بانکداری الکترونیک بانکداری الکترونیک در ایران

الكترونیك، تجارت الكترونیك و بانكداری الكترونیك از نتایج عمده نفوذ و گسترش فناوری اطلاعات در بعد اقتصادی است. كشور ما در عرصه حضور و به‌كارگیری تجارت و بانكداری الكترونیك، كشوری جوان است و تا رسیدن به وضعیت مطلوب را ه درازی در پیش رو دارد.
قانون تجارت الكترونیك در دی ماه سال 1382 تصویب شد. در زمینه بانكداری الكترونیك تاكنون فعالیتهای گسترده‌ای صورت گرفته، لیكن نبود برخی زیر ساختها در ابعاد مختلف موجب كندی این فعالیتها شده است. در این مقاله سعی شده تا ضمن ارائه مفاهیم و تعاریف، ویژگیها و الزامات تجارت و بانكداری الكترونیك، ابزارها و كانال های بانكداری الكترونیك معرفی شود و وضعیت هر یك به صورت اجمالی موردبر بررسی
قرار گیرد.

بانکدار الکترونیک در ایران

كسب و كار الكترونیك :

این واژه برای اولین بار در سال 1997 توسط شركتIBM مطرح گردید. كسب و كار الكترونیك مفهومی عام‌تر از تجارت الكترونیك را در بر می‌گیرد . تجارت الكترونیك بیشتر تكیه بر ارتباط بیرونی بنگاه یا فرد دارد. در حالی كه كسب و كار الكترونیك علاوه بر ارتباطات بیرونی به استراتژی درون سازمان نیز اشاره دارد و شامل تجارت الكترونیك (EC) هوشمندی شركتها (BI)، مدیریت روابط با مشتری (CRM)، مدیریت زنجیره تامین (CSM) و برنامه ریزی منابع شركت (ERP) می‌شود. .به طور خلاصه كسب و كار الكترونیك تلفیق سیستم ها و فرایندها و زنجیره های تامین و كل بازار با استفاده از اصول و فناوریهای مرتبط با استفاده از ابزار اینترنت است كه در هشت بخش ارائه می شود:

-1 شرکت با مصرف کننده؛
-2 شركت با شركت؛
-3 مصرف كننده با مصرف كننده؛
-4 شركت با دولت؛
-5 دولت با مصرف كننده؛
-6 شركت با كاركنان؛
-7 شخص با شخص؛
-8 شركت با مصرف كننده.

تجارت الكترونیك :

برای تجارت الكترونیك به عنوان یكی از پدیده های بزرگ قرن 21 تعاریف مختلفی ارائه شده است كه از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره كرد:
* هدایت ارتباطات كاری و معاملات بر روی شبكه ها از طریق رایانه؛
* خرید و فروش كالاها و خدمات و انتقال سرمایه ها از طریق ارتباطات دیجیتالی؛
* كاربرد وسایل الكترونیك برای تبلیغ ، فروش ، توزیع و پشتیبانی محصولات
اتحادیه اروپا در سال 1997 آن را به شكل زیر تعریف كرد:
تجارت الكترونیك بر پردازش و انتقال الكترونیك داده ها شامل متن، صدا و تصویر مبتنی است. تجارت الكترونیك فعالیتهای گوناگونی از قبیل مبادله الكترونیك كالاها و خدمات و تحویل فوری مطالب دیجیتالی و انتقال الكترونیك را در‌بر دارند.
تجارت الكترونیك كه تا چندی قبل به تعداد معینی از شركتها محدود می شد در حال ورود به عصر جدیدی است كه در آن تعداد زیادی مصرف كننده در شبكه حضور دارند. به علاوه محتوای آن از حیطه مبادله داده‌های مربوط به سفارش دادن یا قبول سفارش فراتر رفته و فعالیتهای عمده‌ تجاری از قبیل تبلیغات، آگهی، مذاكرات، قراردادها و تسویه حسابها را نیز در برگرفته است.
از مجموعه تعاریف ارائه شده فوق می توان نتیجه گرفت كه زمینه های كاربرد تجارت الكترونیك بسیار گسترده‌تر از مبادله كالا و خدمات و وجوه است و در تعریف آن و تعیین سیاستهای مورد نظر باید علاوه بر كاربرد های بالفعل به كاربردهای بالقوه آن نیز توجه داشت .
- برای تجارت الكترونیك مزایا و ویژگیهای زیادی ذكر شده است كه در یك دسته بندی كلی می‌توان آنها را به شرح ذیل تقسیم كرد.
1- جهانی شدن تجارت ؛
2- حذف محدودیتهای زمانی و مكانی؛
3- كاهش قیمت منابع جهت خرید؛
4- افزایش درصد فروش؛
5- دسترسی آسان به اطلاعات لازم؛
6- كاهش چشمگیر هزینه های معاملاتی؛
7- كاهش هزینه های زمانی معاملات.
محتوای تجارت الكترونیك دیگر به سفارش دادن و سفارش گرفتن محدود نمی شود بلكه فعالیتهای عمده تجاری ازقبیل تبلیغات، آگهی، مذاكرات، قراردادها و تسویه حسابها را نیز دربرگرفته است.

