزاد قرار گرفته‌‌اند بايد سرپوشيده باشند ، از اين راهروهاي سر پوشيده مي‌توان در فصول سرد و در مواقع بارندگي به عنوان فضاي تفريح استفاده مي‌شود. 5ـ چنانچه از بالكن و يا پل ارتباطي بين دو ساختمان به عنوان راهرو استفاده شود ، جهت جلوگيري از سقوط بايد نرده حفاظتي به ارتفاع حداقل 80/1 متر از كف راهرو داشته باشد . 6ـ فاصله ميان نرده‌هاي موازي نبايد بيشتر از 10 سانتيمتر باشد .     ضوابط طراحي ايمني پلكان [3] 1ـ تعداد پله‌ها در هر پلكان از سه پله كمتر نباشد .( وجود يك يا دو پله باعث بهم خوردن تعادل حركتي دانش‌آموزان مي‌شود. ) 2ـ براي پلكانهاي با تعداد بيش از سه پله بايد داراي نرده محافظ باشد . 3ـ در صورتيكه عرض يكسر پلكان بيش از 3 متر باشد در اين صورت بهتر است در وسط نيز داراي نرده باشد . 4ـ پلكانهاي رابط مانند پلكان محوطه باز بايد داراي نرده حفاظتي باشند. 5ـ ارتفاع نرده براي بزرگسالان بايد cm90 و براي خردسالان 75 ـ 80 سانتيمتر باشد. 6ـ قطر پروفيل دستگيره پلكان 35 ميليمتر و فاصله آن از ديوار مجاوز حداقل 70 ميليمتر مي‌باشد. 7ـ شيب كف پله نبايد از 2% درصد بيشتر باشد . 8ـ در هر پلكان عرض كف‌هاي پله با هم برابر و نيز ارتفاع سينه‌هاي پله با هم مساوي باشند. 9ـ شيارهاي لبه پله در جهت طول پلكان باشد تا باعث خطاي چشم نشود . 10ـ فاصله ميان پله و سقف بالاي آن نبايد از 2 متر كمتر باشد. ( اين فاصله به طور عمودي اندازه‌گيري مي‌شود. ) 11ـ براي تعيين اندازه كف پله و ارتفاع سينه پله از فرمول زير استفاده شود . 63  تا 2h + t = 61   كف پله = t  و ارتفاع پله = h   £ اصول طراحي ايمني مدارس در برابر آتش  (مبحث فرار ) [4]   1ـ اصطلاحات ـ تخليه خروج : بخشي از راه خروج كه بين خروج و معبر عمومي قرار گرفته است . ـ حريق بند : قسمتهايي از بنا شامل ديوار ، سقف و كف مقاوم حريق كه بتواند در مقابل سوختن تمام بار حريق واقع در فضاي مربوط به خود ايستايي و مقاومت كند . ـ در خودكار بسته شونده : اين اصطلاح به درهاي حريق يا ساير بازشوها گفته مي‌شود كه به منظور بسته شدن در يا باز شدن آن به هنگام حريق در اثر واكنش به برخي از محصولات احتراق يا از طريق گرفتن فرمان از محل ديگر است . ـ ديواردود بند : ديوار يا ديواره‌اي است كه راهروي خروج را قطع مي‌كند و به يك يا چند در مجهز است. اين ديوار بايد مانع گسترش آتش و دود باشد . ـ سطح مخاطره آميز : فضاهايي از ساختمان كه عملكردهايي شامل نگهداري ، تهيه و يا كاربرد مواد بسيار قابل احتراق ، مواد منفجره ، مواد توليد كننده دود و يا گازهاي سمي ، مواد شيميايي مضر و مهلك كه امكان توليد شعله ، انفجار ، مسلم يا ايجاد حساسيت داشته باشد را سطوح مخاطره آميز گويند. ـ ظرفيت راه خروج : مجموع مقدار عرضي كه مجموع راه خروج در تمام طول مسيرها با توجه به بار تصرف با آن اندازه مي‌شود در شرايط معمولي حداقل مقدار اين عرض 76 سانتيمتر است . 2ـ طراحي كليه راههاي خروج در ساختمان مدارس مي‌بايست به گونه‌اي باشد كه اولاً به وضوح قابل رؤيت متصرفان باشد و ثانياً به طرز آشكاري علامت گذاري شده باشد به طوريكه راه منجر به مكان امن به روشني قابل دسترسي باشد . 3ـ طول مسير دسترسي به خروجي‌ها بايد در روي كف و در طول محور مركزي راه عبور معمول و از فاصله 30 متر مانده به دورترين نقطه هر فضا تا وسط در خروج اندازه‌گيري شود . 4ـ تمام راهروهايي كه به عنوان دسترسي خروجي براي تخليه بيش از 30 نفر در نظر گرفته ميشوند با كاربرد اجزاي سازه‌اي مقاوم باشند و حداقل يك ساعت در مقابل حريق از ديگر بخشهاي ساختمان مجزا باشند و درهايي كه به آنها باز مي‌شوند حداقل به مدت 30 دقيقه در برابر حريق مقاوم باشند . طرح و نصب اين درها بايد به گونه‌اي باشد كه احتمال نشت دود از آنها به حداقل ممكن كاهش يابد . 5ـ راهروهاي دسترسي خروجي بايد داراي حداقل 250 سانتمتر عرض مفيد باشد. 6ـ استقرار هر نوع تأسيسات و تجهيزات از قبيل آبخوري ، جالباسي و غيره چه به صورت ثابت و چه قابل انتقال در راهروهاي دسترسي خروج به شرطي مجاز خواهد بود كه عرض مفيد راه به كمتر از 183 سانتيمتر كاهش نيابد . 7ـ در راهروهاي دسترسي خروج ، هيچ بن بستي نبايد داراي طول بيش از 6 متر باشد . 8ـ راهروهاي دسترسي به رديفهاي صندلي بايد حداقل 107 سانتيمتر عرض مفيد داشته باشند مگر آنكه راهرو از يك طرف با ديوار مجاور باشد كه در آن صورت عرض مفيد آن مي‌تواند به حداقل 91 سانتيمتر كاهش يابد . راهروهايي كه براي دسترسي به حداكثر 60 صندلي در نظر گرفته شوند استثنائاً مي‌توانند حداقل 76 سانتيمتر عرض مفيد داشته باشند . آرايش و موقعيت راهروها و صندلي‌‌ها در هر حال بايد به گونه‌اي باشد كه بين هر صندلي و راه حداكثر 6 صندلي وجود داشته باشد . 9ـ طول دسترسي‌هاي خروج در ساختمان مدارس از هر نقطه بنا نبايد از 45 متر بيشتر شود مگر آنكه تمام بنا با شبكه با رنده خودكار تأييد شده محافظت شده باشدكه در آن صورت استثنائاً اين طول به 60 متر افزايش مي‌يابد. £  آتش (1) : [5] 10ـ در ساختمانهاي آموزشي كه در طبقات بالاي همكف بيش از 75 نفر و يا در زير همكف بيش از 40 نفر باشند ، پلكانها ، راهها و مسيرهاي خروج ( اعم از وروديها ، هالها ، پاگردها و غيره ) بايد با ديوارهاي غير قابل احتراق حداقل 2 ساعت مقاوم حريق به طور كامل درزبندي و مجزا شوند .16

