ماهیت و درمان لکنت

این مطلب را برای هفته نامه سلامت نوشتم و در شماره ۳۷۹ آن نشریه چاپ شده است.

بروز ناروانی در روند گفتار امری طبیعی است. گفتار، فرایندی پیچیده است که از ایده پردازی در ذهن شروع می شود و با حرکات همزمان و هماهنگ تعداد بسیار زیادی از عضلات لب ها، زبان، حلق، حنجره، دیافراگم و عضلات قفسه سینه ادامه می یابد.چنین فرایند پیچیده ای ممکن است با بروز خطا هایی مختل گردد. همه ما تجربه بروز ناروانی در گفتار را که به صورت وقفه یا گیر، تکرار کلمه یا بخشی از آن، و یا کشیده شدن بیش از اندازه تولید برخی اصوات نمایان می شود داشته ایم. وقتی میزان این ناروانی ها تا اندازه ای افزایش یابد که روند طبیعی گفتار را دستخوش آسیب کند، توجه شنونده را به خود جلب کند و باعث بروز نگرانی و احساسات منفی در گوینده گردد دیگر با ناروانی طبیعی گفتار مواجه نیستیم بلکه با پدیده ای پاتولوژیک به نام "لکنت" روبرو هستیم.

علایم لکنت: واضح ترین علائم لکنت همان وقفه هایی است که در روند گفتار روی می دهد. مکث های ناخواسته، گیر و بروز اسپاسم در عضلات لبها، زبان و یا تارهای صوتی حنجره، تکرار غیر عادی هجایی از یک کلمه، کشیدن یک صامت یا مصوت، از شایعترین علامتها هستند. ولی طیف علائم لکنت به این موارد ختم نمی شود. ترس از بیان برخی کلمات و جایگزین کرن کلمه ای دیگر، اجتناب از صحبت کردن در برخی موقعیت ها، توسل به حرکات جبرانی مانند فشار آوردن به لبها، بستن چشمها، مشت کردن دست ها و منقبض کردن عضلات بدن و ... از دیگر نشانه های لکنت به شمار می آیند.اینها حرکاتی هستند که فرد تصور می کند می تواند به کمک آنها از وقفه ای که در فرایند گفتار روی داده است خلاص شود حال آن که این رفتارها خود باعث تشدید لکنت و پیچیده تر شدن درمان آن می شوند.

علت لکنت:هیچ کودکی با لکنت به دنیا نمی آید واولین کلمه ها را با لکنت بیان نمی کند. لکنت معمولا بین 2 تا 5 سالگی و پس از آن که کودک دوره ای از رشد طبیعی گفتار را سپری کرده است بروز می کند. اگرچه بیشتر خانواده ها از ترس یا ترومای عاطفی به عنوان عامل اصلی لکنت یاد می کنند ولی در غیاب زمینه های ژنیک و خانوادگی، ترس به تنهایی نمی تواند باعث ایجاد لکنت شود. تقریبا 60% مبتلایان به لکنت در خانواده یا اقوام نزدیک خود فرد دیگری را که لکنت دارد می شناسند. اولین ناروانی های کودک نتیجه عدم هماهنگی تواناییهای ذهنی او با قابلیتهای حرکتی ان اوست. این که کودک سعی دارد ایده هایش را همانند بزرگسالان در قالب جملات طولانی و پیچیده بریزد و به سرعت بیان کند ولی فاقد مهارت لازم در این زمینه است و هنوز مناطق حرکتی مغزش از رسش کافی برخوردار نشده اند به بروز ناروانی های طبیعی می انجامد. اگر میزان این ناروانی ها زیاد باشد و یا خانواده و اطرافیان کودک با نگرانی و حساسیت نسبت به آن پاسخ دهند و یا کودک در محیطی پرتنش و پر استرس رشد کند احتمال تشدید ناروانی ها و تبدیل آن به لکنت افزایش می یابد. در واقع، لکنت محصول مجموعه ای از علل فیزیولوژیک ( اختلال در غلبه نیمکره ای مغز)، ژنتیک ( وجود زمینه ژنتیکی)، عاطفی(هیجانات شدید) و خانوادگی (انتظارات نامعقول، حساسیتهای مفرط، سختگیریهای تربیتی) و استرس های محیطی است و نمی توان تنها یک علت واحد برای آن ذکر کرد.

