آذربايجاندا باهار بايرامي

آذربايجاندا باهار بايرامي

آذربايجان-ين موختليف بؤلگه لرينده چئشيتلي آدلارلا سسلنن باهار بايرامي اؤلکه ميزين هر طرفينده بير آز فرقلي اولسادا عومومي قايدالار اوزرينده قورولموش بير بايرامدير.

هله ديليميزه بو قدر فارس سؤزو گيرمه دن اؤنجه اونا “ايل بايرامي” ، “ياز بايرامي” و “باهار بايرامي” دييرديلر. آنجاق “نووروز” آديندا بير بايرام من ائشيتمه ميشديم. بو سؤز بعضي اوخوموشلارين ويا اؤزونو بيليجي گؤسترمک ايسته ينلرين تعريفيندن “ايلين ايلک گونو” کيمي تعريف ائديلردي. بونون يانيندا قوزئي آذرباجاندا اؤزلليکله باکيدا ” نووروز ” سؤزو داها چوخ ايشلنمکده دير.

“باهار بايراميني” اوزون ايللردن سونرا اؤزلليکله اوشاقليق و جاوانليغيمدا تبريز و اطرافي هابئله اورمو و اطرافيندا گؤردوکلريم و عاييله ميزين گئچيرديگي مراسيملردن خاطيرليياجاگيما گؤره خطالاريم اولورسا ايصلاح ائديلمه سين بوتون آذربايجان آشيقلريندن خواهيش ائديرم. اؤزلليکله ديلچي و فولکلورشوناس اولماديگيما گؤره يازي اوسلوبو و مئتودولوگي يانليشليقلاريمي وطن عشقينده چيرپينان اورگيمدن آخان قيزيل قانا بولاشميش هسرت آهلارينا باگيشلانماسيني تمنني ائدرديم. اوميد ائديرمکي، بوگون ارسييه گلميش ديرلي يازيچيلاريميز اؤزلليکله ياشلي نسليميز ميللي وارليگيميزين قورونوب ساخلانيلماسيندا اللريندن گله ني اسيرگمييه جکلر.

بلکه گنچليگيمين اوغلان چاغيندا (۱۸-۱۳) اورمودا ياشاييب اوراداکي يوکسک سوييه لي اينسانييت و مدنييتدن ياديمدا قالان گؤزل خاطيره لر، بلکه ده اورمونون گؤزل طبيعتي- وئريملي توپراغي- بول سويو و گولر اوزلو خالقي نين تاثيري، يادا بوگونه قدر باشينا گلميش بلالارين تيکراريندان اولان نيگارانچيليغيمديرکي، همشه بئينيمده، دواملي اورگيمده دير. اونا گؤره ده اورادان باشلاماگي سانکي بير وظيفه ساييرام.

بايراما دؤرد هفته قالميش چرشمبه آخشاميندان باشلانان شنليکلر گنچ اوگلانلانلارين تونقال قاليياراق آلوولانديرماسي ايلئ باشلار . بو ايش بايرام اؤنجه سي چرشمبه آخشامينا قدر اولان اوت، سو، تورپاق و اود آدلانان گونلرده دوام ائدر. قيزلي - اوغلانلي تونقالين اطرافيندا توپلاشاراق اوخويوب،وينارلار و اودون اوستوندن آتيلاراق اؤزلليکله قيزلار ديير “آتيل ماتيل چرشنبه - باختيم آچيل چرشنبه” ( بونو سودان دا آتيلاراق سؤيلرلر).

بو مراسيم آخير چرشمبه گونو ان يوکسک سوييه ده گئچيريلر . او گونو داها بؤيوک تونقال قالانار ، داها چوخ اينسان توپلاشار، داها ياشلي اينسانلار حتّی آقساققاللاردا شنلييه قوشولارلار، توي چالينار جالمان گئديلر. فيش-فيشالار آتيلار،توفنگلر شاققيلدار اود قالاقلاري اوجا داملاردا دا يانديريلار، بوتون ميلت الينده اولان بوتون ايمکانلاردان ايستيفاده ائده رک شنلييه شن قاتماگا چاليشار.

