احکام قمار وپیامد های آن ( مقاله )

قمار یکى از انواع بازى هاى مخرب و خانمان سوز است که متأسفانه با عنوان فریبنده ورزش فکرى، بر مفاسد آن سرپوش گذاشته مى شود. از نظر اسلام، این بازى ناسالم، جزء گناهان کبیره است. قمار باعث تشدید تضادهاى داخلى، اختلافات خانوادگى، ازدیاد کینه و دشمنى مى گردد. براى افزایش آگاهى نوجوانان و جوانان و عموم خوانندگان محترم مجله، موضوع احکام این شماره از مجله را به (قمار و پیامدهاى آن) اختصاص داده ایم.

مفهوم واژگانى قمار

قمار و مُقامَره به معناى بازى با ابزارهاى قمار به منظور برد و باخت است; مانند بازى با نَرد، شطرنج، پاسور، ورق و سایر وسایلى که براى قمار کردن ساخته شده است.1

در فرهنگ عمید آمده است: قمار یعنى (هر نوع بازى که در آن شرط کنند شخص برنده از کسى که بازى را باخته، پول یا چیز دیگر بگیرد.)

دلایل حرمت قمار

قماربازى به چهار دلیل حرام است:

1. عقل: از نظر عقلى، هر عملى که باعث تهییج و تحریک اعصاب گردد، کینه و دشمنى به وجود آورد و پیامدهاى اقتصادى، اجتماعى و اخلاقى زیانبارى به دنبال داشته باشد، جایز نیست.

2. اجماع: علماى شیعه و سنى بالاتفاق بر حرمت قمار اجماع دارند و احدى از آنان به جواز فتوا نداده است.2 از نظر ایشان حتى آموزش قمار، ساختن وسایل قمار و خرید و فروش آن نیز حرام است. حرمت قمار یکى از ضروریات دین به شمار مى رود و منکر آن از اسلام و جماعت مسلمین بیرون است.3

3. کتاب: قرآن مجید صریحاً بر حرمت قمار تأکید کرده است، که ما در این جا به دو آیه بسنده مى کنیم:

الف) یسئلونک عن الخمر والمیسر قل فیهما اثم کبیر ومنافع للناس واثمهما اکبر من نفعهما;4 از شراب و قمار از تو مى پرسند، بگو: در آن دو، گناهى بزرگ و منافعى براى مردم وجود دارد و گناهشان از سودشان بیشتر است.)

از عبارت (اثم کبیر) برمى آید که شراب و قمار گناهى بزرگ است.

ب) (یا ایها الذین آمنوا انّما الخمر والمیسر والانصاب والازلام رجس من عمل الشیطان فاجتنبوه لعلکم تفلحون;5 اى کسانى که ایمان آورده اید، تحقیقاً شراب و قمار و بت ها و تیرهاى قرعه، از اعمال پلید شیطانى است; پس دورى کنید، شاید رستگار شوید). این آیه سعادت مادى و معنوى بشر را در گرو پرهیز از قمار وشراب دانسته است. آن گاه در آیه بعد به گوشه اى از حکمت حرمت آن دو عمل پرداخته و مى فرماید: (بدون تردید شیطان مى خواهد از طریق شراب و قمار، در میان شما دشمنى و تفرقه ایجاد کند و شما را از یاد خدا و اقامه نماز باز دارد.)6

از این دو آیه نکات حکیمانه اى فهمیده مى شود; از جمله اینکه قمار، کارى بسیار زشت و پلید است به طورى که در ردیف میگسارى و بت پرستى آورده شده است. دیگر اینکه باعث گسترش دشمنى و تفرقه در میان جامعه است، چرا که ثروت باد آورده و بدون زحمت، دشمنى اطرافیان را برمى انگیزاند و پیوندهاى اجتماعى را قطع مى نماید. از همه مهم تر باعث غفلت از خدا و اقامه نماز مى شود. قماربازان به امید بردن مال بیشتر و یا جبران اموالى که باخته اند، گذشت زمان را فراموش مى کنند تا آن جا که نمازشان قضا شده و خدا فراموش مى شود. به علاوه اینکه در دل بازنده، بغض و نفرت از فرد برنده آشیانه مى کند و تا انتقام نگیرد و یا خودکشى نکند، آرام نمى گیرد. از جانب دیگر هر (بردى) براى برنده، شوق و حرص بیشترى ایجاد کرده تا از این طریق به چپاول اموال دیگران ادامه دهد.

4. سنت: به فرموده علامه طباطبائى(ره)، روایات شیعه و سنى درباره حرمت قمار به قدرى زیاد است که از حد شمارش بیرون است.7

اقسام و احکام قمار

براى اینکه موارد حرمت و حلال قمار روشن گردد، باید اقسام و شاخه هاى آن را شناخت. قمار از چهار صورت خارج نیست:

1. بازى با وسایل مخصوص قمار همراه با شرط بندى و برد و باخت;

2. بازى با وسایل مخصوص قمار، ولى بدون شرط بندى و برد و باخت;

3. بازى با وسایلى غیر از ابزارهاى مخصوص قمار، ولى همراه با شرط بندى و برد و باخت;

4. بازى بدون وسایل قمار و بدون شرط بندى و برد و باخت.

