درس پژوهی ( ارتقاء تفهیم روش تفکر علمی در حل مسائل روزانه به دانش آموزان )

مقدمه

   تفكر علمي، روشي است كه دانشمندان در پژوهش هاي علمي و براي شناخت هرچه بيشتر طبيعت به كار مي گيرند. از جمله ويژگي هاي تفكر علمي مي توان به اين موارد اشاره كرد: تاكيد بر مشاهده دقيق، مطالعه تئوري ها و مفاهيم علمي مرتبط، تعيين فرضيات و پرسش هاي راهبردي، آزمايش فرضيات، جستجو براي يافتن شواهد بيشتر، نتيجه گيري بر اساس واقعيت ها و شواهد نه بر اساس سليقه، داشتن ذهن باز، شك آگاهانه، كنجكاوي و ...
   يك تصور اشتباه اين است كه تفكر علمي تنها در آزمايشگاه ها و مراكز تحقيقاتي به كار مي آيد. در صورتي كه يك محقق واقعي، تفكر علمي را به عنوان يك ابزار مورد استفاده قرار نمي دهد بلكه آن تبديل به منش تفكري خود مي كند. در زندگي روزمره هم مي توان اين روش را به كار گرفت و از نتايج آن بهره مند شد.

پرورش تفکر علمی و پژوهشی در دانش آموزان

     یكی از اهداف اصلی تدریس، پرورش دانش‌آموزانی فكور و پژوهنده است كه بتوانند در جامعه نقش‌های خود را به درستی ایفا كنند. انسان‌ها ذاتاً كنجكاوند، اما ذاتاً متفكران خوبی نیستند؛ مگر این كه شرایط مناسب آن فراهم شود.
   خمیرمایه روحیه علمی ـ پژوهشی دانش‌آموزان از دوران كودكی و نوجوانی و عمدتاً در محیط‌های آموزشی شكل می‌گیرد و در دوره‌های دیگر به شكوفایی و باروری می‌رسد.
   مدارس به عنوان محیط‌های آموزشی ـ فرهنگی مهم‌ترین نقش را در تربیت علمی ـ پژوهشی دانش‌آموزان برعهده گرفته‌اند. مدارس رسالت دارند تا با هدایت و مدیریت روحیه كنجكاوی و جست‌وجوگری در دانش‌آموزان، در مسیر دستیابی به انسان توسعه یافته و برای ساختن جامعه توسعه یافته قدم بردارند.
   تربیت تفكر دانش‌آموزان و تربیت علمی، تربیت برای مدیریت حل مسایل اساسی زندگی است و از این رو است كه مهارت‌های پژوهشگری جزو مهارت‌های اساسی زندگی فردی و اجتماعی نیز محسوب می‌شوند.
پرورش تفكر
   شگفت‌انگیز است كه ما انتظار داریم كه دانش‌آموزان یاد بگیرند، اما به ندرت آموزشی درباره یادگیری و تفكر به آن ها می‌دهیم. فرآیند تفكّر، فرآیند حل مسأله، خلاقیت و فرآیند یادگیری عمیق در پژوهش و تحقیق است. بنابراین معلم باید به این موارد در كلاس درس توجه كند.
   بدون تفكر، ما قادر به یادگیری نخواهیم بود و بدون یادگیری، تغییر و تحول مثبتی اتفاق نخواهد افتاد. تمامی نظریه‌های تربیتی و یادگیری، حامی تفكر و نقش كلیدی آن در تدریس و یادگیری هستند در واقع درحوزه یادگیری نظریه ای را نمی توان یافت که در آن به تفکر بی توجهی شده باشد . فرا گیران باید ضمن دریافت اطلاعات، آن‌ها را پردازش كند، به تجربه‌های پیشین مرتبط سازد. آموخته‌هایش را سازمان دهد و آن‌ها را برای حل كردن مسایل واقعی زندگی و مسایل پیچیده در موقعیت‌های تازه به كار بگیرد. تعریف تفكّر از دیدگاه صاحب‌نظران تعلیم و تربیت