بانكداری الكترونیك :

برای شناخت هر پدیده ای لازم است تا ابتدا تعریف مشخصی از آن پدیده و عوامل و متغیرهای مرتبط با آن ارائه كرد. برای بانكداری الكترونیك تعاریف گوناگونی ارائه شده كه از آن جمله می‌توان به تعاریف زیر اشاره كرد.
* فراهم آوردن امكان دسترسی مشتریان به خدمات بانكی با استفاده از واسطه‌های ایمن و بدون حضور فیزیكی (كهزادی، اولین همایش تجارت الكترونیك،1382)؛
* استفاده مشتریان از اینترنت برای سازماندهی، آزمایش و یا انجام تغییرات در حسابهای بانكی خود و یا سرمایه‌گذاری و بانكها برای ارائه عملیات و سرویسهای بانكی؛
* ارایه مستقیم خدمات و عملیات بانكی جدید و سنتی به مشتریان از طریق كانالهای ارتباطی متقابل الكترونیك.
بانكداری الكترونیك شامل سیستم‌هایی است كه مشتریان موسسات مالی را قادر می‌سازد تا در سه سطح اطلاع‌رسانی، ارتباط و تراكنش از خدمات و سرویس‌های بانكی استفاده كنند.
الف - اطلاع رسانی: این سطح ابتدایی ترین سطح بانكداری اینترنتی است. بانك اطلاعات مربوط به خدمات و عملیات بانكی خود را از طریق شبكه‌های عمومی یا خصوصی معرفی می كند.

ب – ارتباطات:
این سطح از بانكداری اینترنتی امكان انجام مبادلات بین سیستم بانكی و مشتری را فراهم می‌آورد. ریسك این سطح در بانكداری الكترونیك بیشتر از شیوه سنتی است و بنابر‌این، برای جلوگیری و آگاه ساختن مدیریت بانك از هرگونه تلاش غیر مجاز برای دسترسی به شبكه اینترنتی بانك و سیستم های رایانه‌ای به كنترل‌های مناسبی نیاز است.
ج – تراكنش: این سیستم متناسب با نوع اطلاعات و ارتباطات خود، از بالاترین سطح ریسك برخوردار است و باید سیستم امنیتی قوی بر آن حاكم باشد. در این سطح مشتری در یك ارتباط متقابل قادر است تا عملیاتی چون پرداخت صورتحساب، صدور چك، انتقال وجه و افتتاح حساب را انجام دهد.
كانالهای بانكداری الكترونیك: برای ارائه خدمات بانكداری الكترونیك كانالهای متعددی وجود دارد كه برخی از آنان عبارتند از :
رایانه های شخصی، كمك پردازنده های شخصی، كیوسك ، شبكه‌های مدیریت یافته، تلفن ثابت و همراه، و ماشین‌های خودپرداز.
در روش شبكه‌های مدیریت یافته، بانكها برای ارتباط با مشتریان خود از شبكه‌هایی كه قبلاً ایجاد شده استفاده می‌كنند. در روش اینترنت با رایانه‌های شخصی، بانك از طریق ایجاد یك پایگاه اینترنتی و معرفی آن به مشتریان، با‌ آنها ارتباط متقابل برقرار كرده و ارائه خدمت می‌كند.
در روش بانكداری تلفنی، تلفن (اعم از تلفن ثابت و همراه) وسیله ارتباطی بانك با مشتریان خود بوده و از این طریق خدمات بانكی عرضه می‌شود. تعداد استفاده‌كنندگان بانك از طریق تلفن همراه در سال 2004 بیش از 14 میلیون نفر بوده است. با استفاده از ماشین‌های خودپرداز نیز بانكها می‌توانند خدمات متنوعی از قبیل برداشت نقدی، سپرده‌گذاری، انتقال وجوه، پرداخت صورتحساب وغیره را به مشتریان خود ارائه دهند.» (كهزادی، اولین همایش تجارت الكترونیك،1382)

