ابرکوه یادگار تاریخ

وسعت ابركوه 5641 كيلومترمربع مي باشد و در مختصات جغرافيايي 52 درجه و 58 دقيقه شرقي و 30 درجه و 46 دقيقه شمالي و با 1550 متر ارتفاع از سطح درياي آزاد واقع شده است.

از نظر توپوگرافي، دشت ابركوه جزئي از فلات خشك مركزي ايران است كه رشته كوههاي زاگرس چون حصاري انتهاي اين دشت را در جهت غرب و جنوب در بر مي گيرد و كَفه ( كوير) ابركوه با كمتر از 1450 متر پست ترين محل اين حوزه است.

ابركوه داراي اقليم گرم و خشك بياباني مي باشد. آب و هواي شهر در مقياس عمومي ، ويژگيهاي اقليمي مناطق كويري درون فلاتي ايران را داراست و از مشخصات آن، كميِ بارندگي ، دامنه نوسان حرارتي كم و بيش زياد و خشكي مي باشد.

بيشترين درجه حرارت متوسط مربوط به ماههاي خرداد، تير، مرداد و شهريور بوده و به صورت نسبي اين 4 ماه از سال از نظر دما متمايز از ساير ماههاي سال هستند. همچنين ماههاي آذر ،دي ، بهمن ، بطور نسبي خنك ترين ماههاي سال هستند. بيشترين درجه حرارت، 1/39 درجه مربوط به مردادماه و حداقل آن مربوط به بهمن و اسفندماه با 4/0 درجه سانتيگراد ثبت گرديده است.

بيشترين ميزان بارندگي ماهيانه مربوط به ماههاي بهمن و فروردين و بين 5/15 – 12 ميلي متر مي باشد.*

جهت وزش باد غالب در استان، شمال غربي ـ جنوب شرقي مي باشد. بيشترين سرعت وزش باد در اين شهر از اواسط ماه اسفند تا اواسط ماه مهر بين 8 تا 10 نات مي باشد.

وضعيت اجتماعي:

بر اساس آخرين سرشماري در سال 1375 جمعيت خانوارهاي ساكن شهر ابركوه، 19164 نفر و بر اساس آمار كلي ،جمعيت شهرستان در حدود 43500 نفر مي باشد. دين مردم اين شهرستان اسلام و مذهب ايشان شيعه است.

در زمينه كشاورزي، عمده ترين سطح زير كشت ابركوه مربوط به گندم، و پسته دومين محصول عمده ابركوه است. از محصولات باغي ابركوه مي توان زردآلو ، انار و انگور را نام برد.*

از كل جمعيت شاغل ابركوه در بخشهاي عمده فعاليت، 8/12 درصد در بخش كشاورزي، 2/29 درصد صنعت ، و 58 درصد در بخش خدمات مشغول فعاليتند.

* سالنامه آماري استان يزد در سال 81

سوابق و پيشينه تاريخي:

[ وجه تسميه ابركوه ]........[ سابقه حضور[

از نظر تقسيمات كشوري ابركوه قبلاً جزئي از شهرستان يزد از استان بزرگ اصفهان بوده (تا سال 1332) و سپس در سال 1332 به استان فارس ( شهرستان آباده ) ضميمه گرديد . درسال 1367 اين شهر به عنوان بخشي از شهرستان تفت از استان يزد درآمد و در سال 1373طبق آخرين تقسيمات كشوري مستقلاً يكي از شهرستانهاي يزد با مركزيت ابركوه گرديد .

وجه تسمیه ابرکوه

از آنجا كه اين شهر ابتدا در پاي كوه ساخته شده، آنرا «برِكوه» مي گفتند(كنار كوه) كه در گويش مردم به «ابركوه» تبديل شد و پس از ورود اسلام اين نام نيزمانند بعضي نامهاي ديگر در گويش عربي ،كاف به قاف تبديل و «ابرقو» خوانده شده است. نهايتا در سال 1350 اين شهربه صورت رسمي «ابركوه» ناميده شد. نام آن در منابع قديم و جديد به صورت هاي «ابرقو»«ابركويه»«ابرقويه»«برقوه»و «دركوه» آمده است.«ابر» در فرهنگ دكتر معين چنين تعريف شده :1- بر-به 2-زبر-بالاروي-سر 3-با 4- برسر-در

