رودوزی‌های سنتی

شمسه دوزی:

شمسه دوزی ، نقش و نگاری که با گلابتون بر جامه دوزند … شمسه به نقش و نگاری که با گلابتون روی لباس می دوزند و آنچه که از فلز به شکل خورشید درست کنندو بالایقبه یا جای دیگر نصب نمایند و به معنی بت و صنم نیز گفته شده است.شمسه دوزی به دوختی گفته می شود که طرح و نمایی از خورشید را با قمرهای اطراف آن یا نمای ترنجی را بصورت تنها یا همراه با سر ترنج ها و نیم ترنج ها تجسم بخشیده باشند.شمسه بصورت قرص خورشیدی یا ترنجی بشیوه مذهب یا مرصع بصورت ساده یا کاسه و نیم خودنمایی نموده و در داخل آن بصورت رنگین نویسی، نام کتاب و صاحب کتاب و گاهی نام خطاط و مذهب در آن درج می گردید .در صفحات بدرقه قرآنی نیز، داخل شمسه دعای قبل و بعد از تلاوت قرآنی بشیوه رنگین نویسی اجرا می گردید. علت نامگذاری این هنر، همانا شکل خاص شمسه و تلالو های اطراف ان می باشد که در اصطلاح بدان شرفه گویند . شمسه از نقوش بسیار دیرینه ایرانی است که ریشه عمیی در تاریخ نقش و طرح ایرانی دارد در هزاره های چهارم و سوم قبل از می لاد، این نقش را بنحوی در روی سفالها، فلزات و سایر فرآورده های هنری می بینیم که مظهر روشنایی، برکت و وفور نعمت محسوب می گردیده است . در آن دروان نقش شمسه درست بصورت قرص خورشیدی و شرفه های اطراف آن خلاصه تر بوده است.در دوره هخامنشی و اشکانی این نقش از رواج کامل برخوردار گردید . در دوره ساسانی اجرای شرفه به شکل خاصی در هنرهای ایرانی مطرح گردید بدین صورت که وسعت دایره مرکزی بیشتر شده و در اطراف آن خطوط موزای یا منحنی یا نقوش مختلف دیگر بکار می رفت.

قسمت مرکزی شمسه با توجه به محتوای داخل آن به دو قسمت تقسیم می گردید:
شمسه‌خطی
شمسه نقشی

در نوع اول معمولا در داخل شمسه با استفاده از نخ گلابتون یا نخ ابریشم الوان نام صاحب اثر یا دوزنده یا بافنده آن را دوخته و نقوش اطراف آن را نیز با استفاده از نخ گلابتون،ده یک دوزی با دور دوزی و گاهی کنگره دوزی یا شرفه دوزی می نمودند . و در تذهیب، درون شمسه با مرکب یا رنگهای الوان یا طلا و نقره نوشته می شد و وسط سطور بیشتر بصورت مذهب و گاهی مذهب مرصع و اطراف و کناره ها با تزئینات مختلفی آرایش داده می شد و دور شمسه، شرفه اجرا می گردید.در نوع دوم، قسمت میانی شمسه ها معمولا با نقوش و طر حهای اصیل مثل انواع اسلیمی ها و ختایی ها و ستارگان و یا خطوط متقاطع، اشکال هندسی، گلهای اناری و شاه عباسی و ابرچینی و گل و بته وغیره تزئین می یافت. در دوره اسلامی بمثابه دوران قبلی، کلا شمسه دوزی برای تزئین البسه رسمی سران کشور و صاحب منصبان و نظامیان بکار گرفته می شد که در حد پیگیری نمود.

در اوایل دوره صفوی، شمسه ها بیشتر بصورت مزدوج و یا کاسه و نیم کاسه (متحد المرکز) گردیدندکه نمونه های بازمانده از این دوره گواه این مدعاست . شمسه کتاب دیوان حافظ که تمام ابیات آن ابریشم دوزی شده و الان در کتابخانه کابل نگهداری می شود دلیل دیگری بر این امر می باشد.

