مقدمه و نریشن

جام جم - قاب کوچک - شنبه ۱۴ آذر ۱۳۸۸

کارگاه مستند مقدمه و گفتار متن

از لوازم فیلم مستند «مقدمه» است. به طور کلی فیلم های خوب –کوتاه یا بلند- همه برای ورود به موضوع، مقدمه دارند. از ویژگی های یک مقدمه خوب این است که می بایست اشتهابرانگیز و تحریک کننده باشد اما فیلم را لو ندهد و موضوع آن را به کلی فاش نکند. مقدمه باید احساس تشنگی ایجاد کند نه اینکه سیراب کند. شاهکارهای روایتی بخصوص آثار کلاسیک بی برو برگرد مقدمه دارند. هنر ایران زمین هم که بخصوص بعد از اسلام بیش از همه «کلام» است آن هم مقدمه دارد. عمده مقدمه ها ضمن ایجاز و فشردگی زمانی، از بیان کنایی نیز برخورداند. می توان به دو روش فیلم را آغازید:

1- شروع با مقدمه کوبنده (دینامیک)

2- شروع با مقدمه آرام (غیردینامیک)

اگر با شکل اول فیلم را آغاز کردیم سکانس بعد از مقدمه می بایست آرام و غیردینامیک باشد و اگر با شکل دوم فیلم را آغاز کردیم بایست سکانس بعد از مقدمه را به شکلی کوبنده و دینامیک کارگردانی و تدوین کنیم.

مقدمه باید القاکننده و تداعی گر باشد. باید شمایی اجمالی از موضوع را نشان بدهد و در عین حال خود موضوع را نشان ندهد. باید تماشاگر را به حدس و گمان وادارد و اینگونه او را در پی گیری ادامه اثر ترغیب نماید. اما پس از این مرحله نوبت به تدوین می رسد که باید به خوبی وظیفه خود را انجام دهد تا اثر مقدمه کامل شود. تدوین خوب تدوینی است که به موجب آن مخاطب، لحظه به لحظه احساس کند چیزی را فهمیده و بعد ببیند اشتباه کرده است و در عین حال حس نکند سر او کلاه گذاشته اند و فریبش داده اند. در واقع دو شاخص نمایانگر تدوین خوب عبارت است از:

1- آن چه مخاطب حدس زده درست در بیاید و او به پی گیری امیدوار شود.

2- آن چه مخاطب حدس زده درست در نیاید و او شگفت زده شود.

چنانچه پیشتر هم اشاره شد این آثار روایتی هستند که مقدمه لازم دارند و الا اگر اثری توصیفی بود نه روایی، می تواند مقدمه نداشته باشد چنانچه به عنوان مثال غزل حافظ نیازی به مقدمه ندارد حال آنکه اشعار شاهنامه فردوسی مقدمه نیاز دارند و البته فردوسی هم استاد مقدمه سازی ادبی است که در ادبیات به آن «براعت استهلال» می گویند. مقدمه سازی برای فیلم را می توان به خوبی از براعت استهلال های شاهکارهای بی بدیل شعر و ادب فارسی آموخت.

بحث دیگری که در اینجا می خواهیم مطرح کنیم بحث گفتار متن یا «نریشن» است که یکی از مهمترین امکانات موجود در اختیار فیلمساز مستند برای ساخت و تولید اثر است. نریشن همان اندازه که می تواند به موفقیت فیلم مستند کمک کند، اگر درست و به جا و به اندازه استفاده نشود می تواند مهمترین عامل افت کیفی اثر باشد. درست است که زبان بیانی فیلم، پیش از هر چیز، تصویر است اما این به آن معنا نیست که جایی که نیاز به نطق باشد از ویژگی ناطق بودن سینما استفاده نکنیم و اصرار داشته باشیم بر روایت بدون کلام. از طرفی هم نباید مدیوم سینما و تلویزیون را با رادیو اشتباه بگیریم و بی اعتنا به تصویر، همه تکیه و تأکیدمان بر صدا باشد و همه آنچه تصاویر هم گویای آن هستند را در نریشن بگنجانیم و فرصت هر گونه کشف و برداشت را از مخاطب سلب نماییم. نریشن نباید به تماشاگر بگوید این تصویر به فلان معناست. تماشاگر می بایست لذت کشف ارتباط میان تصاویر را تجربه کند. کاربرد نریشن به هیچ رو این نیست که معنای مستتر در تصویر را شرح بدهد و آن را از عمق به سطح بیاورد. نریشن برای آن است که خلأ موجود در تصاویر را پر کند. برای آن است که آنچه را نمی توانیم با تصویر بیان کنیم با نریشن بیان کنیم. گاهی هم می شود مضمونی را با تصویر بیان کرد اما نریشن قابلیت آن را دارد که به شکلی کوتاه تر، بهتر و چه بسا مؤثرتر همان مضمون را ارائه نماید. در اینجا نیز استفاده از نریشن ارججیت دارد چراکه همه عناصر می بایست در خدمت بهتر و مؤثرتر بودن اثر باشند و حب و بغض نسبت به صدا یا تصویر یا هر عنصر دیگر در کار فیلمسازی جایی ندارد.

