رابطه جنسي در دوران بارداري

زنان باردار و همسران آن‌ها غالباً اين سوال را مطرح مي‌کنند که آيا رابطه جنسي در دوران بارداري مجاز است و انجام فعاليت‌هاي جنسي چه عواقبي مي‌تواند در پي داشته باشد؟ آيا مي‌توان از رابطه جنسي جهت القاي زايمان استفاده کرد؟ بعد از زايمان، از چه زماني داشتن رابطه جنسي بي‌خطر است؟ اين مقاله، شواهد موجود را براي کمک به پزشکان در مشاوره با بيمارانشان ارايه مي‌دهد.

فعاليت جنسي در دوران بارداري امري متداول به شمار مي‌آيد ولي دفعات آن بسيار متغير است و معمولا با افزايش سن بارداري کاهش مي‌يابد. کاهش فعاليت جنسي را مي‌توان به تهوع، ترس از سقط، ترس از آسيب‌ديدگي جنين، فقدان تمايل، ناراحتي، بدقوارگي فيزيکي، ترس از پارگي پرده‌ها، ترس از عفونت يا خستگي نسبت داد. ميل جنسي و ارضاي جنسي نيز ممکن است به دليل استنباط شخصي زن از کاهش جذابيتش به طور منفي تحت تاثير قرار گيرند. معمولا با پيشرفت بارداري، حصول ارگاسم و ارضاي جنسي کاهش و مقاربت دردناک افزايش مي‌يابد.

عوارض بالقوه

عوارض بالقوه رابطه جنسي در بارداري عبارتند از: زايمان پيش ‌از موعد، بيماري التهابي لگن، خونريزي پيش از زايمان در جفت سر‌راهي و همچنين آمبولي وريدي هوا (جدول 1).

زايمان پيش‌ از موعد

خطر زايمان پيش از موعد در بين زنان مختلف، بسته به وجود يا عدم وجود عوامل خطر‌ساز خاص، تفاوت دارد. اين عوامل شامل زايمان پيش از موعد قبلي، بارداري چندقلو و عدم کفايت سرويکس هستند.

محدوديت رابطه جنسي به طور معمول جهت جلوگيري و درمان تهديد به زايمان پيش از موعد (به دليل خطر فرضي رابطه جنسي به عنوان روشي براي القاي زايمان) توصيه مي‌شود (کادر 1). با اين حال مقالات موجود به دليل طرح مطالعه، سوگرايي در گزارش‌دهي و بروز نادر زايمان پيش‌ از موعد به عنوان عارضه اين امر، داراي محدوديت و تناقض هستند.

زنان در معرض خطر پايين

ميلز (Mills) و همکاران، 10981 بارداري تک‌قلوي کم‌خطر را پيگيري کردند و دريافتند فراواني زايمان پيش از موعد در زناني که رابطه جنسي داشتند، در مقايسه با کساني که از رابطه جنسي پرهيز کرده بودند، افزايش نشان نمي‌دهد. چابرا (Chhabra) و ورما (Verma)، 140 زن باردار را در سن بارداري بالاي 28 هفته پيگيري کردند و دريافتند زناني که رابطه جنسي و علايم عفونت ناحيه تناسلي تحتاني دارند، در مقايسه با زنان داراي فعاليت جنسي و فقدان علايم عفونت، ميزان بيشتري از زايمان پيش از موعد را نشان مي‌دهند. يک مطالعه چندمرکزي، ميزان زايمان پيش از موعد را در زناني که رابطه جنسي مکرر (طبق تعريف يک بار در هفته يا بيشتر) داشته‌اند و زنان بدون رابطه جنسي، مقايسه کرده است. رابطه جنسي مکرر تنها در زيرگروهي از زنان که دچار کلونيزاسيون مايکوپلاسما هومينيس يا تريکومونا واژيناليس بودند، با افزايش خطر زايمان پيش از موعد ارتباط داشت. بايد به زنان داراي بارداري‌هاي کم‌خطر که علايم يا شواهدي از عفونت ناحيه تناسلي تحتاني ندارند، اطمينان داد که رابطه جنسي، خطر زايمان پيش از موعد را افزايش نمي‌دهد.