هنر سرمه دوزی:

سرمه دوزی یکی از رودوزی های شاخص و فاخر ایرانی است، نخ سرمه به عنوان مواد اولیه اصلی این هنر نخی است که با استفاده از طلا‌ و یا نقره یا مطلا‌ و آلیاژهایی به صورت لوله‌ای صاف و محکم و یا انعطافی و یا به صورت چهار گوش مربعی یا مستطیل تابیده می‌شود . این نوع نخ حالت ارتجاعی دارد و به هر شکل ممکن حالت می‌گیرد ( البته امروزه بیشتر به صورت فنر ریز و طویلی است که به‌اندازه لا‌زم بریده شده و سوزن و نخ از داخل آن عبور کرده و بر روی پارچه دوخته می‌شود.از تاريخچه اين نوع دوخت در دوران كهن، نوشته اي در دست نيست ولي آنچه مسلم است توجه ايرانيان به آرايش يقه لباسها وسمبوسه‌هاي لشگري و درباري و تزئين درفش‌ها آنها را وادار به توليد اين نوع نخهای تزئيني ميکرد.زمان رواج اين نوع نخ را مي توان دوره اشكانيان دانست . در اين دوره فراورده هاي دوخت تزئيني كه یکی از اقلام صادراتي ايران را تشكيل مي داد و يكي از هنرهايي كه اسكندر مقدوني را به حيرت واداشته بود وجود پارچه هاي زرفت ودوختهاي تزئيني ايراني بود كه سرمه دوزي نيز يكي از اين دوختها بوده است . در دوره ساساني نيز اين هنر ادامه داشت تا اينكه در دوره صدر اسلام با عنايت به تعهدات هنرمندان ايراني براي توليد پرده خانه خدا سرمه دوزي به منتها درجه شكوفايي رسيد در اين دوره سوره هاي كوتاه و يا آياتي از قرآن مجيد بشيوه خطوط سته محقق، ريحان، ثلث، نسخ، رقاع و توقيع طراحي و سرمه دوزي مي كردند ولي روي نوشته يا قبلا نخ ضخيمي مثل قيطان مي دوختند بعد روي آنرا با سرمه دوزي بصورت ساقه دوزي مي پوشاندند تا جلاي خاصي به آن مي بخشيد يا در پرده فيس خانه خدا كه يادگار دوران تيموري است و اكنون در موزه ايران باستان نگهداري مي شود.انواع دوختها از جمله :ابريشم دوزي، گلابتون دوزي، ده يك دوزي، كمند دوزيف شرفه دوزي و سرمه دوزي در ان ديده مي شود.در تمام دوره هاي اسلامي اين دوخت از مجد و شكوه بالايي برخوردار بوته است . دوره اوج این هنر در عصر صفوي بوده است .آثار باقيمانده از اين دوره خود گواه بر اين مدعا است . پرده نفيسي كه در موزه هنرهاي تزئين يايران نگهداري مي شود و مربو ط به اين دوره مي باشد گوياي اوج تحول اين هنر مي باشد . در روي اين پرده كه با نقش محرابي حيواني طراحي و نقش پردازي گرديده است انواع دوختهايي از قبيل : گلابتون دوزي، ده يك دوزي، پيله دوزي، سرمه دوزي و مليله دوزي ديده مي شود. در دوره هاي بعدي يعني افشار، زند ، قاجار و معاصر، اين دوخت به سير تحول خود ادامه داده و در اين دوره ها نخهاي سرمه از لحاظ كيفي و كمي اصالت خود را از دست داده اند ولي تعداد آثار باقيمانده از ايندوران حكايت از ادامه رواج اين دوخت دارد.اين دوخت در اكثرموارد با دوختهاي ديگر همراه مي باشد مثل دوختهايي از قبيل : پيله دوزي، مليله دوزي، گلابتون دزيف شرفه دوزي، شمسه دوزي، ده يك دوزي، صدف دوزي، سنگ دوزي، مرصع دوزي، منجوق دوزي،پولك دوزي، زغره دوزي، مرواريد دوزي و غيره.نقوش متعددي كه در سرمه دوزي بكار گرفته مي شود عبارتند از : انواع گلهاي گلداني و صحرايي و حاشيه اي و جناغي، حرابي، محرماتي راست و كج، انواع بته جقه اي ها، سروي، سروچه، گل بادامي، انواع خطوط و كلمات بخصوص خطوط طغرايي معمايي، مثني، ديواني، گلزار، اسليمي و ختايي، نقوش حيواني و انساني، انواع پرندگان بخصوص طاووس، جغد، خوشه هاي انگوري، انواع ميوه‌ها، ستاره‌ها، ترني وسر ترنجي و نيم ترنجي و كتيبه اي و غيره.از سرمه دوزي براي تزئين : انواع تابلوهاي تزئين، تزئينات دور يقه، پبش سينه، سمبوسه، كمربند و كيسه هاي پول، قلمدان شانه، مسواك، قيچي، مهر، سرمه دان، رويه سينه، حنابندان عروس، سفره هاي قند، بقچه سوزني، سجاده، پرده هاي نفيس، جهازيه عروس، رويه جعبه هاي نفيس، رو ميزي، رو كوسن، و غيره استفاده مي نمايند.از مراكز اين دوخت مي توان به شهرهاي : اصفهان، تهران، بندرعباس، كاشان، يزد، استان هرمزگان و قسمتي از استان كردستان و قزوين اشاره نمود.اين دوخت معمولا بر روي: مخمل، ماهوت، ابريشم، تافته، اطلس، ساتن، و پارچه هاي ابريشمي انجام مي گيرد.براي دوخت سرمه نخست طرح را روي كاغذ كشيده و روي پارچه نقش اندازي نموده و طرح را روي پارچه رواندازي نموده سپس طرح را بوسيله پنبه يا فتيله يا ابريشم برجسته نموده و با بست هاي ريز و چسب، بر زمينه محكم مي نمائيم سرمه هايي كه در دسته هاي 5 الي 25 سانتيمتري است بدقت يكي از رشته هاي سرمه را جدا مي كنيم . البته موقع قيچي نمودن بايد دقت نمائيم كه سر نخ سرمه بجايي گير نكند كه تمام رشته باز شود سرمه را به اندازه دلخواه بريده و سوزن و نخ را توي سرمه فرو ميكنيم و قسمت داخل متن را ساتن دوزي يا زرك دوزي مي نمائيم هنگامي كه برگهاي طرح بزرگ مي باشد بايد آن را از طول به دو قسمت كنيم سپس هر قسمت را با سرمه.با دوخت برگ دوزي جناغي جداگانه مي دوزيم طوري كه مشخص شود . بايد سعي نمائيم شلالها كاملا كنار هم و موازي با يكديگر در هر قسمت دوخته شود . دوخت ساقه ها بشيوه ساقه دوزي بايد انجام شود . باسرمه ميتوان انواع دوختها قلاب، دندان موشي، زيگزاگ دوزي و همچنين انواع دوختهاي تزئين را انجام داد.از انواع دوختهائي كه بيشتر در اين دوخت بكار مي رود مي توا ن به دوخت : زنجيره اي، برگ دوزي، جناغي، دوردوزي، مارپيچ الوان روي زنجيره، دوخت ساتن، دوخت مورب، ساقه دوزي و بست دوزي، دندان موشي و زيگزاگ هاي مختلف را نام برد . از انواع سرمه هاي موجود مي توان به سرمه مات، سرمه الماسي )شان شاين(، سرمه بلرسنت طلايي و نقره اي، سرمه ساده وباريك و ضخيم و سرمه فرانسوي اشاره نمود.