درمان لکنت: تقریبا 1% از جمعیت بزرگسالان جامعه با لکنت زندگی می کنند و تعداد مردهای لکنتی 4 برابر زن هاست. در کودکان، میزان شیوع حدود 5% است. این بدان معناست که 80% از کودکان مبتلا بهبود می یابند و 20% تا بزرگسالی با این مشکل دست و پنجه نرم می کنند. نقش خانواده در پیشگیری از انتقال لکنت به دوره بزرگسالی بسیار پر اهمیت است. پیشگیری و مداخله زودهنگام در درمان لکنت یک اصل است. خانواده هایی که کودک را به خاطر لکنتش سرزنش نمی کنند، نگرانی و اضطراب خود را به کودک منتقل نمی سازند، با حوصله به گفته های کودک گوش می کنند، سرعت گفتاری خود را کاهش می دهند ، محیطی آرام و به دور از استرس پدید می آورند و با مشاهده اولین علائم لکنت به متخصصان گفتار درمانی مراجعه می کنند احتمال تداوم لکنت را بسیار ضعیف می سازند.

درمان آن دسته افرادی که در بزرگسالی همچنان با لکنت روبرو هستند فرایندی طولانی و تدریجی است. اگرچه داروها می توانند در کاهش اضطراب مبتلایان به لکنت موثر باشند ولی متاسفانه تا کنون هیچ دارویی که تاثیرات ماندگار و دائمی در بهبود لکنت داشته باشند شناخته نشده است.لذا درمان بر پایه اصلاح الگوهای نادرست گفتاری و سازماندهی مجدد سیستم عصبی برای کنترل موفق گفتار استوار است. گفتاردرمانگران نحوه کنترل سرعت گفتار و نظارت بر آن را به بیماران خود آموزش می دهند. همچنین این که چطور بتوانند تنش عضلات گفتاری خود را کاهش دهند و گفتاری به دور از فشار و تقلا داشته باشند با بیماران تمرین می شود. از سوی دیگر، جنبه مهمی از درمان لکنت، تمرکز بر رفع نگرانی ها و انگاره هایی است که در اثر تداوم لکنت در طول سالها در ذهن بیمار شکل گرفته است. برخورهای نادرستی که از طرف خانواده، مدرسه، همسالان و سایر افراد جامعه با لکنت فرد صورت می گیرد در ایجاد این هیجانات و باورها موثر است. باورهای غلطی که منجر به ترس از بیان برخی کلمات شده و به نوبه خود لکنت را تشدید کرده است. در واقع، درمان نگرشها و عواطف بیمار بخش عمده ای از فرایند درمان است که بدون آن امکان موفقیت در درمان وجود ندارد. لذا درمانگران نه تنها باید از دانش کافی درباره مکانیزمهای زیربنایی گفتار برخوردار باشند بلکه ضروری است بتوانند از تکنیکهای روانشناختی اصلاح رفتار، شناخت درمانی، و حساسیت زدایی نیز بهره ببرند و یا در صورت لزوم از همکاری روانشناسان مجرب در این زمینه ها استفاده کنند.

با عنایت به آنچه گفته شد لکنت یک بیماری هزار چهره است که علل بسیار متنوعی دارد و درمان دارویی نیز ندارد. در این میان، نقش اراده و انگیزه بیمار در درمان لکنتش بسیار پر رنگ جلوه می نماید. کسی که می خواهد بر لکنتش غلبه کند باید پر تلاش و پیگیر بوده، از شکستهای احتمالی دلسرد نشود، از استمرار تمرینات و طولانی شدن دوره درمان خسته نشود، شجاعت کافی برای درافتادن با هیجانات و نگرشهای منفی خود را داشته باشد و خود را برای تغییر دادن جنبه های مختلفی از رفتار و شخصیت خود آماده کرده باشد.

ماهیت و درمان لکنت

مطالب مشابه :

ماهیت و درمان لکنت

مراکز گفتاردرمانی شهرستان

تاملی در ابیاتی از خواجه شیراز

وضعیت رشته گفتار درمانی در ایران

فرایند درمان و توانبخشی بیماران روانی مزمن

رشته گفتار درمانی

مراکز اجتماعی برای بیماران روانی

معرفی رشته‌ی گفتار درمانی

ظرفیت پذیرش رشته گفتاردرمانی سال90

انواع روشهای آموزشی ویژه کودکان اتیسم