زنان در معرض خطر بالا

جهت ارايه توصيه‌هاي مربوط به فعاليت جنسي در زناني که به خاطر سابقه زايمان پيش از موعد، بارداري‌هاي چندقلو يا عدم کفايت سرويکس، در معرض خطر بالايي قرار دارند، شواهد محدودي وجود دارد. با اين حال همچنان به اين زنان توصيه مي‌شود که از رابطه جنسي پرهيز کنند.

يوست (Yost) و همکاران اثر رابطه جنسي را روي زايمان پيش‌ از موعد در زناني که سابقه زايمان پيش از موعد خود‌به‌خودي در سن زير 32 هفته بارداري داشتند، مورد مطالعه قرار دادند. فراواني رابطه جنسي در زمان شرکت در مطالعه، هيچ اثري بر ميزان بروز زايمان پيش از موعد مکرر نداشت. با اين حال خطر زايمان پيش از موعد در زناني که در طول زندگي تعداد بيشتري شريک جنسي داشتند، افزايش نشان مي‌داد. پژوهش‌هاي قبلي اين فرضيه را مطرح کرده‌اند که شايد علت اين موضوع، افزايش بروز کلونيزاسيون بدون علامت باکتري‌ها در راه‌هاي تناسلي زناني باشد که تعداد بيشتري شريک جنسي داشته‌اند؛ اين امر باعث عفونت تحت‌باليني شده که مي‌تواند زايمان پيش از موعد را القا کند. به همين دليل راهکارهاي جامعه زنان و زايمان کانادا توصيه مي‌کند زناني که در معرض خطر بالاي زايمان پيش از موعد قرار دارند، تحت غربالگري و درمان از نظر واژينوز باکتريايي قرار گيرند.

زناني که بارداري دوقلو دارند نيز در معرض خطر بيشتري از نظر زايمان پيش از موعد هستند، اما مطالعه‌اي که روي 126 زن با بارداري دوقلو انجام شد، تفاوت معني‌داري را در فراواني فعاليت جنسي بين بيماران داراي زايمان سرموعد و بيماران داراي زايمان پيش از موعد نشان نداد. علاوه بر اين، معمولا به بيماراني که به دليل عدم کفايت سرويکس برايشان سرکلاژ سرويکس انجام شده توصيه مي‌شود رابطه جنسي را محدود کنند؛ هرچند شواهدي وجود ندارد که نشان دهد اين امر پيامدها را بهبود مي‌بخشد. در جمعيت‌هايي که در معرض افزايش خطر زايمان پيش از موعد قرار دارند، هيچ‌گونه شواهدي حاکي از مزاياي واضح محدوديت فعاليت جنسي وجود ندارد. با اين حال، اين توصيه، مداخله‌اي ساده است که هيچ ضرري در پي‌ ندارد و ممکن است تا زماني که شواهد بهتري حاصل آيد، توصيه‌اي معقول باشد.

بيماري التهابي لگن

يک برداشت نادرست شايع اين است که بارداري در برابر بيماري‌هاي آميزشي و بيماري التهابي لگن، نقش محافظتي دارد. اين مساله نه تنها نادرست است، بلکه مي‌تواند باعث تاخير در درمان و بروز عواقب بالقوه براي جنين و مادر شود. به صورت نظري، زنان باردار به دليل وجود موانع طبيعي در برابر صعود عفونت، که توسط لخته موکوسي و انسداد حفره رحمي با ادغام دسيدواي کپسولي و محيطي که در هفته 12 بارداري ايجاد مي‌شوند، کمتر در معرض خطر بيماري التهابي لگن قرار دارند. با اين حال ناحيه تناسلي فوقاني در سه‌ماهه اول بارداري هنوز هم در معرض خطر عفونت صعودي قرار دارد. همچنين عفونت مزمن ناحيه تناسلي فوقاني مي‌تواند طي بارداري عود کند. يک مرور بزرگ پرونده‌هاي بيماران نشان داد بيماري التهابي لگن و بارداري مي‌توانند توام با يکديگر در نوجوانان وجود داشته باشند و اين همراهي بايد در تشخيص‌هاي افتراقي بيماران بارداري که با درد شکم مراجعه مي‌کنند، مد نظر قرار گيرد. به همين ترتيب، آبسه‌هاي لوله‌اي- تخمداني نيز در بارداري گزارش شده‌اند.