سایه دوزی:

در این نوع از سوزن دوزی از پارچه های براق و نازک استفاده می کنند و با شلال و زیگزاگ پشت طرح را پر کرده به این ترتیب سایه ای بر روی کار ایجاد می شود و دورتادور سایه را از روی پارچه با ساقه دوزی و یا بخیه می دوزند.

ابریشم دوزی:

ممقان دوزی تبریز که این هم نمونه از ابریشم دوزی و مربوط به نواحی شمال غرب ایران است

مضاعف دوزی:

در اصطلاح هنری، مضاعف دوزی به دوختی گفته می شود که بخیه ها در دو مرحله روی هم دوخته می شود و نیز رنگ های مورد استفاده از نظر تیرگی بر دوخت قبلی مضاعف بوده باشد.

این دوخت تاریخچه مشخصی در طول تاریخ ندارد و آثار خیلی کمی از این دوخت ها به دست آمده است. با توجه به آثار بدست آمده چنین بر می آید که این دوخت یکی از دوخت های رایج در قفقاز بوده و در سده های سوم تا سیزدهم هجری قمری از رواج نسبی در قفقاز، جلفای اصفهان و اذربایجان شرقی و غربی برخوردار بوده است.طرح ها و نقوش مورد استفاده در این دوخت را بیشتر،گل و بوته، نقوش حیوانیو اکثرا طرح حای هندسی تشکیل می دهد.بخیه هایی که در مضاعف دوزی مورد استفاده قرار می گیرد گوناگون است.در مضاعف دوزی رنگ مورد استفاده در نخ زیرین، روشن تر از رنگ ثانویه است.که در روی دوخت قبلی زده میشود و رنگ نخ مورد استفاده حتما بایستی از رنگ پارچه مورد استفاده تیره تر باشد و در واقع رنگ آن مضاعف باشد.