او گئجه ايسه اؤزونه مخصوص تؤرنلرله ائولرين داخيلينده و ائشيکده ميلت اود چرچمبه مراسيملريم يئرينه يئتيره رک بايرام گونونه حاضيرلانار. گؤز قارالديقدان سونرا هرکس اؤز ائوينه گئدر، چرشمبه سوفره سي نين باشيندا اَيلشيلر. آنانين هفته لر بويو زحمت چکيب پيشيريب- دوشوردويو ميللي يئمکلرله، باغ-باخجانين پوزولدوغو زاماندان ساخلانيلان “ميلاق” - “قوز” و آتانين عاليب گتيرديگي شيرنيياتلا بزنميش سوفره نعمتلريندن فايدالانيلار.

اورمودا بايراما بير آي قالاندان خانيملار قوللارين چيرماليياراق حاضيرليغا باشلار. اورمو نعمتلريندن اولان دوشاب، قوز و بونا بنزر محصوللاردان ايستيفاده ائده رک “سوجوق” سررلر. هر محلله ده نئچه عاييله توپلاشيب بوگدا گؤوردرلر، بايراما نئچه گون قالميش اونو ازيب سويون چيخاراراق آسديقلاري بؤيوک تييانلاردا سمه ني پيشيررلر. سمه ني پيشيرمه مراسيمي اؤزو- اؤزلوگوده ديرلي بير مدنييتدير. تييانين آلتي ۴-۳ گون سؤنممه لي و بوتون بو مودتده اونو اوزون چؤمچه لرله قاريشديرمالي اولدوقلارينا گؤره اؤزلليکله گئجه لر خانيملار اونون باشينا توپلاشيب بللي شئيرلر اوخويوب، اؤزل هاوالار اوينارلار.

سوجوق سرمه اوندان آسان بير ايش دئييلدير، اودا اؤزلري نين حاضيرلاديقلاري نيشاستا، پايزدا باگدا پيشيريلميش دوشاب و چيرپيليب گتيريلميش قوزون قاريشيميندان حاضيرلانار. گونلر بويو اؤزل يئرده اؤزل تخته لر اوستونه سريلميش تميز سوفرلرين اوستونده ياتيرديلار، دفعه لرله چئوريلر، اؤزونه گلديگي زامان ييگيليب قازانلارا توپلانار. آرتيرمالييامکي، اورمو شهرينده ياشايان و کؤکو اورمولو اولان بوتون عاييلهلرين اطراف کندلرده اوزوم باغلاري اولاردي. اونا گؤره ده يوخاريدا آديني چکديگيم ميللي يئمکلر ويا پيش-پيشا نئيقازاني آسيب “بيدميشق” آراغي چکمک ويا پايزدا “نانه- شاهيسترم” و باشقا اينسان ساغلامليغينا فايدالي اولان اوتلارين آراگي نين چکيلمه سي کندلرده اولدوگو کيمي شهرلرده ده يايقين ايدي.

بو ايشلرين چوخونون قادين و کيشي ايشبيرليگينه احتياجي اولدوغونا گؤره عاييله ده چوخ ياخين ايليشگيلري گؤرمک مومکونيدو. اؤزلليکله کند حياتيندا قادينلارين بؤيوک رولو اولاردي. ائو و ائشيک ايشلري قادين وي کيشي آراسيندا برابر پلانلاشديريلاردي. هانکي يئرين بوگدا، هارانين توتون- بوستان - يئرالما اکيلمه سي ويا عاييله حياتي نين باشقا پروبلملري عاييلهده موزاکيره اولوب نتيجه يه باگلاناردي. قادينلار اکين يئرلرينده اؤزلليکله اوزوم باگلاريندا چاليشديقلاري کيمي کيشيلرده ائوده کي موخته ليف ايشلرده ايشتيراک ائدئرديلر. قدين آنادير، آنا بوتون چتينليکلره دؤزر، تاکي عاييله داغيلماسين - اوشاقلار خوشباخت اولسون فلسفه سينه گؤره، بلکه ده قديم تورک عنعنه لرينه اوياراق قادينلارين عاييلهده کي رولو هئمئشئ بيرينجييدي. بايرام تؤرنلرينده ده قادينلارين بؤيوک رولو اينکار ائديلمزدير. اونا گؤره ده بيللي-بيللي مراسيمينده ، ارليک قيز اولان ائولرده ،تزه تانيشديگي سئوگيليسينه چرشمبه يئميشي و بايرامليق باگلاماغا ايجازه يئتگيسي آنجاق آنادايدي.