مزایا :

مزایای بانكداری الكترونیك را می‌توان از دوجنبه مشتریان و موسسات مالی مورد توجه قرار داد. از دید مشتریان می‌توان به صرفه‌جویی در هزینه ها، صرفه جویی در زمان و دسترسی به كانالهای متعدد برای انجام عملیات بانكی نام برد. از دید موسسات مالی می‌توان به ویژگیهایی چون ایجاد و افزایش شهرت بانكها در ارائه نوآوری، حفظ مشتریان علی‌رغم تغییرات مكانی بانكها، ایجاد فرصت برای جست‌جوی مشتریان جدید در بازارهای هدف، گسترش محدوده جغرافیایی فعالیت و برقراری شرایط رقابت كامل را نام برد. بر اساس تحقیقات مؤسسه Data Monitor مهمترین مزایای بانكداری الكترونیك آنها عبارتند از: تمركز بر كانالهای توزیع جدید، ارائه خدمات اصلاح شده به مشتریان و استفاده از راهبردهای تجارت الكترونیك. البته مزایای بانكداری الكترونیك از دیدگاههای كوتاه‌مدت، میان مدت و بلندمدت نیز قابل بررسی است. رقابت یكسان، نگهداری و جذب مشتری از جمله مزایای بانكداری الكترونیك در كوتاه‌مدت (كمتر از یكسال) هستند. در میان‌مدت (كمتر از 18 ماه) مزایای بانكداری الكترونیك عبارتند از: یكپارچه‌سازی كانالهای مختلف، مدیریت اطلاعات، گستردگی طیف مشتریان، هدایت مشتریان به سوی كانالهای مناسب با ویژگیهای مطلوب و كاهش هزینه‌ها. كاهش هزینه پردازش معاملات، ارائه خدمات به مشتریان بازار هدف و ایجاد درآمد نیز از جمله مزایای بلندمدت بانكداری الكترونیك هستند.» (كهزادی، نخستین همایش تجارت الكترونیك،1382)

در ایران :

برای توسعه تجارت الكترونیك در كشور، ورود به بازارهای جهانی و عضویت در سازمانهایی نظیر سازمان تجارت جهانی، داشتن نظام بانكی كارآمد از الزامات اساسی به‌‌‌شمار می‌آید. بنابراین، استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات در جهت ایجاد و توسعه بانكداری الكترونیك در نظام بانكی كشور حائز اهمیت است. اگرچه طی سالها برخی از روشهای ارائه خدمات بانكداری الكترونیك نظیر: ماشین‌های خودپرداز و كارتهای بدهی، در نظام بانكی كشور مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما تا رسیدن به سطح كشورهای پیشرفته در زمینه بانكداری الكترونیك راهی طولانی در پیش است.
در هرحال ایجاد و توسعه بانكداری الكترونیك مستلزم برخورداری از برخی زیرساختهای مناسب اقتصادی و اجتماعی است. اهم این ‌زیرساختها عبارتند از: شبكه‌های ارتباطی و مخابراتی مناسب، امنیت تبادل اطلاعات، زیرساختهای حقوقی و قانونی مناسب، آمادگی فرهنگی جامعه و بنگاههای اقتصادی برای پذیرش و استفاده از خدمات بانكداری الكترونیك(1).

