تحلیل محتوا

تحليل محتوا چيست؟

فن پژوهش عيني، اصولي و احتمالا كمي در محتوا به منظور تفسير آن را تحليل محتوا مي گويند. تفكر بنيادي تحليل محتوا عبارتست از قرار دادن اجزاي يك متن (كلمات، جملات، پاراگراف ها و امثالهم بر حسب واحد هايي كه انتخاب مي شوند) در مقولاتي كه از پيش تعيين شده اند البته تحليل محتوا تنها محدود به متن و نوشته نمي شود، بلكه مي تواند شامل ساير مطالب از جمله تصاوير، نقشه ها و نقاشي هاو نمودارها نيز باشد.

تحليل محتوا از نظر باركوز : وي معتقد است كه تحليل محتوا عبارتست از تحليل علمي، جامع، دقيق و منظم پيام هاي ارتباطي است.

چرا محتوا را تحليل می كنيم؟

پاسخ اين سوال در يك جمله مي تواند چنين باشد: يافتن نسبت بين اهداف و محتوا به منظور بهبود محتواي موجود، علت اصلي تحليل محتوا خواهد بود اما موضوع به همين جا ختم نمي شود چنانچه در تعاريف مختلف از محتوا نيز مشاهده شد. محتوا داراي عناصر متعدد و پيچيده اي است ضمن آنكه جنبه هاي مختلفي را نيز در بر دارد. از اين رو يكي از دلايل تحليل محتوا تشخيص اين عناصر و آن جنبه هاست. مسلما در صورتي كه اجزاي مختلف محتوا شناخته شده و دسته بندي گردد درك آن ساده تر و انتقال آن مقدورتر خواهد بود.

مواردي از تحليل محتوا :

1)تحليل محتوا به منظور مشخص ساختن انواع مفاهيم و مطالب به كار رفته؛

2)تحليل محتوا به منظور تعيين اهداف آموزشي؛

3)تحليل محتوا به منظور بررسي معيارهاي انتخاب محتوا؛

4)تحليل محتوا به منظور تعيين نقاط ضعف و اصلاح برنامه؛

5)تحليل محتوا به منظور بررسي ميزان درگير شدن يادگيرنده با محتواي كتاب؛

انواع روش هاي تحليل محتوا :

1)تحليل محتواي توصيفي؛

2)تحليل محتواي استنباطي؛

3)روش تحليل محتواي ويليام رومي؛

1-تحليل محتواي توصيفي:

با افزايش جرايد و روزنامه ها از قرن نوزدهم نياز به تحليل متن آنها به منظور تعيين اولويت ها و جابه جايي محتواي آنها آشكار گرديد. تحليل محتواي توصيفي روش تحليلي بعد از وقوع است. يعني توصيف كمي محتواي بارز يك متن. اين روش قديمي ترين روش تحليل محتواست. در گام اول يك تحليل توصيفي تحليل متن است از اين رو مي توان متن را به اجزايي تقسيم بندي نمود و تحليل را در مورد هر جز به طور جداگانه انجام داد.

2-تحليل محتواي استنباطي:

با در نظر گرفتن فرض مقدماتي اين روش كه بين برخي مشخصه هاي بارز داخل متن و مشخصه هاي بارز خارجي همبستگي وجود دارد و تحليل محتواي استنباطي اين بحث برداشتي از ادامه تحليل توصيفي است. استنباطي در اين مفهوم بدين معني است كه مشخصه هاي خاصي از يك متن با مشخصه هاي خاصي از مضمون يا وضعيت اجتماعي مرتبط هستند. اين روش صرفا توصيف محتواي متن را مد نظر ندارد بلكه هدف آن نتيجه گيري از محتواي يك متن در مورد جنبه هايي از واقعيت اجتماعي است.

3- روش ويليام رومي در تحليل محتواي كتب درسي:

ويليام رومي يكي از صاحب نظران تعليم و تربيت كتاب خود را بنام (( تكنيك هاي پژوهشي در آموزش علوم )) را در سال 1986 ارائه كرد. روش او چنانكه خود او معتقد است، يك روش تحليل كمي است. كه به توصيف عيني و منظم محتواي آشكار مطالب درسي و آزمايشگاهي مي پردازد.

مراحل اصلي تحليل محتوا عبارتند از: تعيين هدف، نمونه گيري، رمز گذاري و مقوله بندي طبقه بندي مقوله ها، ارزيابي عيني طبقه ها.

درباره هدف روش تحليل محتواي ويليام رومي مي توان گفت كه هدف آن بررسي اين موضوع است كه آيا كتاب و يا محتواي مورد نظر، دانش آموزان را به طور فعال با آموزش يادگيري درگير مي نمايد؟ به عبارت ديگر هدف اين است كه بسنجيم آيا كتاب به شيوه فعالي ارائه و تدوين و تنظيم شده است يا خير؟

درباره نمونه گيري نيز همانند ساير روش هاي ديگر پژوهش، اگر جامعه آماري وسيع باشد مي توان دست به نمونه گيري زد و چنانچه جامعه آماري مورد نظر وسعت چنداني نداشته باشد، مي توان از تمام جامعه به عنوان نمونه استفاده كرد .

