شرکت قند و شکر

انواع شیرین ‏کننده‏ ها در چهار گروه اصلی طبیعی، مصنوعی، تصفیه شده و الکل ‏های قندی طبقه‏ بندی می ‏شوند. برخی از شیرین کننده ها در جدول ذیل نشان داده شده است.

ردیف	طبیعی	مصنوعی	تصفیه شده	الکل های قندی
1	آماساک	آسه سولفام k	شکر سفید	سوربیتول
2	مالت جو	اسپارتام	شکر خام	مالیتول
3	شربت برنج قهوه ای	ساخارین	شکر قهوه ای	زایلیتول(قند چرب)
4	قند خرما	سوکرالوز	شکر قنادی
5	فروکتوز	آلیتام	شربت ذرت
6	قند غلیظ میوه	سیکلامات	دکستروز
7	گلوکز		ملاس
8	عسل
9	قند افرا
10	استویا
11	سوکونات

با توجه به سهم بالای شکر از مصرف شیرین کننده ها، خواص و اهمیت قند خرما و عسل در این برنامه به آن ها بیشتر پرداخته شده است.

تولید قند و شکر دارای کد 4 رقمی آیسیک 1542 می باشند. در ردیف 24 محصول وجود دارد.

زنجیره تامین

نمودار زنجیره تأمین در صنایع قند و شکر به شکل زیر می باشد:

محصولات

· شکر: شکر از دو محصول نیشکر و چغندر قند بدست می آید. با توجه به تحقیقات به عمل آمده شکر محصولی است که در سبد خانوار اغلب مردم ایران وجود داشته و صنعت تولید قند و شکر یکی از قدیمی ترین صنایع ایران می باشد. با توجه به سرمایه گذاری های بسیاری از کشورهای جهان در این صنعت در سالهای اخیر ،مهم بودن محصول فوق بیشتر مورد توجه قرار می گیرد. شکر علاوه بر خاصیت شیرین کنندگی دارای مواد غذائی مختلفی از جمله هیدرات های کربن، املاح، پروتئین ها و آنزیم های مختلفی می باشد در حین انجام فرآیند تبدیل نیشکر و یا چغندر قند به شکر تقریبا تبدیل به ساکارز می شود. ساکارز نیز بدون طی کردن سیر طبیعی تبدیل قند میوه (فروکتوز) به قند مورد احتیاج بدن (لاکتوز)مقدار زیادی لاکتوز در اختیار بدن می گذارد که برای سلامتی مضر می باشد.( مواد شیمیایی اصلی و فرعی که تاکنون از شکر تولید گردیده متجاوز از 000/10 نوع می باشد )

· قند: شکر فشرده یا ذوب و قالب بندی شده است.

· ملاس: ملاس یکی از محصولات فرعی مهم کارخانجات قند و شکر اعم از چغندری و نیشکری می باشد. مخلوط سرشاخه ها، تفاله نیشکر یا تفاله چغندرقند با ملاس، غذایی مناسب و مقوی برای دام ها و احشام محسوب می شود.

· باگاس: باگاس یا بقایای نیشکر یکی از مهمترین محصولات فرعی تولید شکر از نیشکر می باشد که پس از عصاره گیری نیشکر بصورت قطعات ریز تراشه نی ( فیبر ) مخلوط با بافت چوب پنبه ای مغزه نی(بنام پیت) بدست می آید و به رنگ زرد کاهی با رطوبت حدود 50% می باشد . باگاس موارد استفاده متعددی دارد که به تعدادی از آنها اشاره می کنیم :

· سوخت و تولید برق و انرژی : یکی از مواد استفاده باگاس، تولید برق و استفاده از آن بعنوان سوخت است. اولین استفاده مستقیم باگاس در کارخانجات نیشکری برای تولید بخار و نیروی لازم جهت رفع نیازهای سوختی کارخانجات شکر بوده که پس از رفع نیاز میتوان مازاد آنرا جهت تولید برق به مولدهای برق انتقال داد. برای این منظور لازم است مولدهای برق در مجاورت کارخانه شکر و نزدیک به محل تولید باگاس باشند تا هزینه انتقال باگاس به حداقل رسیده و تولید برق از نظر اقتصادی مقرون به صرفه باشد.(تجارب جهانی نشان می دهد که با تکنولوژی های رایج از هر تن باگاس می توان 50 کیلو وات ساعت برق مازادبرمصرف کارخانه تولید نمود که قابل عرضه به بازار می باشد.)