   این كه تفكر چگونه رخ می‌دهد و پیامدهای آن برای هر فرد چیست، همواره مورد توجه بسیاری از افراد بوده است و در مورد آن تعابیر و تفاسیر گوناگونی ارایه شده است. شعبانی (1371) تفكر را فعالیت جهت‌دار ذهن برای حل مساله تعریف می‌كند، سولسو1(1990) تفكر را فرایندی تعریف می‌كند كه از طریق آن یك بازنمایی ذهنی جدید به وسیله تبدیل اطلاعات و تعامل بین خصوصیات ذهنی، قضاوت، انتزاع، استدلال و حل مساله ایجاد می‌گردد.
   از نظر پیاژه، تفكر برای تعادل‌یابی ذهنی است. اگر فرد در برخورد با موقعیتی تازه نتواند با آن درست برخورد كند تعادلش به هم می‌خورد. به همین دلیل فرد در مسیر تغییر ساختار شناختی خود حركت می‌كند تا تعادل خودر ا بازیابد. در واقع تفكر محصول تلاقی بین دانایی و جهالت است جایی كه عدم تعادل صورت می‌گیرد. برآیند تفكر و تعادل‌یابی شناختی، ایجاد رضایت و آرامش و هم چنین گسترش دانایی برای فرد خواهد بود. اصولاً نظریه رشد شناختی پیاژه مبتنی بر ماهیت تفكر است كه با توجه به آن می‌توانیم تفكّر را به مدرسه ببریم. در تفكّر پیاژه، هوش و تفكر مترادف تلقی می‌شوند. تفكر در مسیر استفاده ی موثر از هوش عمل می‌كند و هوش ابزار اصلی تفكر است.
   ویگوتسكی نظریه ‌پرداز بزرگ روسی نیز در خصوص تفكّر و شرایط آن دیدگاهی موثر را ارایه كرده است. وی بر این باور است تفكر در محدوده مجاور رشد كودكان جریان می‌یابد. بر این اساس، تكالیفی در محدوده منطقه ی مجاور رشد قرار دارند، كه كودك با دانش كنونی خود قادر به انجام آن ها نیست. چنین موقعیتی برای فرد قدری چالش و دغدغه ایجاد می‌كند كه پیامد آن زایش تفكر و كوشش در جهت حل تكالیف ارایه شده است، در واقع شرایط تفكر ارایه تكالیفی است كه قدری از دانش موجود فرد فراتر است.

تفکر به روش نوابغ
   راهبرد های زیر شما را تشویق به تفکر موثر در رسیدن به راه حل مشکلات می کنند. این استراتژی به سبک های نوابغ و دانشمندان خلاق در علم،هنر و صنعت در طول تاریخ متداول است که عبارت است از:
1.     با دیدی متفاوت به مشکلات موجود در زمینه های مختلف بنگرد.
2.     تجسم کنید!
3.     تولید کنید!
4.     ترکیبات جدید بسازید.
5.     بین چیز های مختلف ، حتی آن هایی که به هم بی ربط به نظر می رسند،ارتباط برقرار کنید.
6.     به تضاد ها بیندیشید.
7.     به تشابه ها بیندیشید.
8.     خودتان را برای هر شانسی آماده کنید.
برنامه ریزی درس پژوهی وتشکیل تیم
   با توجه به این که درس پژوهی کار جمعی معلمان می باشد بنابراین اولین قدم در درس پژوهی تشکیل گروه می باشد .و درجلسه توجیهی خانم ذوبین (کارشناس محترم درس پژوهی کارگاه) در آموزشگاه مصلی نژاد ناحیه 6 برگزار شد شرکت کردیم وباعث شد که اعضای تیم یکدیگر راشناخته، سپس بر اساس اهداف طولی و عرضی موضوع مورد درس پژوهی را انتخاب کرده و سپس تقسیم کار و مسئولیت اعضای گروه را تعیین نمودیم ادرباره این موضوع با اعضای گروه در تاریخ های تعیین شده با یکدیگر، هم اندیشی نموده و راهکار های آموزشی را از طریق مطالعه ی کتاب های درسی ، علمی، اینترنت ، تحقیق و بررسی و مباحثه با اساتید محترم آقایان آل داود و صالحی و تماس های تلفنی که با هم داشتیم بدست آوردیم.
ولی چون اعضای گروه از سه مدرسه مختلف با جنسیت متفاوت ونوبت های مختلف بودند دچار مشکلاتی نیز شدیم:
1.     عدم شناخت از توانمندی های یگدیگر
2.     اندیشیدن به منافع فردی
3.     بعضی اعضا وظائف خودرابه دیگران واکذارمی کردند.
که این موارد به گروه ما آسیب رساند وانگیزه فعالیت را کم کرد.ولی راهکارهای زیر،گروه را از آسیب بیشترهای حفظ کرد.
1.     برگزاری حلسات متعدد باحضور اعضا در منازل یکدیگر ،برقراری تماس های تلفنی وایجاد دلگرمی
2.     تلاش همکاران حهت کسب اطلاعات بیشتر در زمینه درس پژوهی از کتاب ها واینترنت.
3.     برقراری ارتباط مطلوب با یکدیگر واحترام متقابل ورفع سوء تفاهم ها که منحر به دوستی های عمیق گردید.
اهداف پژوهش :
1- اهداف بلند مدت :
توانمندی در جمع آوری یافته های علمی از طریق اینترنت و مجلا ت کتابهای مختلف و ... . افزایش خلاقیت و قدرت تفکر در دانش آموزان، ایجاد روحیه همکاری و تعاون و مسولیت پذیری با تشکیل گروه ، افزایش روحیه پرسش گری و توجه به حل مسائل روزانه با نگاه علمی در دنیای پیرامون خود.
2- اهداف کوتاه مدت:
الف) افزایش اطلاعات دانش آموزان ، ب) تسهیل در یادگیری ، ج) کاهش اضطراب دانش آموزان در حل مسائل دشوار که بدون برنامه ریزی قبلی پیش می آید.(شرایط جدید)
3- هدف های محتوایی:
   بر اساس اهداف طولی (در سال سوم ابتدایی دانشمندان چگونه فکر می کنند؟) و عرضی فراگیران را درگیر کنیم که در فرآیند یاددهی و یادگیری بیاموزند چگونه در شرایط جدید بتوانند مسائل روزمره زندگی خود را از طریق تفکر منطقی با روش تفکر علمی حل کنند و با پدیده های زندگی با مشاهده دقیق به طرح مسئله بپردازندو پیشنهاد هایی برای حل آن ها ارائه دهند وبه آزمایش بپردازند.
تعیین ماده وانتخاب موضوع درس :
ماده درسی : درس اول زنگ علوم پایه ی ششم ابتدایی
واحد : مسائل زندگی روزانه و حل آن ها
موضوع درس: ارتقاء تفهیم روش علمی(تفکرمنطقی) در دانش آموزان پایه ی ششم ابتدایی .
مسئله ی اصلی که ما با آن بر خورد کرده ایم این است که چه تمهیدات و چه کار هایی می توانیم انجام دهیم که فراگیران بتوانند با مسائل روزانه که برخورد می کنند،آنها را به راحتی حل کنند و مشکل زندگی خود را از طریق تفکر علمی برطرف نمایند. بدین منظور درس اول : زنگ علوم "مسائل زندگی روزانه وحل آنها می باشد "رادر پایه ششم ابتدایی انتخاب نموده که فراگیران آن را به جریان الکتریسیته ربط می دهند که در واقعیت چنین نیست. نه تنها دانش آموزان بلکه معلمین محترم هم از این غافلند و این موضوع را به جریان الکتریسیته ربط می دهندبه طوری که این مسئله برای ما جای تعجب و سوال برانگیز بود ،که چرا دانش آموزان از نظر طولی در پایه های قبلی روش حل مسئله را آموخته اند اما اکنون قادر به حل مسئله از روش تفکر علمی نیستند و حتی از طریق تفکر های خلاق نمی توانند مسائل روزمره زندگی خود را حل کنند. این چالش ما را بر آن داشت ،که با استفاده از روش درس پژوهی این مشکل را رفع نماییم ولذا با برگزاری جلسات متعدد هم اندیشی و تبادل نظر با یکدیگر تصمیم گرفتیم که در کارگاه درس پژوهی ناحیه 6 مشهد که در مدرسه ی مصلی نژاد برگزار گردید شرکت نموده و با افراد صاحب نظر نیزبحث و تبادل نظر کردیم مهارت ها و آگاهی های لازم را به دست آوردیم.
تدوین طرح درس اولیه توسط اعضای گروه .