11ـ محافظت بازشوها توسط درها و پنجره‌هاي حريق بر حسب محافظت و رعايت حداكثر سطح مجاز شيشه خور در آنها به شرح زير مي‌باشد : محل قرارگيري بازشوها وسيله محافظت ساعت محافظت سطح شيشه خور مجاز حداكثر مساحت به متر مربع حداكثر اندازه هر بعد به متر ديوارهاي حريق و ديوارهاي تفكيك مالكيت با 3 يا 4 ساعت مقاومت در حريق 3 سطح شيشه خور مجاز نيست ديوارهاي دوربند معابر قائم حريق با 2 يا 1 ساعت مقاومت در حريق 2/1 1 يا 1 065/0 3/0 ديوار تقسيم راهروها و ساير اتاقها با 1 ساعت مقاومت در يا پنجره حريق 4/3 84/0 35/1 ديوارهاي خارجي در معرض حريقهاي برخوردي شديد در حريق 2/1 1 سطح شيشه خور مجاز نيست ديوارهاي خارجي در معرض حريقهاي برخوردي متوسط در يا پنجره حريق 4/3 47/0 35/1 ديوارهاي خارجي در معرض حريقهاي برخوردي شديد در يا پنجره حريق 4/3 84/0 35/1 12ـ ايجاد هرگونه روزنه نفوذي در دور بندهاي خروج مجاز نمي‌باشد مگر در موارد زير : ـ عبور داكتها و ديگر تجهيزات لازم در مواردي كه تراكم هوا و ايجاد فشار مثبت در درون دوربند خروج ، ضروري اعلام شود . ـ عبور لوله‌هاي مربوط به شبكه‌هاي آتش نشاني . ـ عبور لوله‌هاي هادي برق ويژه فضاي خروج . 13ـ فقط آن دسته از پلكانهاي خارجي بنا مي‌توانند به عنوان خروج محسوب شوند كه داراي مشخصات زير باشند : ـ ساختار آنها توسط ديوار با نرخ حداقل 2 ساعت مقاوم حريق در فضاهاي داخلي جدا باشد و از نزديكترين بازشو دست كم 3 متر فاصله داشته باشد. ـ به بام بخش ديگري از بنا يا 6 بام بناي مجاور كه ساخته مقاوم حريق و راه خروج ايمن و پيوسته‌اي دارد ارتباط داشته باشد. ـ داراي جان پناه باشد . 14ـ درهاي مقاوم در برابر آتش بايستي خودكار باشند و خود به خود بسته شوند و بر روي آن علايم هشدار دهنده نصب شود و به جز در مواقع اضطراري بايستي بسته باشند . در نزديكي راه پله قرار گيرند و تا مدت زمان 2/1 ساعت در مقابل آتش مقاوم باشند. 15ـ درهاي بازشو به قفسه‌هاي پلكان ، وقتي كه كاملاً باز هستند نبايستي از ميزان عرض گذر عبور مؤثر بكاهند و نبايستي كمتر از عرض پاگرد در نظر گرفته شوند و عرض گذر نبايد كاهش پيدا كند به طوري كه عرض آن كمتر از پهناي راه پله نباشد . عرض دري كه به داخل پاگرد راه پله باز مي‌شود نبايستي بيشتر از 900 ميليمتر باشد . 16ـ مساحت فضاي پناهدهي در هر يك از دو طرف خروجيهاي افقي بايد براي تمام متصرفان هر دو طرف تكافو نمايد . به اين منظور در هر طرف بايد به ازاي هر نفر حداقل 28/0 متر مربع مساحت خالص در نظر گرفته شود . 17ـ در مدارس سه طبقه و بيشتر دو راه پله لازم است اما در اين حالت تعداد بيشتري لازم است : الف) فاصله تا نزديك‌ترين راه پله بيشتر از 30 متر باشد ( براي انتهاي بن بست بيشتر از 18 متر باشد ) ب) تعداد ساكنين طبقه بالاتر بيش از 120 نفر باشد . ج) براي رعايت توصيه‌هايي كه در جداول عرض راه پله‌ها با تعداد كودكان داده شده است . د) براي انطباق با توصيه‌هاي جداول 1 در مورد خروجي از سالنهاي مرتبط با ساختمان در طبقات بالاتر از همكف . 18ـ در مدارس دو طبقه يك راه پله كافي است مشروط بر اينكه : الف) تعداد ساكنين طبقه اول كمتر از 120 نفر باشد . ب) در صورتي كه فاصله هر دو تا پله كمتر از 18 متر باشد و يا توسط ديوارهاي جداكننده متحرك كمتر از 12 متر شود . ج) هيچ قسمتي از راه پله‌ها از لحاظ آتش سوزي مخاطره آميز نباشد . 19ـ حداقل عرض راه پله بايد 110 سانتيمتر باشد . 20ـ اگر عرض راه پله مساوي و يا بيش از 220 سانتيمتر باشد بايد به وسيله ميله دستگيره به دو قسمت تقسيم گردد كه هر كدام مساوي يا بيش از 110 سانتيمتر باشد . 21ـ حداقل بايد جعبه پله در طرفين ساختمانهاي آموزشي قرار گرفته باشد اگر طراحي يا ابعاد ساختمان امكان چنين وضعي را ندهد ، بيش از 60 شاگرد ( دو كلاس 30 نفره ) بعد از محدوده پلكان وجود داشته باشند در غير اينصورت بايد در منطقه بن بست پله فرار پيش بيني نمود . 22ـ پلكان بايد به طريقي طراحي شود كه راه تخليه افقي ( راهروها ) آن را قطع نكند تا تمام دانش‌آموزان كلاسها به طرف پله و در جهت خروج ساختمان هدايت شوند . قفس پله با ديوارهاي پر يا پنجره‌هاي رو به خارج ساختمان محصور گردد تا در مواقع حريق از شعه و دود محفوظ بماند . 23ـ ابعاد پله : الف) h : ارتفاع پله كمتر يا مساوي 163 ميلي متر باشد . ب) w : كف پله كمتر يا مساوي 280 ميلي متر باشد و هرگز كمتر از 250 ميلي متر نشود . 24ـ تعداد پله‌هاي يك رشته پله بايد حداقل بيشتر يا مساوي 3 عدد باشد و حداكثر كمتر يا مساوي 15 عدد باشد . تغيير سطح بايد قابل رؤيت بوده و فرد بايد متوجه اين تغيير و اختلاف سطح شود . 25ـ زمانيكه ساختمان دچار حريق مي‌شود بلافاصله احتمال دارد كه اطراف پله فرار را شعله‌هاي آتش و دود فرا گيرد لذا توصيه مي‌شود در ساختمانهاي بيش از 4 طبقه پله فرار به وسيله كانال عمودي محافظت شود . 26ـ حداكثر شيب مسير نبايد از 1 به 8 و حداكثر ارتفاع آن از 7/3 متر بيشتر باشد البته در مواردي كه شيب از 1 به 15 بيشتر نيست نيازي به پاگرد نخواهد بود . شيب بايد از تراز پايين تا بالا كاملاً يكنواخت باشد . 