بنابراین برای توسعه و گسترش مناسب بانكداری الكترونیك و تجارت الكترونیك در كشور باید نسبت به ایجاد زیر‌ساخت‌های مناسب مخابراتی، امنیت در تبادل اطلاعات، تدوین قوانین و مقررات حقوقی مناسب، بسترسازی فرهنگی و آشنا نمودن مردم و بنگاههای اقتصادی با مزایای تجارت الكترونیكی و پرداخت الكترونیك، تسریع در شكل‌گیری دولت الكترونیك و ارتباط با سیستم (BOLERO2)، به طور جدی اهتمام ورزید. شایان ذكر است برای ایجاد ارتباط با سیستم BOLERO هماهنگی سازمانهای مختلف مرتبط با تجارت اعم از: بانكها، گمرك، شركت‌های بیمه، شركت‌های حمل و نقل، و …، ضروری است و تلاش نظام بانكی به تنهایی كافی نیست.» (كهزادی، نخستین همایش تجارت الكترونیك،1382)

عملیات بانكداری الكترونیك درسیستم بانكی كشور :
در سالهای 72 و 73 جرقه های ایجاد سوئیچ ملی جهت بانكداری الكترونیك زمانی زده شد كه شبكه ارتباطی بین بانك ملی و فروشگاه‌های شهروند ایجاد شد و افرادی كه كارت بانك ملی را داشتند می توانستند از خدمات فروشگاه‌های شهروند استفاده كنند. در بیست خرداد 1381 مجموعه ای از مقررات حاكم بر مركز شبكه تبادل اطلاعات بین بانكی موسوم به شتاب تصویب شد كه فعالیت خود را از اول تیرماه 1381 با هدف فراهم كردن زیرساخت بانكداری الكترونیك آغاز كرد، كلیه سخت افزارها و نرم افزارها در 13 مرداد ماه 81 در اختیار اداره شتاب مركزی قرار گرفت و از شركت خدمات انفورماتیك و شركت ملی انفورماتیك سلب مسئولیت شد. طرح شتاب كه جهت هماهنگی و همكاری بین بانكها و سازماندهی سیستم پولی كشور از سوی مرحوم دكتر نوربخش در شورای عالی بانكها به تصویب رسید، كلیه بانكها را ملزم به پیوستن به این شبكه ساخت. آزمایش های اولیه این شبكه با سه بانك دولتی آغاز شد. دو بانك تخصصی (كشاورزی و توسعه صادرات) و یك بانك تجاری (صادرات ایران) در پایلوت اولیه این طرح حضور داشتند.
شتاب كه با ایجاد ارتباط بین دستگاه های خودپرداز ATM در این سه بانك متولد شد، در دو مرحله طراحی شد. در مرحله اول شبكه شتاب به ایجاد ارتباط كارتی Debit و Credit برای ارایه خدمات یكسان كارتهای الكترونیك پرداخت و در مرحله دوم كلیه ارتباطات بین بانكی و انتقال پولی بین بانكها را پوشش می‌دهد. آزمایش‌های اولیه شتاب با ایجاد اتصال بین دستگاههای خودپرداز ATM و پایانه های فروش (POS –POINT OF SALE) سه بانك اولیه عضو شتاب و بانك سامان به عنوان بانك خصوصی كه در سال 82 به عضویت شبكه شتاب درآمداجراء گردید. در اواخر سال 82 بانك ملی ایران به عنوان دارنده بیشترین شعب و بزرگترین بانك تجاری كشور به طرح شتاب پیوست و از پنجم اردیبهشت 83 فعالیت خود را در این حوزه آغاز نمود.