طرح درس
موضوع :ارتقا تفهیم روش علمی را به دانش آموزان پایه ششم آموزش دهیم .

هدف کلی : آشنایی دانش آموزان باچگونگی حل مسائل زندگی روزانه با روش علمی (تفکر علمی).

اهداف جزیی:
1.     دانش آموزان با روش علمی در حل مسائل ،عادت پیدا می کنند که این روش را برای حل مسائل روزمره ی زندگی به کار گیرند.
2.     دانش آموزان از طریق تفکر خلاق به روش علمی هدایت شوند وبا ارائه راه حل به مفهوم تفکر علمی برسند.

اهداف رفتاری :
دانش آموزان در پایان درس باید بتوانند:
1.     مراحل روش علمی را نام ببرند .(دانش)
2.     پدیدههای اطراف خودرا به طور دقیق مشاهده کنند .(درک وفهم)
3.     سؤالاتی پیرامون مشا هدات خود مطرح کنند .(درک وفهم)
4.     فرضیه ای به صورت گروهی بنویسند.(درک وفهم )
5.     فرضیه ها را آزمایش کنند وآزمایشهارا با یکدیگرمقایسه کنند.(کاربرد)
6.     نتیجه آزمایش را مطرح کنند.(کاربرد )
7.     به تحقیق دربارهروش تفکر علمی کنجکاو شوند .(نگرشی)

روش تدریس :ساختار گرایی ،کاوشگری وبا روش درس پژوهی و روش انجام دهید،نگاه کنید،یادبگیرید.

مواد وکمک آموزشی:
کتاب علوم تجربی ،تابلو کلاسی،ماژیک وایت برد،تخته پاکن، برگه آچار 3عدد ، بادکنک 10عدد با حجم مساوی وجرم متفاوت ،روغن ، آب ، نخ، نی نوشابه ،چسب، سوزن .

چیدمان کلاس :    نعلی شکل و گروهی
فرایند درس پژوهی

مراحل

فعالیت معلم

فعالیت دانش آموز

زمان

درگیر کردن ذهن دانش آموزان
تحریک حس کنجکاوی وایجاد علاقه:
بادکنکی که پر از هوا می باشد به طورناگهانی در کلاس رها کرده ومنتظر می شویم ببینیم چه اتفاقی رخ می دهد.ودانش آموزان چه عکس العملی انجام می دهند.(که بادکنک ممکن است به سقف کلاس بچسبد،یا در هوا معلق بماند ویا اینکه به کف کلاس سقوط نماید.)
پرسیدن سوال:
چه اتفاقی برای بادکنک رها شده در کلاس افتاد؟
چرا به سقف کلاس چسبید؟
چرا در هوا معلق ماند؟
چرا به کف کلاس سقوط کرد؟
سپس عنوان درس را روی تابلو نوشته وبا روش پیش سازمان دهنده مراحل روش علمی را درقالب چارت روی تابلو کلاس می نویسیم.ودانش آموزان را گروه بندی نموده وچند بادکنک را به آن ها داده تا پر ازهوا کرده وتعدای را خیس وچرب نمایند وبه دیوار کلاس بجسبانند بدون اینکه دیوار کلاس آسیبی ببیند.