· باگاس فشرده جهت مصرف بعنوان سوخت بجای هیزم و مصارف خانگی

· تولید زغال از باگاس

· تولید گاز متان(بیوگاز )

· تولید گاز خانگی ، متانول و اتانول( اتانول سوختی و طبی )

· استفاده از باگاس در صنایع سلولزی

· تولید خمیر کاغذ و کاغذ

· تولید مقوای جعبه کادوئی

· خمیرمایه

· تخته فیبر، نئوپان، تخته صنعتی فشرده و نیمه فشرده ( HDF . MDF)

· تخته سیمانی

· سایر فرآورده های باگاس شامل فورفورال ـ آلفا سلولز ـ اگزیلتیول

· پوشال مرغداری ها و استفاده جهت تثبیت خاک

· تولید بستر مناسب پرورش قارچ خوراکی

درخصوص اهمیت باگاس در تولید کاغذ باید عنوان نمود که هر تن خمیر کاغذ سفید از 7 تن باگاس قابل استحصال است در حالیکه برای همین مقدار خمیر کاغذ 3 تن چوب جنگل نیاز است . هزینه اقتصادی مواد اولیه تولید کاغذ از باگاس ، فارغ از هزینه زیست محیطی بالغ بر 05/0درصد هزینه چوب است. بعلاوه برای تولید 350 هزار تن کاغذ سفید 55 هزار هکتار مزرعه نیشکر نیاز است درحالیکه برای همین مقدارکاغذ 434 هزار هکتار جنگل رویش مجدد نیاز می باشد.

· تفاله چغندرقند به علت داشتن مواد قندی، مواد پروتینی و اسیدهای آمینه، ترکیبات آلی مختلف، الیاف، سلولز، همی سلولز و مواد معدنی مانند پتاسیم، سدیم، کلسیم، منیزیم، فسفات و… از ازرش تغدیه ای مناسب برای دام ها برخوردار است، این ارزش با اضافه کردن ملاس به تفاله فزونی می یابد. تفاله با شکل های مختلف توسط دامداران از کارخانه خریداری می شود:

· تفاله تر با پرس کم: مقدار ماده خشک آن غالبا" حدود 12تا 18 درصد است و گرچه برای مصرف مستقیم دام مناسب است، اما به علت بالا بودن رطوبت سریعا" فاسد می شود.

· تفاله تر پرس شده: میزان فشرده سازی آن بیشتر بوده و لذا درصد ماده خشک آن 18 تا20 و گاهی به 24 درصد می رسد. قابلیت نگهداری این نوع نیر اندک است.

· تفاله تر با پرس شدید: درصد ماده خشک آن به 35 تا40 درصد می رسد و قابلیت نگهداری آن نسبت به انواع قبلی بهتر است.

· تفاله خشک ملاس دار: مقدار ماده خشک آن به 88 تا90 و گاهی تا 95 درصد می رسد. این نوع تفاله معمولاً به صورت تفاله خشک پرک، تفاله خشک انگشتی یا تفاله خشک بلوکی برای فروش به دامداران عرضه می شود.

· مصرف کنندگان اصلی قند و شکر در کشور عبارتند از: خانوارها، کارخانجات شیرینی، کیک و شکلات، کارخانجات نوشابه ها و نوشیدنی ها، کارخانجات داروسازی، صنوف شیرینی پزی ها و مصارف دام و طیور که در ادامه خانوارها و کارخانجات به عنوان اصلی ترین مصرف کنندگان این صنعت مورد بررسی قرار می گیرند.

تولید قند و شکر دارای کد 4 رقمی آیسیک 1542 می باشند. در ردیف 24 محصول وجود دارد.

مواد اولیه

مهمترین گام در تولید قند و شکر تأمین نهاده های اولیه آن یعنی چغندرقند و نیشکر است و از این جهت صنعت قند و شکر وابستگی شدید به بخش کشاورزی دارد و اثرات عوامل مؤثر در زراعت این محصولات مستقیماً به صنعت و سایر بخش های وابسته منعکس شده و آن ها را متأثر می سازد.

اهمیت شکر و صنعت مربوطه در اقتصاد

شکر به عنوان ماده غذایی انرژی زا تنها ماده غذائی است که بطور خالص میتوان آن را تولید کرد و بلحاظ مزه شیرین و طعم مطبوع و منبع ارزان تامین انرژی نسبت به سایر مواد غذائی ، تقاضا برای مصرف آن در ایران و سایر کشورهای در حال توسعه همواره رو به افزایش است. شکر بعنوان یکی از منابع مهم تامین انرژی در رژیم غذائی انسان که دارای مصرف روزمره بوده ، و در مقایسه با میزان کالری که تولید می کند نسبتاً ارزان است (مقایسه میزان انرژی حاصل 100 گرم شکر و سایر مواد غذائی و میزان زمین مورد نیاز برای تولید یک میلیون کالری از محصولات مختلف ) و در زمره یکی از کالاهای استراتژیک همواره موردتوجه و حمایت دولت ها می باشد.

صنعت قند و شکر ازجمله صنایعی است که بیشترین ارتباط را با حلقه های پیشین و پسین در زنجیره تولید اقتصاد ملی دارد. مهمترین بخش های تامین کننده ورودی های صنعت قند و شکر بخش کشاورزی(مواد اولیه چغندرقند و نیشکر)،بخش صنعت(تجهیزات سرمایه ای)،بخش نفت(تامین انرژی)،حمل و نقل و بارزگانی(خدمات حمل)می باشند.