یراق دوزی:

دوخت نوارهای دست بافت از جنس طلا، نقره همراه با نخ های زری رایراق دوزی می گویند. امروزه یراق های آماده یا ماشین بافت با پهنای متفاوت موجود است. یراق دوزی به دو صورت انجام می گیرد:به سمت داخل پارچه (یراق لای درز) 2- به سمت بیرون پارچه (یراق رو) دوخت یراق بر روی پارچه هایی مانند ترمه، مخمل ماهوت که تحمل سنگینی آن را دارند انجام می شود. انتخاب هر یک از دو روش فوق الذکر یراق دوزی بسته به سلیقه ی فرد است و این که کدام یک از دو روش با کار هماهنگی و تناسب لازم را دارند. در بعضی موارد یراق باید بین پارچه و آستر دوخته شود (یراق لای درز) و گاهی یراق را بعد از خاتمه ی آسترکشی روی کار قرار می دهند (یراق رو). انتخاب یراق و رنگ آن، خود نکته ی مهم دیگری است که حتماً باید با رنگ و مواد به کار رفته در کار تناسب داشته باشد.

زغره دوزی:

یکی از دوخت های اصیل ایران است که در آن پولک همراه با تکه های سرمه برای پر کردن طرح و دوخت خطوط استفاده می شود. زغره دوزی را در انواع ساده، مدور و.... اجرا می کنند.

سرافی دوزی:

یكی از انواع سوزندوزیهاست كه بیشتر مختص منطقه سیستان و بلوچستان می باشد. دوران اوج این هنر را می توان دوره صفویه نام برد.نقوش رایج در سرافی بیشتر هندسی و شامل دایره هایی که نمادخورشید است و شعاع های حلقوی که آن را احاطه کرده اند میشود. این خطوط حلقوی شعاع های رنگی را در دوخت از یکدیگر متمایز ساخته و با دوخت ساتن به رنگ های مختلف دوخته می شوند.علاوه بر این در بعضی طرح های سرافی دوزی، دوایری با شعاع های متمایل و مورب دیده می شود که هر قسمت با رنگ های متفاوتی دوخته می شود.این سوزن دوزی جهت تزیین یقه،نواری در آستین،رومیزی و کوسن استفاده میشود.

خوس دوزی:

هنر در زمان صفویه در بندرعباس و بلوچستان از رونق بیشتر برخوردار بوده است . بعد از دوره صفویه در پیشرفت این سوزن دوزی قدم های موثری برداشته شد و این هنر به جالب ترین وجهی نمودار گردیده. نقوشی که بیشتر در خوس دوزی مورد توجه است نقوش ستارگان بشکل 6 پر، 8 پریا 12 پر می باشد. نوع نخی که در خوس دوزی مورد استفاده قرار می گیرد، نقده طلایی یا نق ره ای می باشد . در این سوزن دوزی با توجه به ساده بودن طرحها، احتیاجی به طراحی و نقش اندازی روی پارچه نیست، بلکه هنرمند با سلیقه و ذوق خود خود شروع به سوزن دوزی می کند. در این نوع سوزن دوزی پشت روی پارچه معمولا یکنواخت بوده و از تلالو خاصی برخوردار می باشد. پارچه مصرفی معمولا به رنگهای سیاه، سفید، سبز و زرشكی است كههر دو رویپارچه شكل یكسان دارند. کار دوخت در این سوزدوزی به طریقه ای است که نخ نقده را به انتهای سوزن نخ کرده ای قلاب کرده، سپس طرح را روی پارچه توری می دوزند این دوخت علاوه بر استان کردستان و هرمزگان و در بلوچستان نیز مورد استفاده قرار می گیرد.از این هنر بیشتر برای تزئین، پرده های توری، روسریهای توری و چادرهای توری استفاده می شود.خوس دوزی یکی از انواع سوزن دوزیهاست که تاریخ مشخصی ندارد .

دانه دوزی:

دانه دوزی از جمله دوختهای بسیار پر کاربرد در حرفه پولک و منجوق دوزی می باشد. در این دوخت می توان از انواع ابزارهای این حرفه مانند پولک های ریز، ملیله شکسته، منجوق، مورب، ملیله، سنگ اعم از سنگهای منظم و غیر منظم و... می توان استفاده نمود. این دوخت را با نامهای شن دوزی با ملیله شکسته، دونه پاشی، ملیله دوزی نامنظم،شلوغ دوزی و.... نیز می شناسند.برای اجرای این دوخت معمولا از ابزار یکسان با تکرار در دوخت و یا ابزار متنوع با تنوع در دوخت برای تو پر نمودن بخشی از طرح و یا تمام طرح بهره می گیرند. ولی قبل از آن می توان برای محدود نمودن بخش مناسب طرح از ساقه دوزی، زنجیره دوزی و یا دوباره دوزی با منجوق و.... نیز بهره گرفت تا جلوه گری طرح در آفرینش زیبایی کاملا اثر بخش باشد.