افسانه ها و داستانهايي درباره ابتداي حضور ابركوه:

درباره بوجود آمدن و قدمت ابركوه افسانه ها و داستانهايي نقل مي شود كه اغلب سند و مرجع علمي مقبولي ندارند ولي با توجه به آثار و ابنيه باقيمانده مي توان پي به قدمت زياد ابركوه پي برد .ولي تاريخ دقيق آنرامي بايست در نوشته هاي پراكنده جستجو كرد.در كتاب «شناخت ابركوه و قدمت آن» از قول احمدبن حسين بن علي كاتب مولف كتاب تاريخ جديد يزد آمده زماني كه اسكندر كثه(يزد كنوني)به عنوان زندان قرار داد(يعني زماني كه تازه يزد را بنيان نهاد)نايبي براي خود در «ري» تعيين نمود كه از ايالات ابرقو-اصفهان-اصطخر-قم خراج به نزد وي مي فرستاد. در صورت صحت اين گفته قدمت ابركوه نه تنها از يزد بيشتر است بلكه در آن زمان هم سنگ و هم رده ايالت اصفهان و اصطخر قلمداد مي شده.درباره ابركوه در نگاشته هاي قديم سخن فراوان رفته از آنجمله :« مسالك الممالك» اصطخري، «حدود العالم من المشرق الي المغرب» ،«فارسنامه»ابن بلخي، طمعجم البلدان» ياقوت حموي، «المسالك و الممالك» ابن خرداذبه، «اقليم پارس»ايرج افشار ،«نزهه القلوب»حمدالله مستوفي ،«ٍسياحت نامه جنوب ايران»،«فارس نامه ناصري» حاج ميرزا حسن فسايي،«كتاب اثار ايران»آندره گدار ،«اقليم پارس»محمد نقي مصطفوي،«تاريخ و جغرافياي شهرستان آباده»عبدالرحيم شريف،«لغت نامه دهخدا»،«فرهنگ فارسي معين»

در كتاب آثار ايران درباره موقعيت جغرافيايي ابركوه آمده:

ابرقو تقريبا در وسط راه استخر به يزد واقع است. بنابر روايت حمدالله مستوفي در ابتدا در پايان كوهي ساخته بوده اند و بركوه مي گفتندش و بعد از آن بر صحرايي كه اكنون هست اين شهر كرده اند. شهري كوچك است. كسي كه از راه سورمق يا دهبيد بيايد هنوز هم در دامن كوهي سنگي، كه در صحرا جامانده است آثار شهر قديم،‌و در كنار خرابه هاي عتيق، شهر جديد را كه مستوفي اشاره مي كند مي بيند. ابرقويي كه در دشت واقع است از حيث آبادي شباهتي به ابرقوي عهد مغول ندارد بلكه در حقيقت ميان آبادي كنوني او و ويرانه هاي اطرافش تفاوتي نيست، بنابر بعضي اقوال كه بسيار متحمل هم است اين شهر در حمله افغانها خراب شده است(1135 هجري). ولي علت حقيقي ويرانيش سابق بر هجوم افغانهاست. اين شهر هم مثل بلاد بسياري كه پيش از اين آباد و سر سبز بوده اند، بدرود حيات گفته يا بحال نزع افتاده است زيراكه تنها علت عمران اين بلاد وقوع در سر راه تجارتي بوده و با انحراف تجارت رشته حيات آنها منقطع شده است، راه معروف كارواني عهد مغول كه از خليج فارس تا درياي سياه كشيده بود از هرز شروع و پس از عبور كرمان و يزد و سلطانيه و تبريز به سواحل درياي سياه مي رسيد و ادويه چين و هند و نيل سوده و مشك و صمغ و اجناس ابريشمي و بنه كرمان و يزد و شيراز و سنگهاي قيمتي را كه شيراز و هرمز و سلطانيه بازار عمده آن محسوب مي شد به اروپا مي رسانيد.

منبع : پایگاه میراث فرهنگی ابرکوه

شهر درخت و سایه‌ها
ايرانگردی- محمدمهدي بهمني:

به فاصله 2 ساعت از یزد، بعد از طی جاده پرپیچ و تابی که مسیر خودش را از بین کوه‌ها باز می‌کند، به شهری می‌رسید که مردمش اصرار دارند شهرشان را «ابرکوه» بگویی نه ابرقو.

