تاریخجه ویترای

تزئین ظروف شیشه ای با رنگ و نقاشی هنری است که قرن ها در میان ملل مختلف محبوبیت داشته است و آثار متعدد و متنوعی از این هنر را می توان در موزه های نقاط مختلف جهان یافت. گذشته از ظروف شیشه ای شکیل با نقاشی های حرفه ای و یا کنده کاری های پیچیده و ظریف که از گذشته های دور تا حال توسط هنرمندان چیره دست در این رشته آفریده شده گاه ایجاد طرح ها و حتی خطوط ساده رنگی نیز می توانند ظروف شیشه ای بسیار ساده را به ظروفی زیبا و چشمگیر تبدیل کنند.

تاریخچه:

نقاشی پشت شیشه از هنرهای بسیار قدیمی اروپاست و اولین نمونه‌ی کشف شده‌ی آن در منطقه آپولیا (Apulia) در جنوب ایتالیای امروزی به دوران هلنی در اواخر قرن سوم میلادی است. در کاوش‌های بعدی تعدادی مدالیون با نقاشی پشت شیشه در کاتاکومب ها (دخمه های اجساد) در ایتالیا پیدا شده که متعلق به قرن سوم و چهارم بعد از میلاد است.

هنر شیشه‌گری ساسانی تاثیر زیادی بر ساخته های هنرمندان داشته و آثار گرانبهایی از این دست در موزه های جهان وجود دارد. هجوم قبائل وحشی در طول قرن های چهارم و پنجم میلادی به روم سبب شد تا دوران عظمت امپراطوری و شکوه فرهنگی آن رو به زوال گذارد و این امر سبب مهاجرت اقوام ژرمن به مناطق دیگر روم ،از جمله آلمان، فرانسه، بریتانیا و اسپانیای امروز شد. لیکن امپراطوری روم شرقی تحت نام بیزانس تا سقوط قسطنطنیه در سال 1453 م. مرکز رومی و یونانی باقی ماند.

روش چسباندن ورقه های نازک فلزی(فویل) نقاشی شده به پشت شیشه، در اروپا و در قرون 13-12 میلادی متداول شد و یکی از زیباترین نقاشیها نقاشی پشت شیشه نماز خانه سنت استفان در کلیسای وست مینستر لندن است که متاسفانه بسیاری از این پنجره ها تخریب شد. دوران باشکوه شیشه سازی در اروپا قرن پانزدهم میلادی است که تقاضای زیادی برای ساخت اشیای تزئینی وجود داشت و شهر ونیز در این هنر سر آمد تمام اروپا و حوزه‌ی شرقی دریای مدیترانه شد و همچنین به سبب به وجود آمدن شبکه‌ی تجاری وسیع در این زمان بین این شهر و بازار های خاور نزدیک به کشورهای حوزه‌ی دریای سیاه و اروپای غربی شد و نمونه های زیبای شیشه‌ی ونیز به سراسر دنیا صادر شد.

اختراع دستگاه چاپ در سال 1450 م توسط گوتنبرگ آلمانی استفاده از طرح های چاپی در نقاشی پشت شیشه را برای هنرمندان آلمانی و دیگر نقاط اروپا پدید آورد. بتدریج این شیوه نقاشی به صورت مستقل برای تهیه تابلوهای مذهبی نیز به کار گرفته شد. هزاران کلیسا و نمازخانه آلمان اطریش، رومانی ، چکسلواکی ، اسپانیا ، پرتقال و ایتالیا همیشه خواهان مقدار زیادی نقاشی پشت شیشه بودند . بزرگترین هنرمندان سال های1600م در اروپا "هانس جاکوب اسپرونگلی" و "کرستیوف مورد" بودند که کارهایشان را امضا کردند. در سال های بعد نقاشی پشت شیشه رنگین تر شد و تحت تاثیر باروک و روکوکو قرار گرفت و از آئینه برای دورگیری نقاشی ها استفاده می کردند و فاصله بین آینه و شیشه را با نوارهای قلع فشرده پر می کردند. درقرن17 م این هنر به کشور فرانسه برده شد و مورد توجه قرار گرفت. این هنر را در فرانسه Fixes sous verre یا تثبیت شده روی شیشه می نامیدند. و چون این اشیای تزئینی را در پاریس یک فروشنده آثار هنری به نام "ژان باپتسیت گلومی" به فروش می رساند به شیشه به سبک گلومی معرفی گشت .

در سال 1800 م که در انگلستان سبک ریجنسی(Regency) متداول بود. ساخت آینه های چهار گوش که حاشیه آنها با شیشه های نقاشی شده تزئین می شد رواج یافت . بعدها نمونه هایی از نقاشی پشت شیشه به آمریکا برده شد و آنان سمبل های ملی خود مثل عقاب و خوشه گندم را بر پشت شیشه اجرا کردند.

پس از وقوع انقلاب کبیر فرانسه در سال 1789 م و جنگهای ناپلئون بناپارت در اروپا صادرات نقاشی پشت شیشه دچار رکود شد. در قرن 19 م سفارشاتی از بازارهای آمریکا برای ساخت این آثار به اروپا می رسید و امروزه هم هنرمندانی در سراسر جهان به این هنر می پردازند . لیکن نقاشی پشت شیشه هرگز به محبوبیت قبل از قرن 19 م نرسیده و دوران شکوه و اعتلای آن به تدریج رو به افول است.