خونريزي پيش از زايمان در جفت سر‌راهي

در صورت وجود جفت سرراهي، کتاب مرجع مامايي ويليامز هشدار مي‌دهد که «معاينه سرويکس... مي‌تواند باعث خونريزي فراوان شود». از همين ‌رو، اين نظريه مطرح شده است که تماس آلت تناسلي مذکر با سرويکس طي رابطه جنسي مي‌تواند باعث خطر مشابهي از نظر خونريزي شود و در نتيجه به بيماران داراي جفت سرراهي توصيه مي‌شود طي بارداري از فعاليت جنسي پرهيز کنند. با اين حال داده‌هاي آينده‌نگر کافي جهت تاييد يا رد اين توصيه وجود ندارد.

يک مطالعه، بي‌خطري پروب‌هاي سونوگرافي ترانس‌واژينال را در شرايط جفت سرراهي نشان داده است. اين مطالعه با تعيين اندازه ميانگين زاويه بين پروب انعطاف‌ناپذير و محور سرويکس در حد 8/63 درجه، نتيجه‌گيري کرده که «از نظر فيزيکي امکان ورود پروب واژينال- که مستقيم و ثابت شده باشد- به سرويکس بدون اين که در راستاي کانال سرويکس قرار گيرد، وجود ندارد». اگرچه هيچ مطالعه‌اي در مورد زاويه تماس آلت تناسلي مذکر و سرويکس طي رابطه جنسي در بارداري انجام نشده است، شايد بتوان نتايج مطالعه پروب‌هاي ترانس‌واژينال را در اين مورد تعميم داد.

علاوه براين، خونريزي فراواني که حين معاينه انگشتي سرويکس توصيف شده است، به احتمال زياد ناشي از فلکسيون بند ديستال انگشت است که باعث مي‌شود انگشتان وارد سرويکس شوند و در تماس مستقيم با جفت قرار گيرند. علي‌رغم وجود شواهد محدود، رويکرد بي‌خطرتر شايد اين باشد که به بيماران داراي جفت سرراهي توصيه شود تا جهت کاهش خطر فرضي خونريزي جدي پيش از زايمان، از فعاليت جنسي خودداري کنند.

آمبولي وريدي هوا

آمبولي وريدي هوا که يک حادثه نادر ولي بالقوه تهديدکننده حيات است، در زنان باردار و حوالي زايمان که رابطه جنسي دهاني- تناسلي يا دخول آلت در واژن داشته‌اند، گزارش شده است. اگرچه ميزان واقعي بروز آمبولي وريدي هوا در بارداري نامعلوم است، بتمن (Batman) و همکاران در 20 ميليون بارداري، 18 مرگ ناشي از آمبولي وريدي هوا را گزارش کرده‌اند. در يک مرور اخير روي مقالات موجود، 22 مورد از آمبولي وريدي هواي مرتبط با فعاليت جنسي شناسايي شد؛ 19 مورد از اين 22 مورد طي بارداري يا دوره نفاس روي داده بود. از اين 22 زن، 18 نفر جان خود را از دست دادند.

براي وقوع آمبولي وريدي هوا لازم است دو شرط وجود داشته باشد: ارتباط مستقيم بين منبع هوا و عروق، و شيب فشاري تسهيل‌کننده عبور هوا به درون گردش خون. طي بارداري و دوره نفاس، ارتباط مستقيمي بين واژن و عروق متسع جفتي- رحمي وجود دارد و هوا مي‌تواند از طريق دميدن دهاني يا اثر شبه‌پيستوني آلت تناسلي مذکر يا انگشت در واژن، به درون کانال سرويکس رانده شود. هواي واردشده به گردش خون وريدي و عروق ريوي، علاوه بر ايست قلبي- ريوي و مرگ، مي‌تواند موربيديته جدي در پي داشته باشد.

