در یکی از پست های قبلی وبلاگ عکس قم، عکس هایی از موزه آستانه مقدسه به همراه معرفی اجمالی سه زبانه پرداختم. چون این پست مورد استقبال دوستان قرار گرفت. در این پست علاوه بر عکس های بیشتر به معرفی بیشتر این موزه خواهم پرداخت. در ابتدا مجددا از لطف استاد رحیمی تنها مدیریت محترم انجمن عکاسان قم و آقای بهزاد یوسف زاده مدیر محترم موزه آستانه که با بزرگواری برای گرفتن عکس های این مجموعه با من همکاری کردند، کمال تشکر و قدردانی را دارم. مطالب برگرفته از بروشور راهنمای موزه آستانه مقدسه.

قرآن های نفیس خطی
سابقه آرایش نسخه های خطی در ایران احتمالا به دوران ساسانی باز میگردد. مانویان نیز در عرصه کتاب آرایی بسیار پیشرفت کرده بودند این سنت ساسانی و مانوی پس از ظهور اسلام تا چند قرن پایدار ماند و مسلمانان که از همان آغاز برای کتابت و تزیین قرآن کریم اهمیت خاصی قائل بودند، دستاورهای فرهنگ های مختلف در این زمینه را مطابق با هدف و خواست خود به کار گرفتند. آنان در ابتدا نسخه های قرآن را با طرح های هندسی ساده می آراستند. ولی دیری نگذشت که استفاده از نقوش پر تفصیل در آرایش سر لوح، سر سوره ها و حاشیه صفحات قرآن معمول شد. از سوی دیگر گرایش به ترجمه و نگارش متون علمی تاریخی در دوران خلفای عباسی ضرورت مصور سازی کتاب ها را پیش آورد. استفاده از کاغذ به جای پوست برای کتابت راه بسط و اعتلای هنر کتاب آرایی را هموارتر کرد. ایرانیان در زمینه تحول فنون کتاب آرایی سهم عمده ای داشتند. اما اوج تکامل این هنر در ایران به سده های هشتم تا یازدهم مربوط میشود. هنر کتاب آرایی از قبل از خوشنویسی، تذهیب، تشعیر، جدول کشی، جلد سازی و غیره از دیگر عوامل آرایش نسخه خطی به شمار میرفتند. از این رو در کارگاه های کتاب سازی، همکاری نزدیکی بین خطاطان نقاشان، مذهبان، وراقان، قطاعان و صحافان وجود داشت. فرمانروایان علاقه مند به هنر و ادب با تأسیس کارگاه های کتاب سازی نقش موثری در این تحول داشتند. ولی بدون شک هنرمندان بودند که با ذوق و ابتکارشان به تدریج با استفاده از اصول زیبایی شناختی، آذینگری کتاب را کامل کردند. پیروی از این اصول به اجزای مختلف کتاب، از جلد و سرلوحه تا صفحات متن و تصویر، وحدت بخشید.

هدف مشترک استادان خطاط و نقاش مذهب و مجلد، نیل به آن زیبایی متعالی بود که نه تنها چشم ها را بنوازد، بلکه دل ها را نیز روشن سازد. در بخش قرآن های خطی موزه، مجموعه کم نظیری از قرآن های خطی دوره های مختلف تاریخی وجود دارد که مربوط به دوران خلافت خلفای عباسی، آل بویه، سلجوقی، ایلخانی، تیموری، صفوی و قاجاری است. این قرآن ها به خط کوفی، نسخ، ثلث، محقق، ریحان و نستعلیق کتابت شده (دست هنرمندان) و از زیباترین شیوه های کتاب آرایی از قبیل تذهیب، ترصیع، تشعیر، و روش های مختلف جلد سازی، ماننده جلد های ساده چرمی، طلاکوب، سوخت ضربی، وسخت معرقی و جلدهای لاکی (روغنی) با نقوش گیاهی برخوردار است. برخی از این قرآن ها روی پوست و پاره ای روی پارچه و بخش اعظم آن ها روی انواع کاغذ نوشته شده است. از نظر قدمت، قدیمی ترین قرآن موزه متعلق به سال 198 هجری قمری دوره مامون خلیفه عباسی است و به خط کوفی شیوه ایرانی نگارش یافته است و بخش هایی از جزء سی ام قرآن کریم دارد که تزیینات و تذهیب آن، الحاقی و متعلق به قرن چهارم هجری قمری است. از نظر ابعاد و وزن، بزرگترین قرآن، موزه به ابعاد 120* 72 سانتی متر و به وزن 120 کیلوگرم متعلق به دوره قاجاری است که متن آن به خط نسخ و ترجمه به خط نستعلیق نوشته شده است. کوچکترین قرآن موزه به شماره 2382 در قطع جانمازی و به ابعاد 10*6/5 سانتی متر می باشد که به خط نسخ کتابت شده است.
برخی از کاتبان و خوشنویسانی که آثار آن ها در موزه وجود دارد، عبارتند از شمس الدین عبدالله، غیاث الدین محمد بن احمد خلیلی تبریزی، میرزا احمد نیریزی، سید ابوطالب نیریزی، فیض الله لاهوری، دوست محمد بن سلیمان الهروی، میرم سنجری، محمد علی کرمانشاهی، احمد وقار، علی نقی بن محمد کبیر ربانی، و خانم ضیاء السطنه و خانم ام السلمه، دختران فتحعلی شاه قاجار.
تعداد چشمگیری از قرآن های موزه ترجمه فارسی دارد که در بعضی از آن ها همزمان با کتابت متن سوره ها و آیات، نگارش ترجمه نیز به دنبال آن انجام پذیرفته، ولی در بعضی از نسخه ها پس از سپری شدن مدت زمانی طولانی، ترجمه فارسی به خط نسخ یا نستعلیق بر آن افزوده شده است. تنوع سبک ترجمه در دوره ها قرون مختلف، که بیانگر سیر تاریخی تحول زبان و ادب پارسی است، از نکات حائز اهمیت در قرآن های مترجم است. اکثر صفحات قرآن ها با بهره گیری از هنر زیبا و ظریف و پر کار تذهیب مزین، و با استفاده از نقوش زیبای گل و بوته اسلیمی، ترنج، سرترنج، لچک ترنج، شمسه و شرفه، جدول کشی، و به کمک انواع رنگ ها، مانند لاجورد، شنجرف، و آب طلا به شیوه ای زیبا و دل انگیز آراسته شده است. قرآن های موزه به خط کوفی ثلث، نسخ، محقق، و ریحان نوشته شده که برخی از آن ها از آغاز تا انتها به یک شیوه از خط خوشنویسی و برخی به شیوه توأمان نویسی به نگارش درآمده است. علاوه بر قرآن های خطی، تعداد قابل توجهی کتاب های ادبی، فقهی، اخلاقی و ادعیه نیز در موزه نگهداری می شود که مهم ترین آن ها عبارت است از کلیات سعدی، و زاد العماد، مرحوم مجلسی و ادعیه طوماری.