صورت اول از نظر تمام عالمان اسلامى (شیعه و سنّى) حرام است و از گناهان بزرگ محسوب مى گردد.

صورت دوم از نظر همه علماى شیعه و برخى از عالمان سنى، حرام مى باشد.

صورت سوم از نظر تمام علماى شیعه و بیشتر علماى اهل سنت، حرام است.

صورت چهارم به اجماع عالمان تشیع و تسنن، جایز است.

پیامدهاى منفى قمار

پیامدهاى ناگوار و زیان هاى قمار، مسئله اى بدیهى و روشن است; تفرقه و دشمنى، خشم و نفرت، جنگ و قتل، انحطاط اخلاقى، طلاق، اضطراب و نگرانى، خودکشى و هیجان هاى عصبى و موارد بسیار دیگر، از جمله آثار ناپسند این بازى تخدیرى است. براى اطلاع بیشتر خوانندگان گرامى، در این جا به نمونه هایى از خطرات و ضررهاى اجتماعى و مالى قمار بر اساس گزارشات رسانه هاى جمعى کشورهاى غربى اشاره مى کنیم.

ـ یک قمارباز حرفه اى به خبرنگار نیویورک تایمز گفت: (من چنان در این سوراخ گیر کرده بودم که مى بایست یا بیرون آیم یا خودکشى کنم.)8

ـ قمارباز پس از طى فراز و نشیب ه، تبدیل به یک دزد حرفه اى خواهد شد، چرا که او در نهایت بازنده است. یکى از خبرنگاران نشریه انجمن امور همگانى مى نویسد: (یکى از کارمندان شهردارى لوس آنجلس، در مدت یک سال، بیش از 50هزار دلار از صندوق شهردارى بالا کشید تا بدهى هاى (لاتارى) خود را با آن بپردازد.)9

ـ (جرج واشنگتن) در 1783 در مورد قمار یک بررسى تحلیلى انجام داد و به نتایج بسیار دقیقى دست یافت: (قمار، مایه ویرانى بسیارى از خانواده هاى آبرومند و محترم و سبب از دست دادن شرف و حیثیت، و علت خودکشى است… قمارباز برنده همچنان به بُرد ادامه مى دهد تا گرفتار شکست شود.)10

ـ در شهرکى از نیوانگلاند، یک نفر سرب کار که در بازى هاى (پوکر)11 همه چیزش را از دست داده بود، به یکى از دوستانش گفته بود: (نمى توانم خودم را نگه دارم، باید انتقام خود را بگیرم.)12

ـ از مهم ترین پیامدهاى قمار، ایجاد هیجانات عصبى است. روانشناسان و دانشمندان پسیکولوژى معتقدند که هیجانات روانى، عامل اصلى بسیارى از بیمارى هاست. کمبود ویتامین ه، زخم معده، دیوانگى، بیمارى هاى عصبى و روانى، در بسیارى از موارد، ناشى از هیجان است.

ـ یکى از دانشمندان آمریکایى مى گوید: (در هر سال، در این کشور، تنها دوهزار نفر در اثر هیجانات قمار مى میرند.)

ـ به طور متوسط قلب یک (پوکرباز) متجاوز از صد بار در دقیقه مى زند.

ـ گاهى قمار باعث سکته قلبى و مغزى مى شود. به گفته دانشمندان، شخصى که مشغول بازى قمار است، نه تنها روح وى دستخوش تشنج است، بلکه تمام جهازات بدن او در حالت فوق العاده به سر مى برند; ضربان قلبش بیشتر مى شود، مواد قندى در خون او مى ریزد، در ترشحات غدد داخلى اختلال ایجاد مى گردد و دچار بى اشتهایى مى شود. شخص قمارباز، در پایان قمار و پس از یک جنگ اعصاب و حالت بحرانى، به خواب مى رود و غالباً براى تسکین اعصاب و ایجاد آرامش جسم و جانش، متوسل به الکل و سایر مواد مخدر مى شود.

ـ یکى از دانشمندان مى گوید: (قمارباز انسانى مریض است که دائماً به مراقبت روحى و روانى نیاز دارد. تنها باید سعى کرد تا به او فهمانید که یک خلأ روانى او را به سوى این عمل ناهنجار سوق مى دهد.)

ـ یکى از مؤسسات آمارگیرى جهانى ثابت کرده است که سى درصد جنایت ها با قمار رابطه مستقیمى دارد. همچنین این بازى مخرب از جمله عوامل به وجود آمدن هفتاد درصد جنایات دیگر به شمار مى رود.