اكنون بانكهای ملی، صادرات، كشاورزی، توسعه صادرات، صنعت معدن، سامان، پارسیان و اقتصاد نوین از جمله بانكهای دولتی و خصوصی هستند كه عضو طرح شتاب هستند. در حال حاضر حدود هشت میلیون و دویست هزار كارت الكترونیك در سراسر كشور منتشر گردیده كه از شانزده هزار دستگاه خودپرداز متصل این شبكه استفاده می‌كنند.
بدون تردید بهره گیری از فناوری اطلاعات در زمینه‌های مختلف تجاری یكی از ابزارهای لازم برای افزایش كارایی تجاری در اقتصاد ملی است.

اجزای بانكداری الكترونیك در ایران :

1- انواع كارت ها
- كارت های اعتباری و بدهی : در حال حاضر بیش از 2/8 میلیون كارت از سوی بانكهای تجاری صادر شده است.
- كارت های غیر بانكی : برخی موسسات غیر بانكی اقدام به انتشار كارت های خرید مانند ثمین و سایپا كارت نموده‌اند.

2- شبكه شتاب :

این یك شبكه Online ملی است و خدمات مربوط به كارت های بدهی را انجام می‌دهد و كارت های بدهی داخلی را بین بانك ها تسویه می‌نماید.

3- سیستم تسویه بین بانكی مبادلات ارزی

این سیستم با استفاده از سوئیفت روی خط بین شعبه مركزی بانكهای تجاری عمل می‌كند و بانك مركزی نقش تسویه كننده را بر عهده دارد.
4- شبكه سوئیچ عملیات خرد بانكی و بین بانكی
این سیستم از طریق ATM در حال حاضر بین شعب مركزی دو بانك تجاری به صورت آزمایشی در حال اجرا است.

5- شبكه مركزی سوئیفت(SWIFT) (3).

سوئیفت یك انجمن تعاونی غیر انتفاعی است كه در ماه می 1973 میلادی توسط 239 بانك از پانزده كشور اروپایی و آمریكای شمالی راه اندازی شد و هدف از آن جایگزینی روشهای ارتباطی غیر استاندارد كاغذی و یا از طریق تلكس در سطح بین الملل با یك روش استاندارد شده جهانی بود. ایران از سال 1371 به عضویت سوئیفت درآمد و در سال 1372 به این شبكه متصل گردید. بانك مركزی و سایر بانكهای ایران از این شبكه استفاده می‌كنند و شتاب را به عنوان بخشی از آن اجرا می كند.
از دیگر اجزاء بانكداری الكترونیك ایران می توان به دستگاههای خودپرداز، شعب مكانیزه، (4) PinPad، Pos، كارتهای هوشمند، تلفن بانك و فاكس بانك و غیره اشاره نمود. میزان بهره‌گیری سیستم بانكی كشور از هر یك از فناوریهای فوق الذكر در جدول شماره 2 آورده شده است.