تابلوهای خط و تذهیب
در این بخش مجموعه بسیار زیبایی از تابلوهای خط و تذهیب وجود دارد که به چند دسته تقسیم میشود.
الف) تابلوهای قرآنی: شامل برگ های پراکنده قرآن کریم که اکثر آن ها در کارگاه هنری آستانه مقدسه، ترمیم و تذهیب و در قاب های چوبی مناسب نصب شده است. این تابلوها به خط محقق ثلث و نسخ، و متعلق به دوره سلجوقی، ایلخانی، تیموری، صفوی و قاجار است.
در این مجموعه آثار از خوشنویسان معروف از جمله اسماعیل جلایر، زین العابدین قزوینی، دیوان علی شیرازی، مجد الادبا از هنرمندان دوره قاجاری و محمد هاشم از خوشنویسان عصر زندیه به چشم میخورد.
ب) تابلوهای قطعه سازی، شامل قطعات پراکنده قرآنی که به دوره های مختلف تاریخی تعلق دارد و به منظور حفظ و نگهداری به شیوه ای بسیار زیبا و هنرمندان ضمن مرمت و بازسازی در کنار یکدیگر قرار گرفته و یا تذهیب و تزیین حواشی تعداد زیادی تابلو زیبا ساخته شده است. در هر یک از این تابلوها انواع خطوط، از جمله کوفی، محقق، ثلث و نسخ در کنار هم مشاهده می شود.
ج) زیارت نامه ها، در این قسمت انواع زیارت نامه ها به شکل تابلوهای بسیار زیبا وجود دارد که از جمله آن ها زیارت نامه حضرت معصومه، زیارت نامه شریف امین الله، زیارت نامه عاشورا، زیارت نامه حضرت امیر و همچنین تعدادی زیارت نامه طوماری، که طول یکی از آن ها ۳۴۰ سانتی متر و عرض دوازده سانتی متر، و مربوط به دوره قاجاری است.
همچنین یک عدد تابلو زیارت نامه حضرت معصومه در ابعاد بزرگ و بسیار زیبا نیز در سال های اخیر کار کتابت و تذهیب آن در کارگاه هنری آستانه مقدسه به انجام رسیده است.
د) تابلوهای خط و تذهیب جدید و معاصر: همه این گروه از آثار، محصول کارگاه هنری در ده ساله اخیر است و شامل تابلوهای زیارت نامه حضرت معصومه، آیات قرآنی، احادیث و روایات امامان معصوم است که به خط نسخ، ثلث، دیوانی و نستعلیق نوشته و به زیبایی هر چه تمام تر تذهیب و تزیین شده است.