شهری افسانه‌ای که می‌گویند لااقل 4 هزار سال عمر دارد؛ شهری که محل سکونت اصحاب رس بوده و زمانی محل عبور جاده ابریشم به حساب می‌آمده و یک عالمه خانه‌های کاهگلی زیبا دارد.

ابرکوه امروزی اما شهر کوچک و کم سر و صدایی است که دیگر جاده ابریشمی از آن رد نمی‌شود و شاید در نگاه اول چندان مهم و قابل توجه به‌نظر نرسد اما کافی است گشت کوچکی در آن بزنید تا بزرگی و رونق از یاد رفته‌اش را به رختان بکشد و البته سر و کارتان به مردمی بیفتد که مهربانی را به نهایتش رسانده‌اند.

بد نیست بدانید
ابرکوه را به‌خاطر قرارگرفتن پای کوه، برکوه یا ابرکوه گفته‌اند؛ علاوه بر اینکه «ابر» در فارسی باستان همان کاربرد و معنی بر را داشته، نشان از بزرگی و اهمیت نامی دارد که همراه آن می‌آید.

اعراب همان کاری را که با خیلی از اسامی ایرانی کردند، با اسم ابرکوه هم کردند و آن را ابرقو گفتند.

وقتی حرف از قدمت ابرکوه به میان می‌آید همه چیز با افسانه آمیخته می‌شود. سرو کهنسال ابرکوه که مسن‌ترین موجود زنده دنیا به حساب می‌آید، حدس و گمان‌ها را به 4 تا 5 هزار سال قبل مي‌برد.الکساندروف روسی معتقد است که این تنه قطور و شاخه‌هایش حداقل 4 هزار سال است که دارند سنگینی 25 متر شاخ و برگ بالای سرشان را به دوش می‌کشند؛ هر چند آندره گدار سن‌و سال درخت را 5 هزار و یک باستان شناس ژاپنی 8هزار سال می‌دانند.

از ابرکوه در کتب و سفرنامه‌های عهد اسلامی، همیشه با صفت بزرگی، وسعت، زیادی جمعیت، فراوانی و بسیاری نعمت یاد شده؛ نمونه‌اش هم کتب «الممالک و المسالک»، «حدود العالم» و «معجم البلدان».

ابرکوه در دوران رونق جاده ابریشم یک چهارراه به حساب می‌آمد و سر راه‌هایی که از مرکز کشور می‌گذشت و به جنوب می‌آمد قرار داشت.تنها همین امر کافی بود تا ابرکوه تبدیل به شهری بزرگ و مهم شود.

از آنجا که ابرکوه شهر نسبتا آرامی بود و کمتر روی شورش به خود دید، تبدیل به محل سکونت و اقامت عرفا و صوفیان زیادی ازجمله ابوالخیر اقبال شد. همین حالا هم دراویش ابرکوه در محله‌ای به نام درویش‌ها و در کنار مقبره پیر و مرادشان، ابوالخیر اقبال- طاووس الحرمین- سکونت دارند.

آقای حمیدرضا شمس اسفندآبادی در کتاب «با من به ابرکوه بیايید»، تعداد آثار تاریخی ابرکوه را 180 اثر آورده که در این 2 صفحه‌ بیشتر از 9تاي آنها را نتوانسته‌ایم جا بدهیم.

مسجد جامع

تا وقتی وارد ایوان شرقی مسجد جامع ابرکوه نشده‌ای، غیرممکن است بتوانی حدس بزنی بین آن چهار ایوان ساده و شبستان یکدست پوشیده از گچ مسجد، چنین محرابی ببینی. محراب پراز تزئینات توری شکلی است که در سال 738 قمري و حین مرمت‌های عهد ایلخانی، به مسجد ضمیمه شده وآدم را یاد محراب زیبای اولجایتوی مسجد جامع اصفهان می‌اندازد. محراب گچی مسجد جامع ابرکوه، به‌تنهایی می‌تواند نماینده عظمت و شکوه ابرکوه عهد ایلخانی باشد.