دشواریهای بانکداری الکترونیکی در ایراننکداری سصثص

بانکداری مجازی مسیر توسعه

__بانکهای ایرانی در حالی از گسترش بانکداری الکترونیک سخن می گویند که ایرانیان برای پرداخت هزینه های آب، برق، تلفن، گاز و انتقال پول از حسابی به حسابی دیگر وقت زیادی می گذارند و برای پرداخت و دریافت وجه نقد گاه ساعتها در صف می مانند.
اسکناس، چک و اسناد بانکی مهمترین ابزار انتقال مالکیت در سیستم بانکی است ولی در میان آنها اسکناس جایگاه ویژه ای دارد و ایرانیان اعتماد خاصی به آن دارند.
انتقال وجه نقد بدون حضور در بانک و پر کردن انواع و اقسام فرمها تقریبا غیر ممکن است. در اکثر موارد چندین روز طول می کشد تا وجه نقد حواله شده عملا به حسابی در شهری دیگر یا حتی در همان شهر واریز شود.
کامپیوتر بانکها عمدتا نقش ماشین حساب و دفاتر بانکی را بازی می کند و نمی توان از طریق شبکه اینترنت که حالا در ایران کم و بیش همه گیر شده وجوه نقدی را به جایی حواله یا به حساب کسی منتقل کرد.
در مقابل در بانکداری الکترونیک کارتها جای اسکناس، چک و اسناد بانکی را گرفته اند. با این کارتها می توان از فروشگاه محل خرید کرد، بدون مراجعه به بانک با استفاده از شبکه اینترنت پولی از حساب شخصی به حساب دیگری ریخت، قبض آب، برق، گاز، تلفن را پرداخت، بلیت هواپیما خرید و هزینه اقامت در هتل را داد.

بانکداری سنتی

هیچکدام از این کارها بدون پرداخت پول نقد در ایران عملی نیست. سیستم بانکی ایران هنوز به قلم و کاغذ متکی است و رایانه و دستگاه خود پرداز یا عابر بانکها (ATM) که مشتریان می توانند با کارتهای بانکی روزانه مقادیر معینی پول از حساب خود برداشت کنند، تنها مظاهر بانکداری الکترونیک هستند.
خودپرداز یا عابر بانک دستگاهی الکترونیکی است که مشتری از طریق آن با کارت پولی Debit Card که بانک صادر کرده، مبالغ محدودی وجه نقد از موجودی حساب شخصی برداشت و در موارد اندکی از فروشگاه ها خرید می کند.
البته به غیر از این کارتها، تلاش هایی از سوی چند شرکت برای صدور کارتهای اعتباری Credit Card صورت گرفته اما هیچکدام تا کنون موفقیت آمیز نبوده است.
کارتهای اعتباری کارتهایی هستند که دارنده کارت می تواند بدون داشتن موجودی در حساب بانکی و با استفاده از اعتبار بانکی، کالا و خدمات بخرد.
به عقیده کارشناسان، استفاده از این کارتهای الکترونیک بدون اصلاح اساسی سیستم بانکی و ایجاد بسترهای مورد نیاز نظیر خطوط ارتباطی مطمئن و پرسرعت، گسترش انواع کارتهای الکترونیکی اعتباری و غیر اعتباری و افزایش دستگاه های کارتخوان در مراکز خرید عملی نیست.
از همین رو به نظر نمی رسد به این سادگی استفاده از کارتهای الکترونیکی همه گیر شود و مردم حاضر شوند اسکناس های رنگارنگ را با کارت عوض کنند.

شبکه شتاب

بانکها برنامه پیوستن به یک شبکه واحد را آغاز کرده اند که امکان ارتباط بانکهای مختلف را با هم فراهم می کند. این شبکه که شتاب نام دارد، از سوی بانک مرکزی ایجاد شده اما فعلا هر بانک سیستم مخصوص به خود را دارد و بسیاری از بانکها ارتباطی با بانک کنار دستشان ندارند.
طرح شتاب در واقع شبیه بزرگراهی است که از طریق آن می توان به همه بانکها دسترسی داشت و دارندگان کارتها می توانند از هر بانکی بدون در نظر گرفتن صادر کننده حساب وجه برداشت کنند اما این طرح دارای مشکلاتی است، زیرا هر بانکی که سخت افزار دریافت اسکناس یعنی همان عابر بانک را نصب کرده کار مزد دریافت می کند و بانک صادر کننده کارت هیچ نفعی نمی برد.
فرج الله مهدوی، کارشناس بانکداری به بی بی سی می گوید: "نمی توان انتظار داشت بانک بدون هیچ منفعتی کارت صادر کند. در نظر گرفتن سود حداقلی برای صادر کننده کارت لازم است و گرنه دلیلی ندارد که بانک بدون دریافت سود کارت صادر کند."
مشکل دیگر این است که برای ایجاد پایانه فروش به خود بانکها هم مجوز داده شده تا شرکتهایی ایجاد و در این زمینه فعالیت کنند اما آقای مهدوی می پرسد: "چه کسی می تواند با بانکهای قدرتمند دولتی رقابت کند؟"
در عین حال، بانک های دولتی بدون هیچ توجیه منطقی با هم رقابت می کنند و هر کدام می گویند پیشگام بانکداری الکترونیک هستند و بهترین خدمات را در اختیار متقاضیان می گذارند.