بيللي- بيللي ساللاماق مراسيميندن دانيشماق ايسترکن اولو شهريار-ين “آي نه گؤزل قايدادي شال ساللاماق- بي شالينا بايرامليغين باغلاماق” ميصراعلاريني خاطيرلامادان گئچمک دوگرو دئييلدير. دئمک، او بؤلگه ده و بوتون آذربايجان-دا بو دب وارميش و بوگونده دوام ائدير. آخير چرشمبه گئجه سي گنج اوگلان اوشاقلاري شاملارين يئييب- يئمه ميش ، دسماللارينا و يا بؤرکلرينه ايپ- قاييش ويا بير شال باگليياراق داملارا چيخارلار و دئسمال ساللارلار. ائوين اوستونده باجا وارسا اورادان ، يوخسا پنجره نين قاباگيندان شاللار ساللانار و هر ائو اؤز ايمکانلاري داخيلينده اونا چپ-چره باگلار.

گنجلر قوزلاري توپلار، صاباحيندان باشليياراق بايرامدان بير نئچه گون گئدينجه جويز اوينارلار. بويانميش يومورتالاري توپلوياراق او گونلر يومورتا دؤيوشدوررلرکي، اونون اؤزونون قايدالاري وار. پوللاري توپلوياراق او گونلرده رسم اولان موخته ليف آشيق اويونلاري ، دووارا ووردو، باژور و اونا بنزيين اويونلار اوينارلار. آشيقلارين بزن آلچي و تووخان طرفلري سورتولر، اونون جيک ويا بؤک دوردوگو زامان بير شئي قازانماز، آنجاق اومبا دوردوگوندا بوتون اويونو اودار. آشيق هئچ زامان ايکي آياق اوستونده دورماز، بلکه اونا گؤره ديرکي، او دوروشون اؤزل آدي يوخدور.

بيللي- بيللي گئجه سي ان دويقولو آنلار قيز اؤز نيشانليسي نين دسمالينا باغلاديغي بايرامليق آنلاريدير. دئسمالي ويا بؤرکو اؤنجه دن تانييان قيز آنانين ائمري ايله اونا چرشمبه يئميشي باغلار. آنجاق آنانين گؤرمه مه سي شرطي ايله اؤزونونده حاضيرلاديگي بايرامليغي باغلار، باخميياراقکي بايرامليقلار اساسن بايرام گونونده کي گؤروشلرده وئريلر.

او گئجه بوتون عاييله لرده ياخشي و موثبت سؤزلر دانيشيلماليدير، چونکي گنج اوگلان و قيزلارين آچار سالمالاري هر قاپي نين آرخاسيندا اولا بيلر. آچار سالانين ائشيتديي سؤزلرين کئيفييتينه گؤره اونون گله جک شانسي نين نئجه ليگي معلوم اولار اينانجينداديرلار.

بايرام گونو هر کس تزه پالتارلارين گئييب، اؤنجه ائرئفاتا گئدرلر و گئچميشلري نين مزاري باشيندا حالوا پايلاييب فاتيهه اوخورلار. سونرا بير- بيري نين گؤروشلرينه گئده رک بايراملارين تبريک ائدرلر. بو گؤروشلرده اؤنجه ليک ياسلي اولان عاييلهلر و همچي نين آغ ساققاللار و قديم زامان کندين اربابي ويا خاني اولاردي. او گونو ايل تهويل اولاندا کندين ويا محلله نين تويچوسو دام اوسته جيخار و بؤيوک تويو گومبولدادار، چوخ چکمزکي جاوانلار توپلاشيب اويناماغا باشلارلار.

