سنگ نبشتههاي اورخون
<?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />
همچو داستان آفرينش، در جهان ترك نيز داستان ارگنه‌قون، داستان‌اوغوز خاقان، داستان ماناس، حكايتهاي دده قورقود، داستان كوراوغلو، ديوان لغات‌الترك، قوتادقوبيليگ، عتبة‌الحقايق،محاكمه‌اللغتين… از ارزشهاي فرهنگي مشترك بين ملتهاي ترك، ازميراث نوشته‌هاي اورخون، از قهرمانان آفرينندة داستانها، قهرمانان رااسطوره ساختن، ابدي كردن، جاودانه نمودن، در آوردن سنگ و مرمربه صورت سنگ نبشته، مثل چهارچوبه گلدوزي محصول كار يك‌دوره مي‌باشد.
منظور از سنگ نبشتههاي اورخون همان است كه امروزه در داخل‌مرزهاي جمهوري خلق مغولستان يعني سرزمينهاي اجدادي ما تركهابه صورت سه سنگ نبشته (سنگ نبشته كؤل تيگين، سنگ نبشته‌بيلگه خاقان و سنگ نبشته بيلگه تونيوكوك) قرار گرفته است. سنگ‌نبشته‌هاي كؤل تيگين و بيلگه خاقان در منطقه «كوچهو - تسايدام» درجوار رودخانه اورخون، و سنگ نبشته بيلگه تونيوكوك هم در منطقه«باين تسوكتو» (باين چوكتو) قرار دارد. سنگ نبشتة بيلگه تونيوكوك(علي رغم قرار گرفتن در جوار رودخانه اورخون)، همراه با سنگ‌نبشته‌هاي اورخون، مثل سنگ نبشتههاي كؤل تيگين و بيلگه خاقان‌به يك دوره منسوب و عين موضوعات را شامل مي‌شود.
سنگ نبشته‌ها
سنگ نبشتة كؤل‌تيگين (Kol Tigin )
اين سنگ نبشته بعد از مرگ كؤل تيگين در سال 732 توسط برادر بزرگ بيلگه خاقان ساخته‌شد. اين سنگ نبشته به ارتفاع 375 سانتيمتر، ساخته شده از مرمر خاكستري چهاروجهي‌مي‌باشد كه در طرف شرقي آن 40 سطر و در طرفهاي جنوبي و شمالي آن هر كدام 13 سطر(جمعاً 66 سطر) متنهايي به زبان تركي و يا حروف كؤك تورك مشاهده مي‌شود. در سنگ نبشته‌از زبان بيلگه خاقان حادث مربوط به تاريخ كؤك تورك نقل مي‌شود. نويسنده‌اش، برادر زادگان‌بيلگه خاقان و كؤل تيگين، يوللوق تيگين است. در سنگ نبشته توضيحاتي مربوط به يوللوق‌تيگين يافت مي‌شود (طرف جنوبي در 13 سطر، در پخهاي جنوب شرقي و جنوب غربي)، دراصل اين سنگ نبشته در مقابل قاعده‌اي لاك پشت مانند قرار دارد كه در طرف شرق سنگ نبشته،مهر عمومي ترك يعني بزكوهي ديده مي‌شود. در رأس سنگ نبشته كه به طرف شرق و غرب‌متمايل است تصاوير مربوط به بچه گرگي است كه از مادرش شير مي‌خورد. تصوير زير مجسمه اي از كول تيگين است.