خانوارها بیشترین دریافت را از بخش قند و شکر دارا هستند، همچنین صنایع غذایی، صنایع کشاورزی ،بخش بازرگانی، فرآورده های لبنی، خوراک دام و طیور نیز ازجمله بخش هایی هستند که بیشترین دریافت از صنعت قند و شکر را دارند. با توجه به ارتباط تنگاتنگ این صنعت با صنایع و فعالیت های اقتصادی دیگر چه در بخش داده ها و چه در بخش ستاده ها، می توان ادعا نمود که صنعت قند و شکر از جمله بخش های مستحق حمایت های صحیح اقتصادی است و می تواند نقش استراتژیک داشته باشد.

ذی نفعان

ذی نفعان اصلی این زنجیره عبارتند از:

· مصرف کنندگان (خانوارها و صنایع غذایی و آشامیدنی)

· تولیدکنندگان (واحدهای تولیدی و سهامداران)

· حاکمیت: وزارت صنایع، وزارت کشاورزی، وزارت بازرگانی، وزارت بهداشت، وزارت امور اقتصادی و دارائی

· واسطه ها: واردکنندگان، صادرکنندگان، توزیع کنندگان و فروشندگان

· جایگزین ها: واردکنندگان / تولید کنندگان محصولات جایگزین

· تأمین کنندگان: بخش کشاورزی( چغندرکاران و نیشکرکاران)، بخش صنعت( صنایع تأمین کننده تجهیزات و ماشین آلات)، بخش خدمات ( شامل: خدمات آموزشی و بهداشتی، خدمات انبارداری، خدمات حمل و نقل، تعمیر و نگهداری، عمده فروشی و خرده فروشی، خدمات پولی و مالی، بخش انرژی _برق و سایر حاملهای انرژی)

· تشکلها و انجمن های صنفی

· در محیط بین المللی ذی نفعان این زنجیره عبارتند از: کشورهای تولیدکننده شکرخام و سفید، سیاستهای اقتصادی و اجتماعی بین المللی و تجاری، محصولات جانبی، واردکنندگان و واسطه ها، شرکتهای اصلی تولیدکننده و مصرف کنند گان.

فناوری‏ها و فرآیندها

فرآیند های تولید شکر و قند در زنجیره تأمین شامل دو گروه زیر است:

· تولید شکر: مراحل اصلی تولید شکر شامل: توزین و نمونه گیری، تخلیه و شست و شو، استخراج، تصفیه، تبخیر، کریستالیزاسیون و سانتریفوژ می باشد.

لازم به ذکر است در مراحل تولید ابتدا شکر زرد یا قهوه ای تولید میشود که بعد از تصفیه و طی نمودن فرآیند های مربوط به شکر سفید تبدیل می شود.[1]

· تبدیل شکر به قند: دو روش برای تبدیل شکر به قند وجود دارد: برای تولید قند حبه شکر بهمراه رطوبت و با فشار تبدیل به قند می شود و برای قند کله شکر ذوب شده و سپس قالب گیری می شود.

فرایند تبدیل شکر به قند در حال حاضر در برخی برخی از کارخانجات شکر چغندری و واحدهای قند ریزی مستقل انجام می گیرد که مستلزم صرف هزینه و تحمیل افت و ضایعات شکر می باشد.

[1]که حدود 5 درصد افت و ضایعات و برای هر کیلو حدود 500 تا 800 ریال هزینه در بردارد.

ارزش ها

ارزش های بنیادین(ظرفیت، میزان تولید و اشتغال)

رزش های بنیادین شامل: ظرفیت، میزان تولید و اشتغال این زنجیره (که ارزش های بنیادی زنجیره هستند) در جدول زیر آورده شده است.

	واحد سنجش	1390	1391	1392	1393	1394	متوسط در 5 سال آینده	متوسط نرخ رشد سالانه(آینده)	1404
تولید	تن درسال	1235000	1360000	1500000	1500000	1500000	1500000	%6
ظرفیت تولید	تناژ دریافتی روز انه تناژ تولیدی سالانه	174150 1500000	174150 1500000	174150 1500000	174150 1500000	174150 1500000	174150 1500000	%1.2 1.2%
اشتغال	نفر	166500	166500	166500	166500	166500	166500	%1.9

اگر تولید و ظرفیت تولید بطور تجمیعی برای محصولات خروجی مهم این زنجیره قابل درج نیست ردیف مربوط به تولید و ظرفیت در جدول فوق ایجاد خواهد شد.