27ـ هر شيب راه بايد حداقل 12 سانتيمتر عرض مفيد داشته باشد . 28ـ سرانه دانش‌آموزان به فضاهاي آموزشي : انواع استفاده در كاربري آموزشي و فرهنگي واحد تصرف به ازاي هر نفر كلاسهاي درس 9/1 متر مربع سطح خالص كارگاهها ، آزمايشگاهها و ساير فضاهاي آموزشي علمي 6/4 متر مربع خالص مراكز آموزشي و مراقبتي غير شبانه‌روزي 3/3 متر مربع خالص سالنهاي مطالعه در كتابخانه‌ها 3/9 متر مربع نا خالص 29ـ عرض هر يك از قسمتها و اجزاي مختلف راه خروج به ازاي هر نفر 8/0 سانتيمتر و عرض ساير خروجها با مسير افقي با شيبدار به ازاي هر نفر 5/0 سانتيمتر در نظر گرفته شود . 30ـ عرض هيچيك از دسترسهاي خروج نبايد از 91 سانتيمتر كمتر شود . 31- در هر طبقه ساختمان آموزشي حداقل دو راه مجزا و دور از هم لازم است . اما چنانچه بار متصرف تمام طبقات يا بخش‌هايي از آنها بين 500 تا 1000 نفر باشد حداقل 3 راه خروج مجزا و دور از هم لازم است و براي بيش از 1000 نفر حداقل 4 راه خروج مستقل لازم است .   £  آيين كار اصول طراحي ايمني مدارس در برابر آتش : [6]   1ـ زماني كه ساختمان آموزشي از خيابانهاي اصلي و جاده دور مي‌باشد مسير دسترسي جهت خودروهاي آتش نشاني مورد نياز است  و عرض هر مسير دسترسي كه امكان عبور خودروهاي آتش نشاني از آن باشد بايستي حداقل داراي 3 متر پهنا باشد . 2ـ جهت مانور خودروهاي آتش نشاني و عمليات نجاب بايستي در مقابل ورودي اصلي ساختمان تا فاصله 6 متري از آن هيچگونه مانعي وجود نداشته باشد . 3ـ مي‌بايست يك منبع آب قابل دسترسي در فضاهاي باز اماكن آموزشي تعبيه شود و علاوه بر اين وجود يك يا دو شير آب آتش نشاني در نزديكي و مجاور مراكز آموزشي ضروري است بويژه اگر اين اماكن دور از معابر اصلي باشند . 4ـ مأموران آتش نشاني نيز به طور معمول نبايستي جهت اطفاء آتش سوزيهاي احتمالي بيش از 100 متر لوله كشي نمايند به همين دليل فاصله دورترين نقطه همكف ساختمان از نزديكترين شير آب آتش نشاني بايستي اجازه اين عمل را بدهد . 5ـ لوله‌هاي خشك و تر آب آتش نشاني داخلي معمولاً در مدارس مورد نياز نخواهند بود مگر آنكه ساختمان مدرسه بيش از 4 طبقه ارتفاع داشته و يا دور از معابر اصلي عبود خودروهاي آتش نشاني قرار داشته باشد . 6ـ علاوه بر خاموش كننده‌هاي آبي و كف ، تجهيزاتي از نوع آبي بايستي در سرتاسر ساختمان نصب شود و فاصله بين خاموش كننده تا نقاط دور دست ساختمان در زمان بروز حريق نبايستي از 30 متر تجاوز كند . 7ـ براي هر خاموش كننده بايد قفسه يا طاقچه‌اي در نظر گرفته شود كه كف اين قفسه حداكثر 4/1 متر بالاتر از سطح زمين يا كف طبقه قرار گيرد. 8ـ در صورتيكه طبقه‌اي از ساختمان مدرسه در زير طبقه همكف و يا خروجي ساختمان قرار داشته باشد ، بايد هر كدام از كلاسها و اطاقهاي اين طبقه مجهز به پنجره‌اي مشرف به بيرون باشند كه تخليه اضطراري افراد از آن امكان پذير باشد. ² مقررات كلي مبحث سوم  ( مقررات ملي ساختمان ) 1ـ بر اساس ضوابط مبحث سوم مقررات ملي ساختمان ، هر بنا بايد به راههاي خروج اصلي و بدون مانع مجهز گردد تا در صورت بروز حريق در آن ، خروج به موقع يا فرار به هنگام همه متصرفان به راحتي ميسر باشد  . به اين منظور بايد نوع ، تعداد ، موقعيت و ظرفيت راههاي خروج در هر بنا با توجه به وسعت و ارتفاع همان بنا ،متناسب با ويژگيهاي ساختمان و مصرف كننده‌گان طراحي شده باشد . 2ـ هيچ بنايي نبايد به گونه‌اي به تصرف جديد تغيير داده شود كه تعداد ، عرض ، كارآيي يا ايمني خروجهاي آن به مقدار كمتر از آنچه كه قبلاً بوده است يا در اين مقررات براي تصرف جديد تصريح شده است كاهش يابد . 3ـ تمامي اقدامات و شرايطي كه كارآيي درست راههاي خروج را كنترل و تضمين مي‌كنند بايد به نحوي طراحي  و به كار گرفته شوند كه هر جا لازم شود با تدابير لازم در صورت قابل استفاده نبودن يكي از راههاي خروج راه ديگري به كار گرفته شود . 4ـ در هر بنا ، خروجها بايد در مكانهايي طراحي و ساخته شوند كه در تمام اوقات تصرف ازتمام نقاط بنا راه خروج آزاد و بدون مانعي در دسترس باشد. 5ـ در هر بنا ، خروجها تا حد امكان در مكانهايي طرح شوند كه متصرفان بتوانند به وضوح آنها را ببينند در غير اينصورت هر راه منتهي به خروج بايد آنچنان كه هر متصرف از هر نقطه بنا بتواند به سرعت راه فرار را پيدا كند به طرزي آشكار و مشخص علامتگذاري شود . 6ـ استفاده از هر گونه قفل يا وسيله سد كننده در مسيرهاي خروج كه احياناً فرار به موقع را مانع شود ممنوع است . 7ـ در طراحي بنا ، هر بخش از يك بنا يا هر ساختمان چنانچه  به عنوان تنها راه خروج در نظر گرفته شده باشد و به علت ويژگي ابعاد ، نوع تصرف يا چگونگي طرح و تنظيم راه خروج اين احتمال وجود داشته باشد كه در صورت بروز حريق آن راه با آتش و دود مسدود گردد  ، تأمين راه خروج ديگري به صورت مجزار و دور از مسير خروج اول الزامي است . 8ـ فضاهاي مورد استفاده كودكان پيش از دبستان و دانش‌آموزان سال اول دبستان بايد فقط در تراز تخليه و اتاقهاي مورد استفاده دانش آموزان سال دوم دبستان حداكثر يك طبقه بالاتر از تخليه خروج واقع شوند . 