سنگ نبشتة بيلگه خاقان (Bilge kagan)
اين سنگ نبشته در منطقه كوچهو - تسايدام، در نزديكي سنگ نبشته كؤل‌تيگين و در يك‌كيلومتري آن قرار دارد. بعد از مرگ بيلگه خاقان از جانب پسر كوچكش تئنري خاقان، كل مزار وقسمتي از سنگ نبشته، در سال 735 به نام بيلگه خاقان بنا شد. سنگ نبشتة بيلگه خاقان از نظرشكل، ساخت و محتوا شباهت زيادي با سنگ نبشته كؤل تيگين دارد. اين سنگ نبشته، نيز مثل‌سنگ نبشتة كؤل تيگين قاعده‌اي شبيه لاك‌پشت دارد. چهاروجهي بوده و نزديك به 385سانتيمتر ارتفاع دارد. در طرف شرق آن متنهايي با 41 سطر، در طرف شمال و جنوب هر كدام15 سطر به زبان تركي و با حروف كؤك تورك وجود دارد. در طرف غرب هم همچون سنگ‌نبشته، كؤل تيگين، خلاصه‌اي از متنهاي موجود طرفهاي ديگر به زبان چيني ديده مي‌شود. دراين طرف همچنين به طور مجزا چند سطر به زبان تركي و با حروف كؤك تورك مشاهده‌مي‌شود. در طرفهاي جنوب شرقي، جنوب غربي و غربي سنگ نبشته (همچنين در پخها) به‌زبان تركي و با حروف كؤك تورك متنهاي كوچكي موجود است.
در اين سنگ نبشته نيز مثل سنگ نبشته كؤل تيگين راوي اتفاقات و اندرزگوي مخاطب، بازهم بيلگه خاقان است. در اين سنگ نبشته، حوادث بعد از مرگ كؤل تيگين نيز علاوه شده است.نويسنده سنگ نبشته يوللوق تيگين است. در طرف جنوبي سنگ نبشته (15-10 سطر) مربوط‌به تئنري خاقان و در طرف جنوب غربي (در پخ جنوب غربي) هم توضيحاتي مربوط به يوللوق‌تيگين جا گرفته است. تصوير زير نمونه اي از سنگ نوشته هاي بيلگه خاقان است.
سنگ نبشتة بيلگه تونيوكوك (Bilge Tonyukuk)
اين سنگ نبشته كه عبارت از دو سنگ نبشتة چهاروجهي مي‌باشد، قبل از مرگ وزير اعظم وفرمانده بيلگه تونيوكوك از طرف خود وي ساخته شد. سنگ نبشتة اولي 243 سانتيمتر، دومي‌هم 217 سانتيمتر ارتفاع دارند. در سنگ نبشتة اولي 35 و در دومي هم 27 سطر متنهايي به‌زبان تركي و با حروف كؤك تورك موجود است. تاريخ ساخت و حكاكي اين سنگ نبشته به‌طور قطعي مشخص نيست. برخي از محققان اين تاريخ را 730-725 و برخي ديگر نيز (ن.ن.كوزمين، پروفسور عثمان ف.سرت كايا) از محتواي سنگ نبشتههاي كؤل تيگين، بيلگه خاقان وتونيوكوك، تاريخ ساخت. اين سنگ نبشته را يك دوره قبل از بيلگه خاقان (734-732) به ميان‌مي‌آورند. اين سنگ نبشته نيز همچون سنگ نبشتههاي كؤل تيگين و بيلگه خاقان جزئي است‌كه در يك كل قرار گرفته است. در زمان دومين خاقان كؤك تورك، در هر كدام از سه سنگ نبشته،تاريخ و كليه حوادث گذشته (قبل از خاقان ترك) و زمان خود را چه مثبت و چه منفي ارزيابي‌كرده و نوشتند تا پيامي براي آيندگان باشد. در اين پيامها منظور، فهماندن و بيان اين حقيقت‌است كه: «با اتحاد و همبستگي ملتهاي ترك در برابر هرگونه زور و سختيها ايستادگي خواهند كردو تا قيامت، هيچ قدرتي در برابر ملت ترك وجود نخواهد داشت، و در صورت از هم پاشيده‌شدن دولت و ملت نيز از بين خواهد رفت.» «تورك اوقوز بگلري بوْدون ائشيدينق اوزه تئنقري‌باسماسار آسرايير تئلينمه‌سه‌ر تورك بوْدون ايلينگين تؤرونگين كيم آرتاتي اوداچي ائرتي تورك‌بوْدون ائرتين اؤكون»:
اي بيگهاي اوغوز ملتها را بشنويد، تا آسمان از بالا به پايين سقوط نكرده،زمين در پايين سوراخ باز نكرده (تا قيامت بپا نشده)اي ملت ترك، ايل و تبار تو را چه كسي‌مي‌تواند از بين ببرد؟ اي ملت ترك هوشيار باش و به اصل خود برگرد!
