آهن چیست؟

آهن نقش زیادی در سلامت انسان دارد و افراد زيادي در معرض فقر آهن قرار مي گيرند. بدن افراد بالغ سه تا پنج گرم آهن دارد كه 40-30 درصد آن به صورت ذخیره و بيشتر آن به صورت هموگلوبين است. اين پروتئين از "هم" (تركيب آهن دار) متصل به گلوبين (يك پروتئين) تشكيل شده است.

نقش آهن

-حمل اكسيژن از ريه ها به تمام سلول ها و برگرداندن دي اكسيد كربن از آنها

-تأمين نياز اكسيژن عضلات

-شركت در فعاليت ايمني. در كمبود آهن، گلبول هاي سفيد تأثيرشان را در حفظ ايمني بدن از دست مي دهند.

متابوليسم

جذب آهن متغير است. عوامل زيادي بر جذب آهن اثر مي گذارند. در شرايطي مانند رشد، بارداري، از دست دادن خون و كم خوني، جذب آهن افزايش مي يابد. آهن در غذاها به دو صورت "هم" و "غير هم" است. آهن "هم" فقط در مواد غذايي حيواني وجود دارد. آهن "غير هم" در مواد غذايي گياهي و حيواني وجود دارد و ميزان آن در مواد غذايي گياهي بيشتر است. جذب آهن "هم"، 25 درصد است، اما جذب آهن "غير هم" فقط حدود پنج درصد است. وجود گوشت در وعده غذايي جذب آهن آن غذا را افزايش مي دهد. همچنين ويتامين ث و اسيد كلريدريك معده از عوامل مؤثر كاهش در افزايش جذب آهن هستند.

كاهش دهنده جذب: در شرايطي كه نياز بدن به آهن تأمين شده باشد، جذب كاهش مي يابد. مصرف آهن "غير هم"، بدون مصرف گوشت يا ويتامين ث نيز باعث كاهش جذب مي شود. تانن موجود چاي (اگر چاي با غذا خورده شود)، خوردن قهوه با غذا (از چاي اثر كمتري دارد)، اسيد فيتيك موجود در غلات، اسيد اگزاليك موجود در بعضي از سبزيجات مانند اسفناج، مصرف آنتي اسيد با غذا، مصرف مكمل هاي كلسيم، فسفر، منيزيم و روي نيز موجب كاهش جذب آهن "غير هم" مي گردند.

ذخيره

آهن به دو فرم فريتين (در خون و سلول ها) و هموسيدرين (در كبد) در بدن ذخيره مي شود. در مغز استخوان و طحال نيز آهن وجود دارد. بدن از آهن به طور صرفه جويانه استفاده كرده و آن را دوباره به گردش مي اندازد.

دفع

تعريق روزانه، ريزش سلول هاي گوارشي، ادرار، يبوست و خونريزي موجب دفع آهن مي گردند.

نياز

نياز بدن به آهن در طول زندگي متفاوت است. در شرايطي مثل رشد و بارداري ميزان نياز به آهن بيشتر است.

منابع آهن "هم"

گوشت بدون چربي، مرغ و ماهي به ويژه جگر و صدف غني از آهن هستند.

منابع آهن "غير هم"

گوشت، مرغ، ماهي، حبوبات، مغزها، غلات كامل، ميوه هاي خشك و سبزي هاي تيره منابع آهن "غير هم" هستند.

كارايي جذب آهن

آهن گياهي كارايي جذب پاييني دارد ولي مقدار آن زيادتر است. حدود دو تا ده درصد آهن منابع گياهي مي تواند جذب شود. در حالي كه جذب آهن حيواني سه تا ده درصد است و كارايي جذب يك رژيم مخلوط پنج تا 15 درصد است.

كمبود

وقتي ذخاير بدن تمام مي شوند، ابتدا بدن جذب آهن را افزايش مي دهد. با ادامه كمبود، از ذخيره استفاده مي كند و اگر كمبود ادامه يابد، كم خوني فقر آهن پديد مي آيد.

عوامل مؤثری كه انسان را در معرض كم خوني قرار مي دهد:

1-فقر غذايي: چون بيشتر آهن مصرفي ما "غير هم" است و جذب خوبي ندارد.

2-اختلال در جذب: اگر در دستگاه گوارش اختلالي ايجاد شود، مثل كمبود اسيد معده يا آنزيم هاي گوارشي، اسهال هاي مختلف، ورم روده يا معده، كوليت اولروز

3-خونريزي

4-وجود انگل: به خصوص انگل هاي خونخوار، چون هم در هضم و جذب اختلال ايجاد مي كند و هم مقداري خون مصرف مي كند.