بخش مسکوکات
سکه از جمله اسناد مهم تاریخی به شمار میرود که در زمینه تحقیق پیرامون اوضاع و احوال گذشتگان و بررسی وضع ملت ها از نظر فرهنگی، سیاسی و مذهبی به ویژه وضعیت مالی و اقتصادی هر دوره ای اهمیت خاصی دارد. سکه هر دوره نماینده عادات، آداب خط و زبان، هنر مذهب و تمدن و انحطاط و ارتقای وضع اجتماعی است.
در مورد پیدایش سکه روایات مختلفی وجود دارد: به گفته هرودت، مورخ یونانی اولین قومی که به ضرب سکه پرداخت قوم لیدی در هزاره اول پیش از میلاد (۵۶۱-۵۶۴) در آسیای صغیر بود. اولین سکه در ایران در زمان حکومت داریوش اول هخامنشی ضرب شد که از جنس طلا و نقره بود و دریک نام داشت.
مجموعه مسکوکات موزه آستانه مقدسه قم از نظر جنس، طرح، نقوش، خطوط و دوره تاریخی حایز اهمیت است. این سکه ها از نظر جنس به سه دسته طلا، نقره، و مس و از نظر قدمت و دوره تاریخی به سه دوره تقسیم می شود:
الف) دوره اشکانی و ساسانی ب) سکه های عرب ساسانی ج) سکه های ادوار اسلامی.
الف) دوره اشکانی، ساسانی: برخی از سکه های موزه که از جنس نقره است در دوره حاکمیت سلسله اشکانی و ساسانی ضرب شده است که روی این سکه ها تصویر (نقش) برجسته و نیمرخ فرمانروا با نگاه به سمت چپ و پشت سکه نیز نقش آتشدان با شعله های متصاعد از میان آن و غالبا با دو نگهبان آتش، آذربد، ایستاده بر دو جانب آن مشهود است.
ب) سکه های عرب ساسانی: سکه های این قسم از جنس نقره بوده و در نگاه نخست شبیه سکه ای متعلق به اواخر دوره ساسانی است با چهره حاکم و پادشاه و نقش آتشدان، لکن ویژگی شاخص در این دسته از مسکوکات دعا یا عبارت دینی عربی است که در حاشیه روی سکه ضرب خورده و بیشتر از همه عبارات الحاقی بسم الله و لله الحمد می باشد که این امر به دستور حاکمان مسلمان در آغاز حاکمیت اسلام صورت میگرفت و مجددا سکه رواج می یافت.
ج) سکه های اسلامی: این گروه از سکه ها از جنس طلا و نقره و مس و برخی از آن ها متعلق به دوران حکومت خلفای اموی و عباسی است که نام حاکم، سال ضرب و محل ضرب به خط کوفی روی سکه دیده می شود. سکه های اموی عمدتا در شهرهای دمشق، واسط، و سکه های دوره عباسی نیز در شهر های عباسیه، کوفه، بغداد، ری، نهاوند و اصفهان ضرب شده است.
قدیمی ترین سکه ادوار اسلامی موجود در موزه به سال ۸۰ هجری قمری ضرب گردیده است و از جنس نقره و متعلق به زمان خلافت عبدالملک اموی است. خلفای اموی که سکه هایی به نام آن ها در موزه وجود دارد عبارتند از : عبدالملک اموی ولید اول اموی، یزید ثانی، هشام بن عبدالملک، و مروان بن محمد.
از خلفای عباسی، چون سفاح، منصور دوانیقی، مهدی هارون الرشید، مأمون، المکتفی بالله، المقتدر بالله، و القادر بالله سکه هایی وجود دارد. همچنین از خلفای سلجوقی، سکه هایی به نام طغرل بیک سلجوقی، ملکشاه سلجوقی، برکیارق سلجوقی، و سلطان سنجر سلجوقی موجود است. علاوه بر این از حکام دوره ایلخانی، امرای مظفری و آل جلایر تیموری، صفوی، قاجاری و پهلوی نیز مسکوکات متعددی در موزه نگهداری می شود. این بخش از سکه ها نیز در ضرابخانه های جرجان، نیشابور، بغداد، دامغان، رشت، فومن، تبریز، سمرقند، ساری، هرات، و اصفهان و همچنین شمار زیادی از سکه های نقره موزه در ضرابخانه دارالایمان قم ضرب شده است.

آثار نقاشی موجود در موزه
نقاشی، هنر بیان آرمان ها، آرزوها و عواطف است با آفرینش کیفیت های زیبایی شناختی معینی در یک زبان بصری دو بعدی، عناصر این زبان عبارتند از: خط، شکل، رنگ، رنگ سایه و بافت، البته رنگ مهم ترین عنصر نقاشی به شمار می آید. با کار بست این عناصر از راه های مختلف می توان احساس، حجم، فضا، نور، حرکت را بر روی سطحی تخت (بوم، تخته، دیوار و غیره) ایجاد کرد.
بحث مورد نقاشی قدیم ایرانی، معمولا هنر نگار گری یا مینیاتور را به ذهن متبادر میکند. نگارگری ایرانی، اسلامی از قرن هشتم تا یازدهم هجری قمری در اوج شکوفایی قرار داشت. البته آثار به جای مانده از ادوار پیش از اسلام تا حمله مغولان و همچنین آثار دیوارنگاری، پرده نگاری، قلمدان نگاری نقاشی روی قاب آینه و نقاشی نسخه های خطی جلوه هایی دیگر از نقاشی ایرانی به شمار می آید.
در بین آثار نقاشی موزه مجموعه متنوعی از تابلوهای نقاشی دوره صفوی و قاجار و معاصر وجود دارد که هر یک از جهاتی دارای اهمیت است و به چند گروه تقسیم میشود:
الف) بخش اعظم این آثار شامل تابلوهای نقاشی شمایل امامان معصوم (ع) است که دو بخش دارد:
1- تابلوهای مینیاتور (نگارگری) 2- تابلوهای رنگ و روغن در ابعاد مختلف و متنوع.
ب) تابلوهای رنگ و روغن که پشت شیشه کار شده، شامل تصاویری از سلاطین دوره صفویه زندیه و قاجاریه است.
ج) تابلوهای رنگ و روغن مربوط به سلاطین قاجار که روی بوم پارچه ای در ابعاد تقریبی 1/5 * 2 متر انجام شده است.
از دیگر نمونه های نقاشی میتوان از نقاشی روی قاب آینه، نقاشی روی رحل های قرآنی، نقاشی روی قلمدان و نقاشی روی جلد های قرآن نام برد. همچنین است نقاشی های مینایی روی ظروف فلزی، ادوات جنگی و ادوات تزیینی، مانند نقوش موجود روی مدال های مرصع و نقاشی گل و بوته مینایی روی درهای طلاپوش.
در بخش نقاشی آثار ارزشمندی از نقاشان مشهور ایرانی همچون معین مصور، لطفعلی صورتگر، اسماعیل نقاشباشی وجود دارد.