خط مشی ها

1. خط مشی های ورودی: تامین نیازهای داخلی و کاهش ضریب وابستگی و ایجاد استقلال ملی مهمترین هدف در صنایع کشور(حداکثرسازی توان تولید نیازهای غذایی جامعه از منابع داخلی و صدور مازاد محصول) و منجمله صنعت قند و شکر است. در سایه این هدف، اشتغال، پویایی اقتصادی و صنعتی، توسعه صنایع جانبی، نوآوری و خلاقیت ایجاد شده و از خروج سرمایه های ملی جلوگیری و پایه های صنعت و اقتصاد کشور استوار تر گردد و در مراحل بعد میتوان به صادرات مستقیم و غیرمستقیم شکر، فن آوری و تکنولوژی و ارز آوری آن امیدوار بود. در این وادی ایجاد توسعه بخش های کشاورزی، صنعت، سیاستگذاری و بازرگانی مد نظر است.

2. خط مشی های خروجی مکانیابی توسعه کشت چغندرقند و نیشکر و اصلاح الگوی مصرف و تبیین الگوی بهینه

وضعیت

تاریخچه صنعت قند و شکر را از نظر سابقه انحصار و سرمایه گذاری میتوان به 6 دوره طبقه بندی نمود که به طور خلاصه به آنها اشاره می شود:

1. دوره اول 1274 تا 1311:اولین کارخانه قند ایران در سال 1274 هجری شمسی در کهریزک با ظرفیت روزانه مصرف 150 تن چغندر توسط یک شرکت بلژیکی تأسیس شد که بعد از سه سال فعالیت به علت رقابت ناعادلانه و ناسالم تولیدکنندگان خارجی و اعمال نفوذ کشورهای استعمارگر مجبور به تعطیل شد. در سال 1309 دولت وقت دست بکار بازسازی کارخانه قند مذکورگردید و پس از آن کارخانه قند کرج با سرمایه دولتی تاسیس شد.

2. دوره دوم 1332 – 1311:در این دوره با اندیشه تأمین قندوشکر کشور و توسعه دانش فنی و توسعه اشتغال مولد، خصوصاٌ صنعتی که بتواند مهاجرت از روستا را کنترل نمایند تعداد 8 کارخانه توسط دولتهای وقت تأسیس و راه اندازی شد. آمار موجود نشان می دهد که حداکثر حدود 28226 تن شکر از آنها بهره برداری شده است.

3. دوره سوم1353ـ1332:بعد از وقایع سال 1332 سیاستهای اتخاذ توسعه سرمایه گذاری بخش خصوصی باعث شد که صنعت قندوشکر کشور) با آغاز دهه 40 بخش خصوصی در صنعت قند فعال شد که دلیل فعالیت بخش خصوصی همانا برداشته شدن انحصار قند و شکر از طرف دولت بود )در دهه 40 تا 50 شاهد جهشی در تأسیس واحدهای جدید باشد در این دوره 26 کارخانه در جغرافیای جمعیتی و سیاسی و کشاورزی ایران تأسیس شد.

4. دوره چهارم 1370-1353 :در این دوره زمانی با تصویب انحصار قندوشکر توسط دولتهای وقت عملاٌ سرمایه گذاری بخش خصوصی متوقف و فقط دو واحد مغان و دزفول در بخش چغندر و نیشکر کارون توسط دولت تأسیس گردید. با احداث واحدهای جدید میزان تولید36 واحد (34 واحد چغندری و 2 واحد نیشکری )در سال 1357بالغ بر 600 هزار تن گردید.

5. دوره پنجم 1370 تا 1381:از ابتدای این دوره که اندیشه آزادسازی و رفع انحصار در سیاستهای اقتصادی کشور مورد بحث قرار گرفته و طی سا لهای 1371 به بعد به تدریج عرضه و فروش بخشی از تولید آزاد شد. اما بعد از سال 1372 انحصار شکر مجددا در اختیار دولت قرار گرفت و رسماً تا سال 1381 ادامه داشت. در این دوره مطالعات طرح توسعه نیشکر در قالب طرح ملی شروع و سرمایه گذاری آن از اواسط دوره انجام گرفت و در سالهای پایانی دوره، کارخانجات کشت و صنعتهای امام خمینی (ره) و امیر کبیر هر کدام به ظرفیت تولید سالانه یکصد هزار تن شکر به بهره برداری رسیدند.

6. دوره ششم 1381 تا کنون:در سال 1381 قانون لغو انحصار توسط دولت تصویب شد و در این خصوص کمیته بررسی وضعیت شکر تشکیل گردید. لیکن در چند سال اول این دوره صنعت قند و شکر عملاً رها شد. خرید شکر تولید داخل کاهش و روند کنترل و تغزیرات قیمت شدید و قیمتها با نرخی کمتر از نرخ تورم و روند کاهشی افزایش یافت و از 4650 ریال سال 82 به 5100 ریال در سال 83 و بترتیب 5480، 5600 و 5600 ریال تا سال 1386 رسید. نکته قابل تامل در این رهاسازی، کاهش شدید تعرفه واردات و عدم کنترل واردات منطبق با تولید و نیاز داخلی بود که عملاً با ورود بی سابقه 2.5 میلیون تنی واردات قانونی در سال 1385، شالوده صنعت داخلی قند و شکر در سایه لغو انحصار از هم پاشید. در این دوره علارغم واگذاری 80 درصدی سهام پروژه های طرح توسعه نیشکر به بخش خصوصی ( بانکهای صادرات و ملی ایران) و مشکلات عدیده مالی در تکمیل پروژه ها، چهار کشت و صنعت نیشکری ( دعبل خزاعی ، میرزاکوچک خان، حکیم فارابی و سلمان فارسی ) راه اندازی و پنجمین کارخانه بنام دهخدا، احتمالاً تا پایان سال جاری(1390) راه اندازی خواهد شد.