سنگ نبشته كؤل تيگين - طرف شرقي 23ـ22
«يويكا اركلي توْپلاقالي اوچوز ارميش يينچگه اركليگ اوزگه‌لي اوچوز يويكا كالين بوْلسارتوْپلاقولوك آلپ ارميش يينچگه يوقان بوْلسار اوزگولوك آلپ ارميش.»
هر چيزي كه نازك باشد سوراخ شدنش آسان است و آنچه ظريف باشد شكستنش راحت؛ واگر نازك ضخيم و ظريف كلفت بوده باشد سوراخ كردن و سوا كردن آن راحت نيست.
سنگ نبشته بيلگه تونيوكوك 14-13
«توروك بگلر بوْدون بوني ائشيدينق توروك بوْدون تيريپ ايل توتسيكينقين بونتا اورتوم‌يانقيليب اؤلسيكينگين‌ييمه بونتا اورتوم.»
اي بيگها و ملت ترك اين را بشنويد: اتحاد و همبستگي ملت ترك و تشكيل دولت قدرتمند را در اينجا حك كردم؛ در صورت عدم اتحاد خواهيد مرد كه اين را هم در اينجا حك نمودم.
سنگ نبشته كؤل تيگين - طرف جنوبي 11ـ10
منابع : http://www.ana.azerblog.com/?p=225
http://www.kusadasi.net/info/thistory2.htm
http://www.turkleronline.com/.jpg
//www.bargozideha.com/static/portal/26/268774-668284.jpg
مطالب مشابه :
كتاب تصويري آموزش زبان تركي قشقايي
آشنایی با قشقایی ها (2) پيرامون تاريخچه، افتخارات و افق آتي زبان زبان و ادبیات ترکان
آشنایی با مناطق ترک نشین و آذربایجانی استان کردستان
آشنایی با مناطق ترک ترکان در در سایر استان های کشور اقوام ترک اعم از آذربایجانی، قشقایی
پاسخ به يك ادعا در مورد زبان تركي
آشنایی با قشقایی ها (2) پيرامون تاريخچه، افتخارات و افق آتي زبان زبان و ادبیات ترکان
آشنایی با شاعر بزرگ قشقایی میرزا ماذون قشقایی
آشنایی با قشقایی ها (2) پيرامون تاريخچه، افتخارات و افق آتي زبان زبان و ادبیات ترکان
سرنوشت زبان توركي در ايران و مسئوليتهاي ما
آشنایی با قشقایی ها (2) پيرامون تاريخچه، افتخارات و افق آتي زبان زبان و ادبیات ترکان
آموزش زبان ترکی
تاریخ ،ادبیات و موسیقی ترکان قشقایی نماید تا با سایر برای آشنایی با زبان
پاسخ به شبهات در مورد زبان ترکی (2)
آشنایی با قشقایی ها (2) پيرامون تاريخچه، افتخارات و افق آتي زبان زبان و ادبیات ترکان
سنگ نبشتههاي اورخون
آشنایی با قشقایی ها (2) پيرامون تاريخچه، افتخارات و افق آتي زبان زبان و ادبیات ترکان
نظری اجمای بر گذشته ترکان و قشقایی ها
نویسندگان این وبلاگ هدفشان ارتقائ دانش ایراندوستان و آشنایی جهانیان با شهر تاریخی
برچسب :
آشنایی با ترکان قشقایی