9ـ راهروهاي دسترسي خروج بايد دست كم 185 سانتيمتر عرض مفيد داشته باشند . استقرار هر نوع آبخوري يا تجهيزات ديگر در راهروهاي دسترس خروج به شرطي مجاز خواهد بود كه عرض مفيد راه به كمتر از 185 سانتيمتر كاهش نيابد . 10ـ در هر طبقه بايد حداقل دو خروجي دور از هم تعبيه شده  باشند همچنين هر اتاق يا فضا با ظرفيت بيش از 50 نفر يا سطحي بيش از 95 متر مربع بايد حداقل از طريق دو در دور از هم به راهروهاي دسترس خروج منتهي به خروجهاي دور از هم مربوط شود . 11ـ در راهروهاي دسترس خروج هيچ بن بستي نبايد طولي بيش از 6 متر داشته باشد. 12ـ درهاي لولايي اگر به راهروهاي دسترس خروج باز شوند بايد عقب تر از ديوار راهرو قرار گيرند كه با ترافيك راهرو برخورد نكنند در غير اينصورت لازم است با 180 درجه چرخش بتوانند بر روي ديوار راهرو مستقر شوند. بازشدن درها در هر حالتي نبايد عرض براي راهروها را به كمتر از نصف كاهش دهد . 13ـ راهروهاي دسترسي به رديفهاي صندلي بايد حداقل 110 سانتيمتر عرض مفيد داشته باشند مگر آنكه راهرو از يك طرف با ديوار مجاور باشد كه در آن صورت عرض مفيد آن مي‌تواند به حداقل 90 سانتيمتر كاهش يابد .  راهروهايي كه براي دسترسي به حداكثر 60 صندلي در نظر گرفته شوند استثنائاً مي‌توانند حداقل 75 سانتيمتر عرض مفيد داشته باشند . آرايش و موقعيت راهروها و صندلي‌ها در هر حال بايد به گونه‌اي باشد كه بين صندلي و راهرو حداكثر 6 صندلي وجود داشته باشد . 14ـ در موارديكه راهروها يا بالكن‌هاي بيروني به عنوان راه خروج استفاده شوند فقط دست انداز يا جانپناه مناسب مي‌تواند ارتباط آنها را با هواي آزاد جدا كند . بالكن‌هايي كه با شيشه و مصالح مشابه آن دوربندي شوند از لحاظ ضوابط راه خروج راهروهاي داخلي محسوب شده و تابع مقررات راههاي داخلي خواهند بود . 15ـ راهروها و بالكنهاي بيروني و پلكان‌هاي خروج بايد ساختار مقاوم حريق و با مقاومتي حداقل معادل ساختار خود بنا داشته باشند و همچنين كف اين فضاها بايد صلب و بدون سوراخ باشد . پلكانهاي خارجي چنانچه دست كم برابر عرض راهرو يا بالكن بيروني منتهي به خود از ديوارهاي بنا فاصله داشته باشد نيازي به محافظت در برابر حريق‌هاي ناشي از دورن بنا نخواهند داشت . 16ـ در تصرفهاي آموزشي ـ فرهنگي طول دسترسهاي خروج از هر نقطه بنا نبايد از 45 متر بيشتر شود مگر آنكه تمام بنا با شبكه بارنده خودكار تأييد شده محافظت شود كه در آن صورت اين طول مي‌تواند به حداكثر 60 متر افزايش يابد. 17ـ هر اتاق درس و هر فضا واقع در طبقه‌اي پايين‌تر از تراز تخليه خروج كه به قصد آموزش مورد استفاده قرار گيرد ، بايد دست كم به يك خروج كه مستقيماً به بيرون بنا منجر مي‌شود دسترسي داشته باشد . 18ـ در تصرفهاي آموزشي ـ فرهنگي درهاي واقع در راههاي خروج الزامي و همچنين درهاي واقع در فضاهاي تجمعي با 100 متصرف و بيشتر نبايد داراي قفل باشند . 19ـ در تصرفهاي آموزشي ـ فرهنگي هر فضاي آموزشي به منظور اجراي عمليات اضطراري نجات و ايجاد تهويه بايد داراي پنجره باشد  و چفت و بست‌هاي آن پنجره بايد حداكثر در ارتفاع 135 سانتيمتري از كف تمام شده نصب شود . بناهايي كه تماماً با شبكه بارنده خودكار تأييد شده محافظت شوند و نيز اتاقها و فضاهايي كه داراي دست كم يك درگاه خروج در سطح زمين و به بيرون بنا باشند از اين قاعده مستثنا خواهند بود . £  كلاس مدارس ابتدايي : [7]   1ـ به منظور تأمين ديد لازم دانش آموزان و نيز برقراري كلاس هيچگونه ستون يا پايه ساختماني در فضاي كلاس نبايد وجود داشته باشد. 2ـ در صورت دو يا چند طبقه بودن ساختمان حتي الامكان كلاسهاي اول و دوم در طبقه همكف يا طبقه اول ساختمان و بقيه كلاسها به ترتيب در طبقات بالايي مستقر شوند . 3ـ ارتفاع مناسب كلاس با توجه به وضعيت اقليمي محيط و مسايل تهويه و نور 4 متر مي‌باشد در مناطق مرتفع و سردسير مي‌توان تا 3 متر اين ارتفاع را كاهش داد . 4ـ ابعاد در كاسها به شرح زير مي‌باشد : ـ عرض در يك لنگه به طرف داخل 90 الي 100 سانتيمتر . ـ عرض در دو لنگه به طرف داخل 160 سانتيمتر . ـ عرض در يك لنگه به طرف خارج 90 سانتيمتر . ـ عرض در دو لنگه به طرف خارج 160 الي 170 سانتيمتر . ـ ارتفاع كليه درها 200 سانتي‌متر با رواداري 5+ سانتيمتر . 5ـ كليه شيشه‌ها بايد نشكن باشد . 6ـ سطح پنجره‌هاي كلاس بسته به وضعيت اقليمي محل از 125/0 تا 2/0 برابر كلاس مي‌تواند متغير باشد . پنجره‌ها درارتفاع 1 الي 20/1 متر زير سقف نصب شوند. 7ـ پنجره‌ها نبايد در سمت شرق و غرب كلاس وجود داشته باشند. 8ـ در صورتي كه در كلاس سكوي تدريس در نظر گرفته شود ارتفاع آن 25 سانتيمتر است كه بايد موازي ديوار جلويي باشد عرض آن نيز 1 متر است . 9ـ فاصله بين ميزهاي دانش آموزان مدارس ابتدايي بايد 45 سانتيمتر باشد . 10ـ ابعاد ميز و صندلي مدرس 75 و 60 سانتيمتر و موقعيت آن به فاصله 100 سانتيمتر از تخته سياه مي‌باشد. 11ـ فاصله اولين رديف دانش آموزان تا تخته سياه بايد حداقل 2 متر باشد . ارتفاع نصب آن بايد به نحوي باشد كه لبه پايين آن 50 سانتيمتر بالاتر از سطح متوسط ارتفاع شانه دانش آموزان در حالت نشسته باشد . 12ـ ساعت بايد در ديوار پشت سر دانش آموزان و جلوي ديد مدرس نصب شود . 