شاخص های عمومی

در حال حاضر، 35 واحد چغندری و 8 واحد نیشکری ، مجموعاً به ظرفیت سالانه حدود 1.77 میلیون تن موجود می باشند که با توجه به تولید چغندر و نیشکر ، تاکنون بیشترین تولید آنها به حدود 1.3 میلیون تن رسیده است.

عنوان شاخص	مقدار تعداد/میزان	ملاحظات
تعداد واحدهای فعال	43 واحد قند و شکر + 70 واحد قندریزی	35 واحد چغندری(3 واحد غیر فعال می باشد)، 8 واحد نیشکری + 70 تا 80 کارخانه قندریزی از 43 کارخانه قند و شکر 4 واحد قندریزی هم دارند.
ظرفیت(روزانه)	162650 تن	72650 تن چغندری ، 90000 تن نیشکری
تعداد شاغلین	165 هزار نفر	45 هزار نفر دائم، 40 هزار نفر موقت و فصلی و 80 هزار نفر چغندر کار
صادرات (سال) (واحد)	ندارد
میزان تولید (سال) (واحد)	552733 تن	233254 تن چغندری و 319 479 تن نیشکری در سال 1387
سهم انرژی در قیمت تمام شده	27 در صد
سهم نیروی انسانی در قیمت تمام شده	20 در صد
سهم توزیع در قیمت مصرف کننده	22 درصد

روند سرمایه گذاری در این صنعت تحت تاثیر سیاست های کلان کشور و برنامه های انحصار بوده است به طوری که در سال های ابتدایی فعالیت صنعت کل سرمایه گذاری ها از سوی دولت بود و با لغو انحصار، در دهه 40، اوج سرمایه گذاری بخش خصوصی در صنعت را شاهد بودیم و مجدداً رکود بر این صنعت سایه افکند تا سال دهه 70 که مجدداً دولت با اجرای طرح توسعه نیشکر اقدام به سرمایه گذاری در توسعه صنعت قند و شکر کشور نمود.

درمجموع 24 گروه صنعتی آمارکارگاه های صنعتی کشور، صنعت قند و شکر از لحاظ بهره وری در رتبه 18 ، بهره وری انرژی رتبه 22 ، ارزش افزوده رتبه 8 و تعداد شاغلین رتبه 4 را داشته است. از لحاظ نسبت ارزش افزوده به ارزش تولیدات نیز در رتبه 21 قرار گرفته است همچنین بر اساس ارزش افزوده سرانه نیز در رتبه 18 قرار گرفته است.

وضعیت مواد اولیه و محصولات

مهمترین و اصلی ترین ماده اولیه تولید شکر، چغندرقند و نیشکر است. کشت این دو محصول با توجه به شرایط اقلیمی ایران، میسر و در حال تولید است. سطح زیرکشت چغندر کشور در سال 87 و 1388 بترتیب معادل 51 و 56 هزار هکتار بوده است که بیانگر کمترین میزان سطح زیر در چهل سال گذشته و در واقع حدود یک سوم متوسط 40 اخیر است. به تبع این کاهش شدید که طی سه سال اخیر حادث گردیده، میزان تولید چغندرقند و شکر استحصالی نیز کاهش شدید یافت. هرچند طی دوره مذکور شاهد رشد راندمان بودیم لیکن تاثیر این مزیت بر افزایش تولید شکر در مقابل کاهش سطح زیر کشت بسیار ناچیز بوده است. این درحالیست که صنعت قند و شکر کشور نشان داد که می تواند در بخش چغندری با تولید 700 تا 800 هزار تن (همانگونه که در سالهای71 تا 74 و 85 شاهد بودیم) و بخش نیشکری نیز با توان تولید900 هزار تا یک میلیون تن شکر (با توجه به ظرفیت ها و توانمندی های موجود در سه مجموعه کشت و صنعت های هفت تپه، کارون و توسعه نیشکر و صنایع جانبی)، حدود 70 - 65 % نیاز شکر کشور را با شرایط فعلی الگوی مصرف تامین نماید و در صورت برنامه ریزی، سیاست گذاری، حمایت های صحیح و اصلاح الگوی مصرف در راستای کاهش مصرف سرانه تا حد 25 کیلوگرم، این رقم می تواند تا 85 -80% نیاز داخلی ارتقاء یابد. تولید 1 میلیون و 260 هزار تنی سال 85 موید این موضوع است. لیکن شرایط نامناسب واردات چه از نظر میزان شکر وارداتی و چه از نظر زمان ورود و به تبع آن مشکلات مالی و نقدینگی صنایع قند و شکر و انتقال آن به کشاورزان از یکطرف و خشکسالی و عدم سیاست های حمایتی منسجم و بلندمدت از طرف دیگر باعث تضعیف صنعت قند و شکر از سال 85 به بعد گردید بطوریکه در سالهای اخیر شاهد کمترین میزان سطح زیرکشت چغندرقند و تولید شکر طی چهل سال گذشته بوده ایم. با این وجود، حتی در صورت دست یابی به خودکفایی در تولید قند و شکر تا رسیدن به امنیت غذایی در سطح خانوار راه زیادی می باید طی شود.

