قلابدوزی رشت ( رشتی دوزی )

يكی از قديمی ترين انواع رودوزی های ايرانی كه سابقة قدمت آن حتی به سالهای 550 تا 330 پيش از ميلاد می رسد ْ قلاب دوزی ْ است كه طی ان زمينة پارچه به وسيلة نخ های ابريشمين رنگين به گونه يی بسيار زيبا تزئين می شود .
دربارة سابقة توليد اين ْ هنر ـ صنعت ْ در ايران ، گفتنی است كه : طی حفريات باستان شناسی در منطقة لولان در منتهی اليه شرق ايران قطعاتی از مليله دوزی و قلاب دوزی پيدا شده كه احتمالاً تعلق به دوره هخامنشيان دارد . همچنين اسنادی در دست است كه نشان می دهد در سال های نخستين بعد از ظهور اسلام به موازات بافت پارچه های پشمی و پرده های ابريشمـی فاخـر در شهر فسا ، فرش های عالی در جهرم و جامه های حرير و پرند در اصفهان نوعی قلابدوزی بسيار خوب نيز درطبرستان ( مازندران فعلی ) رواج داشته است .
قلابدوزی كه درگذشته در شهرستان رشت كاملاً رايج بود و تعداد زيادی از افراد بومی منطقه به آن اشتغال داشته اند در حال حاضر از گستردگی پيشين برخوردار نيست ولی با اينهمه تنها مركز توليد مصنوعات قلابدوزی محسوب ميشود و گو اينكه هم اينك نوعی قلابدوزی شبيه آنچه در رشت جريان دارد در مهاباد نيز رايج است ولی هيچگونه شباهتی بين توليدات اين دو شهر به چشم نمی خورد چرا كه قلابدوزی رشت و مهاباد اگر چه هر دو به يك شيوه انجام می شود و ابزار كار و نقوش آنها نيز تقريباً همسان است ولی توليدات مهاباد عمدتاً در برداندة رنگ های سياه و سفيد بوده و فاقد تنوع رنگ محصولات رشت می باشد .
ابزار كار قلابدوزان بسيار ساده كم حجم و ارزان قيمت است و مهمترين آن وسيله يی است فلزی و تا حدودی شبيه به قلاب های معمولی با اين تفاوت كه قسمت نوك آن بر خلاف ساير قلاب ها تيز و فاقد انحنای قلاب های عادی می باشد و در عوض دارای يك بريدگی مورب در فاصلة پنج ميلی متری نوك قلاب است .
اين وسيله كه متشكل از ميله يی هفت سانتی متری است در انتها به سطحی قاشق مانند با ضخامت تقريبی پنج ميلی متر ختم ميشود و دارای دسته يی خراطی شده می باشد .
ْ جريده ْ يكی ديگر از وسايل كار قلابدوزان است كه مشتمل بر دو قطعه چوب بطول 100 سانتيمتر ، عرض 10 سانتی متر و ضخامت 5 سانتی متر می باشد كه از يك سو به وسيله ميخ بيكديگر متصل و در سوی ديگر به وسيله مانعی كه در فاصلة 40 سانتيمتری از انتهای وسيله گذاشته شده از يكديگر جدا و حالتی تقريباً گيره مانند دارد و براحتی می توان آنرا از طريق سفارش دادن به نجار يا با كمك دو قطعه تختة صاف تهيه كرد . پارچة مورد نياز در قلابدوزی ماهوت مرغوب برنگهای تيره مانند سياه ، آبی سير ، زرشكی ، قرمز تند ، قهوه ای و نيز نخ ابريشم طبيعی تابيده ( چپ تاب ) د ررنگهای متنوع و دلخواه است

طرحی را كه بايد روی پارچه ماهوتی پياده كنند قبلاً روی كاغذی كه ابعاد آن كمی بزرگتر از اندازة پارچة ماهوت است ترسيم نموده و سپس با يك سنجاق تمامی خطوط طرح را در روی كاغذ با فواصل نزديك به هم سوراخ ميكنند . آنگاه مقداری گچ روی كاغذ ريخته كاملاً آنرا روی صفحة كاغذ پخش می نمايند تا از داخل سوراخ های كاغذ بر روی ماهوت نقش ببندد بعد از برداشتن كاغذ از روی ماهوت ، طرح مورد نظر روی ماهوت قلم گيری شده صنعتگر با كمك قلابی كه ساختمان آن تشريح شد شروع به دوخت می نمايد .
شيوة كار قلابدوزان به اين صورت است كه ابتدا روی يك چهارپایة كوتاه نشسته و يك قسمت از پارچه را در لای دهانة جريده قرار داده و به كمك زانوانشان آن را به هم می فشرند تا پارچه خارج نشود آنگاه يك سر نخ را گره زده و در حاليكه قلاب را از روی پارچه به داخل فرو برده اند گره را در شيار قلاب استوار نموده و آنرا ا زپارچه بيرون می كشند و در شرايطی كه نخ خارج شده از پارچه حالت يك نيم دايره را به خود گرفته در فاصله ای معين ، مجدداً قلاب را به داخل پارچه فرو برده و نخ را بر روی شيار قلاب استوار كرده و قلاب را از پارچه خارج می نمايند . به اين ترتيب نيم دايرة قبلی سفت شده و بر روی كار می نشيند ، در حاليكه نيم دايرة جديدی كه بوجود آمده به صنعتگر امكان ميدهد تا مجدداً قلاب را به داخل پارچه فرو برد و با تكرار اين حالت است كه نقشی زنجيره ای بر پارچه می نشيند .
از قلابدوزی در حال حاضر برای تزئين سجاده جاقرآنی ، لبة پرده ، روميزی ، رويه كوسن ، لبه يقه ، دامن و پيش سينة لباسهای زنانه ، رویة دمپايی های زنانه ، كلاهك آباژور ، سقف آويزهای پارچه ای و ….. استفاده به عمل می آيد .