پاسخ دانش آموزان را شنیده و یادداشت می کنیم .وتوضیحات لازم را از نظر علمی داده وگفته های دانش آموزان را کامل می کنیم. سپس دانش آموزان بادکنک ها را باد کرده وشروع به چسباندن می کنند .اما پس از انجام مقداری فعالیت با چا لشی ربرو شده ومسئله ای در ذهنشان شکل میگیرد که چرا بادکنک ها به دیوارنمی چسبند.بحث وگفتگو کرده وسوالاتی در ذهنشان ایجاد می شود وبا اشتیاق وکنجکاوی موضوع را بحث وبررسی می کنندو از معلم راهنمایی می خواهند.

ایفای نقش مشاوره وراهنمایی:
دانش آموزان را به تفکر بر می انگیزد واز آن ها می خواهد که به دقت فکر کرده وبا سایر اعضای گروه درمیا ن بگذارند.
همچنین دانش آموزان را تشویق به همکاری وتعامل با یکدیکر وبقیه گروها کرده.سپس به گفته های دانش آموزان گوش داده وآن ها را هدایت نموده تا مانند دانشمندان فکر کرده و راه حلی ارائه دهند.
1.     بعضی از بادکنک ها به دیوارمی جسبیدند.
2.     بادکنک های سنگین تر چطور.
3.     تعدادی بادکنک را خیس کرده وبه دیوار بچسبانید.

4.     بادکنک چرب جطور؟
5.     آیا همه ی قسمت های بادکنک به دیوار می چسبد؟
6.     راه حل هایی را می توانید برای این مسئله پیشنهاد دهید؟

دانش آموزان با چالش مواجه شده به دنبال راه حلی مناسب می گردند.وایده ها ومشاهدات خود را ثبت می کنند.وبه آزمایش کردن راه های مختلف می پردازند.بادکنکی را کم باد کردهومی چسبانند.یا پز از هوا نموده ومی چسبانند ویا خیس وچرب نموده ومی چسبانند .دانش آموزان نسبت به مسائل حساس شده وبا مشاهده دقیق وتکرار آزمایش ها درصدد رسیدن به راه حل مناسب

هستند. سپس با بررسی وکسب اطلاعات بیان می کنند که بادکنک های کم باد،خیس ،چرب وسنگین به دیوار نمی چسبند.

توصیف

معلم با ترغیب دانش آموزان آن ها را وادار به فعالیت وتعامل در گروه کرده تا شرح مفاهیم وتعاریف را به زبان خود بیان نمایند.سپس آن ها را به سمت تفکر علمی هدایت نموده تا بر اسایس یافته های خود به طور علمی نظر بدهند.
راهنمایی های لازم را انجام داده واز پاسخ دادن مستقیم خودادری می کنیم.
1.     چرا بادکنک کم باد به دیوار نچسبید؟
2.     بادکنک خیس چطور؟
3.     چرا بادکنک چرب به دیوار نچسبید؟
4.     بادکنک سنگین جطور؟
5.     با توجه به مشاهدات ،یادداشت ها وآزمایش ها چه راه حلی را پیشنهاد می دهید؟


دانش آموزان با مشاهدات ویادداشت های خود در مراحل قبل برای ارائه پاسخ کمک می گیرند.
وتصمیم می گیرند که هیچ چیز را بدون دلیل قبول ویا رد نکنند.
بیان می کنند که برای هر پدیده ای که دراطراف ما رخ می دهد باید با استفاده از روش علمی آن ها را بررسی نموده تا به نتیجه درست برسیم.واظهار می دارند که با مالش دادن بادکنک ها به موی سر یا پارچه پشمی می توان آن ها را بون آسیب رساندن به دیوار چسباند.فقط همان قسمتی که مالش داده ایم به دیوار می چسبد.

شرح وبسط

دراختیار گذاشتن منابع مختلف وهدایت دانش آموزان برای استفاده از آن ها.
معلم سعی می کند یافته های دانش آموزان را به صورت علمی توضیح داده و آن ها را به پدیده های دیگر زندگی روزمره تعمیم دهد نمونه ای را ارائه می دهیم. با دادن چهار برگه A4که از نظر جرم وسطح یکسان است .که با روش زیراز ارتفاع یکسان رها نمایند.
1.     یک برگه را با سطح صاف رها نمایند.
2.     یک برگه را مچاله کرده رها نمایند.

3.     یک سوم برگه رابریده ورها نمایند.
4.     دوسوم برگه را بریده ورها نمایند.
جدولی تهیه وبا دقت آزمایش ها را مشاهده ویادداشت نمایند.
نمونه دیگر:باتکه ای نخ دو بادکنک را با فاصله آویزان کرده ودر بین آن ها هوا بدمید چه اتفاقی می افتد وهوا چه تاثیری در چسباندن بادکنک به همدیگر دارد.