متغیرهای تاثیرگذار در تولید شکر اعم از بخش کشاورزی، صنعت و بازرگانی، طی سالهای فعالیت صنعت قند و شکر در ایران همواره دستخوش تحولات و تغییرات زیادی بوده است. روند فعالیت های بخش کشاورزی از لحاظ سطح زیرکشت، عملکرد تولید در واحد سطح که ارتباط مستقیم با تولید شکر داخلی دارد در نمودار زیر آمده است.

سطح زیر کشت نیشکر در ایران حدود 0.15 تا 0.17 درصد کل جهان می باشد که سهم قابل توجه ی نمی باشد. عمده سطح زیر کشت نیشکر یعنی 99 درصد آن در استان خوزستان قرار گرفته و مابقی در استان مازندران واقع است که با توجه به شرایط آب و هوایی، نیشکر تولید استان مازندران از نظر اقتصادی جهت تولید شکر مقرون به صرقه نمی باشد. سطح زیرکشت چغندرقند ایران حدود 2.6 درصدکل سطح زیرکشت جهان است واستان خراسان 30 درصداین سطح را بخود اختصاص داده است .استان های فارس و آذربایجان از این لحاظ در رده های بعدی قراردارند. عملکرد در هکتار نیشکر در ایران حدود 70 تن می باشد و از بهترین تجربه جهانی 30 تن در هکتار فاصله دارد. از این لحاظ ایران رتبه ششم جهان را نیز تجربه کرده است. عملکرد در هکتار چغندرقند در ایران حدود 27 تن میباشد که 72 درصد متوسط جهانی است. بنابراین در تولید نیشکر عملکرد ایران در بالای متوسط قرار دارد و در تولید چغندرقند در سطح پایین تر متوسط جهانی است.

بهترین عملکرد تولید چغندر قند ایران در استان خوزستان با 45 تن در هکتار می باشد که بالاتر از ضریب استحصال شکر از چغندرقند در ایران در دامنه 65 تا 90 درصد متوسط جهانی قرار است و بطور متوسط این ضریب 73 درصد می باشد. درمقایسه بامتوسط ضریب استحصال اروپای غربی با 92 درصد در وضعیت مطلوبی قراردارد. در ادامه به تشریح روند تولیدات مواد اولیه این زنجیره در سال های اخیر پرداخته می شود.

نیشکر

روند تولید

نیشکر گیاهی یکساله است.نحوه برداشت آن به دو روش سبز و خشک است.در روش سبز سرشاخه و برگ ها بریده و نی از ساقه قطع می شود. در روش خشک نی آتش زده می شود. خصوصیات نیشکر از ابتدا تغییر نکرده و با آب و هوا وفق نیافته است. این گیاه به سرما حساس بوده و تا صفر درجه مقاومت می کند لیکن در دمای زیر صفر درجه از بین می رود. در سال 1387-1386 ، 14 تا 15 هکتار از مزارع نیشکر بر اثر سرما از بین رفت. با توجه به وضعیت تولید و واردات سطح زیر کشت به میزان قابل توجهی کاهش یافته است.میزان تولید نیشکر(تن) در نمودار زیر نشان داده شده است.

واردات

آنچه مسلم و بدیهی با توجه به میزان تولید، نیاز مصرف کنندگان داخلی، واردات شکر در شرایط فعلی لازم و ضروری است لیکن نبایستی اتخاذ سیاست های نامناسب در زمینه واردات، اعم از سیاست های تعرفهای و غیرتعرفه ای در مقاطع زمانی خاص تولید داخلی باعث ضربه زدن به اساس و شالوده صنعت قند و شکر شود.