بـاش تـا صبـح دولتش بـدمـد

که این هنوز از نتایج سحر است

راه هاى پیشگیرى

1. اعلام ممنوعیت دینى: اسلام همان گونه که خوردن یک قطره شراب را حرام کرده است تا دستاویزى به دست میگساران نیفتد که شراب را قطره قطره بیاشامند، قماربازى را هم در صورتى که برد و باخت در آن شرط شده باشد، به طور کلى حرام دانسته و حتى نشستن در مجلس شراب و قمار را نیز جایز نمى شمارد. همچنین پولى که از این راه به دست آمده باشد، تصرف در مال غیر محسوب شده و حرام مى باشد و هرگونه معامله و دادوستد با این پول، باطل است. ضمن اینکه هر نوع تصرف در کالایى که از پول قمار خریدارى شده، جایز نمى باشد; چنانچه تصرف در ثمن و بهاى آن نیز نارواست.13

مراجع عظام تقلید بر این باورند که اگر وسایلى فقط براى قماربازى ساخته شده باشد، بازى با آنها گرچه براى برد و باخت هم نباشد، باز هم حرام است; ولى اگر مشکوک باشد، جایز است. مضاف بر اینکه قمار از منکرات معروف است و نهى از منکر، بر همگان واجب است. حتى شکستن آلات مخصوص قمار بدون اجازه مالک آن، جایز است.

به اجماع مراجع معظم، بازى بلیارد، پاسور، شطرنج و دیگر ابزارهاى بازى، در صورتى که به طور کلى از آلت قمار بودن درآمده باشند و به صورت یک بازى فکرى تلقى شوند و یا از نظر عرفى، خروج از ابزار قمار بودن معلوم نباشد، جایز است.14

2. ارتقاى سطح فرهنگى جامعه و گسترش مبانى اخلاقى و عقیدتى، در پیشگیرى از قمار مؤثر است.

3. مبارزه جدى و همه جانبه با عوامل گسترش قمار و تعطیل کردن کلوپ ها و دیگر مراکزى که به نوعى در این زمینه فعالیت مى کنند.

4. مبارزه اصولى و کارشناسانه با بیکارى، هرزگى و عیاشى که از عوامل توسعه انحرافات اخلاقى محسوب مى شوند. ایجاد فرصت هاى شغلى، سرگرمى هاى مفید، جلسات علمى، گسترش فرهنگ کتاب خوانى در جامعه، تشویق به انجام کارهاى دستى و ورزش هاى دسته جمعى، از جمله عوامل پیشگیرى از قمار است.

5. بیان زیان هاى اقتصادى، اجتماعى، اخلاقى، دینى و عذاب اخروى به مبتلایان قمار، در کاهش این پدیده نامیمون مؤثر است.

6. مراقبت اولیا و مربیان از شرکت فرزندان در مجالس مشکوک با استفاده از اهرم تشویق و تحذیر، مشروط بر اینکه خودشان نیز هرگز گرد قمار نگردند.

7. همسران نسبت به اعضاى خانواده مسئولیت دارند: (کلکم راع و کلکم مسئول عن رعیته). بنابراین مى توانند از هوسرانى و قماربازى شریک زندگى خود جلوگیرى به عمل آورند.

درمان مبتلایان قمار

پیش از پرداختن به درمان مبتلایان قمار، نخست باید عامل ابتلاى فرد را به آن مشخص نمود. آیا عامل اصلى بیکارى است، یا معاشرت با دوستان آلوده و یا مشکلات خانوادگى و شکست هاى عشقى و… اگر علت اصلى را پیدا کنیم، از همان طریق مى توانیم به درمان آن بپردازیم.

متأسفانه ما همیشه معلول ها را مى گیریم و علت ها را فراموش مى کنیم. اگر جوانى به دلیل معاشرت با افراد فاسد به این بازى مخرب کشیده شده است، باید معاشران صالحى براى او پیدا کرد و اگر محیط اجتماعى عامل باشد، باید چاره جویى نمود و چنانچه نجات از محیط آلوده امکان پذیر نشد، باید به (هجرت) تن داد. در شرایطى که ایمان و اخلاق در مخاطره قرار گیرد اسلام هجرت را واجب مى داند; همان گونه که ملائکه در هنگام مرگ به کسانى که محیط را عامل انحراف خود مى دانند، مى گویند: (اَلَم تکن ارض الله واسعة فتُهاجروا فیها;15 مگر زمین خدا پهناور نبود تا مهاجرت کنید) و بدین وسیله از دین و ایمان و اهل بیت خویش حراست نمایید.

پى نوشت ها:

1ـ مجمع البحرین و المنجد، ماده (قمر).

2ـ مصباح الفقاهه، ج1، ص368; مکاسب محرمه (چاپ تبریز)، مسئله 15، ص47.

3ـ مفتاح الکرامه، ج2، ص56، تذکره علامه، ج1، ص582.

4ـ بقره (2) آیه 219.

5 ـ مائده (5) آیه 90.

6 ـ همان، آیه 91.

7ـ المیزان، ج6، ص137.

8 ـ نشریه انجمن امور همگانى نیویورک، ص9ـ14.

9ـ همان.

10ـ همان.

11ـ پوکر نوعى بازى و قمار با ورق است شبیه به بازى آس.

12ـ نشریه انجمن امور همگانى نیویورک، ص1.

13ـ توضیح المسائل مراجع، ج2، ص202.

14ـ همان و استفتائات امام (چاپ پنجم) ص9ـ10.

15ـ نساء(4) آیه 97.