وسائل را در اختیار دانش آموزان قرار داده وهر گروه به ترتیب آزمایش ها را انجام داده ومشاهدات خود را یادداشت نموده وحتی می توانند نقاشی کشیده و تفاوت های را در جدولی ثبت کرده وبا هم بحث وتبادل نظر می کنند وبا استفاده از دانش قبلی خود وفرضیه ساخته وآزمایش

می کنند ونتیجه را بیا ن می دارند.که مقاومت هوا باعث این این موضوع می شود.

ارزشیابی

1.     معلم عملکرد دانش آموزان را درمراحل مختلف مشاهده نموده ودرچک لیست مربوطه علامت می گذارد.
2.     برگه سوالات ارزشیابی از دانش آموزان را در اختیار گروه ها قرار داده تا پاسخ دهند
3.     معلم فرم خود ارزیابی از دانش آموزان را درکلاس توزیع نموده تا از اموخته های خود ارزیابی کنند.

از پیشرفت وکسب دانش خود یا گروه های دیگر ارزشیابی به عمل می آورند.

با استفاده از نتایج به دست آمده به سوالات باز پاسخ وعینی پاسخ می دهند.

جمع بندی

معلم از دانش آموزان آنچه را درک کرده اند می پرسد وبه طور خلاصه یادداشت می نمایم.1. مراحل روش علمی عبارتند از:احساس مشکل یا مسئله،تعریف مسئله،پیشنهاد راه حل (فرضیه سازی)،آزمون فرضیه،نتیجه گیری وارائه گزارش.
دلایل نچسبیدن بادکنک به دیوار:
1.     بادکنک به اندازه کافی باردار نشده است.
2.     وجود رطوبت در هوا که باعث جدا کردن تعدادی از بارهای الکتریکی بادکنک شده ونمی چسبد.
3.     شدید بودن جریان هوا در اتاق.
4.     خیس وچرب بودن بعضی از بادکنک ها
قرآن واحادیث ،انسان هارا به تفکر فرا خوانده:

به خلقت شتر بیندیشید.حضرت علی (ع)می فرمایند:
"علم ودانش قدرت است،هرکس به آن دست یابد،غلبه می یابد وهرکس به دست نیابد زیرسلطه قرارمیگیرد.

از هر گروه یک نفر به عنوان نماینده آنجه را که درک کرده اند بیان می کنند.

همچنین پس از توضیحات معلم ویادداشت نکات مهم دانش آموزان آن ها را در دفتر خود یادداشت می کنند.

تعیین تکلیف

معلم چند آزمایش را طراحی کرده ودر سبدی می گذاردوازهر گروه از دانش آموزان می خواهد یکی را انتخاب کرده وانجام داده ونتیجه آن را جلسه بعد به کلاس ارائه دهند.

تکالیفی که باید انجام دهند:
1.     چرا یک لیوان آب در رشت دیرتر از مشهد تبخیر می شود؟
2.     آبی که در حال جوشیدن است چگونه می توان آن را از جوشیدن انداخت؟
3.     چرا بادکنک پراز هوا در زمستان به دیوار می چسبداما در تابستان نمی چسبد؟
4.     .......

اختتام کلاس درس با ذکر صلوات بر محمد (ص) وآل محمد

انتخاب الگوی تدریس
   ابتدا اعضای گروه بر اساس موضوع درس تحقیقات گسترده ای در مورد انواع الگوی نوین تدریس انجام دادند که ازچه روش هایی استفاده شود به بحث و تبادل نظر پرداختیم .که از روش های زیر استفاده گردید.
1. روش "انجام دهید ، نگاه کنید و یاد بگیرد "که از این سه کلمه کلیدی در آزمایش ها استفاده نمودیم. دراین روش نوع واکنش ها و رفتارهای فراگیران را در یادگیری گروهی بررسی نمودیم.( یغما،1389)
2. روش "ساختار گرایی "که بر این باور است که آنچه که می آموزند بتوانند در ذهن خود معنادار کنند و دانستن شامل فهم شیوه عمل و انجام یک کار را در آزمایش های خود بکار ببرند. از دانش آموزان خواستیم که فعالیت کنند و به تجربه بنشینند و از محیط برای کسب تجربه استفاده نمایند و آنان را به تعامل و فعالیت وادار کردیم که خود و گروه تفکر کنند و مرتب از خود سؤال کنند و درگیر شوند و با هر فعالیتی که فراگیران انجام می دهند،مشاهده کنند و با چالش های برخورد شده مسئله ای برای خود بسازند و چالش های ذهنی را با
3.روش" کاوشگری" ارفع نمایند واز همه ی حواس خود به منظور ساخت دانش تلاش کنند و در این مرحله فراگیران با مشاهده دقیق که چگونه می شود بادکنک را به دیوار چسباند بدون آسیب دیدن ، یادداشت برداری کنند و پاسخ احتمالی را برای سؤال خود ارائه دهند در این مرحله به تعامل با دانش آموزان پرداختیم و فراگیران را به مهارت های بالاتر ذهنی هدایت کردیم تا بتوانند تعمیم نتایج بدست آمده و مفاهیم کسب شده را در زندگی روزمره که از تغییرات پدید آمده را در میزان تسلط بر مهارت های زندگی خود به کار ببرند و چالش های زندگی را به آسانی حل نمایند ،
در روش ساختار گرایی ازمراحل :
1- درگیر کردن           2- کاوش          3- توصیف          4- گسترش     5- ارزشیابی
استفاده کردیم و با روش کاوشگری ، انجام دهید ، نگاه کنید و یاد بگیرد تلفیق نمودیم.

