پرتقال

اسانس پوست گیاه پرتقال با نام علمی Citrus auratium از تیرۀ Rotaceae است.

نامهای گیاه:

لاتین: Citrus aurantiun

Syn:Citrus sinensis obseck citrus trifoliata

فارسی: درخت پرتقال

عربی: برتغان، پرتقال

انگلیسی: Sweet – Orange tree

فرانسه: Citronnier oranger, Oranger doux, Oranger

آلمانی: Orangenbaum

ریخت شناسی: درخت پرتقال ظاهری شبیه به درخت نارج دارد، با این اختلاف که اولاً برگهای آن منتهی به دمبرگی است که به خلاف درخت نارنج، بالهای کم‌عرض‌تر آن را فرا می‌گیرد. به طوری که این خود وسیله تشخیص آن از درخت اخیر است. ثانیاً در بهار بوی ضعیف‌تر دارد، ثالثاً میوه‌اش دارای طعم شیرین، کمی ترش و کاملاً متمایز از نارنج دارد.

اندام داروئی: میوه و اسانس میوۀ آن.

دامنۀ انتشار: درخت پرتقال و به طور کلی مرکبات درجه حرارت پائین را تحمل نمی‌کنند و باید در مناطق با آب و هوای مدیترانه‌ای با زمستانهای نسبتاً گرم کاشته شوند. ارتفاع از سطح دریای بیش از 400 متر برای این درخت مناسب نیست و درجه حرارت کمتر از 5ـ4 درجه زیر صفر در مدت طولانی به آنها صدمه می‌زند. در مناطق شمال و جنوب ایران کاشته می‌شود.

اجزای متشکله: از نظر ترکیبات شیمیائی پرتقال منبع غنی از ویتامین C می‌باشد. در پوست آن اسانس یافت می‌شود که دارای لیمونن، دی‌سایکلیک آلدئید، لینالول، دی ال ترپی‌نئول و ... یافت می‌باشد. اسانس روغنی فرار که از گلهای آن گرفته می‌شود به اسانس نرولی معروف است و اسانس که از برگ و سرشاخه‌ها گرفته می‌شود اسانس پتی‌گرین نامیده می‌شود. در برگهای آن مواد ال ـ استاچیدرین، گلیکوزید و هسپریدین وجود دارد.

خواص درمانی: اسانس پرتقال، اثر ضد عفونی‌کننده و خلط آور دارد و در تهیه پمادهای ضد عفونی‌کننده به کار می‌رود. بعلاوه از آن در تهیه ادوکلن، لوسیون‌های مختلف و فرآورده‌های زیبائی استفاده بعمل می‌آورند. پرتقال میوه‌ای است لذید که با مصرف آن کمبود عناصر فلزی بدن تأمین می‌شود. پرتقال مقاومت طبیعی بدن را زیاد می‌کند. اثر مدر و رقیق کننده خون دارد و در کم‌خونی و درمان سوء هاضمه مؤثر است. در رفع التهاب مخاط لثه دندان و دهان تأثیر کلی دارد. در استعمال خارج دارای اثر مفید در تأمین شادابی پوست صورت است. خطر ابتلا به سرطان به خصوص سرطان نای در اشخاصی که زیاد پرتقال می‌خورند 50 درصد کمتر از اشخاصی است که پرتقال کم می‌خورند یا اصلاً نمی‌خورند. پرتقال و سایر انواع مرکبات در کاهش کلسترول خون مؤثر می‌باشند.

موارد استعمال در پزشکی گذشته: پوست و آب پرتقال مقوی معده، بادشکن و ضد عوارض کمی ویتامین C و ضد استفراغ و ضد سم و مدر و نرم‌کنندۀ سینه است. خوردن جوشانده پوست آن، برای آرام کردن سرفه، سرماخوردگی، سوء هاضمه مفید است. پوست له شده آن بعنوان مرهم برای اگزما و رفع ناراحتی‌های پوست بدن نافع است. جوشانده برگهای پرتقال مانند سایر مرکبات برای شستشوی ورم‌ها و کاهش درد آنها نافع است. پرتقال به طور کلی ضد اسپاسم و آرامبخش است. آب پرتقال برای رفع ناراحتی‌های صفرا و اسهال صفراوی نافع است.

آثار فارماکولوژیکی گیاه: پژوهشهای متعدد نشان می‌دهد که پکتین معین ماده الیاف که در پوست و پیه و و ورقه‌های نازک بین قسمتهای داخل پرتقال و گریپ‌فروت وجود دارد کلسترول را در انسان و جانوران کاهش می‌دهد. پرتقال به خصوص عصارۀ آن ضد عفونت‌های ویروسی است. محققان این خاصیت عصاره پرتقال را نه تنها مدیون ویتامین C موجود در آن بلکه مدیون وجود یک ترکیب ناشناخته ضد ویروس قوی در عصاره پرتقال نیز می‌دانند. همچنین پوست پرتقال برای کشتن باکتریها و قارچها مفید است. اسانس پرتقال کاملاً محلول در چربی بوده و به راحتی از سطح مخاطی جذب شده و بعد از گردش خون از سد خونی و مغزی عبور نموده و سطح عمومی تحریک‌پذیری سیستم عصبی مرکزی را افزایش می‌دهد. این اسانس فاقد یک اثر انتخابی بر روی افسردگی درون‌زا می‌باشد.

مــراجع:

1. مظفری. و. فرهنگ نامهای گیاهی ایران. فرهنگ معاصر، 1375: 130.

2. زرگری. ع. گیاهان داروئی، انتشارات دانشگاه تهران، 1368 (ج1): 485.

3. میرحیدر. ح. معارف گیاهی ایران. دفتر نشر فرهنگ اسلامی. 1372 (ج 2): 82.