کتیبه دوزی:

این دوخت نیز مثل بیشتر دوخت ها سابقه ای بس کهن در تاریخ و تمدن کشورمان دارد.ما اولین نمونه های این دوخت را در درفش های دوره هخامنشی، اشکانی و ساسسانی می بینیم که زینت بخش زمینه بوده است.دوران شکوفایی این دوخت بعد از اسلام می باشد.این دوخت تا دوره صفویه در خدمت آذین پرده خانه خدا بوده است و از دوره صفوی به بعد در خدمت آرایش سایر مواره از جمله تابلو های تزئینی قرار گرفت.کتیبه‌دوزی به دوختی اطلاق می‌شود که در آن از طرح‌هایی مانند آیات قرآن، اسامی مقدس، اشعار و داستان‌های حماسی با خطوط ثلث، طغری و نستعلیق بهره گرفته ‌شود و با استفاده از نخ‌های سرمه، ملیله، نقده و یا نخ گلابتون، به وسیله سوزن روی پارچه اجرا شود.در هنر کتیبه‌دوزی برای جلوه بیشتر کار، زیر دوخت را به وسیله رودوزی‌هایی مانند پنبه‌دوزی، فتیله‌دوزی و یا بخیه‌هایی روی هم برجسته می‌کنند. پرده خانه خدا مثال برجسته‌ای از کتیبه‌دوزی است.در روش دوخت کتیبه‌دوزی علاوه بر دوخت‌های خطی، ترنج‌هایی نیز که در حواشی بصورت متصل به هم یا جدا از هم تکرار می شوند و داخل آن را خطوط یا نقوشی زینت می دهد گفته می شود.البته لازم به ذکر است که نوع اول بیش از نوع دوم ارائه می شود.هم‌اکنون غیر از استفاده از این هنر در اماکن مقدس و متبرک، هنرمندان و سوزن‌دوزان با این تکنیک دوخت، به تهیه تابلوهای هنری نیز می‌پردازند.این رودوزی در اکثر شهرهای ایران خصوصا اصفهان، تهران، مشهد، شوش و شوشتر رواج دارد.آثار کتیبه‌دوزی باید از رطوبت مداوم، حرارت و آتش، اشعه مستقیم و مداوم خورشید، سفید‌کننده‌های شیمیایی و اشیای نوک‌تیز و برنده به دور باشند.محصولات کتیبه‌دوزی را با آب ولرم و صابون می‌توان شست.

زرتشتی دوزی ( گبر دوزی):

سوزن دوزی زرتشتی ، که به زرتشتی دوزی یا گبر دوزی معروف است ،همان گونه كه از نامش پیداست هنری مرتبط با زرتشتیان ایران می باشد و توسط زرتشتیان ابداع گردیده است.گبر دوزی معمولا با نخ ابریشمی الوان روی پارچه های ریز بافتانجام می شود.رنگ های مورد استفادهدر گبردوزی ، رنگ های روشن و زنده مانند سرخ ، سفید و سبز بوده است.یكی از ویژگیهای این نوع دوخت تركیب هماهنگی كامل رنگهاست.نقوش متنوعی در این سوزن دوزی به کار می رود مانند نقوش گیاهی ( درخت زندگی ، درخت سرو ، سرو خمیده ، ، گل میخک ) ، نقوش حیوانی ( طاووس ، خروس ، مرغ ، هدهد و ماهی ) یا نقوش هندسی مانند مربع و دایره . این نقوش به صورت بسیار ریز بر روی پارچه دوخته می شود به طوریکه کوک های آن به سختی دیده می شود .دیگر دوخت های به کار رفته در زرتشتی دوزی شیلونه ، نقطه دوزی ، تنبل دوزی ، کوک دوزی ، یراق دوزی و ساتن دوزی است . برای تزئین درزها و زیبایی کار از شیرازه دوزی استفادهمی شود كه برای شیرازه دوزی از دوخت هایی مانند : ساقه دوزی ، تو پر دوزی ، زنجیره و دندان موشی استفادهمی شود.سوزن دوزی در قسمتهای مختلف پوشاک زرتشتیان دوخته می شود :

لچک :کلاهک بانوان زرتشتی است که پارچه ای سه گوش از پارچه های زری و مخمل و ابریشم می باشد که با آستر دوخته می شود، دوگوشه این لچک را که در پشت سرقرار میگیرد بوسیله قیطان به هم می پیوندند .