تهیه طرح درس مشترک
   اعضای گروه طرح درس های مختلف خود را به کارشناسان ارائه دادند و تبادل نظر و بررسی هایی که با مدرس ضمن خدمت آقای آل داود و آقای صالحی انجام شد ، طرح درس مشترک در قالب طرح درس پژوهی تهیه گردید.وسایل آموزشی تهیه گردید وآماده تدریس شدیم.
نحوه اجرا:
   این طرح در دبستان ارشاد ناحیه 6 مشهد با حضورخانم عصمت سیدی و دانش آموزان حاضر در مدرسه و دو نفر از اعضای گروه خانم مولود خردمند معلم پایه ی سوم دبستان شهید رجبی دبیر گروه و خانم فاطمه اسماعیلی معلم پایه ی ششم دبستان شهیدان سازگار، معلم راهنما وخانم حسن زاده همکار فرهنگی پایه ششم به عنوان ناظر، مدیریت محترم دبستان ارشاد خانم رخشانی اجرا گردید که به لحاظ در اختیار گذاشتن دوربین فیلم برداری و فضای مناسب و تدارکات لازم نهایت همکاری را با اعضای گروه داشتند.
تدریس اول
   تدریس توسط خانم عصمت سیدی آغاز گردید و خانم اسماعیلی به عنوان رابط پیامهای لازم را به مدرس اعلام می کرد و دانش آموزان را هدایت می نمودند و خانم خردمند مشغول آماده کردن وسایل آموزشی و آزمایشگاهی ونظارت بودند.که مراحل تدریس انجام شده فیلم برداری گردیده است."پیوست"
نشست نظارتی اعضای تیم در تدریس اول
   پس از اجرای اول،اعضای تیم طی نشستی 15 دقیقه ای به بحث و بررسی پیرامون نحوه ی اجرا ومیزان یادگیری دانش آموزان پرداختیم و شرایط و امکانات لازم را بررسی کرده تا نواقص تدریس را رفع نموده تا در اجرای دوم با مشکلی مواجه نشویم تا میزان یادگیری دانش آموزان ارتقا یابد..

محاسن تدریس عبارت بود از
    کار گروهی و مشورت عالی بود، معلم فراگیران را هدایت و راهنمایی می کرد، ناظرین اظهار نظر های خود را یادداشت می کردند،همکاری اعضا و راهنمایی به دانش آموزان بسیار خوب بود.ارزشیابی گروه ها توسط اعضا انجام می شد.
معایب تدریس:
ایجاد انگیزه ضعیف بود ، گروه ها همفکر نبودند ، همه گروها آزمایشها را به نحو احسن انجام ندادند و تنها یک گروه آزامایش را کاملا صحیح انجام داد،فرصت فکر کردن به دانش آموز داده نمی شد ، گروهی که سؤال را پاسخ می دادند سریعا مورد تشویق قرار می گرفت. بهتر بود گروه ها درستی ونادرستی پاسخ ها ی فراگیران را تایید می کردند که جذابتر بود تا بهتر به پاسخ ها توجه می کردند.
معلم راهنما پاسخ بعضی سؤال ها را مستقیم به فراگیران مطرح نمودند.
اصلاحات انجام یافته بعد از تدریس اول
    معلم کمتر به حاشیه پردازی بپردازد ، بین معلم ودانش آموزان تعامل ومشارکت بیشترصورت گیرد تا فراگیران به اهداف درس زودتر برسند، طراحی یک سؤال یا داستان جالب ارائه دهند.از روش منطقی برای رسیدن به تفکر علمی استفاده نماید تا فراگیران بتوانند با این روش بیشترآشنا شوند و در حل مسائل زندگی حال وآینده بتوانند استفاده کنند.
تدریس دوم :
یک هفته بعد در آموزشگاه ارشاد تدریس دوم توسط خانم عصمت سیدی صورت گرفت. به عکس العمل های دانش آموزان و به سؤالاتی که از یکدیگر می پرسند توجه گردیده ویادداشت برداری صورت گرفت و فعالیت های دانش آموزان ، اثر بخشی روشها ، آزمایش ها و نحوه تدریس معلم نیز مدّ نظر قرار گرفت.فیلم برداری نیز انحام شد."پیوست"