قالی و قالیچه های دستباف موزه آستانه مقدسه
قالی بافی آمیزه ای است از هنر و صنعت و در ایران زمین حیاتی بس دیرینه دارد، آن چنان که نام ایران با نام قالی در جهان عجین شده است. بافت قالی در ایران از زمان هخامنشی و قبل از آن رایج بوده است و نیز بنابر شواهد تاریخی وقفه ای در تولید آن حاصل نشده است. قدیمی ترین آبزار قالی بافی از گورهای عصر مفرغ (۱۵۰۰ تا ۲۵۰۰ ) سال قبل از میلاد مسیح به دست آمده است.
قدیمی ترین قالی مکشوف ایرانی متعلق به عهد هخامنشی (۳۲۱ ق. م - ۵۵۹ ق. م) است که در سال 1949 میلادی از قبرهای یخ زده دره پازیریک (۸۰ کیلومتری مغولستان) واقع در رشته جبال آلتایی در جنوب سیبری به دست آمده و در موزه ارمیتاژ روسیه نگهداری میشود. در بخش قالی و قالیچه های دستباف موزه، برخی از قالی های ابریشمی اهمیت خاصی دارد و از نظر ظرافت بافت و کیفیت طرح و نقشه و رنگ دارای ارزش هنری بالایی است و معدودی از آن ها از جمله شاهکارهای هنر قالی بافی ایران به شمار می رود.
قالی و قالیچه های موزه طرح های مختلف دارد که از جمله آن ها میتوان به قالی های ترنج دار، قالی های گلدار، قالی های طرح گلدانی، قالی های طرح شکارگاه و طرح باغی و همچنین قالیچه های سجاده طرح محرابی اشاره کرد.
تعدادی از قالی های قالیچه های ابریشمی دارای طرح باغی مربوط به دوره صفوی (قرن یازدهم) بوده و حاصل تلاش تحسین بر انگیز استاد نعمت الله جوشقانی است و ضخامتی بین یک تا دو میلی متر دارد و به جهت ظرافت و زیبایی طرح و نقشه در زمره نفیس ترین آثار این بخش به حساب می آید. قدیمی ترین و بزرگ ترین قالی ابریشمی موزه، قالی ابریشمی متعلق به دوره صفوی است که به شکل دو نیم دایره بافته شده و مساحت هر یک حدود 30 متر مربع و ضخامت آن حدود 2 میلی متر و از جمله کارهای درخشان استاد نعمت الله جوشقانی است و از نفایس بی نظیر قالی بافی ایران به شمار میرود.
تار و پود و پرز برخی از قالی ها و قالیچه های موزه، از کرک و پشم بافته شده و دارای نقوش متنوع گیاهی و حیوانی است و کتبیه قرآنی دارد. برخی از قالیچه های سجاده نیز داری طرح محرابی از آیات قرآنی است و تعدادی نیز حاوی زیارت نامه های مختلف می باشد.

بخش پارچه های دستباف موزه
پارچه بافیدر ایران سابقه ای دیرینه دارد. کثرت پارچه های به جای مانده از دوره ساسانی دلیلی بر تولید فراوان پارچه به ویژه پارچه ابریشمی در این دوران است. در قرون اولیه اسلامی سنت های هنری و حتی تکنیک های بافندگی ساسانی همچنان رایج بود. در دوره صفوی منسوجات خاص دوره صفوی، چون پارچه های جناغی باف، نخی اطلسی، زری، مخمل، در کارگاه ها تولید می شد. در این زمان شهر کاشان مقام مهم ترین مرکز پارچه بافی را به دست آورد. در نخستین پارچه های دوره صفوی منظره باغ مضمون تصویری متداولی بود. در دوره قاجاری صنایع ابریشم بافی در کرمان و یزد و تولید پارچه های نخی در اصفهان رواج یافت. در بخش پارچه های دست باف موزه انواع پارچه های با ویژگی های خاص مشاهده می شود که عبارت است از، پارچه های ابریشمی، پارچه کتان، مخمل، شال، ترمه، ماهوت. اکثر این پارچه ها با استفاده از شیوه های مختلف سوزن دوزی از قبیل نقره دوزی، یراق دوزی، پته دوزی، تکه دوزی، شمسه دوزی، ملیله دوزی، قلابدوزی، گلابتون دوزی و غیره تزیین شده اند.
بیشتر پارچه ها، دارای نقوش گیاهی مانند گل و بوته اسلیمی، بته جقه، انواع گل و مرغ، نقش ترنج و لچک ترنج بوده که با استفاده از انواع نخ و همچنین الیاف نازک نقره و طلا نقش های بسیار زیبایی خلق شده اند. برخی از پارچه ها نقوش انسانی و تعدادی نقوش حیوانی مانند سیمرغ و اژدها دارند.
تعدادی از پارچه های ابریشمی دوره صفویه زمینه اصلی آن، حاوی کتیبه های قرآنی از قبیل سوره مبارکه نصر است.
نمونه ای دیگر از بافته های موزه، پرده ویژه پوشش مرقد مطهر حضرت فاطمه معصومه، با کتبیه های بسیار زیبایی به خط نستعلیق و حاوی اشعاری در مدح آن حضرت است که سوزن دوزی شده و حواشی آن به روش قلابدوزی به زیبایی هر چه تمام تر تزیین گردیده و محل بافت آن اصفهان و مربوط به دوره قاجاری است.
برخی از پارچه های ابریشمی با نقوش انسانی و حیوانی متعلق به دوره صفوی و برخی دیگر نیز متعلق به دوره قاجاری است. از دیگر آثار مجموعه بافته های نفیس موزه، قسمتی از پرده خانه کعبه است که آیاتی از سوره مبارکه حج، به خط ثلث برجسته به شیوه ده یک دوزی با الیاف نقره و طلا بر آن نقش بسته و اهدایی امام خمینی است.