افزایش جمعیت، توسعه شهر نشینی، عدم توسعه و بهینهسازی متناسب صنایع و مشکلات ناشی از سیاست های نامناسب در سالهای قبل از انقلاب و حتی دهه اول و دوم بعد از آن، نیاز به واردات شکر را تشدید نمود. تمرکز جمعیت در نواحی شهری و امکان دسترسی به درآمدهای بیشتر، بطور بالقوه زمینه مساعدی را برای افزایش هرچه بیشتر مصرف فراهم آورد. بدیهی است بدون حمایت و برنامه ریزی بلندمدت در خصوص توسعه و نوسازی صنایع داخلی و همچنین شیوه و الگوی مصرف، نمیتوان جوابگوی نیاز روزافزون داخلی بدون وابستگی به منابع خارجی باشیم. از اینرو با توجه به شرایط گذشته، بمرور زمان نقش واردات در تامین نیازهای جامعه پر رنگ تر گردیده است بگونه ای که در سایه عوامل فوق و عدم نظارت و سیاست گذاری صحیح در واردات و علیرغم تولید بیش از 1250 هزارتن شکر داخلی، میزان واردات رسمی شکر در سال 1385 به 2480 هزار تن رسید و بدین ترتیب در زمره یکی از بزرگترین واردکننده های شکر جهان قرار گرفتیم. در شرایطی که صنایع قند کشور نیاز مبرم به حمایت و سرمایهگذاری دارد واردات شکر در حجم وسیع، عاملی مخرب در راستای امنیت غذایی شکر و توسعه پایدار صنعت محسوب می شود. متاسفانه طی ده سال گذشته، واردات سهمی معادل 50% کل عرضه شکر کشور را بخود اختصاص داده است که با توجه به وضعیت اقتصاد ملی و صنعت قند و شکر و نیز ساختار این صنعت، رقم بسیار بالایی است.

کنترل واردات و سازماندهی آن و تعیین حقوقی گمرکی و وضع تعرفه های کارشناسی شده در امر واردات می تواند ضمن تقویت تولید داخلی، مصرف سرانه را نیز کنترل نماید متاسفانه واردات بیرویه در برخی سالها و بدون توجه به تولید داخلی، نه تنها مصرف سرانه را به شکل قابل ملاحظه ای افزایش داده بلکه تولید داخلی را نیز تحت تاثیر قرار داده است. در این خصوص اولویت دادن به صنایع قند و شکر موجود در زمینه اخذ مجوز واردات شکر خام جهت پرکردن ظرفیت خالی صنایع تصفیه شکر و صنایع جانبی میتواند ضمن ایجاد ارزش افزوده برای این صنایع و کوتاه کردن دست واسته ها ، شرایط کنترل بازار و ساختار نظارتی دولت را نیر به همراه داشته باشد.

برای حمایت صنعت در مقابل فشارهای خارجی بایستی سیاست ها و ابزارهای قیمت گذاری، میزان واردات، نظام تعرفه ها و یارانه ها باید شفاف، قاطع و براساس کار و تلاش کارشناسی و در نظر گرفتن تمام جوانب صنعت و جامعه اتخاذ گردد. اختلاف قیمت تمام شده شکر داخلی و قیمت مصرف کننده باقیمتهای جهانی که با اعمال سیاست های دامپنیگی عرضه می شود نه تنها صنعت قند و شکر را با مشکل مواجه می سازد که زوال و نابودی آنرا نیز بهمراه خواهد داشت. تفکر غیراقتصادی بودن تولید شکر به جهت ارزیابی و مقایسه قیمتهای داخلی و وارداتی ، اندیشه و سیاستهای نادرستی است که بدون در نظر گرفتن اهداف سیاسی و اقتصادی دولت های دامپینگ کننده و همچنین ضرورت توجه به اقتدار، اشتغال و استقلال ملی را در نظر نمی گیرد.

هم اکنون بخش خدمات درصد قابل توجهی از تولید ناخالص ملی کشور را بر عهده دارد و سهم بخش تولید از اقتصاد کشور ناچیز است و همین امر، دولت را به سمت واردات سوق می دهد که این تازه اول مشکلات است. چراکه بخشی از تورم موجود در کشورمان ناشی از تورم وارداتی است.این روزها افزایش واردات به ده ها میلیارد دلار کالاهای مصرفی و ساخته شده در سال خود گویای این واقعیت بوده که به همین میزان از قدرت تولید داخلی کاسته شده و موج واردات کالاهای مصرفی خارجی بر کاهش تولید داخلی تاثیرگذار بوده و زمینه تعطیلی برخی واحدهای تولیدی و بیکاری کارگران آنان و خروج تامین کننده های مواد اولیه که در بخش کشاوزی مستقیماً به کشاورزان بر می گردد را فراهم می نماید.آمار واردات شکر از سال 1382 تا پایان تیر ماه سال 1389 به تفکیک واردات دولتی و خصوصی در جدول زیر نشان داده شده است.