بانکداریالکترونیک

اگر بانکداری الکترونیک را استفاده از ابزارهای نوین برای ارائه خدمات پولی و بانکی تعریف کنیم، می بینیم آن در موارد اندکی با سیستم بانکداری ایران منطبق است.
در بانکداری سنتی میزان انباشت پول در یک دوره زمانی اهمیت دارد در حالی که در بانکداری الکترونیکی گردش پول تعیین کننده است. هدف بانکداری الکترونیک عدم مراجعه به شعبه بانک است. اما در ایران تقریبا بدون مراجعه به بانک هیچ کاری امکان پذیر نیست.
بانکهای صادرات با طرح سپهر، کشاورزی با طرح مهر، ملی با طرح سیبا، رفاه با طرح جاری همراه، ملت با طرح جام به فعالیت های محدود و شبه الکترونیکی دست زده اند.
این بانکها با صدور کارتهایی، مشتریان را به استفاده از آن تشویق می کنند در حالی که عملا این کارتها مزیت چندانی ندارند.
این کارت ها در چند سال گذشته رواج یافته اما فقط به میزان محدودی از تعداد مراجعه کنندگان مستقیم بانکها کم کرده و کمکی به کاهش استفاده از اسکناس نکرده است.
درایران سالانه به طور متوسط ۱۵ میلیون دلار صرف چاپ اسکناس می شود. عمر اسکناسها در ایران کمتر از دو سال است و سالانه یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون برگه اسکناس فرسوده سوزانده می شود.
علاوه بر آن۶۰ درصد مراجعه کنونی مردم به شبکه بانکی برای دریافت یا پرداخت پول نقد است.
کارشناسان معتقدند استفاده از کارت اعتباری بخش عمده ای از هزینه های استهلاک اسکناس و مراجعه به بانکها را کاهش خواهد داد.
ایران به عضویت ناظر سازمان تجارت جهانی پذیرفته شده است و خود را برای عضویت دائم آماده می کند بنابراین به عقیده کارشناسان، با وضعیت فعلی نمی تواند به موفقیت در بازار جهانی که به تجارت الکترونیکی مجهز است، امیدوار باشد.

مبادلات نقدی

مبادلات نقدی جایگاه ویژه ای در بانکداری ایران دارد و کارتهایی که در شبکه بانکی ایران به کار گرفته شده است نتوانسته باری از دوش اقتصاد کشور بردارد و معضل تبادل پولی کشور را حل کند.
به گفته آقای مهدوی با اجرای این شیوه فقط یک حلقه به حلقه های گذشته اضافه شده ولی کارت جایگزین پول نشده و بانکها از حجم پول در گردش کم نکرده اند.
این کارشناس به بی بی سی می گوید: "با این کار به چرخه بانکی یک دستگاه اضافه شده که بانک هر روز باید مبالغی اسکناس در آن قرار دهد تا مشتریان بتوانند از این دستگاه ها مبالغی محدودی اسکناس دریافت کنند."
به گفته این کارشناس بانکداری الکترونیک، بانک ها به زعم خودشان می خواستند گردش کار را سریعتر یا بهتر کنند. ولی در عمل این اتفاق نیفتاده است.
پیش از به کارگیری عابر بانکها، مشتری پول را از بانک می گرفت و به فروشنده تحویل می داد و فروشنده نیز پول را به بانک برمی گرداند و مشتری دوباره پول را از بانک می گرفت و این چرخه ادامه داشت. حالا بانک ها یک حلقه به این زنجیره اضافه کرده اند. مشتری از خودپرداز بانک، اسکناس می گیرد، به فروشنده می دهد و فروشنده دوباره آن را به بانک برمی گرداند و بانک آن را در خود پرداز می گذارد و مشتری بانک دوباره پول را از خودپرداز می گیرد.