13ـ انتخاب رنگ براي كلاس‌هاي ابتدايي بسيار مهم است .نگ سقف بايد روشن و مات باشد .نگهاي سطوح جانبي روشن و مات و حتي‌الامكان آبي روشن ، كرم ، بژ يا سبز نيلي كم رنگ باشد . استفاده از رنگ سفيد يكدست يا سياه توصيه نمي‌شود. 14ـ بهترين رنگ گچ مورد استفاده براي تخته سياه سبز مات يا زرد است . £  كلاس مدارس راهنمايي : [8]   1ـ طول كلاس راهنمايي نبايد از عرض كلاس به علاوه 50% آن بيشتر باشد . 2ـ ارتفاع مناسب كلاس راهنمايي با توجه به وضعيت اقليمي محيط و مسائل نور و تهويه 4 متر مي‌باشد .درمناطق مرتفع و سردسير مي‌توان ارتفاع را تا 2/3 متر كاهش داد. 3ـ ابعاد درهاي كلاس راهنمايي : 1ـ3ـ در يك لنگه به طرف داخل 90 الي 100 سانتيمتر عرض . 2ـ‌3ـ در دو لنگه به طرف داخل 160 سانتيمتر عرض . 3ـ3ـ ارتفاع كليه درها 200 سانتيمتر با رواداري 5+ سانتيمتر . 4ـ شيشه‌هاي پنجره‌هاي كلاس از جنس نشكن باشد و مساحت آن از 625 سانتيمتر مربع تجاوز نكند. 5ـ سطح پنجره‌هاي كلاس بسته به وضعيت اقليمي محل مي‌تواند از 125/0 تا 2/0 برابر سطح كلاس متغير باشد  . پنجره‌ها در ارتفاع 1 الي 2/1 متر از سطح كلاس تا 2/0 متر زير سقف بايد نصب شوند. 6ـ پنجره‌ها نبايد در سمت شرق و غرب كلاس باشند . 7ـ فرم پنجره‌ها بهتر است كشويي باشد و در طول دو قسمت باشد كه قسمت پاييني آن ثابت و بالايي آن بر اساس عمل تهويه بازشو باشد. 8ـ فاصله بين ميز ، صندلي يا نيمكت در مدارس راهنمايي بايد 55 سانتيمتر باشد . 9ـ رنگ كلاس راهنمايي در سقف بايد روشن و مات و ديوارها نيز روشن و مات و حتي الامكان آبي روشن ، كرم ، بژ يا سبز خيلي روشن باشد .                         o آيين كار اصول جانمايي , طراحي و بهداشتي در توالت , دستشويي و آبخوري مدارس  : [9]   1 – در طراحي سرويسهاي بهداشتي , نكات زير بايد مد نظر قرار گيرد : الف ) موجب آلودگي خاكهاي سطحي نشود . ب ) موجب آلودگي آبهاي سطحي و زير‌زميني نشود . ج ) در معرض باد غالب قرار نگيرد . د ) در معرض ديد مستقيم مسؤولان قرار داشته باشد . ﻫ ) مكان احداث اين سرويسها حتي‌الامكان در سطح زمين و در فضاي باز انتخاب شود . و ) استقرار آبخوري در محل فضاي سرويسهاي بهداشتي ممنوع است  . 2 – در صورتي كه تعداد سرويسهاي توالت بيش از 4 چشمه باشد , تعبيه در ورودي لازم است . عرض ورودي نبايد كمتر از 20/1 متر باشد . 3 – چون سرويس بهداشتي معمولاً روي كرسي چيني احداث مي‌شود , تعبيه حداقل 3 پله الزامي است . 4 – از اشتراك فضاي چشمه‌هاي توالت و دستشويي در يك مسير اجتناب شود . 5 – شيرهاي آب مورد استفاده در كاسه‌هاي دستشوئي آبخوري جهت تامين آب گرم به صورت مخلوط باشد . 6 – دسشتوئي‌ها در ارتفاع 60 تا 75 سانتي متري نصب شوند . 7 – به ازاي هر 60 نفر دانش آموز وجود يك كاسه دستشوئي لازم است  . 8 – استفاده از شيرهاي آب از نوع برنجي بدون واشر ارجح است  . 9 – از يكسره كردن سيستم شستشو و وصل آن به شبكة آب رساني براي جلوگيري از آلودگي احتمال ثانوي شبكه آب رساني اكيداً خودداري شود . بدين معني كه در حد فاصل شبكه آب رساني و سيستم شستشوي كاسة  توالت از فلاش تانك با استفاده شود . 10 – ارتفاع ديوارهاي جداكننده توالت‌ها , در صورتي كه باربر نباشد , از كف تمام شده تا 210 سانتي‌متر مناسب مي‌باشد . فضاي مشترك باقي مانده بالاي ديوار‌ه‌هاي جداكننده مي‌تواند به انجام تهويه طبيعي يا مصنوعي كمك نمايد . 11 – حداقل ابعاد تمام شده داخلي توالت‌ها 110 * 140 سانتي متر باشد . 12 – به ازاي هر 45 دانش آموز يك چشمه توالت لازم است  .  13 – در طراحي چشمه‌‌هاي توالت , بهتر است هر دو چشمه به صورت قرينه در نظر گرفته شود تا از نظر تخليه فضولات و لوله‌كشي آب شستشو مناسب‌ترين روش تأسيسات بكار گرفته شود . 14 – ايجاد حداقل يك چشمه توالت براي معلولين در طبقة همكف الزامي است  . 15 – اتاقكي در ابعاد 110 * 140  سانتيمتر براي نگهداري و انبار كردن وسايل نظافت , شستشو , ضد عفوني و لوازم مصرفي مورد استفاده روزانه در نظر گرفته شود اين فضا بايد مجهز به حوضچة تي شويي و شلنگ باشد . 16 – براي هر 75 نفر دانش آموز يك شيرآبخوري لازم است ارتفاع شيرها نسبت به سن استفاده كنند‌گان از 75 تا 100 سانتيمتر باشد  . 17 – استفاده از نوع تهويه طبيعي و مصنوعي براي سرويس‌ها الزامي است  . 18 – بهترين جبهه و نور براي توالت‌هاي عمومي , شمال است  . 19 – كليه لوله‌كشي‌هاي آب مي‌بايست روكار و با استفاده از لوله گالوانيزه رنگ شده باشد كه به صورت دو طرفه به لوله اصلي آب شير متصل است  . 20 – حجم چاه فاضلاب و توالت به ازاي 20 ليتر براي هر نفر در سال محاسبه شود . 21 – به منظور جلوگيري از آلودگي احتمالي آبهاي زير زميني فاصلة عمودي چاه توالت از سطح آبهاي زير زميني حداقل 3 متر و فاصلة افقي آن تا چاه آب حداقل 15 متر در نظر گرفته شود . 