گنبد عالی

قدیمی‌ترین بنای موجود در ابرکوه و البته سالم‌ترین بنای عهد سلجوقی را می‌توانید از همان پایین کوه هم ببینید اما حیف است گنبد عالی ابرکوه - که سال‌هاست به صخره‌های زیرینش چسبیده و تبدیل به قسمتی از کوه شده - را از نزدیک نبینید. شمس‌الدوله دیلمی، گنبد عالی- یا علی- را در مدت حکومت کوتاهش در حوالی سال 448 قمري ساخته تا فضای ساکت، مرموز و غریبش آرامگاهی باشد برای پدر و مادربزرگ‌اش.

اصحاب درخت و آتش

مردم ابرکوه می‌گویند سرو ابرکوه یکی از آن 12 درختی است که اصحاب رس می‌پرستیدند. اصحاب رس قومی درخت‌پرست بودند و به دعوت پیامبرشان اعتنایی نکردند تا عذاب الهی - که عبارت از بادهای سرخ و شعله‌ورشدن زمین زیر پایشان بود - دامنشان را بگیرد. به‌جز این حرف و حدیث‌ها -که خب، دلایلی هم برایش آورده می‌شود- صحبت درباره سن و سال سرو ابرکوه هم، حدیث مفصل دیگری است.

اینجا هم قدمگاه دارد

مردم ابرکوه علاقه بسیاری به مسجد بیرون – که به خاطر خارج از شهر قرار گرفتن‌اش به این اسم می‌شناسندش- دارند چون اینجا یکی از قدمگاه‌های امام رضا(ع) به حساب می‌آید. باید روز اربعین یا 28 صفر اینجا باشید تا ببینید واقعا جایی برای سوزن‌انداختن پیدا می‌کنید؟

یخچال‌های خشتی

سال‌ها قبل، ابرکوهی‌ها در ورودی شهرشان یخچالی ساختند که نه برفک می‌زد و نه برقی مصرف می‌کرد. این مخروطی‌های پله‌ای، سازه‌هایی هستند که به هرکدام از شهرهای کویری سفر کنید می‌توانید نمونه‌شان را ببیند. وظیفه این سازه‌ها، نگهداری لایه‌های یخی بود که در زمستان منجمد شده بود و قیافه مخروطی شکلشان هم باعث می‌شد که حداقل یک نیمه ازآنها همیشه در سایه قرار بگیرد و به خنک‌شدن فضای داخلش کمک کند.

روزی روزگاری کاروانی

با اینکه اینجا تقریبا ورودی شهر است اما اینها برج و باروهای حصار شهر نیستند بلکه دیوارهاي بارانداز و استراحتگاهی‌اند برای اقامت یکی دو روزه کاروان‌هایی که مي‌بايست مال‌التجاره‌هایشان را از چین و ماچین به آن سر دنیا می‌رساندند. قلعه رباط که حول و حوش قرن سوم ساخته شده، نمونه‌اي از کاروانسراهای ابرکوه است که در نوع خودشان بزرگ و قابل توجه بوده‌اند و حداقل تا پایان عهد ایلخانی پر رفت و آمد و شلوغ.

خانه‌های مفصل

بادگیر 2 طبقه خانه آقازاده فقط یک چشمه از خانه‌های زیبا و مفصل عهد قاجار ابرکوه است؛ بادگیر منحصر به فردی که توی محله خاکی رنگ و قدیمی شهر، یک سر و گردن از بقیه بادگیرها بلندتر است. توی این محله در هر خانه‌ای را که باز کنید، با چیزی جز زیبایی و تزئینات مفصل روبه‌رو نمی‌شوید. باید خانه‌های موسوی، صولت و آقازاده را ببینید تا شما هم تايید کنید که این خانه‌ها، آن‌قدرها چیزی از خانه‌های کاهگلی و اشرافی کاشان کم ندارند

ابرکوه یادگار تاریخ

مطالب مشابه :

معرفي ftp اداره آموزش و پرورش و مدارس شهرستان ابركوه

سامانه ضمن خدمت

جلسه آموزش خانواده

ابرکوه یادگار تاریخ

حضور رئيس اداره آموزش و پرورش شهرستان به همراه معاون آموزشي در آموزشگاه دخترانه صدراي ابركوه

شیوه نامه گروههای آموزشی

زنگ صبحانه