مکنا : که از پارچه ای رنگین تهیه می شود که طول آن حدود 5/3 و عرض 1متر است و روی لچک استفادهمی شود.

شلوار: ساق های این شلوار از تکه های باریک و الوانی تشکیل می شود که به یکدیگر دوخته شده است و بر روی آن گبردوزی انجام می گیرد.

پیراهن معروف به پیراهن تیر و سیخ:برای تهیه این پیراهن از پارچه های الوان و خوشرنگ به صورت ترک که تا زیر زانو می رسد ترکیب می کنند و گبردوزی بر روی این ترک ها انجام می شود.

تفرشی دوزی:

تفرشی دوزی یا درویشی دوزی یکی از رودوزی‌های سنتی است که عمده تولیدات آن مربوط به شهرستان تفرش می‌شود.

تفرشی دوزی تکنیک ساده‌ای دارد و به صورت دوخت در حاشیه‌های پهن پارچه ایجاد می‌شود.این نوع دوخت شباهت زیادی به چشمه دوزی دارد، با این تفاوت که کشش نخنسبت به چشمه دوزی کمتر است. ابتدا هنرمند طرح مورد نظر خود را روی کاغذ شطرنجی پیاده می‌کند، سپس کاغذ را روی پارچه زمینه قرار داده و اطراف آنرا کوک می‌زند.در مرحله بعد هنرمند با ابزار دوخت اقدام به پیاده کردن طرح روی پارچه می‌کند.در انتهای کار کاغذ طرح را نم دار کرده، از پارچه جدا می‌کند و به اتوکشی و آسترزدن کار می‌پردازد.

رشتی‌ دوزی :

رشتی دوزی (قلاب دوزی رشت) یکی از رودوزی‌های سنتی ایرانو از صنایع دستی استان گیلان است که در فهرست آثار ملی ایران - میراث فرهنگی ناملموس (معنوی) به ثبت رسیده‌است.رشتی دوزی نوعی از رودوزی‌های سنتی ایرانی است که طی آن زمینه پارچه به وسیله نخ‌های ابریشمین رنگین به گونه‌ای بسیار زیبا و چشم نواز تزئین می‌شود.مرکز عمده قلاب دوزی در گیلان شهرهای رشت و لاهیجان است که به سبب شهرتی که در رشت داشته رشتی دوزی نیز نامیده می‌شود و زمانی آن را گلدوزی نیز می‌نامیدند.

گلابتونه دوزی:

زردوزی که در نقاط مختلف ايران به «کم دوزی»، «گلدوزی»، «برودری دوزی» و «کمان دوزی» شهرت دارد، در اکثر نقاط ايران رواج دارد و در استانهرمزگان بويژه شهرهای بندر لنگه، بندر عباس و ميناب رونق بسيار دارد. از گلابتون دوزی برای توليداتی نظير دمپايی، شلوار های زنانه، سر آستين، پيش سينه، دور يقه، لبه پرده، ديوارکوب، پشتی، کوسن، سجاده، جلد قرآن و تابلو استفاده می کنند.

خوس دوزی:

اين هنر به کمک نوارهای نقره ای باريک و برروی پارچه توری ريز بافت تجلی يافته و گاه ستاره هايی فلزی برروی پارچه می نشانند، و ازآن برای تزئين مقنعه، دستار(چادر زنانه) استفاده می شود. پارچه مصرفی معمولاً به رنگ های سياه، سفيد، سبز و زرشکی است که هر دو روی پارچه شکل يکسان دارند.

بادله دوزی:

بادله دوزی يا "تلی بافی" عبارت است از بهم پيوستن چند نوع زری با يکديگر به صورتی که زری بزرگ دروسط و زری های کوچک در اطراف قرار می گيرند. بادله به شکل نوارهايی با پهنای 15 سانتيمتر توليد می شود که معمولاً برای لبه شلوارهای زنانه مورد استفاده قرار می گيرد.

قزاق‌ دوزی:

قزاق دوزی (بلیش دوزی) یکی از رودوزی‌های سنتی ایران و سوزندوزی مخصوص قوم قزاق است که ۵۰ سال پیش از قزاقستان به ایران آمده و در حوالی شهر گرگان ساکن شده‌اند.این دوخت در سرآستین‌ها، مچ شلوارها ، دوریقه ، پیش سینه ، گوشه‌ها و مرکز روسری‌های بزرگ با نخ ابریشمی تابیده شده به رنگ قرمز شرابی ، سبز ،آبی و یا زرد توسط زنان بر روی پارچه سفید و ضخیم بافته می‌شود.انواع دوخت‌های بکار رفته در بافت ساتن دوزی و المه دوزی هستند.اکثر طرح‌ها به صورت چهارضلعی و اشکال به صورت گل و برگ در میان کار دیده می‌شود.