نشست نظارتی دوم
   گروه ها بسیار باهم خوب کار می کردند و بچه ها به نتیجه بهتری می رسیدند اما گروه ها به مفهوم علمی کمتر اشاره می کردند اشکال این بود که چون ایجاد انگیزه گویای مفهوم نبود، گروه ها به مفهوم علمی نمی رسیدند زیرا که رفتن بادکنک به بالا به نخ مربوط نمی شد.
محاسن:
   ارزشیابی ورودی انجام شدا، به دانش آموزان امتیاز داده می شد فراگیران با یکدیگرمشورت می کردند ویاداشت برداری ونظر خواهی فراگیران نیز فعال بود .سؤالهای ذهنشان را به زیبایی مطرح می کردند گروه ها یکدیگر را به چالش می کشیدند .فراگیران به موقع تشویق می شدند.
معایب:
   فراگیران از موضوع پرت می شدند.ازاطلاعات قبلی کمتر بهره می گرفتند.
اصلاحات انجام یافته بعد از تدریس دوم واجرای تدریس سوم
    ازمعلم پایه سوم خانم مولود خردمند(رابطه طولی) خواسته شد که درس اول علوم پایه ی سوم(دانشمندان چگونه فکر می کنند؟) را تدریس کنند تا بدانیم که باید چه مراحلی را دانش آموزان از نظر رابطه ی طولی طی کرده اند که به تفکر علمی دست پیدا کنند که تدریس انجام شد. و شش مرحله ی دانشمندان چگونه فکر می کنند با اجرای دو آزمایش که یک آزمایش آن مربوط به "چسبیدن ظرف پلاستیکی به بادکنک "وآزمایش دیگر درپایه ششم "چگونه بادکنک را به دیوار بچسبانیم که دیوار آسیب نبیند" طرح ریزی شد و دانش آموزان با پرسش و پاسخ های مناسب وآزمایشهای علمی از روش "انجام دهید، نگاه کنید ویاد بگیرید"توانستند از طریق تفکر منطقی با روش علمی این مسئله را حل کنند.
نشست نظارتی سوم
   اعضای گروه درس پژوهی ناظربرگزاری نحوه تدریس بودند که اظهار کردند .همه مراحل به نحو احسن صورت گرفته و فراگیران در حدعالی به نتیجه ی مطلوب رسیده اند . شور وشادی از نحوه
تدریس دیده شد.همه گروه ها درآزمایش کردن ، یاداشت برداری وارائه نتیجه کار گروه فعال بودند از اطلاعات علمی قبلی خود به موقع بهره جستند.نحوه تکلیف خلاقانه بود " پیوست فیلم پایه سوم "
بازنگری مجدد طرح درس
   برای آن که تدریس چهارم را در پایه ششم بهتر انجام دهیم طی نشستی با تبادل نظر اعضای گروه در مورد این که چگونه عیوب تدریس را برطرف کنیم که چرا با توجه به این که دانش آموزان از نظر رابطه ی طولی مراحل روش علمی را آموزش دیده اند،اکنون دچار چالش هستند که مشکلات مسائل زندگی روزمره رانمی توانند حل کنند. بدین منظور تحقیق بیشتری روی نکات کلیدی انجام دادیم.
1- حل مسائل روزانه به روش تفکر علمی
2- بیان چگونگی تفاوت های دو سطح متفاوت با جرم یکسان
3- دو جسم هم حجم با جرم های متفاوت
4- دلایل نچسبیدن بادکنک به دیوارو...
5-نوشتن مجد د طرح درس (پیوست)
   به دنبال دلیل های علمی هدفمند پرداختیم و برای هرهدف علمی یک زمان مشخص کردیم بعد هدف را از دیگر اهداف تمییز دادیم و به صورت دوره ای در راستای هدف عمل نمودیم واهداف را به صورت واقع بینانه علمی ، عمل نمودیم و پرسشهای راهبردی را مطرح کردیم و تمام سعی و تلاش خود را برای یافتن پاسخ دادن به پرسشهای علمی و یا حل مسئله علمی به کار گرفتیم و هر پرسش را به چند پرسش کوچکتر تقسیم کردیم و هدف و قصد اصلی ما از این کار این بود که به فراگیران فرصت فکر کردن بدهیم پرسشها را به چند صورت مطرح کردیم تا معنی و حوزه موضوع ما شفاف تر شود مثلا: چه عواملی سبب نچسبیدن بادکنک به دیوار می شود ؟ چگونه می توانیم بادکنک را به دیوار بچسبانیم بدون این که به دیوار آسیب برسانیم؟ آیا می توانید عواملی را که سبب نچسبیدن بادکنک به دیوار می شود را بیان کنید ؟ چرا وقتی که دو جسم هم جرم را با سطح های متفاوت از یک ارتفاع معین رها می کنیم سطحی که بزرگتر است به آرامی فرود می آید؟ چگونه میخ را به دیوار بکوبیم که راحت تر فرو رود و به چه عواملی بستگی دارد؟ چرا جسمی که از نظر حجم یکسان ولی از نظر جرم متفاوتند آیا هم زمان به زمین می رسند ؟ چه دلیل هایی می توانیم برای آنها داشته باشیم ؟
برای تمام این سؤالها که مطرح نمودیم از چند جهت به آن نگاه کردیم و از دیدگاه های مختلف بررسی کردیم که :
-         دانش آموزان برای سؤالهای داده شده فرضیه سازی کنند.
-         آزمایشی طراحی کنند ، یادداشت برداری کنند و آزمایش را تکرار کنند.
-         نتیجه گیری کنند و نظریه های خود را بیان کنند.
گروه ها با هم تبادل نظر داشته باشند و فکر های خود را به هم انتقال دهند،به کار های یکدیگر نگاه کنند و نقد و بررسی کنند مثلا سعی نمودیم که به باور های دانش آموزان شکل دهیم و از طریق تفکر منطقی و نقاد به مسئله بنگریم و هیچ چیزی را بدون دلیل رد یا قبول نکنند ؛ برای این منظور از پرسشهای راهبردی استفاده کردیم : آیا دانش آموزان می توانند از اطلاعات قبلی خود کمک بگیرند یا آن ها را به این سو هدایت کنیم ، برای یافتن پاسخ سؤال های خود به چه اطلاعاتی نیازمندند ، آیا این اطلاعات را آموزش دیده اند آن را به یاد دارند، آن را مطرح کنند و نتیجه گیری خود را بر اساس آن حل کنند و بتوانند مانند یک دانشمند فکر کنند و مسائل زندگی روزمره خود را حل کنند و به این روش عادت کنند ، تمام این مراحل را با یکدیگر بررسی کردیم و تدریس چهارم را انجام دادیم .
اجرای تدریس چهارم
   تدریس چهارم در کلاس 1/6 دبستان شهیدان سازگار توسط خانم اسماعیلی این اجرا که در حضور اعضای محترم دعوت شده از اداره ی آموزش و پرورش ناحیه 6 مشهد برگزار گردید(پیوست)
1- جناب آقای حق نظر: مدرس روش تدریس نوین ومدرس در تربیت معلم وماستاد دانشگاه
2- سرکار خانم ذوبین :معاونت پژوهشی وکارشناس اقدام پژوهی و درس پژوهی
3- سرکار خانم رضوانی :کارشناس آموزش ابتدایی در ناحیه 6
4- اولیاء محترم دانش آموزان مدرسه شهیدان سازگار و اعضای تیم
برگزار گردید.که نظرات و پیشنهادات خود را ارائه دادند که به شرح ذیل می باشد :