فلز کاری های نفیس این موزه
مردم ایران یکی از نخستین اقوامی بودند که از دیر باز فلز را شناختند و به فلزکاری پرداختند. ساکنان این مرز و بوم از هزاره ششم پیش از میلاد مسیح به ساختن ابزار فلزی دست یافته اند. به طور قطع ایران در پیشرفت هنر و تکنیک فلزکاری در جهان اسلام سهم عمده ای را دارا بوده است. پس از اسلام نیز هنرمندان فلزکار در حفظ و تداوم حیات این هنر و صنعت بسیار کوشیدند و اشیای فلزی را همپای شرایط خاص اجتماعی اقتصادی آن زمان جلوه گر ساختند. ساخت اشیای فلزی در دوران اسلامی با شیوه های متعددی انجام می گرفت که از مهم ترین آن ها میتوان قالب گیری ریخته گری، چکش کاری، کنده کاری، برجسته کاری، مشبک کاری، فلزکوبی (تصریع کوبی) و قلم سیاه را نام برد. در بخش آثار فلزی موزه اشیایی از جنس فولاد، برنج، مس، مفرغ وجود دارد. از نظر قدمت و دوره تاریخی از آثار مربوط به پیش از اسلام و بخش اعظم آثار مربوط به دوره اسلامی از جمله دوره سلجوقی، ایلخانی تیموری صفوی قاجاری است.
آثار این بخش بسیار متنوع است که برخی از آن ها عبارتند از : ادوات رزمی، مانند شمشیر، کلاهخود، زره فولادی، سپر با تزیینات، طلاکوبی و مرصع قلمه، قداره، ساعد بند، انگشت بند، همچنین تپانچه و تفنگ سرپر. ادوات روشنایی، مانند پیه سوز مفرغی، چراغ برنجی روغنی به شکل کبوتر، قندیل های فلزی با روکش طلا و مزین به سنگ های قیمتی مانند یاقوت و زمرد با نقوش مینایی، شمعدان های برنجی، مجمرهای نقره ای و ادوات وی|ه مراسم سوگواری مذهبی مانند توغ های فولادی با کتبیه های قرآنی و سایر ادوات ظروف از قبیل کاسه برنجی و سینی. همچنین درهای چوبی قدیمی حرم مطهر، با روکش سراسر طلا و نقره، که دارای تزیینات قلمزنی است در زمره این بخش از اثار میتوان نام برد. اکثر این آثار دارای نقوش گیاهی و طرح های هندسی و کتیبه هایی به خط کوفی، ثلث، نسخ، نستعلیق با مضامین قرآنی و اشعار فارسی است.

کاشیکاری
یکی از خصوصیات بارز معماری اسلامی ایران کاشیکاری است. برخی از پژوهشگران ایران را اولین کشوری میدانند که این شیوه را جهت استحکام و تزیین بنا به کار برده است. در اواخر دوره ایلخانی و آغاز عهد تیموریان هنر کاشیکاری با سابقه ای حدود سه قرن به زیباترین شکل خود یعنی کاشی معرق تجلی یافت. از اواخر دوره تیموری و آغاز دوره صفوی، استفاده از نوع دیگر کاشی ، معروف به کاشی خشتی یا هفت رنگ متداول شد. از دیگر انواع کاشی کاری، تزیینی دوره اسلامی، که سابقه ساخت و استفاده از آن در تزیین معماری به قرون اولیه اسلامی باز میگردد، نوع طلایی و زرین فام است. تولید کاشی زرین فام از اواخر دوره سلجوقی آغاز شد و در دوره ایلخانی به اوج ظرافت و زیبایی رسید. از این دوره به تدریج نام سفالگر، تاریخ ساخت سفالینه و کاشی ظاهر میشود. هنر کاشیکاری از اوایل قرن ششم هجری قمری وارد مرحله جدیدی گردیده و ساخت کاشی های مربع، کوکبی، چند ضلعی و محرابی رایج شد. از کاشی سازان و سفالگران معروف عهد سلجوقی و ایلخانی که نام کارگاه های آنان در کاشی ها و سفال های متعدد ثبت گردیده میتوان از سید شمس الدین حسینی، (معروف به ابوزید)، ابوطاهر، جمال نقاش، سید رکن الدین و محمد بن حسن اشعری یاد کرد. خاندان ابی طاهر، در شهر کاشان زیباترین کاشی ها و محراب های زرین فام را ساختند، چنانکه کاشی های مرقد شریف حضرت معصومه در قم به تاریخ ۶۰۲ هجری قمری و محراب و کتیبه سر در حرم امام رضا، با کاشی هایی به تاریخ ۶۱۲ هجری قمری ساخت محمدبن ابی طاهر است.
شهرهای کاشان، ری، جرجان، و ساوه از مراکز ساخت سفال و کاشی زرین فام بودند. کاشی های بخش کاشیکاری موزه آستانه، از نظر قدمت نفاست، ابعاد و کثرت نقوش و تزیینات و تنوع کتیبه های موجود روی آن بسیار حایز اهمیت و جالب توجه است و یکی از غنی ترین بخش های آثار موزه را تشکیل میدهد.
قدیمی ترین کاشی موجود در موزه، چهار قطعه کاشی به ابعاد 43 * 43 سانتی متر با نقوش انسانی متعلق به دوره سلجوقی است. اکثر کاشی های موزه را کاشی های زرین فام انتقالی از بقعه علی ابن جعفر (در بهشت) تشکیل میدهد که بخش عمده آن به دوره ایلخانی تعلق دارد و بقیه از جمله کاشی های معرق، متعلق به دوره صفوی و قاجاری است. کاشی های کوکبی یا ستاره ای را کاشی چلیپا، (صلیبی) خشت کاشی، کاشی های معرق، و کتبیه ای، انواع مختلف کاشی های موزه را تشکیل میدهد. بیشتر کاشی های کوکبی یا ستاره ای دارای تزیینات زرین فام و نقوش زیبای گیاهی و همچنین نقوش حیوانی است و تعداد زیادی از آن ها کتیبه و نقوش گیاهی و نقوش حیوانی اژدها و سیمرغ به شکل برجسته دارد. کتیبه های روی کاشی ها به سه دسته تقسیم می شوند: الف) آیات و سور قرآنی. ب) احادیث و روایات نورانی امامان معصوم شیعه، ج) اشعار حماسی شاهنامه فردوسی.
مجموعه ای از کاشی های خشتی زرین فام دارای کتیبه هایی به خط ثلث و برجسته شامل سوره های قرآنی به ویژه سوره مبارکه (یس) و عبارات صلوات کبیر) است. در این قسمت هر کاشی شامل یک یا چند کلمه برجسته بوده که مجموعه متعددی از آن ها عبارت یک آیه یا یک سوره را تشکیل میدهد. مجموعه کاشی های معرق با کتیبه قرآنی به خط ثلث است که معمولا طول هر مجموعه به چندین متر می رسد و به دوره صفوی و قاجاری تعلق دارد. که یک نمونه آن را خوشنویس معروف دوره صفوی، محمد رضا امامی اصفهانی، به خط ثلث کتابت کرده است. همچنین بزرگترین و نفیس ترین کاشی موزه، مجموعه کاشی های مرقد علی بن جعفر (بقعه واقع در گلزار شهدای قم) است. این کاشی به شکل یک مستطیل بزرگ با ابعاد کل 206 * 156 سانتی متر و شامل شش قطعه کوچکتر به ابعاد 70*78 سانتی متر و دارای کتیبه هایی به خط ثلث برجسته و متعلق به دوره ایلخانی قرن هشتم هجری قمری است.