22 – حداقل قطر لوله‌هاي مصرفي در سيستم دفع فاضلاب سنگين 4 اينچ در نظر گرفته شود كه در مورد چشمه‌هاي توالت پس از آن كه و زير هر يك از كاسه‌هاي توالت , سيفون بلند 4 اينچي نصب مي‌گردد , ادامه كار با استفاده از لوله 4 اينچ و كاملاً مستقيم با تيپ 1 % به لوله يا كانال اصلي جمع‌آوري فاضلاب از ساير چشمه‌هاي توالت‌ها توالت‌ها متصل مي‌گردد . لوله يا كانال اصلي جمع‌آوري فاضلاب هم بايستي حداقل با قطر 6 اينچ در نظر گرفته شود ( به ازاي تا 8 چشمه توالت ) و به ازاي اتصال هر 4 لوله فرعي اضافي يك اينچ بزرگتر انتخاب گردد . اين لوله نيز بايستي داراي شيپ 1% به سمت محل دفع فاضلاب باشد و در جهت مقابل شيب قبل از اولين انشعاب  مصرفي به ميزاني كه بتوان يك دريچه بازديد در كف را نصب نمود , بلندتر انتخاب گردد . در طول لوله اصلي فاضلاب در هر 6 متر يك دريچه بازديد در كف در نظر گرفته شود و كليه لوله‌هاي فاضلاب چشمه‌هاي توالت با Vent  تهويه گردد . 23 – لازم است توالت‌ها هفته‌اي دو بار ضد عفوني شوند هر روز شسته شوند . o  فضاي كارگاهي – آزمايشگاهي دانش‌آموزان استثنائي :   1 – حداقل فضاي لازم براي كارگاهي – آزمايشگاه ويژه دانش‌آموزان استثنائي به ازاي هر دانش‌‌آموز با توجّه به شرايط خاص معلولين و نوع كارگاه – آزمايشگاه بشرح زير است  : 1-1- هركارگاه براي تعداد 10 الي 20 دانش آموز پيش‌بيني شده است . لذا فضاي مورد نياز بايستي از كلاس معمولي بزرگتر باشد و باتوجّه به ميزان تجهيزات داخل آن بسته به نوع فعاليت و كار در نظر گرفته شده , تعيين گردد . 2-1- براي كارگاه آزمايشگاههاي مثل رياضي , ادبيات و هنر به ازاي هر دانش آموز 6/2 متر مربع يعني براي هر 12 نفر حدود 36 متر مربع مساحت برآورد مي‌شود . 3-1- براي كارگاه – آزمايشگاههاي آشپزي , تغذيه , خانه‌داري , آرايش منزل و پرستاري از كودكان , با توجّه به ضرورت وجود آشپزخانه باز و نصب دستگاهها و تجهيزاتي مثل اجاق گاز , يخچال , ميزكار مجهز به آينه مورب براي آموزش , مبلمان و وسائل آرايش منزل و غيره به فضاي بيشتري به ازاي هر دانش‌آموز 6/3 متر مربع نياز مي‌باشد . 2 – ارتفاع كارگاه – آزمايشگاه حدود 3 متر در نظر گرفته شود . 3 – ديوار كارگاه – آزمايشگاه تا ارتفاع يك متر سنگ نصب گردد . 4 – در اكثر موارد در قسمتي از كارگاه – آزمايشگاه محلي براي نصب يك عدد دستشويي و سينك آن و مجراي فاضلاب , به خصوص در مورد كارگاه – آزمايشگاه هنر و نقاشي در نظر گرفته شود . 5 – در طراحي محيط كارگاه – آزمايشگاه , جهت نگهداري و استفاده مناسب و بهينه از تجهيزات كارگاه محلي جهت قراردادن چند كمد و ترجيحاً كمد يا قفسه شيشه‌اي كه در آن وسايل مربوط به هر درس , به دور از محل رفت و آمد دانش‌آموزان گذارده شود , پيش‌بيني گردد . 6 – پيش‌بيني بخشي از نماي داخلي كارگاه – آزمايشگاه به صورت محلي براي نمايش كارهاي گروهي دانش‌آموزان و يا اطلاع رساني موارد ضروري الزامي است  . 7 – در ورودي – خروجي كارگاه – آزمايشگاه بايد به طرف بيرون باز شود .   o  استاندارد فضاهاي آموزشي كودكان و دانش‌آموزان استثنائي : [10]         1 – حداقل حريم بخش صنايع از كاربريهاي آموزشي به صورت ذيل مي‌باشد : - صنايع با آلودگي زياد :  500 تا 1000 متر فاصله از مناطق مسكوني و آموزشي . - صنايع با آلودگي متوسط : 300 تا 500 متر فاصله از مناطق مسكوني و آموزشي . - صنايع با آلودگي كم : حداقل 50 متر فاصله از مناطق مسكوني و آموزشي  . 2 – بهتر است در نواحي سرويس اصولاً از سايه در محيط آموزشگاه پرهيز كرد و بالعكس در نواحي گرمسير , وجود سايه در فضاي باز نيز مطلوب است  . 3 – مكانهاي آموزشي نيازمند استفاده از انواع مختلف دسترسي‌ها به صورت سوار و پياده مي‌باشد و چنانچه مكان آموزشي بدون در نظر گرفتن نحوة دسترسي احداث گردد , نه تنها از جنبه ايمني كه مهمترين جنبه آن محسوب مي‌شود , آسيب‌پذير بوده و سلامت دانش‌آموزان استثنائي را در آمد و شد مورد تهديد قرار مي‌دهد , بلكه از نظر كاهش مسائل شهري همچون ترافيك نيز موفق نخواهد بود . لذا شعاع دسترسي مناسب به مدرسه در هر منطقه آموزش وپرورش به صورتي است كه سرويس‌دهي دانش‌آموزان استثنائي در حداقل زمان ممكن صورت پذيرد . سربالايي‌هاي تند و خسته كننده بر ميزان شعاع دسترسي تأثير خواهد داشت و نكته بسيار مهم اينكه دانش‌آموزان استثنائي نبايد مجبور به گذر از خطوط آهن , بزرگراه و مسيل بدون وجود پل عبور پياده باشد . 4 – در دسترسي پياده بايستي موارد ذيل در نظر گرفته شود : 1-4- عدم ارتباط مستقيم ورود و خروج با خيابانهاي اصلي , چهار راهها و ميدان‌ها وتأمين ارتباط از طريق ايجاد فضاي باز در قسمت ورودي و خروجي مدارس . 2-4- انتخاب عرض مناسب پياده رو به ترتيبي كه در شرايط عادي هيچ دانش‌آموزي پس از خروج از آموزشگاه , مجبور به استفاده از دسترسي سواره به جاي پياده نباشد . 3-4- وجود يك مسير پياده منتهي به واحد آموزشي به صورتي كه در مواقع ضروري بر روي وسايل نقليه مورد نياز باز باشد . 4-4- وسايل نقليه در صورت لزوم امكان دسترسي مستقيم به مدرسه را داشته باشند . 5 – به منظور مكان‌يابي فضاي آموزشي در ارتباط با فرم و شكل زمين بايد دقت نمود كه زمين داراي زواياي كوچكتر از 70 درجه نباشد . ضمناً بهتر است تناسب ابعاد زمين از نسبت 5/3 : 1 تجاوز ننمايد . 6 – مدارس استثنائي حتماً يك طبقه است  . 7 – ارتفاع كلاس‌ها و قسمت اداري در مناطق معتدل 20 / 3 متر و در نواحي سردسير اين مقدار 3 متر است حداقل ارتفاع آزمايشگاه و كارگاه بايستي بين 40/3 و 20/4 متر باشد . 