يوخاريدا دا قئيد ائتديگيم کيمي بير طرفده يومورتا دؤيوشدوررلر، بير طرفده توپ اوينارلار، بير طرفده “تزه اويونومون ال شققيسي” دييه رک پيل-دسته اوينارلار ، آنجاق بؤيوکلر داها ضياده ائولرده گؤروشه اوتورارلار ويا گؤروشه گئدئرلر.

او گونو بوتون عاييله عوضولري بير - بيرينه بايرامليق وئرر، گؤروشه گلنلرينده چوخو اؤزلليکله ياخين قوهوملار اوشاقلارا بايرامليق وئرمگي اونوتماز.

فيکريمجه بو بايرامين ان گؤزل اينساني ديري کوسولولرين باريشماسيدير. عومومييتله کوسولو اولانلارين اؤزلري گؤروشوب باريشارلار، يادا گؤروشه گئتديکلري ائوده بير- بيرلرين گؤروب باريشارلار. پروبلم چوخ بؤيوک اولورسا آقساققاللار قوللارين چيرمالاييب بو ايشي يئرينه يئتيررلر، گنجلر آراسينداکي کوسولولر ايسه اؤز دوستلاري نين پلانلاشديرديگي و هازرلاديگي گؤروشته گويا تسادوفي بير- بيرلرين گؤروب گؤروشوب باريشارلار، يوخسا يولداشلاري نين خواهيشي ايله ال سيخيشارلار. بوتون چابالار اينسانلارين باريشماسي و يئني ايله کوسولو گيرمه مه سي اوچون يئرينه يئتيريلر و باشاريليدا اولار.

بايرام گونو آرالاريندا شيکايت اولان چوخلو عاييلهلر باريشار، پوليس، ژاندارما و يا ائدلييه ده کي آگير شرايتدن جان قورتارار.

بعضي فرقليليکلر اولسادا بوتؤو آذربايجاندا دئمک اولارکي، باهار بايرامي عئيني قايدالارلا گئچر. باخميياراقکي شيمالي آذربايجانلا گونئي آراسيندا اوزون مودت آيريليق اولموشدور و اؤزلليکله ايستالين ديکتاتؤرلوگو بير طرفدن ميللي گونلريميزي اونوتدورماگا چاليشيرکن بير طرفدنده تورکلوک شووروموزو عزمه يه چاليشميشدير قوزئيده گئچيريلن باهار بايرامي تؤرنلري گونئيده کي ايله چوخدا فرقلنمير. باکيدا قالديغيم اون ايل مودتينده بونو درينليکلرينه قدر هيسس ائتسمده قوزئيده کي بعضي شنليکلرين گونئيده ده گئچيريلمه سي آرزولاريما داخيلدير.

شوبهه يوخدورکي جنوبدا دا اسکيدن قالميش ديرلي موناسيبتلرين شومالا داشينماسي کولتوروموزون گئنيشلنمه سي اوچون ضروريدير. باکيدا گئچيريلن بايرام تؤرنلري نين زيروه سينده بايرام گونو شهرين مرکزي و باشقا يئرلرينده کي ، چال-چاگير پروگراميدير. باکي مئري نين بؤيوک ديقت و زحمتله حاضيرلاديگي بو شنليکده بوتون صنعتچيلر ايشتيراک ائدر و بير قايدا اولاراق دؤولت باشچيسي شهرين مرکزي و ايچري شهرده گزينتييه چيخار، خالقلا بايراملاشار، گلين کيمي بزنميش باهار قيزي ايله راستلاشار. باهار قيزيني شهرين بير چوخ يئرينده گؤرمک، خالقلا بايراملاشماغيني و بزن گنچلرله ان-انوي يومورتا دؤيوشدومه سيني گؤرمک مومکوندور.