کارت های موجود فعلا در حد ابزار دریافت اسکناس از بانکهاست. برآوردها نشان می دهد که دارندگان کارتها به طور میانگین می توانند روزانه چهار بار و هر دفعه حداکثر ۵۰ هزار تومان اسکناس از حساب خود برداشت کنند.
البته برخی بانکها دستگاه های کارتخوان را در برخی فروشگاه ها و مراکز خرید نصب کرده اند و مشتریان آنها می توانند به جای پول نقد با همین کارت خرید کنند اما تعدادشان هنوز بسیار محدود است.
بر اساس آخرین آمار ۳۵۰۰ دستگاه خودپرداز(ATM) در بانکها و ۲۹ هزار دستگاه پایانه فروش(POS) در مراکز خرید نصب شده و ۱۰ میلیون کارت برای مشتریان صادر شده است.
البته تقریبا هیچکدام از این کارت ها اعتباری نیست و مشتریان بانک اگر هم تمام زیر ساخت ها فراهم باشد، نمی توانند بیش از موجودی حساب خود با کارت خرید کنند.

کارتهای بین المللی
کارتهای موجود در داخل کشور اعتبار دارد و امکان استفاده از آن در خارج از ایران وجود ندارد.
پیش از انقلاب بانکهای ایرانی قراردادهایی با موسسات بزرگ نظیر ویزا و مسترکارت داشتند ولی بعد از تحریم امریکا این قراردادها متوقف شد.
به عنوان نمونه بانک ملی ایران قراردادی با ویزا داشت که بر اساس آن بانک ملی موسساتی را معرفی می کرد که کارت ویزا را بپذیرند و این بانک تضمین کننده مطالبات مشتریان ایرانی بود و در نهایت تمام پرداخت های خود را از ویزا دریافت می کرد.
هم اکنون بانک مرکزی ایران با همکاری یک بانک اروپایی طرحی آزمایشی را در دست اجرا دارد که کارتهای صادر شده از سوی بانکهای خارجی به جز بانکهای آمریکایی و اسرائیلی در ایران قابل استفاده خواهد بود.
این طرح آزمایشی در بیست مرکز نظیر هتلها اجرا شده و خارجیها می توانند بدون پرداخت پول نقد از کارتهای الکترونیک شخصی خود در ایران نیز استفاده کنند.
اگر این طرح گسترش یابد تا حدودی مشکل اصلی گردشگران خارجی که به ایران می آیند، برای پرداخت برخی هزینه ها نظیر هزینه اقامت هتل حل خواهد شد.
در مرحله دوم پیش بینی شده که شهروندان ایرانی از بانکهای داخلی تقاضای کارتهای اعتباری بین المللی بکنند و با تضمین بانکهای ایرانی کارت بین المللی برایشان صادر شود تا از مزایای آن در کشورهای دیگر استفاده کنند.
مرحله نهایی این طرح حل و فصل اختلافات با آمریکا و برطرف شدن تحریم اقتصادی است که با وضعیت موجود چشم انداز روشنی برای آن وجود ندارد.

پایان

تنظيم:رحيم محمدي فر

بانکداری الکترونیک بانکداری الکترونیک در ایران

مطالب مشابه :

دشواری های بانک داری الکترونیک در ایران

همراه بانك پاسارگاد

مردم با تلفن گویا از سبد کالای خود مطلع شوند

انتقال وجه بین بانکی

بررسی پژوهش اصول تجارت در تجارت بین الملل-

اس ام اس بانك چیست؟

اس ام اس بانك چيست؟

ترفند هاي جديد عابر بانك

بانکداری الکترونیک بانکداری الکترونیک در ایران