در مرحله سوم محتوا كد گذاري و مقوله بندي مي شود كه ويليام رومي براي تحليل محتواي كتابهاي درسي ابتدا محتوا را به سه قسمت متن كتاب درسي، تصاوير، سوالات تقسيم مي كند و سپس براي هر قسمت مقوله هايي را تعريف مي كند.

درباره قسمت اول، يعني متن كتاب درسي، ده مقوله تعريف مي كند. در ارتباط با قسمت دوم يعني تصاوير چهارمقوله، و در مورد قسمت سوم سوالات چهار مقوله كد گذاري مي شود. مهم ترين اصل در مقوله بندي اين است كه تحليل گر از يك سو بايستي متغيرهايي را كه با آن سر و كار دارد به وضوح تعريف نمايد و از سوي ديگر بايد شاخص هايي كه اطلاعات محتوا بر اساس آن در مقوله قرار مي گيرند تعريف كند به عبارت ديگر مقوله ها بايستي منعكس كننده هدف پژوهش باشند.

درباره روش ويليام رومي مي توان اظهار داشت كه اين اصل تا حد زيادي مراعات شده است و مقوله ها منعكس كننده هدف پژوهش هستند براي اثبات آن مي توان مثالي از مقوله هاي آورده شده در روش وي را ذكر نمود:

در قسمت تصاوير اگر به مقوله b توجه شود: ((از فراگير خواسته شده كه با استفاده از مفروضات داده شده فعاليت يا آزمايشي را انجام دهد.)) ملاحظه مي شود كه در اين مقوله تحرك و فعاليت و انجام كار براي فراگير مطرح است اين مقوله را ويليام رومي جزء مقوله هاي فعال آورده است با دقت در اين مقوله مشخص مي شود كه با هدف پژوهش كه سنجش ارائه محتواي فعال است كاملا هماهنگي دارد. اين اصل درباره ساير مقوله ها مطرح است و مي توان آن را به ساير مقوله ها تعميم داد. در مرحله چهارم طبقه بندي مقوله ها، ويليام رومي، مقوله را به سه طبقه تقسيم مي نمايد، طبقه فعال، طبقه غير فعال، طبقه مقوله هاي خنثي.

- در طبقه هاي فعال، دانش آموز با فعاليت هاي علمي و بطور كلي با يادگيري و آموزش درگير است و چون مستلزم فعاليت فراگير است و يادگيري فعال را ارائه مي دهند به آنها مقوله هاي فعال گفته مي شود.

- در طبقه ها غير فعال دانش آموز مشغول فعاليت هاي علمي به معني واقعي نمي باشد و كتاب هايي كه روي اين مقوله ها تاكيد نمايند كتاب هاي غير پژوهشي خواهند بود.

- مقوله هاي خنثي مقوله هايي هستند كه نقش مهمي در ارزشيابي و تحليل كمي كتب و متون درسي ايفا نمي كند و بنابراين در ارزشيابي مي توان از آنها صرف نظر نمود.

اكنون جا دارد كه روش ارائه شده توسط ويليامن رومي را كه عينا برگرفته از كتاب (( تكنيك هاي پژوهش در آموزش علوم )) اوست آورده شود:

ارزشيابي متن درس

1.به طور تصادفي ده صفحه يا صفحات بيشتري از قسمت هاي گوناگون يك كتاب را انتخاب كرده و علامت گذاري نمايند.

2.در هر يك از صفحات انتخابي، 25 جمله يا بيشتر را مطالعه نموده و هر كدام را در يكي از مقوله هاي زير قرار دهيد. اين جملات شامل عناوين، شرح زير تصاوير و پيشگفتار و يا مقدمه هاي فصول نمي شود.

a)بيان حقيقت: بيان حقيقت عبارتست از بيان ساده مفروضات و يا مشاهداتي كه بوسيله فرد ديگري غير از دانش آموز انجام پذيرفته است.

مثال: در هوا دو عنصر نيتروژن و اكسيژن به مقدار زياد و دو ماده مركب دي اكسيد كربن و بخار آب به مقدار كم با هم مخلوط شده اند.

b)بيان نتايج يا اصول كلي (تعميم ها): منظور از بيان نتايج يا اصول كلي عبارتست از نظرات ارائه شده توسط نويسندگان كتاب درباره ارتباط بين مفروضات و موضوعات مختلف.

مثال : شايد بهترين كمكي كه مي توانيد به دستگاه گوارش خود بكنيد اين است كه خود را شاد نگه داريد

c)تعاريف: منظور جملات يا جمله اي است كه براي توصيف و تشريح يك واژه يا اصطلاح آورده مي شود.