شومالدا دا گونئيده اولدوغو کيمي زحمتکئش قادينلاريميز گونلر اؤنجه دن بايراما حاضيرليق گؤرر و دادي داماغيمدان گئتميين مشهور ” شکربورا ” بول- بول پيشر. گنچلر قاپلارين آرخاسينا بايرامليق آلماغا گه لر، اينسانلار بير- بيري نين گؤروشونه گئده رک بايراملاشار.

تبريز و اطراف کندلرينده بعضي اؤزونه خاص تؤرنلر اولسادا عومومي گئديشات چوخدا فرقلنمز.

تبريز-ده تونقال قالاييب اود يانديرماق اورمو قدر عظمتلي اولماسادا آخير چرشنبه گونو ترققه آتماق و فيشفيشا فيرلاتماق بوتون شيددتي ايله دوام ائدر. دقيق خاطيريمده ديرکي او گونلر اؤزل ساخسي تورپاغيندان دوزلميش، ايچينه گوگورد و باريت دولدورولموش اوسکوک بويدا بير پاتلايان ساتيلاردي. او آياق آلتيندا پاتلاييب سئس وئرديگي کيمي گنچلرين اؤزونون سيمدن دوزلتديگي بير آلته يئرلشديريب ، اوزاغا فيرلاديلاردي ، يئره دوشونده آلوولا بيرليکده شاققيلداردي.

تبريز-ين اطراف کندلرينده چرشنبه آخشامي شال ساللاما و اود يانديرما مراسيمي يئرينه يئتيريلديگي کيمي او گونو نيشانلي قيزلارا بايرام پايي آپاريلار. اؤزلليکله سهند داغي نين اتکلرينده يئرلشن قارلي-بورانلي و سويوق هاوالي کندلرده نيشانلي قيز بئي شالينا قيشدا موخته ليف رنگلي ايپلردن توخودوگو جورابين باگلار.

تبريز-ده چرشنبه ليک دئييلن بو پاي داها اؤنملي و داها قايدالي بيچيمده تنزيملنر. او گون نيشانلي قيزين گؤزو قاپيدا اولدوغونا گؤره ماددي دوروموندان آسيلي اولموياراق بوتون نيشانلي عاييله لر قيز ائوينه چرشنبه ليک گؤندرر. ماددي ايمکاني اولانلار بير ، بزن داها چوخ خونچا بعضيييب حاضيرلاياراق اونا آز ياشلي بير اوغلان اوشاغي قوشاراق قيز ائوينه يوللارلار. اؤزل بير فورمادا تاختادان دوزلديلميش بو خونچالاردا عومومييتله بولوتلا شيرنييات، اؤزلليکله تبريز-ده چوخ مشهور اولان “قورابييه” ، نيشانلي قيزا دونلوک- آياق قابي و چاديراليق، قاينانايا دونلوک، قايناتايا آياق قابي، بالديزلارا چاديراليق و قايينلارا کؤينک ويا کؤينکليک آپاريلار. ماددي ايمکاني اولمويان عاييله لرده ايسه “مژمئي” دئييلن ميس قابلاردا ويا داها کيچيک سينيلرده آپاريلار، آما موطلق آپاريلار. تبريز-ده موته ليف فورمادا چرشنبه يئميشي حاضيرلانار و توکانلاردا ساتيلار، ان ياخشيسي ممولن ائمير بازاري نين داليندا اولار. آنجاق جووانزنليکده تانينميش اولان تبريز قادينلاري نين چوخو بونو اؤزلري حاضيرلار. کيشميش، خورما، باسديق، قوز، بادام و بونا بنزر يييه جکلردن دوزلديلميش چرشنبه يئميشي آنجاق او گون اوچوندور، بايرام گونونه ايسه اؤزل شيرنييات پيشر.