سفالینه های نفیس موزه
سابقه سفالگری در ایران به هزاره هشتم پیش از میلاد باز میگردد. نمونه های سفالینی که از محوطه های باستانی ایران کشف شده، ارتباط این هنر را با فرهنگ و اقتصاد و مذهب از یک طرف و ابتکار و ذوق و سلیقه شخصی و قومی سفالگران را از طرف دیگر نشان میدهد. در هزاره پنجم قبل از میلاد، اختراع چرخ سفالگری تحولی چشمگیر در این هنر به وجود آورد که تأثیر بسیاری در زمینه اقتصادی آن داشت. از اواسط دوره اشکانیان نو آوری هایی در هنر سفالگری به وجود آمد. یکی از آن ها ساخت نوعی لعاب معروف به لعاب قلیایی به رنگ های سبز و آبی تیره بود. از قرن سوم هجری در هنر و صنعت سفالگری دگرگونی و تحولی شگرف پدید آمد. هنر سفالگری از نظر لعاب دهی، تزیین، و نقوش به مراحل بسیار پیشرفته ای رسید و از مراکز متعدد سفالگری ایران میتوان از شعرهای نیشابور، جرجان، آمل، و ساری نام برد. در دوره صفوی سفالگری ایران اهمیت فوق العاده ای داشته است و در دوره های بعد افشاریه، زندیه، قاجاریه، هنر سفالگری همانند گذشته ادامه یافت. ولی از نظر کیفیت با دوره گذشته قیاس شدنی نیست.
بخش ظروف سفالینه موزه آستانه به دو بخش کلی قابل تقسیم است: الف) سفالینه های دوره پیش از میلاد مسیح ب) سفالینه های ادوار مختلف اسلامی.
بیشتر سفالینه های دوره پیش از میلاد، لعاب ندارد و برخی از آن ها دارای نقوش ساده گیاهی است و بیش تر از نوع سفال قرمز، سفال نخودی و سفال خاکستری است. اما سفالینه های دوران اسلامی عمدتا لعاب زرین فام، فیروزه ای و لاجوردی دارد و برخی نیز دارای کتیبه است. همچنین در تزیینات این ظروف از تکنیک نقش کنده و نقش افزوده و نقش قالبی استفاده شده و برخی از آن ها دارای نقوش انسانی، گیاهی و خطوط پراکنده است. سفال های موزه عموما متعلق به مناطق باستانی سیلک کاشان، ساوه، ری، جرجان، نیشابور و خوروین قزوین است. شکل ظاهری ظروف سفالینه به صورت پیه سوز بشقاب، کوزه، گلدان، پیاله، کاسه، قدح، تنگ، فنجان، و آب خوری است.

منبت کاری و آثار نفیس منبت کاری در موزه قم
واژه منبت به معنای کنده کاری روی چوب است که سابقه ای دیرینه دارد. شاید بتوان آغاز تاریخ منبت کاری را زمانی دانست که انسان نخستین بار ابزار برنده چوبی را تراشیده است. منبت کاری روی چوب از قدیم در ایران رایج بود. در کتبیه هایی که از خزانه داریوش در تخت جمشید به دست آمده است سخن از پرداخت دستمزد به هنرمندانی بوده است که روی درهای چوبی کنده کاری می کرده اند. درهای منبت کاری موجود در موزه های ایران متعلق به قرن چهارم و پنجم هجری قمری است. در عصر تیموریان منبت کاری به همان شیوه قبلی و مغول ادامه یافت. در دوره صفویان و عصر تیموریان، منبت کاری مانند سایر هنرهای ایرانی رو به کمال نهاد و به خلق شاهکارهای زیادی انجامید. در دوره زندیه و قاجاریه هنر ظریف و زیبای منبت کاری از رونق افتاد. ساختن درهای منبت در ابعاد بزرگ جای خود را به اشیای کوچک تر مانند رحل و قاب آینه داد.
مهم ترین ماده ای که روی آن منبت کاری میکنند چوب است. این چوب باید محکم و بدون گره باشد. برای این منظور چوب های آبنوس، فوفل، بقم، شمشاد، عناب، گردو استفاده میکنند. البته در ایران به جهت فراوانی گردو، بیش تر از این چوب استفاده میشود. از دیگر مصالح منبت کاری می توان از عاج صدف و استخوان نام برد. نمونه های متعددی از آثار منبت کاری ادوار اسلامی در موزه آستانه قم وجود دارد که به برخی از آن ها اشاره میشود: درهای چوبی منبت کاری متعلق به دوره صفوی که در حواشی آن آیاتی از قرآن کریم به شکل برجسته کنده کاری شده است. رحل منبت کاری و مشبک کاری، که اعتماد الدوله، وزیر شاه صفی صفوی وقف کرده است.