مثال: هيجان عبارتست از يك واكنش كلي و شديد ارگانيزم به يك موقعيت غير منتظره، همراه با يك حالت عاطفي خوشايند و يا ناخوشايند.

d)سوالاتي كه در متن مطرح شده و جواب آنها بلافاصله بوسيله مولف داده شده است.

مثال: همه مواد آلي كه در بدن موجودات زنده يافت مي شوند، داراي كربن هستند، اين كربن از كجا مي آيد؟

e)سوالاتي كه ايجاب مي كند دانش آموز براي پاسخ به آنها مفروضات داده شده را تجزيه و تحليل نمايد.

مثال: چه عاملي انگيزه يا سائق تشنگي را ايجاد مي كند؟ و نيز به نظر شما در افراد داراي گروه خوني AB نيروي ژن A بيشتر است يا نيروي ژن B ؟ چرا؟

f)از دانش آموز خواسته شده كه نتايجي را كه خود او بدست آورده بيان نمايد.

g)از دانش آموز خواسته شده كه آزمايشي را انجام داده و نتايج حاصل از آن را تحليل نمايد و يا اينكه مسائل عنوان شده را حل كند .

مثال: (( آزمايش 4 را انجام دهيد تا دريابيد كه چگونه با مواد حل نشدني در آب مي توان يك محلول ساخت)).

h)سوالاتي كه به منظور جلب توجه دانش آموز ارائه شده و جواب آنها بلافاصله بوسيله نويسنده كتاب در متن نيامده است.

مثال: چون هورمونها به همراه خون منتقل مي شوند، قاعدتا بايد انتظار داشت كه به همه جاي بدن برسند، در اين صورت،چگونه هدف خود را شناسايي مي كنند؟

i)از دانش آموز خواسته شده است كه تصاوير يا مراحل انجام يك آزمايش را مورد ملاحظه قرار دهدو بطور كلي جملاتي كه در هيچكدام از مقوله هاي فوق نگنجد در اين مقوله جاي مي گيرد .

j)سوالت مربوط به معاني بيان.

از مقوله هاي ده گانه فوق، مقوله هاي a و b و c و d جزء مقوله هاي غير فعال به حساب مي آيند و مقوله هاي e و f و g و h جزء مقوله هاي فعال قلمداد مي گردند. دو مقوله آخر يعني i و j از مقوله هاي خنثي هستند كه نقش مهمي در ارزيابي كتاب ندارند و بنابراين مي توان از آنها در امر ارزشيابي و تحليل، چشم پوشيد و صرفنظر كرد. به منظور محاسبه ضريب درگيري دانش آموز با متن و يا به منظور سنجش سطح فعاليت فراگير مي توان مجموع مقوله هاي فعال را بر مجموع مقوله هاي غير فعال تقسيم نمود:

ضريب درگيري دانش آموز با متن= مجموع مقوله های فعال تقسیم برمجموع مقوله های غیر فعال

بیان های دیگر مقولات فوق به شرح زیر است:

طبقه a : برای بیان واقعیت های علمی و اثبات شده

طبقه b : برای تصمیم و ارتباط دو گزاره به یکدیگر- استنتاج و تعمیم

طبقه c : برای بیان تعاریف

طبقه d : برای پاسخ سریع به سؤالات- پرسش هایی که بالافاصله پاسخ داده شده اند.

طبقه e : جملاتی که هیچ یک از موارد فوق نیست

طبقه f : برای دعوت به نتیجه گیری- وا داشتن به تجزیه و تحلیل

طبقه g : برای دعوت به فعالیت خاص

طبقه h : برای بیان سؤالات بدون پاسخ در کتاب-جلب توجه

طبقه I : توجه به تصاویر و انجام فعالیت

طبقه j :سوالاتی که بالافاصله جواب ندارد.-

ضریب در گیری با متن را با حرف I می دهند.

اگر I

کوچکتر از 0/4 باشد متن به شیوه غیر فعال نوشته شده است.

بزرگتر از 1/5 باشد مطالعه متن دشوار است.

و اگر بین 0/4 تا 1/5 قرار گیرد متن استاندارد و به روش فعال نوشته شده است.

مقوله

فصل

بيان حقايق

بيان نتايج

تعاريف

پاسخ در متن

تجزيه و تحليل

نتيجه گيري

انجام فعالیت

جلب توجه

توجه به تصاویر و انجام فعالیت

سوالات بی جواب

جمع

درصد

جمع

درصد

Normal 0 false false false EN-US X-NONE AR-SA MicrosoftInternetExplorer4
توضیح: منابع مطالب فوق و آدرس وب سایت های استفاده شده به زودی به این پست اضافه می شود.

تحلیل محتوا

مطالب مشابه :

روش ششم : تحلیل محتوا (قسمت اول)