تبريزده او گئجه عومومن “بالق پلوو ” يئييلر، شامدان سونرا يئميش مژمئيسي گه لر، اوشاقلارا پاي وئريلر، بؤيوکلر دجيندن فايدالانار. او گئجه آچار سالماق بؤيوک بير زئوقله گئچيريلر، بئله کي بخت آستاناسينداکي قيزلار آياقلاري نين آلتينا بير آچار قوياراق ائودئکي دانيشيقلارا قولاق آسارلار. اونا گؤره ديرکي، او گئجه هامي گؤزل سؤزلردن دانيشار، تويدان -بايرامدان ديير و قاپي نين آرخاسينداکيني اؤز آرزيلارينا چاتديرماق اوچون اليندن گله ني ائدر.

بايرام گونونه حاضيرليق گونلر اؤنجه ائو- ائشيگين يوغولوب تميزلنميسي ايله باشلار، بايرام شيرنيسين چوخلاري بازاردان آلسادا قديم عاييلهلر اونو ائوده پيشيررلر. بادام ايچيني ديبک- دسته ده ازه رک نارينله دندن سونرا مخصوص اون، نيشاستا، بال ويا شکرله، ساري ياغ و گولاب قاتيلميش سو ايله يوگوروب کيچيک دايره شکلينده تاوادا يوموشاقجاسينا قوورولموش قورابييه ، لؤوزي و باقلاوا آدلانديريلان بايرام شيرنيلري گونلر اؤنجه حاضيرلانار. قديم اونون يوموشاق قالماسي اوچون ميس قازانلارا ييغيلاراق ائولرده اؤزل فورمادا تيکيلميش ديلابلاردا اوشاقلارين گؤزوندن ايراق ساخلانيلاردي و بايرام گونو دؤشنه رک گؤروشه گلنلره تقديم ائديلردي. البتته کي اوشاقلاردا اوندان اؤز نصيبيني آلاردي.

“بايرام سوفره سي ائودن- ائوه ، عاييله دن -عاييله يه فرقلي بزنميش اولسادا بو بايراما چوخ بؤيوک اهمييت وئرن و بوتون قايدالارين تيتيزليکله يئرينه يئتيرمه يه جان آتان آنامين سوفره سين، سيککه- سمه ني- ساريمساق- سو- چيراق- آينا و قوران بزردي. ايل دئييشديگي آن ايستيثناسيز اولاراق بوتون عاييله عوضولري او گونه قدر گئييلمه ميش تزه پالتارلارين گييه رک سوفره نين باشيندا اولمالييدي. ايل دئييشن کيمي هامي بير-بيرينه بايرامي تبريک دييردي، بؤيوکلر اوشاقلارا تزه پول ويا سيککه بايرامليق وئرردي، جاوانلار بويانميش يومورتالاري گؤتوروب ، دؤيوشدورمک اوچون کوچه يه چيخاردي ” . کند يئرلرينده او گون چئشيتلي اويونلار يانيندا آت چاپديرماق و دووشان اووونا چيخماق اؤزلليکله تبريز-ه درس اوخوماق اوچون گئتميش و بايرامدا عاييله لري نين يانينا گلميش جاوانلار اوچون اونودولماز خاطيره لر اولوردو. ان ماراقليسي او کندلرده “توپ عربي” دئييلن بير اويون اوينانارديکي، داها ضياده آمئريکاليلارين بوگون اويناديگي ال فوتبالينا بنزردي. بايرام گونو او کندلرده کوسولولرين باريشماسي قدر گؤزل و ديرلي قايدا ميللي کولتور اؤلچوسونده تايي تاپيلمييان قايدادير.

بايراملاشماق هله ده اوزون مودت دوام ائدر ، کيشيلر ايلک گونلرده گؤروشلرين باشا چاتديرسالاردا قادينلار اونو سوردورر. اطراف کندلرده بير ميثال وار ، دييرلرکي، “قادينلار آرپا بيچيمينه قدر بايرام گؤروشونه گئدرلر”.

آذربايجاندا باهار بايرامي

مطالب مشابه :

«نظریه ی گاستون باشلار درباره ی جوهر تخیل در ادبیات»

ساوالان

قزیل باش لار

اوستاد بارز دن یاسلی ساوالان شعری

یاسلی ساوالان ...

آذربايجاندا باهار بايرامي