دو شکل عمده گفتارمتن نویسی برای مستند وجود دارد:

1- گفتار متن علمی که با رویکرد بالا بردن سطح دانش مخاطب به او اطلاعات علمی و تجربی می دهد.

2- گفتار متن معرفتی یا شناختی که هدفش تنها افزودن با دانستنی های تجربی مخاطب نیست بلکه به او در فرارفتن از ظاهر تصاویر به حقیقت آن ها و رسیدن به تحلیلی فلسفی و شاعرانه از پدیدارها یاری می رساند.

گفتار متن بسته به نیاز اثر می تواند یکی از این دو یا آمیزه ای از هر دو روش باشد. گفتار متن نوع اول برای آثاری که به سفارش و پشتیبانی گروه های تحقیقاتی علمی و یا به طور کلی هر ارگان سفارش دهنده دیگر تولید و ساخته می شوند مناسب است و گفتار متن نوع دوم برای آثار مستقل و مستندهایی که باید و نبایدی جز خواست هنرمند در تهیه و ساخت شان مطرح نبوده است. اگر عنصر نریشن را موقتاً فاکتور بگیریم می توان برای تقریب به ذهن در این زمینه دو فیلمی را که مستندساز پرآوازه هلندی «برت هانسترا» درباره شیشه ساخته را مثال آورد که اولی با رویکرد اطلاع رسانی و تبلیغاتی و دومی با رویکرد معرفتی و استعاری تدوین شده است.

چهارشنبه شب از شبکه 1 سیما مستندی پخش شد با عنوان «داما: خانه ای برای ماهیان» که در صدا و سیمای مرکز کیش ساخته شده بود و در مجموعه مستند «ایران ما» به نمایش در آمد. نویسنده متن این برنامه «هیوا مسیح» و کارگردان آن «غلامرضا صالحی» بود. قصد داریم این برنامه را از دو منظر مقدمه سازی و نریشن نویسی بازبینی کنیم. نخست مقدمه:

سازندگان این برنامه مقدمه غیردینامیک را برای اثر خود برگزیده بودند و لذا آغاز فیلم را رفتار و گفتار عوامل اجرایی در مرحله آماده سازی شرایط برای پرداختن به موضوع اصلی، تشکیل داده بود و در واقع، برنامه شروعی کوبنده و گیرا نداشت. این به خودی خود عیب و نقصی نیست. باید ببینیم سکانس بعدی چگونه است. خوشبختانه در مستند «داما: خانه ای برای ماهیان» سکانس پس از مقدمه تا اندازه زیادی گیرا و دینامیک است. ما ناگهان به همراه غواصان از قایق بیرون می پریم و با آن ها به اعماق آب می رویم تا از نزدیک شاهد زندگی ماهی ها در بقایای کشتی غرق شده داما باشیم. این بخش از فیلم اگرچه غالب صحنه های فیلم را تشکیل می دهد منتها در این موقعیت زمانی و پس از این مقدمه ساده کاملاً غیرمنتظره است. اگرچه این مقدمه می توانست کوتاه تر و موجزتر و در نتیجه مؤثرتر و بهتر باشد اما در مجموع گزینه خوبی برای آغازیدن این برنامه بود.

اما نریشن (که یکی از موفق ترین بخش های این برنامه است):

نویسنده گفتار متن مستند داما از هر دو شیوه نریشن نویسی برای کارش بهره گرفته است. او بر آن بوده تا میان علم و معرفت، میان خرد و خیال و میان چشم و دل پیوند بر قرار کند و تنها به یک جنبه اکتفا نکند. اگرچه تصاویر نمی توانند پا به پای نریشن پیش بیایند و احتمالاً به دلیل محدودیت های تکنیکی پیش رو برای تصویربرداری در زیر آب، از آن عقب می مانند اما محتوای گفتار متن اگر به طور کامل مناسب برای تصاویر نباشد دست کم بی ارتباط با آن ها نیست و این طور نیست که دیدن تصاویر مانع شنیدن نریشن و یا شنیدن نریشن مانع دیدن تصاویر باشد. نکته ای که متأسفانه کمتر مورد توجه فیلمسازان مستند قرار دارد و آن طور که باید به آن بها داده نمی شود. گفتار متن مستند «داما: خانه ای برای ماهیان» به علاوه با توجهی هوشمندانه به عنصر محوری فیلم (کشتی غرق شده) علاوه بر تحلیلگرانگی و شاعرانگی، حالتی رازورانه دارد که در این بخش ها موسیقی زیرصدا هم به خوبی این حس موجود در متن را تقویت و تکمیل می کند.

وب روزنامه pdf صفحه روزنامه

مقدمه و نریشن

مطالب مشابه :

متن كامل مقدمه كتاب «عشق قابيل است»

متن سخنرانی استاد پناهیان - انقلاب ما مقدمه ساز ظهور است!

مقدمه و نریشن

مقدمه شاهنامه ابومنصوري

مقدمه ای برای یک

مقدمه

شيوه نگارش مقاله‌

چهارچوب مقاله و قواعد مقاله نویسی