اگرچه اين پديده نادر است، بايد به بيماران باردار توصيه کرد از رابطه جنسي دهاني- تناسلي (دهان به واژن) همراه با دميدن هوا خودداري کنند چراکه به نظر مي‌رسد اين امر باعث افزايش خطر آمبولي وريدي هوا شود. دخول آلت در واژن، خصوصا در وضعيت دخول از پشت (که در آن سطح رحم بالاتر از سطح قلب قرار مي‌گيرد) نيز مي‌تواند خطر آمبولي را افزايش دهد.

رابطه جنسي براي القاي زايمان

در هنگام زايمان، تحريک ناحيه تناسلي و نوک پستان به عنوان راهي طبيعي براي تشديد رهاسازي اکسي‌توسين درون‌زاد و نيز پروستاگلاندين‌هاي رهاشده در مايع مني به عنوان روشي براي آماده‌سازي سرويکس مورد تاييد قرار گرفته‌اند. در اين زمينه داده‌هاي محدودي موجود است ولي روي‌هم‌رفته، هيچ مدرکي که مويد نظريه تاثير رابطه جنسي بر نمره بيشاب (يک روش ارزيابي سرويکس که براي پيش‌بيني موفقيت زايمان واژينال به کار مي‌رود)، شروع خود‌به‌خودي زايمان، ميزان زايمان سزارين يا پيامدهاي نوزادي باشد، وجود ندارد. با اين حال در بيماران داراي بارداري‌هاي کم‌خطر، اين کار هيچ پيامد مضر شناخته‌شده‌اي هم ندارد.(1)

رابطه جنسي در دوره پس از زايمان

بيماران غالباً سوال مي‌کنند که بعد از زايمان از چه زماني مي‌توانند رابطه جنسي را از سر بگيرند و چه خطرات بالقوه‌اي در اين زمينه وجود دارد. به صورت نظري، رابطه جنسي زودهنگام مي‌تواند باعث گسيختن بخيه‌ها، عفونت، از‌هم‌گسيختگي زخم، خونريزي و هماتوم يا تشکيل فيستول شود. معلوم شده که اين عوارض بعد از پارگي‌هاي درجه 3 يا 4 يا اپيزيوتومي‌هاي خط وسط يا در بيماران دچار آندومتريت شايع‌تر هستند. با اين حال اغلب اين عوارضِ مربوط به دوره پس از زايمان، طي 2 هفته نخست روي مي‌دهند و اصولا تعداد بسيار کمي از زنان تا پيش از التيام ناحيه پرينه آن قدر احساس راحتي مي‌کنند که بتوانند رابطه جنسي داشته باشند.

شايع‌ترين عارضه پس‌ از زايمان مرتبط با فعاليت جنسي، مقاربت دردناک است. در مروري که روي مقالات مربوط به اختلال کارکرد جنسي بعد از زايمان انجام گرفت، آشکار شد 90 درصد از زنان رابطه جنسي را 4-3 ماه بعد از زايمان از سر گرفته‌اند و رابطه جنسي معمولا طي 2-1 ماه اول دردناک بوده ولي با گذشت زمان بهبود يافته است. تعداد کمي از مطالعات، بازگشت سريع‌تر به رابطه جنسي را در صورت عدم وجود تروماي ناحيه پرينه در هنگام زايمان نشان داده‌اند. علاوه بر اين، افزايش ميزان مقاربت دردناک و اختلال کارکرد جنسي در زايمان واژينال نيازمند مداخلات جراحي مشاهده شده است؛ ولي نتايج مربوط به زايمان‌هاي سزارين، ضد و نقيض بوده‌اند.

يکي از علل شايع مقاربت دردناک بعد از زايمان، خشکي واژن به دليل وضعيت هيپواستروژني ناشي‌ از شيردهي است. رولاند (Rowland) و همکاران نشان دادند که زنان شيرده در مقايسه با زنان غيرشيرده به احتمال کمتري رابطه جنسي را تا زمان اولين ويزيت بعد از زايمان شروع کرده‌اند.

براي توصيه به بيماران در مورد از سرگيري رابطه جنسي بعد از زايمان هيچ راهکار اختصاصي وجود ندارد. به نظر مي‌رسد عاقلانه اين باشد که به افراد توصيه شود هر زمان که احساس کردند براي انجام رابطه جنسي به اندازه کافي راحت هستند، به انجام آن اقدام ورزند. به طور معمول ممکن است اين زنان هنگام رابطه جنسي قدري احساس درد کنند که با مصرف لوبريکانت يا در صورت لزوم استروژن واژينال مي‌توان آن را کمتر کرد. بايد به اين زنان اطمينان داد که مي‌توانند با گذشت زمان منتظر بهبود باشند.