8 – ارتفاع اتاق‌هاي چند منظوره بايد از 40/3 تا 20/4 متر متناسب با ساير ابعاد باشد . 9 – با توجّه به جمعيت دانش آموزي مدارس استثنائي براي اين گونه مدارس 30 واحد در ورودي – خروجي مورد نياز است . 10 -  حداكثر 8 كلاس مي‌توانند از يك مسير خروجي استفاده كنند مشروط بر اينكه حداكثر فاصله طي شده براي رسيدن به پله توسط يك دانش‌آموز از 20 متر تجاوز نكند . 11 – استفاده از سايبان به عمق حداقل 140 سانتي‌متر براي جلوي در ورودي – خروجي ضروري است . 12 – در صورت استفاده از در‌هاي گردشي وكشويي و پيش‌بيني يك لنگه در معمولي با عرض مفيد حداقل 90 سانتي متر و در دو لنگه با عرض 160 تا 170 سانتي‌متر الزامي است  . 13 – حداقل عمق فضاي جلوي در ورودي 140 سانتي‌متر انتخاب گردد . 14 – ارتفاع دستگيره پنجره از كف حداكثر 75 تا 95 سانتي‌متر باشد . 15 – عرض راهروها بايستي حداقل 240 و حداكثر 340 سانتي متر باشد . در صورتي كه تعداد كلاس‌ها از چهار كلاس تجاوز نمايد , به ازاي هر كلاس اضافي بايد 20 سانتي‌متر به عرض راهرو افزود . حداقل عرض راهر براي مدارسي كه در دو قسمت داراي كلاس مي‌باشند 3 متر است حداقل عرض راهرو در قسمت‌هاي اداري 5/1 متر باشد . 16 – نصب ميله‌هاي موازي ديوار از در ورودي حياط مدرسه تا در ورودي سالن‌ها و داخل راهروهاي مدرسه ضروري است . 17 – ميله‌هاي موازي ديوار در ارتفاع 65 يا 85 سانتي متر از كف , به قطر 5/2 تا 5 سانتي‌متر و به فاصلة 12-10 سانتي‌متر از ديوار باشند . 18 – حداقل فضاي توالت‌ها نبايد كمتر از 180 * 180 سانتي‌مترمربع با قابليت چرخش صندلي چرخ‌دار باشد . 19 – در سرويس‌هاي بهداشتي بايد به بيرون باز شود . 20 – نصب كاسه توالت به ارتفاع 45 سانتي‌متراز كف الزامي است . 21 – نصب دستگيره‌هاي كمكي افقي در طرفين كاسه توالت به ارتفاع 70 سانتي‌متر از كف و 20 سانتي‌‌‌متر جلويي از بعد جلويي كاسه  , الزامي است 22 – نصب دستگيره‌هاي كمكي عمودي به فاصلة 30 سانتيمتر از جلوي كاسه و 40 سانتيمتر بالاتر از نشيمنگاه توالت بر روي ديوار مجاور الزامي است  . 23 – دستشويي سرويسهاي بهداشتي بايد به نوعي نصب گردد كه بدون جابجايي دانش‌آموز از روي توالت توسط وي قابل استفاده باشد . 24 – ارتفاع مناسب دستشويي از كف براي دانش آموزان معلول بايد 75 تا 80 سانتيمتر باشد . 25 – فاصلة بعد از دستشويي از ديوار مقابل بايستي حداكثر 45 سانتي متر باشد . 26 – ارتفاع لبه پاييني آينه و دستشويي از كف بايستي حداكثر 90 سانتيمتر باشد . 27 – حداكثر ارتفاع آويز حوله و جاي صابون از كف بايستي 80 سانتيمتر باشد . 28 – به ازاي هر 12 دانش آموز يك توالت و دستشويي در نظر گرفته شود و بايد در كنار دستشويي‌ها حداقل يك حمام براي دانش آموزان معلول با ابعاد 180 * 180 سانتي متر در نظر گرفته شود . 29 – حداقل ابعاد زير دوشي‌ها نبايد كمتر از 70 * 70 سانتي‌مترو عمق آن بيشتر از 10 سانتي‌مترباشد . 30 – سر‌دوشي را مي‌توان در ارتفاع 80 سانتي‌متري قرار داد به طوري كه ارتفاع آن قابل تنظيم باشد . 31 – حداقل فضاي لازم براي هر دانش‌آموز معلول در كلاس 2 متر مربع در نظر گرفته شده . 32 – در جلوي تخته سياه كلاس‌ها نبايد سكو باشد . 33- ديوارهاي كلاس به ارتفاع يك متر بايد سنگ باشد . 34 – براي تأمين نور كافي كلاس نصب پنجره‌ها به ارتفاع يك متري در نظر گرفته شود . 35 – در كليه كلاس‌ها بايد كمد يا قفسه باشد . 36 – براي كنترل مداوم دانش‌آموزان , بايد اتاقي مشرف به حياط و سالن رفت و آمد باشد . 37 – حداقل فضاي اتاق سرپرست آموزشي و كتابدار 28 متر مربع است  . 38 – لازم است در مدارس استثنائي اين گونه تأسيسات باشد : - تعبيه سيستم اطفاي حريق مناسب . - تعبيه سيستم صوتي مركزي . - تعبيه سيستم تأسيسات مدرسه در داخل ديوارها . - استفاده از تجهيزات صوتي و تصويري در اتاق‌هاي بازي و مشاوره فضاي مورد نياز . - نصب دوربين‌هاي مدار بسته در درهاي ورودي وخروجي ساختمان , راهروها وسرويس‌هاي بهداشتي كه از اتاق معاون كنترل مي‌شود . 39 – ساختمان مدرسه بايد طوري ساخته شود كه از طرف شمال داراي حياط خلوت باشد و نور مناسب از هر جهت تأمين شود . 40 – براي هر 30 دانش آموز يك شير آبخوري لازم است  .    o      آيين كار اصول شناخت , مكان يابي و طراحي فضاهاي باز براي بازي كودكان  ( 1 تا 6 سال) : [11]           1 – فضاهاي بازي كودكان را مي‌توان در مراكزي بشرح ذيل مستقر نمود   : 1 ) عمومي : - پاركها - مراكز خريد - ميادين - مراكز فرهنگي – مذهبي - مراكز تفريحي – توريستي 2-1-  مراكز نيمه عمومي : - مهد كودك‌ها و آمادگي‌ها - مراكز بهداشتي – درماني - پرورشگاه‌‌ها - آسايشگاه‌ها - مراكز نگهداري كودكان معلول يا عقب ماندة ذهني 3-1- مراكز خصوصي : - واحدهاي همسايگي و مجتمع‌هاي آپارتمان  . 2 – مكان در نظر گرفته شده براي بازي كودكان بايد ضمن تأمين مسائل ايمني , بهداشتي , سلامت و آسايش كودكان از مكان‌هايي نظير خيابان‌هاي اصلي , پاركينگ‌هاي عمومي و ترمينال‌ها , خطوط راه‌آهن و فرودگاه‌ها , توالت‌هاي عمومي , مسيلها و .. دور باشد و حتي‌المقدور در مجاورت فضاهاي سبز استقرار يابند . 