ورود ويتراي به ایران

تاریخ دقیق ورود این نوع نقاشی به ایران هنوز مشخص شده نیست، لیکن به احتمال زیاد نقاشی پشت شیشه از کشور آلمان وارد ایران شده است. روایات پذیرفتنی حاکی از آن است که این شیوه نقاشی از طریق بندر ونیز به سراسر دنیا صادرشده و از این طریق به بنادر جنوبی ایران رسیده و مورد توجه مردم قرار گرفته است.

این شیوه نقاشی بر پشت شیشه تخت اجرا می شود. در زمان صفویه این نوع شیشه در اصفهان و در شیراز تهیه می شده است. لیکن به دلیل فقدان نمونه های نقاشی پشت شیشه دوره صفوی تاکید بر تولید این نوع نقاشی در آن دوران میسر نیست.

در قرن دهم هجری (16م) با تاسیس سلسله صفوی دوران طلایی هنر ایران آغاز شد . لیکن از آن دوران آثار چندانی در دست نیست. پس از صفویه و در دوران افشاریه ترقی خاصی در هنرها مشاهده نمی شود.

با تاسیس سلسله زندیه و آغاز حکومت کریم خان زند بنیان گذاری کارگاه های بزرگ صنعتی از قبیل کارگاه های شیشه گری شیراز بنا نهاده شد ،محصول شیشه این کارخانه کاملا سفید نبود لیکن هنرمندان این دوره در تهیه شیشه های رنگی متبحر بودند. ظروف شیشه ای به رنگ آبی تند ،سبز تیره، زرد و خرمایی ساخته می شد و با ظرافت تزئین می گردید.

دوران افول سیاسی ایران در زمان قاجار، سبب شد که ایرانی برای احیای صنعت کشور و ایجاد کارگاه های مختلف و آموختن بلور سازی به مسکو و سن پترزبورگ بروند. و قائم مقام فراهانی و امیر کبیر نقش بسیاری در تاسیس کارخانه های جدید داشتند.

یکی از محصولات این کارخانه ها در اصفهان، تهران و قم ساخت شیشه های تخت بود که برای نقاشی ويتراي استفاده می شد. روش ساخت شیشه های تخت، سنتی و با دست و دارای کیفیت مطلوب نبوده است. تا آنکه در سال 1318 ه.ش در زمان پهلوی اول سلطنت شیشه های تخت با روش کششی در کارخانه شیشه ایران آغاز شد. نقاشی پشت شیشه در دوران زندیه به شهرهای جنوبی ایران رسیده و با مکتب گل و مرغ خانه های اعیانی را تزئین می نموده است و آنها را درگچ سقف ها و دیوارها همراه با قطعات آینه به کار می بردند.

از نقاشان به نام پشت شیشه در آن دروه آقا صادق شیرازی شاگرد علی اشرف نقاش معروف قرن 12 ه بوده است .با شروع دوره فتحعلیشاه شیوه نقاشی صورت یا شبیه کشی بین نقاشان درباری و شبیه کش رواج می یابد و در این دوره نقاشی پشت شیشه به شکل مستقل اجرا می شود.

به طور کلی در دوران قاجار این هنر بین مردم محبوبیت یافته و نقاشان زیادی به این هنر پرداختند .

نقاشی پشت شیشه را از نظر مضمون و محتوا به دو دسته میتوان تقسیم کرد:

1- نقاشی های مذهبی که شامل خط، خط نقاشی و شمایل نگاری است.

2- نقاشی های تزئینی مرکب از گل و مرغ، تصویر نگاری و دورنما است.

علاوه بر موارد بالا نقاشیهای پشت شیشه با محتوای تقلیدی از نقاشی های خیالی سازی(قهوه خانه ای) را هم باید نام برد که تاریخ پیدایش آنها به حدود دهه چهل ه .ش باز می گردد و تا به امروزادامه دارد. در برخی از تابلو های نقاشی پشت شیشه از موارد ومصالحی به غیر از رنگ برای تزئین استفاده شده است مانند نخ ابریشم، که برای لباس اولیاء و ضحیه بانوان اهل بیت مورد استفاده قرار گرفته است.

استفاده از کاغذ های براق طلایی و نقره ای که لفاف شکلاتهای سوغات فرنگ بوده اند در نقاشی پشت شیشه ایرانی به سالها پیش از رواج کلاژ توسط پیکاسو(1912 م ) باز می گردد.

برای حفظ نقاشی از آسیب حشرات اغلب پشت تابلو را با یک ورقه جلی و یا کاغذ تنباکو پوشانده این جلی ها در ایران نایاب بوده و نقاشان آنها را از فروشندگان خرما تهیه می کردند.

نقاشی پشت شیشه در گذر ایام از انحصار نقش گل و مرغ بیرون می آید و هنرمندان به خلق آثاری همانند چشم نور از پل رودخانه و نمای بیرونی بناهایی چون کلیساهای فرنگ پرداختند که عمده این آثار در اصفهان تولید می شده است .

تاریخجه ویترای

مطالب مشابه :

کوبیسم(RGB)

نقاشی روی سفال

تاریخجه ویترای

نقاشی روی شیشه

اموزش ویترای

نقاشی روی شیشه