خاتم کاری
خاتم کاری از جمله ظریف ترین و اصیل ترین رشته های هنری کشور ما به شمار میرود. تاریخ کهن ترین نمونه موجود خاتم از روزگار صفویان فراتر نمیرود. اما مدار تاریخی وجود هنر خاتم سازی را که نام متداول آن تا عصر صفوی خاتم بندی بود، در روزگار حکومت جلایریان ثابت میکند. در هنر خاتم کاری علاوه بر چوب های گوناگون از عاج استخوان، فلز برنجی و گاهی طلا و نقره استفاده میشود. شکل عمومی بیشتر خاتم ها را نقوش هندسی تشکیل میدهد. ابتدا چوب استخوان یا فلز را به صورت منشورهای مثل القاعده می برند و آن ها را به نحوی کنار هم قرار میدهند که برش عرضی آن ها دارای شکل های هندسی منظم باشد. بعد این برش ها را در کنار هم با سرپشم روی ورقه نازکی از چوب می چسبانند، سپس این ورقه را بر اشیای گوناگونی مانند میز، صندلی جعبه، قاب و غیره می نشانند. در خاتم های گران قیمت قسمت های فلزی خاتم از طلا یا نقره تشکیل می شود و به جای استخوان در ساخت آن ها عاج به کار می رود.
نمونه های نفیس خاتم کاری که در موزه نگهداری می شود عبارتند از: رحل های قرآن در ابعاد مختلف با طرح ها و نقوش بسیار زیبا. صندوق بزرگ خاتم کاری مربوط به مقبره شاه صفی صفوی که حواشی آن سوره مبارکه یاسین به خط محمد رضا امامی اصفهانی به شیوه ثلث مشاهده می شود. قاب آینه های خاتم کاری در اندازه های مختلف.
در خاتم کاری بسیار نفیس که در زمان ناصر الدین شاه قاجار برای مقبره پدرش، محمد شاه قاجار ساخته و در سال های اخیر در کارگاه نجاری آستانه تعمیر و مرمت شده است. در خاتم کاری با کتیبه های حاوی ترکیب بند معروف محتشم کاشانی در وصف حماسه کربلا، به خط نستعلیق، که تمامی حروف آن با استفاده از استخوان طراحی و اجرا شده است. در خاتم کاری بسیار زیبا اهدایی خانم عزت الدوله، همسر میرزا تقی خان امیر کبیر. البته علاوه بر درهای مذکور به علت توسعه حرم مطهر، تعدادی دیگر از درهای حرم نیز به موزه منتقل گردیده است که از جمله آن ها درهای چوبی با روکش طلا و نقره است که تزیینات قلمزنی دارد و دارای کتیبه هایی نستعلیق به خط میرزا عمو از خوشنویسان عهد قاجاری است.

آثار شیشه و آبگینه
شیشه طبیعی به صورت سنگ های آتشفشانی بلورین در طبیعت وجود دارد. بشر از سنگ بلورین یا بلور معدنی به عنوان سنگی گرانبها در ساخت ظروف و زیور آلات استفاده کرده است. ماده اولیه شیشه به صورت شن و ماسه در طبیعت موجود است و شیشه گران همواره تلاش میکردند تا شیشه ای به زیبایی و شفافیت این سنگ گرانبها بسازند و با تراش هایی چون بلور جلوه دهند. نمونه های باستانی از تلاش شیشه گران در محوطه باستانی ایران در تپه گیلان نهاوند، تپه حصار دامغان، شوش، مارلیک، حسنلو، و چغازنبیل به دست آمده که مربوط به اواخر هزاره چهارم تا اوایل هزاره اول قبل از میلاد است. مجموعه متنوعی از ظروف شیشه ای ادوار اسلامی در موزه وجود دارد که برخی از آن ها عبارتند از: پیاله شیشه ای به رنگ لاجوردی ساخت ری یا جرجان، متعلق به قرن چهارم و پنجم هجری قمری. صراحی شیشه ای با نقوش شطرنجی قالبی به رنگ سبز تیره با بدنیه شلمجی و گردن لوله ای بلند، قرن چهارم و پنجم هجری قمری. ظروف دارو به رنگ سبز بدنه شلجمی و گردن کوتاه متعلق به قرن چهارم و پنجم هجری قمری. بطری شیشه ای به رنگ سبز کم رنگ دارای لوله کوتاه با دهانه محدب، ساخت جرجان، قرن پنجم و ششم هجری قمری. برخی دیگر از اقسام ظروف شیشه ای و بلورین موجود در موزه هر چند قدمت کمتری دارند، از نظر شکل ظاهری و نوع طرح و رنگ، بسیار زیبا و جالب توجه است که عبارت است از:
مجموعه گلدان های بلورین، گلاب پاش، پیاله های بلور مرصع، مربوط به دوره قاجاری، انواع چراغ های نفتی و پی سوز، در رنگ های آبی و صورتی و قرمز (چراغ موشی)، لوستر های بلورین دارای طرح ها و رنگ های مختلف. همچنین نمونه های متنوعی از ظروف چینی در شکل های مختلف و با طرح ها و نقوش بسیار زیبا نیز در موزه وجود دارد.