3 – سرانه حداقل فضاي بازي براي كودكان 1 تا 6 سال به ميزان 6 متر مربع براي هر كودك مي‌باشد كه در اين صورت سرانه زمين‌هاي بازي كودكان به ازاي هر يك از ساكنين واحدهاي همسايگي به حدود 18 /0 متر مربع خواهد رسيد . 4 – مشخصات زمين بازي كودكان  : 1-4- ابعادش قابل كنترل باشد . 2-4- حفظ تپه‌هاي طبيعي و ايجاد تپه‌هاي مصنوعي . 3-4- ميزان شيب تپه‌هاي مصنوعي بايد كمتر از 35 درجه ( يا 70 % ) باشد . 4-4- جنس پوشش زمين بايد در برابر فرسودگي مقاوم باشد و نبايد عامل جذب حشرات و آلودگي باشد . 5-4- محصور باشد . 5 – عناصر تشكيل دهندة فضاي بازي كودكان   : 1-5- فضاهاي محصور قرارگيري وسايل بازي ثابت , تپه‌هاي شني و استخر كوچك . 2-5- فضاهاي آزاد مانند فضاي چمن كاري شده براي بازي‌هاي پرتحرك . 3-5- فضاهاي سايه دار جهت نصب نيمكت و استراحت . 6 – اصول طراحي زمين‌هاي بازي كودكان  : 1-6- بين وسايل بازي حريمي باشد . 2-6- محل‌هاي شن بازي , قايم باشك , خانه‌هاي بازي و مجسمه سازي , ديوار آزاد نقاشي بايد دور از وسايلي چون تاب و سرسره باشد . 3-6- وجود سايه در روزهاي گرم . 4-6- آب‌خوريها و توالت‌ها در دسترس باشند . 5-6- بازي‌ها نوعاً حس رقابت را بين كودكان تحريك كند . o  آيين كار مكان‌يابي , ساختمان , تجهيزات و بهداشت بوفه مدارس : [12]         1 – اصول مكان‌يابي بوفه در مدارس  : الف – در مناطق پر باران ويا بسيار گرم , بوفه را ترجيحاً در فضاي بسته مراكز آموزشي و در مناطق با آب و هواي معتدل , بوفه را در فضاي باز مستقر نمايند . ب- داراي دسترسي ايمن , راحت و مناسب باشد . ج – از مراكز جمع‌آوري زباله و سرويسهاي بهداشتي فاصله مناسبي داشته باشد . د – قرار داشتن در معرض ديد و كنترل مسوولان . 2 – عناصر متشكله بوفه جهت توزيع و فروش مواد غذايي آماده  : الف – يخچال ويتريني . ب – دستشوئي براي استفاده كاركنان . ج – قفسه‌هاي ديواري  . د – قفسه‌هاي زميني در دار جهت ذخيره و انبار مواد خوراكي . ﻫ - ظروف زباله دردار و قابل شستشو . و – صندلي و ميز كارفرما فروشنده  . ز – صندوق يا ماشين حساب . ح – قفسه و رختكن . ط – كپسول آتش نشاني . ي – وسايل گرمايشي . 3 – براي تأسيس يك بوفه ( بدون امكان تهيه غذاي گرم ) حداقل مساحتي برابر با 9 متر مربع لازم است  . 4 – بوفه‌‌هايي كه علاوه بر تهيه و فروش مواد خوردني و آشاميدني بسته بندي شده و آماده , مواد غذايي گرم و طبخ شده را نيز عرضه مي‌نمايند , علاوه بر فضاهاي ذكر شده به فضاهاي زير نيز احتياج دارند : الف – اجاق گاز . ب – ظرفشويي دو لگنه مجهز به آب گرم و سرد . ج – قفسه جهت نگهداري ظروف شسته شده  . د – ميز كار جهت آماده سازي مواد خوراكي . ﻫ - قفسه يا كمد جهت ذخيره وانبار مواد غذايي اوليه مثل : پياز و سيب زميني و روغن و ...  . 5 – براي بوفه با الگوي فروش غذاي گرم حداقل 15 متر مربع فضا لازم است  . 6 – اشخاصي كه در محل بوفه كار مي‌كنند مي‌بايست ملبس به كلاه و روپوش سفيد باشند و موظف به استفاده از وسايل بهداشتي شخصي مثل حوله و صابون مي‌باشند . اين پرسنل ملزم به رعايت نكات بهداشتي هستند از جملة كوتاه نگهداشتن ناخن و شستن دستها با آب و صابون بعد از هر بار توالت كردن . 7 – مسئول دريافت وجه در تهيه و توزيع مواد غذايي دخالتي نداشته باشد . o  بهداشت مدارس  : [13]         1 – اتاق بهداشت مي‌بايست تميز باشد و نور كافي داشته باشد و مخصوص معاينه باشد و از آن استفاده ديگري نشود . توصيه مي‌شود طول اين اتاق بيشتر از 6 متر باشد تا بتوان از تابلوي تعيين ميزان ديد استفاده نمود . 2 – ارزيابي سلامت دانش‌آموزان كه حداقل سالي يك بار است شامل اقدامات زير است  : الف )  ارزيابي سلامت دانش ‌آموزان , كنترل بهداشت فردي و انجام كمك‌هاي اوليه , بيماريابي , كنترل, پيگيري بيماري‌ها و غيبت دانش‌‌آموزان  . ب ) همكاري در غربالگري با پزشك , شنوايي سنج و بينايي سنج و روان شناسي باليني , تربيت بدني و دندان‌پزشكي و ساير موارد . ج )  كامل نمودن شناسنامة سلامت . 3 – در هر مدرسه به ازاي هر 750 نفر دانش آموزي مي‌بايست يك مربي بهداشت حضور داشته باشد . 4 – تابلو بايد در ارتفاع مناسبي قرار يگرد به نحوي كه فاصلة آن از اولين رديف دانش‌آموزان حداقل 20/2 متر باشد . 5 – طول و عرض تابلو با توجّه به مقطع تحصيلي : طول تابلو ارتفاع تخته سياه از روي سكو ابتدايي 270 70 راهنمايي 300 80 متوسطه 300 85   6 – براي مدارس ابتدايي حداقل دو هزار متر مربع به ازاي هر صد دانش آموز به اضافه هزار متر مربع براي هر صد نفر اضافي فضا لازم است  . 7 – براي مدارس راهنمايي و متوسطه , حداقل چهار هزار متر مربع براي هر صد نفر دانش‌آموز به اضافه هزار متر مربع براي هر صد نفر محصل اضافي لازم است  . 8 – بر اساس معيارهاي فوق حداقل متراژ لازم به ازاي هر دانش‌آموز در مدرسه 6 تا 8 متر مربع خواهد بود . 9 – تعداد طبقات مدارس در دوره ابتدايي و راهنمايي حتي‌الامكان در دو طبقه و در صورت خاص حداكثر سه طبقه و براي دبيرستان‌ها و هنرستان‌هاي فني و حرفه‌اي و كار و دانش حداكثر چهار طبقة مجاز است . 10 – زمين بازي با سرانه مساحت 10 متر مربع براي هر دانش‌آموز است . 11 – پوشش حياط مدرسه و كف كلاسها بايد غير قابل نفوذ , غير لغزان , بدون سنگ ريزه ,غير بر