كمبود آهن ايجاد كم خوني از نوع ميكروستيك و هيپوكروم مي كند. يعني گلبول هاي قرمز، كوچك و كم رنگ مي شوند. از نظر كلينيكي كمبود آهن موجب سستي، خستگي، بي رمقي، رنگ پريدگي، تپش قلب و تنگي نفس هنگام كار مي شود. چون سلول ها در حالت خفگي قرار مي گيرند. سرگيجه، سردرد و تاري ديد نيز از عوارض كمبود آهن است. در كم خوني فقر آهن، ابتدا پوست رنگ پريده مي شود و بعد رنگ مخاط مي پرد. ناخن قاشقي مي شود. در افراد مسني كه مبتلا به كمبود آهن هستند دردهاي جلوي سينه به علت نرسيدن اكسيژن به عضله قلب و در نتيجه كاهش كارايي به وجود مي آيد. اشكال بزرگ اين كم خوني اين است كه مثل كمبود B12ز پا نمي اندازد. بلكه درست كار كردن را مختل مي كند و بر روي نيروي فعال جامعه اثر مي گذارد. كمبود آهن، عوارض گوارشي هم دارد. یعنی غذا خوب هضم و جذب نمي شود. خاصيت باكتري كشي كاهش مي يابد، پرزهاي سطح زبان از بين مي رود، مخاط دهان دچار آتروفي مي شود، التهاب در زبان و دهان به وجود مي آيد و موجب بي اشتهايي مي شود. در كمبود آهن ابتلا به عفونت زياد مي شود. اختلالات گوارشي و كمبود اسيد معده علت و معلول كم خوني است. يعني هم موجب كم خوني مي شود و هم در نتيجه كم خوني به وجود مي آيد.

مسموميت

جذب آهن بر حسب نياز بدن و تحت كنترل سيستمي به نام آپوفريتين-فريتين است. اگر آهن زياد خورده شود اين سيستم نمي تواند به خوبي كار كند يا اگر در بدن اختلالي باشد كه جذب آهن را زياد كند، مثل تالاسمي يا آهن تزريق شود، در اين صورت آهن در بدن گردش مي كند و به مراكز خونساز یعنی مغز استخوان، كبد و طحال مي رود. در اين مراكز آهن با آپوفريتين تركيب مي شود و تشكيل فريتين مي دهد. اين كار تا حدي انجام مي شود. اما اگر از اين حد بالاتر رود، فريتين به هموسيدرين تبديل مي شود. در هموسيدرين آهن با آساني نمي تواند در مواقع لزوم جدا شود. هموسيدرين يك تركيب پروتئيني قهوه اي رنگ است. وقتي هموسيدرين تشكيل شد به صورت دانه هاي قهوه اي رنگ رسوب مي كند. اين حالت را هموسيدروز مي گويند. اگر بدن دچار اشكالي شود كه نتواند از آهن حاصل از تخريب گلبول ها دوباره گلبول قرمز بسازد، مثل سرطان خون و مغز استخوان، آهن در بدن جمع مي شود. از طرفي بدن نياز به خون پيدا مي كند و خون تزريق مي شود، دوباره آهن ها تجمع پيدا مي كنند و هموسيدرين تشكيل مي شود. اگر اين كار زياد انجام شود عارضه اي به نام هموكروماتوز ايجاد مي شود. يعني بافت ها دچار ضايعه مي شوند كه بسيار خطرناك است. افراد مبتلا به تالاسمي جذب آهنشان زياد است ولي بدن آنها نمي تواند از آهن استفاده كند. بنابراين كم خون هستند. به طوركلي رژيم هايي كه از نظر آهن، نمي تواند از آهن استفاده كند، كم خون هستند. رژيم هايي كه از نظر آهن، پروتئين، اسيد فوليك، ويتامين هاي B12 و B6 تعادل ندارند مي توانند باعث كم خوني شوند.

آهن چیست؟

مطالب مشابه :

تفسير مقادير بالاي فريتين سرم

کم خوني ، پيامدها ، راه هاي درمان

وجود آهن زیاد در بدن برای سلامتی مضر است

کم‌خوني در سالمندان

فقر آهن

آزمایش آهن

آهن چیست؟

ارزيابي ميکروسيتوز

فواید مصرف قرص آهن در مدارس برای جلوگیری از کم خونی

كم خوني و فقر آهن