نتيجه‌گيري

رابطه جنسي در دوران بارداري امري طبيعي است. خطرات و کنتراانديکاسيون‌هاي بسيار اندکي براي رابطه جنسي در بارداري‌هاي کم‌خطر وجود دارد و لذا بايد به اين بيماران اطمينان خاطر داد. در بارداري‌هايي که با عوارضي همچون جفت سرراهي يا افزايش خطر زايمان پيش از موعد همراه هستند، شواهد کافي در تاييد پرهيز از رابطه جنسي وجود ندارد، ولي با توجه به عواقب فرضي جدي، اين توصيه معقول و بي‌خطر است. اگرچه هرگز اثبات نشده است که رابطه جنسي، روش مفيدي براي القاي زايمان باشد، بيماران داراي بارداري‌هاي کم‌خطر بايد تا هنگامي که از فعاليت جنسي لذت مي‌برند، از انجام آن واهمه‌اي نداشته باشد؛ و اين توصيه در مورد ازسر‌گيري رابطه جنسي در دوره بعد از زايمان نيز مصداق دارد.

جدول 1. عوارض بالقوه رابطه جنسي در دوران بارداري
عارضه	شواهد موجود در مقالات
زايمان پيش از موعد	• هيچ افزايش خطر واضحي در بيماران داراي بارداري‌هاي کم‌خطر وجود ندارد. • افزايش خطر با عفونت ناحيه تناسلي و کلونيزاسيون باکتريايي در زنان داراي بارداري‌هاي کم‌خطر يا داراي سابقه زايمان پيش از موعد
بيماري التهابي لگن	• يک مرور روي 57 مورد نوجوان باردار • يک مورد آبسه لوله‌اي- تخمداني
خونريزي پيش از زايمان	• هيچ يک از مقالات منتشره • خطر نظري براي جفت سر‌راهي
آمبولي وريدي هوا	• يک مرور روي 19 مورد در حين بارداري يا دوره نفاس • يکمرورروي 18 مورد مرگ ناشي از آمبولي وريدي هوا در بارداري
کادر 1. نکات کليدي
• رابطه جنسي عموما طي بارداري بي‌خطر تلقي مي‌شود. • پرهيز از رابطه جنسي تنها بايد در زناني توصيه شود که در معرض خطر زايمان پيش از موعد يا خونريزي پيش از زايمان ناشي از جفت سرراهي قرار دارند. • شواهد اندکي وجود دارد که نشان مي‌دهد رابطه جنسي در موعد زايمان مي‌تواند به القاي زايمان کمک کند، اما اين تجربه در زنان داراي بارداري‌هاي کم‌خطر، بي‌خطر تلقي مي‌شود. • شروع مجدد رابطه جنسي بعد از زايمان بايد بر اساس سطح راحتي زن تعيين شود.

کادر 2. مکانيسم‌هاي فرضي القاي زايمان توسط فعاليت جنسي

• تحريک نوک پستان و ناحيه تناسلي مي‌تواند رهاسازي اکسي‌توسين را از هيپوفيز خلفي القا کند و باعث انقباضات رحمي شود.

• پروستاگلاندين‌هاي رهاشده در اثر تحريک مکانيکي سرويکس مي‌توانند باعث آماده‌سازي سرويکس شوند.

• پروستاگلاندين‌هاي موجود در مايع مني مي‌توانند باعث آماده‌سازي سرويکس شوند.

منبع: نشریه نوین پزشکی شماره ۵۰۴

رابطه جنسي در دوران بارداري

مطالب مشابه :

در گفتگو با دو پزشك متخصص و استاد دانشگاه تشريح شد؛

سِرکِلاژ یا دوختن دهانه رحم

علائم هشدار دهنده در بارداری

اطلاعات 15 روز استراحت بعد از انتقال

مامان سنبل

مامان آرامي

رابطه جنسی در دوران بارداری

رابطه جنسي در دوران بارداري