ترمه:

ترمه، نوعی پارچه گران‌بهای بافته‌شده از الیاف بسیار لطیف است که از صنایع دستی نساجی نفیس ایران است.نقش‌های منحنی مانند بته جقه و گل‌های شاه‌عباسی در رنگ‌های مختلف در ترمه به کار می‌رود.ترمه با طرح‌های بسیار متنوعی در نقاط مختلف ایران بافته می‌شود و ترمه اصفهان به زیبایی بسیار معروف است.برای ترمه‌بافی از ابریشم و پشم مرغوب با الیاف بلند استفاده می‌کنند.نخ‌ها با رنگ‌های گیاهی و مواد مصنوعی طبیعی، و بیشتر به رنگ‌های عنابی، قرمز، سبز، نارنجی و مشکی رنگرزی می‌شوند.برخی از نقش‌های متنوع ترمه بافی عبارتند از بته جقه، گل‌های شاه عباسی، بته خرقه، شاخ گوزنی، امیری، راه راه (محرمات)، بته سروی و بته بادامی. در گذشته نقش‌های ترمه را به روش انگشتی ایجاد می‌کردند ولی امروزه از دستگاه چهاروردی (که برای شعربافی و نساجی سنتی به کار می‌رفت) استفاده می‌شود.ترمه‌بافی از اوایل دوران صفویه در اصفهان رواج داشته ولی اکنون درحال منسوخ شدن است و تنها در کاشان، یزد، کرمان و تهران (در اداره کل هنرهای سنتی سازمان میراث فرهنگی ، برای حفظ و احیای این هنر) کارگاه‌های ترمه‌بافی وجود دارند

پته:

وقتی به یک هنر دستی و سنتی مثل پته کرمان نگاه می کنیم، در ابتدا پارچه ای پشمین را می بینیم که هیچ نقطه ای از آن قابل دیدن نیست و تمامی سطح آن را با نخ های رنگین و پشمی به شکل های مختلف و زیبا دوخته شده است.(رومانی دوزی)ولی در نگاه دقیق تر نقوشی را می بینیم که نه تنها زیبا هستند بلکه به ماندگاری پته کمک بسیاری نموده اند. این نقوش ریشه در فرهنگ ما دارد. نقوشی که قدمت دیرینه آنها نمایانگر اعتقادات، احساسات و آداب و رسوم ما بوده و تمتم غم ها و شادی های زمان خود را بیان می دارد.از آنجا که زنان کرمانی پته را با تمامی علاقه و احساسات و اعتقادات خود می دوزند نه تنها به زیبایی آن، بلکه در بینظیر شد آن نقش بسزایی دارند. از دید مردم شناسان در طرحو ساخت هر هنر، هر چیزی علتی دارد و طرحها و نقش ها نمایی از نیاز جامعه بوده و حالت سمبلیک و تقدس گونه دارد.همانطور که گفته شد، پته دوزی بستگی تام به علاقه شخص دارد و چه بسا پته دوز بسیاری از آرزوهای خود را در آن می دیده است. زن کرمانی با دوخت پته و یاد دادن آن به فرزندان و... و بیان صحبت ها ، آرزوها و علایقش، باعث انتقال فرهنگ به نسل بعدی می شود. در ضمن با دوخت آن، به عنوان یک حرفه ،نیاز مادی خود را در کنار نیاز روحی مرتفع می سازد.

زردوزی:

زردوزی که در نقاط مختلف ایران به کم دوزی ، گلدوزی ، برودری دوزی و کمان دوزی شهرت دارد، در گذشته تولید آن در بیشتر نقاط ایران رواج داشت ولی هم اینک استان هرمزگان و بویژه شهرهای بندر لنگه بندر عباس و میناب از مراکز عمده ی تولید آن به حساب می آیند. شعبه یی از هنر ظریف رودوزی EMB ROTDERY: است .زردوزیهای ایرانی کلا قابل تقسیم به سه دسته است .گونه یی که زمینه ی اساسی پارچه را سراسر بخیه می پوشاند تا زمینه ی تازه ای از رنگ و نقش پدید آید مانند سوزندوزی های بلوچ و قلابدوزی رشت و پته دوزی کرمان.گونه یی که بر روی پارچه نقش چندانی دوخته نمیشود، بلکه با عبورنخ های رنگین از لابلای تا رو پود پارچه و دوختن این الیاف به یکدیگر پارچه ی ساده حالتی مشبک و رنگین بخود میگیرد. مانند سکه دوزی و قلابدوزی اصفهان.گونه‌یی که در آن زمینه ی پارچه به رنگ اصلی باقیمانده و به کمک الیاف دارای روکش های فلزی، نقوش متنوعی بر روی پارچه دوخته میشود مانند ده یک دوزی (که در حال حاضر منوسخ شده) نقده دوزی ، تافته دوزی ، خوس دوزی و زردوزی که گلابتون دوزی نیز نامیده میشود.گلابتون Golab (e a) tun طلائی است که از حدیده کشیده و به هیات ریسمانهای باریک ساخته باشند و گلابتوندوزی Golab (e a) tun duz I نوعی دوزندگی است که جنبه ی تزئینی دارد و در آن نخ گلابتون بکار میرود

خوس دوزی :

این هنر که به کمک نوارهای نقره یی باریک و برروی پارچه ی توری ریز بافت (پارچه ی شیشه یی ) تجلی مییابد و بر روی پارچه ستاره هایی فلزی می نشاند برای تزئین مقنعه، جلبیل (روسری کوچک ) یا دستار (چادر زنانه ) به کار میرود و معمولا پارچه ی مصرفی را رنگ سیاه و ندرتا رنگ های سبز یا زرشکی تشکیل میدهد و هر دو روی پارچه شکلی یکسان دارد.

با دله دوزی :

این هنر که در پاره یی از نقاط استان هرمزگان قلی بافی نیز نامیده میشود عبارت است از به هم پیوستن چند نوع زری به یکدیگر، به گونه یی که زری بزرگ در وسط و زری های کوچک در اطراف آن قرار گیرند.

از بادله که به شکل نوارهایی با پهنای ۱۵ سانتی متر تولید میشود، برای لبه ی شلوارهای زنانه استفاده به عمل می آید شلوارهای بادله دوزی شده که معمولا مخصوص استفاده ی نو عروسان جنوبی است و گاهی در مراسم عروسی ، سایر زنان نیز بعنوان پوشش از آن استفاده میکنند دارای دکمه هایی با نخ ابریشمین نیز هست و با شیاری که در بغل ساق پا دارد باز و بسته میشود.

نقده دوزی:

یکی از عوامل تزئین پارچه در ایران که قدمت آن به زمان هخامنشیان می رسد نقده دوزی است. این دوخت با استفاده از نخ های فلزی ، طلایی یا نقره ای یا مطلا یا آلیاپها که به صورت پهن تابیده می شود انجام می گیرد. از این دوخت بیشتر برای تزئین البسه بخصوص لباسهای لشکری و درباری و پرده ها استفاده می گردید.در دوره اشکانیان و ساسانیان این نوع رودوزیها همراه با گلابتون و ده یک دوزی رواج کامل داشت در دوره اسلامی تیر با توجه به تعهد هنرمندان ایرانی برای تهیه پرده خانه خدا و روپوش مقابل ، استفاده از این دوخت از رواج چشمگیری برخوردار بود.از نوشته های مارکوپولوی می توان دریافت که زنان ایرانی در قرن (13 میلادی) 7 هجری نقده دوزی و گلابتون دوزی و ده یک دوزی را با نخ طلا و یا نقره به سبک بسیار جالبی ارائه می داده اند.در حال حاضر این هنر در اصفهان ، یزد ، بندرعباس ، تهران ، ارومیه ، کرمان ، قزوین ، کاشان و آذربایجانو کردستان و قسمتهایی از خوزستان رواج دارد.نقده دوزان بر روی پارچه های پشمی ، مخمل ،ماهوت ، ابریشم و کتان ، چلوار وحشی و شکوفه ها و غیره

رودوزی‌های سنتی

مضاعف دوزی:

یراق دوزی:

زغره دوزی:

سرافی دوزی:

خوس دوزی:

دانه دوزی:

کتیبه دوزی:

تفرشی دوزی:

رشتی‌ دوزی :

گلابتونه دوزی:

خوس دوزی:

بادله دوزی:

قزاق‌ دوزی:

ترمه:

پته:

زردوزی:

خوس دوزی :

با دله دوزی :

مطالب مشابه :

آموزش روبان دوزی و جواهر دوزی روی لباس

ملیله دوزی یا سرمه دوزی

سرمه دوزی | آموزش سرمه دوزی |طرح سرمه دوزی