سنگ های قیمتی و احجار کریمه
فلزات و سنگ های قیمتی از دیرباز در دست های هنرمندان به شکل های تزیینی و هنری کاربرد داشته است و در زندگی فردی و اجتماعی بشر علاوه بر زیور، به عناوین مختلف دیگر نیز استفاده میشده است. حدود پنج هزار سال قبل از میلاد در مصر و قریب۲۵۰۰سال قبل از میلاد در بین النهرین جواهر و آرایه های دل انگیزی ساخته میشد که نمونه هایی از آن در کاوش های شهر باستانی اور در جنوب بابل وابسته به تمدن سومر به دست آمده است.
از ساکنان نجد ایران زیورهای مسی و رشته هایی از مهره و دانه های رنگی با ترکیبات گوناگون از میانه دوره مفرغ (حدود ۳۰۰۰ تا ۱۳۰۰ سال قبل از میلاد) به دست آمده است. اکنون اشاره ای داریم به معرفی احجار کریمه و قیمتی و ادوات و جواهر نشان موزه:
مدال های نفیس با نقوش مینیاتوری، که حواشی آن با طلا و سنگ های قیمتی تزیین گردیده است. ادوات رزمی ویژه مراسم تشریفات، مانند شمشیر، تبر، کلاهخود، و سپر، همچنین قندیل های زرین که با استفاده از سنگ های قیمتی همچون یاقوت و زمرد، تصریع شده اند. بخش عمده احجار کریمه سنگ های مقدس و قیمتی موزه را سنگ های عقیق، و در و یشم تشکیل میدهد که از نظر شکل ظاهری به شکل مربع، مستطیل، بیضی، دایره و چند ضلعی است. اکثر عقیق ها دارای انواع کتیبه به خط نستعلیق یا مضامین قرآنی، ادعیه و اسمای الهی است و عمدتا به دوره صفوی و قاجاری تعلق دارد.

حجاری
آریایی ها با هنر پیکر تراشی، که دنباله هنر و صنعت سفالگری است، از زمان های بسیار دور آشنایی داشته اند. در زمان هخامنشیان به نسبت سایر پیشرفت ها، هنر مجسمه سازی و پیکر تراشی نیز رشد فوق العاده داشته است و آنچه به عنوان تزیینات قصرهای پاسارگاد، تخت جمشید، شوش، نقش رستم و صخره های بیستون به دست آمده از نظر هنری وموزون بودن اجزا و سبک، همگام با پیشرفت صنعت و هنر معماری بوده است و استادی هنرمندان این عصر را آشکار می سازد. این روند رو به رشد در دوران اشکانی و ساسانی نیز تداوم یافت. از دوران اسلامی نیز نمونه های زیبایی از آثار حجاری وجود دارد که برخی از آنها در موزه آستانه مقدسه قم نگهداری می شود و شامل موارد ذیل است:
سنگ قبر از جنس مرمر یکپارچه مربوط به فتحعلی شاه قاجار، محمد شاه قاجار، و قهرمان میرزا (پسر عباس میرزا) همچنین سنگ قبر مهد علیا، مادر ناصرالدین شاه، سنگ قبر شعاع السطنه، (پسر مظفرالدین شاه) و سنگ قبر یکی دیگر از رجال قاجار به نام میرزا محمد خان. مدفن افراد فوق در جوار حرم مطهر قرار دارد که آثار مذکور صرفا جهت ارج نهادن به مقام هنر و هنرمند سختکوش ایرانی به موزه انتقال یافته است. همچنین یک سنگ آب کشکولی دوره قاجاری و قطعات بزرگ سنگ مرمر ازاره انتقالی از حرم مطهر با نقوش گیاهی متعلق به دوره صفوی، از دیگر نمونه های آثار حجاری موزه آستانه به شمار میرود. آنچه به این آثار اهمیت و جلوه ای خاص بخشیده وجود آیات شریفه قرآنی، اسمای الهی و جملات و عبارات دینی و اسلامی است. کار حجاری این آثار به دست سید حسین، محمد علی اصفهانی، محمد حسین حجارباشی، محمد علی و میرزا علی اکبر طهرانی به انجام رسیده است. همچنین خطاطی وخوشنویسی یکی از این آثار را جناب میرزا غلامرضا، از خوشنویسان مشهور دوره قاجاری صورت داده است.

The museum of the Holy sanctuary of Qom is one of the rare treasures of Iran
shiite muslim faith, shia pictures, iranian photography, persian art

مطالب مشابه :

دخمه های باستانی سیراف ، حوضچه‌های آب باران و قبرهای سنگی

دخمه های باستانی سیراف ، حوضچه‌های آب باران و قبرهای و تصاویری از اسکله کنگان در

---

تصاویری از اسکله کنگان در زمان قدیم و حال

تصاویری از اسکله کنگان در زمان دخمه های باستانی سیراف ، حوضچه‌های آب باران و قبرهای

---

تصاویر قبرهای مدرن

تصاویری از طراحی شگفت انگیز بر روی مواد مکان های باستانی. تصاویر قبرهای مدرن .

---

روستای شواز قدیمی ترین روستای شهرستان تفت

تعدادی از قبرهای آن شکل عجیب و آثار باستانی جهان گردی تصاویری از

---

تصاویری از اسکلت خون اشام ها

تصاویری از میان بسیاری از فرهنگهای باستانی متداول بود تا آنها از قبرهای

---

روستای توریستی و باستانی شمس آباد را بهتر بشناسیم(به قلم آقای اسدی )

روستای توریستی و باستانی شمس آباد را از کشورمان تهیه شده است.ما را از نقطه ،نظرات

---

عکس های موزه آستانه مقدسه حرم حضرت معصومه در قم با معرفی اجمالی. بخش دوم Qom Image

تابلوهای رنگ و روغن که پشت شیشه کار شده، شامل تصاویری از از قبرهای باستانی از

---

آثار باستانی شهرستان دشتی

،نروم باز به جايي.پشت ديوار نشينم،چـون گـدا بر سر راهي.كس به غير از تو آثار باستانی هر

---

منطقه کاپادوکیا و تصاویری از کاپادوکیا

تصاویری از به احتمال کم از زبان باستانی ایلامی و به مرزی هکاری سنگ قبرهای

---

برچسب :
تصاویری از قبرهای باستانی