سال	واردات بخش خصوصی	واردات بخش دولتی	جمع واردات
1382	56	160	216
1383	42	161	203
1384	80	627	707
1385	1.439	1.042	2.481
1386	962	208	1170
1387	1101	0	1101
1388	877	0	877
1389	1805	0	1805

طی سالهای 1380 تا 1387، ایران اقدام به واردات شکر از 24 کشور مختلف نموده است که در این میان ، 9 کشور از اهمیت بیشتری برخورداد بودند. پراکنش سهم این کشورها از بازار واردات شکر ایران و تغییرات شدید و پی در پی آن، بیانگر بی ثباتی شرکای تجارت شکر ایران است. با مشاهده اطلاعات جدول زیر میتوان درک نمود که چگونه امارات متحده عربی با نوسانات شدید جایگزین ، جایگزین برزیل به عنوان بزرگترین و مسلط ترین صادرکننده شکر در جهان شده است. به این ترتیب بیش از یک سوم شکر مورد نیاز ایران بصورت دست دوم وارد کشور می شود چرا که امارات متحده عربی نقش صادرکننده واسطه این محصول به ایران را بازی می کند. نکته مهم دیگر ، ارتباط بین کشور صادر کننده و نوع محصول وارداتی است بنحوی که برزیل عمدتاً تامین کننده شکرخام کشور و در مقابل ، امارات متحده صادرکننده شکر تصفیه شده به کشور است.

نمودار زیر روند واردات و تولید (تن) از سال 1382 تا 1389 را نشان می دهد.

تورم

نرخ تورم مهمترین عاملی است که بر هزینه های تولید اثرگذار است. این نرخ تأثیر مستقیم بر هزینه های نیروی انسانی تأثیر قابل توجهی بر هزینه های جاری زنجیره دارد. روند صعودی تورم از طرفی منجر به افزایش هزینه های سربار و از طرفی منجر به افزایش هزینه های تولید مواد اولیه در زنجیره و نهایتاً افزایش قیمت تمام شده می گردد. این مسئله در کنار کاهش قیمت های جهانی که با عدم کاهش ارزش ریال در مقابل ارزهای خارجی تشدید می شود، فشار چند جانبه ای بر این صنعت وارد کرده است. با این حال بنظر می رسد با توجه به سیاست های انقباظی بانک مرکزی شیب تورم طی سال های آینده کاسته خواهد شد. پیش بینی افزایش نرخ تورم در سال 1390 تا 1394 (در طول اجرای طرح هدفمندسازی یارانه ها) و تأثیر آن بر این زنجیره نیز از اهداف مهم در این برنامه می بایستی باشد.

لازم به ذکر است میزان برداشت در واحد سطح نیشکر بدلیل مشکلات آب و هوایی و سرمازدگی در سال 88 افت زیادی نسبت به پتانسیل های موجود داشته است بطوریکه در سال 89 متوسط عملکرد نیشکر شرکت توسعه نیشکر به 80 تن در واحد سطح رسید و پیش بینی می شود رقم مذکور در سال 90 به بیش از 90 تن در هکتار برسد.

پراکندگی کارخانه های قند و شکر اغلب در نقاط محروم کشور بوده و اقتصاد بعضی از شهرها بطور مستقیم متاثر از این کارخانه ها می باشد.

بهره وری

بهره وری بنگاه های تولیدی در صنعت قند و شکر به علت وجود مشکلات مختلف و کابردی بودن تکنولوژی موجود، نسبتاً پایین است . افزایش سطح بهره وری یکی از هنرهای مدیریت است که با اتخاذ سیاستهای صحیح از حداکثر توانایی های فکری و جسمی افراد تحت کنترل خود در جهت رسیدن به اهداف مجموعه استفاده نماید. تقویت طرح مدیریت مشارکتی، تشویقات و ترفیعات، حمایتهای مالی و رفاهی، استفاده از امکانات موجود و زمینه سازی فعالیت سالم در محیط کار میتواند بهره وری واحد تولیدی را چه در مورد نیروی کار، چه تجهیزات و... افزایش دهد. در واقع مفهوم بهره وری ، استثمار نیروی کار نیست بلکه استفاده صحیح، بهینه و مناسب از آنهاست .

مسلماً بهره وری و افزایش آن چه در صنعت تولید شکر و چه در بخش کشاورزی یکی از موضوعات مهم قابل بررسی توسط سازمان های مختلف دولتی مانند وزارتخانه های جهاد کشاورزی، وزا رت صنایع و معادن و معاونت برنامه ریزی ریاست جمهوری است.

بینش آفرینى و درک درست مفهوم بهره‏ورى و عوامل مؤثر بر آن، نشان‏دهنده اهمیت نقش بهره‏ورى در تولید، کیفیت و ارزش‏افزوده است و لازم است این بینش در جایگاه مدیریت صنعت قند کشور تقویت گردد.

شرکت قند و شکر

مطالب مشابه :

شرکت قند و شکر

شرکت کشت و صنعت کارون

روشهای نوین بازیافت وکاربردهای جدید ضایعات کارخانجات قندوشکر

فورفورال

موارد استفاده از تفاله چغندر

چندسازه چوب پلاستیک (4)

لیست طرح های توجیهی قابل دانلود ( طرح توجیهی رایگان)

رشته مدیریت صنایع:ضایعات قندی در صنعت تولید شکر

مقاله های کشاورزی

ارائه و دانلود طرح توجیهی تولید و کسب کار و کارآفرینی مشاوره وام و ضمانت بانکی سود بیشتر و مشاغل پر