نظر جناب آقای حق نظر
   تدریس عالی بود وآزمایشها متنوع بودند،کار گروهی عالی بود ، فرم خود ارزیابی ، تنوع تکلیف در منزل. فرصت فکر کردن کمتر به فراگیران داده شد،گروه ها مشاهدات خود را با دقت یادداشت نمی کردند،کار گروهی و بحث گروهی به صورت محدود انجام شد . اما معلم کمتر فراگیران را به تفکر واداشتند . و جواب ها را سریع تایید می نمودند . (با توجه به نظرات فوق جلسه هم اندیشی سوم را با هم برگزار نمودیم که نقاط ضعف خود را اصلاح نماییم که در تدریس های بعدی اجرا کنیم.)

نظر سرکار خانم ذوبین : زمان تدریس هر مرحله رامد نظر داشته باشید، آزمایش ها را کم کرده و فرصت را به فراگیران داده ، نگرش ها را عوض کنیم ، گروهی را درست فکر می کند سریعا تشویق نکنیم ، به گروه های دیگر اجازه ی تفکر را بدهیم.
نظر خانم رضوانی : همه ی موارد بسیار عالی بود.
نظر اولیاء محترم : از این که به صورت عینی و از طریق آزمایش های متنوع و مختلف تدریس ارائه شد و برای بچه ها قابل فهم شد ، بسیار خوب و عالی بود.
نشست نظارتی در تدریس چهارم
از نظر اعضای گروه :
   نکات قوت : ایجاد انگیزه و درگیر کردن و طراحی آزمایش ها ، همدلی و همکاری و ارتباط مثبت با دانش آموزان بسیار عالی بود و مسلط بودن معلم به روش تدریس بسیار خوب بود و آگاهی کامل از تفکر منطقی و تفکر علمی داشتند ، به نکات روحی و روانی در تمام گروه ها توجه شده بود و دانش آموزان غیر فعال را وادار به فعالیت نمودند.
اصلاحات انجام یافته بعد از تدریس چهارم
1-    فرصت فکرکردن، همفکری و تعامل بیش تر به دانش آموزان داده شود سریع با یک یا دو پاسخ صحیح فراگیران را تشویق نکنیم و اجازه دهیم بیشتر فکر کنند و از همه ی گروه ها پاسخ را بپرسیم و بعد نتیجه بگیریم.
2-    تدریس مشارکتی : یکی از اعضای گروه درس پژوهی وارد گروه دانش آموزان شده و از آن ها خواسته شود که یادداشت برداری را فراموش نکنند و نظارت به این کار بیشتر صورت گیرد .
اجرای تدریس پنجم
   در کلاس 2/6 دبستان شهیدان سازگارتدریس توسط خانم اسماعیلی برگزار گردید که نظارت کنندگان جلسه تدریس شامل ، خانم صفایی معلم پایه ی سوم مدرسه حضرت زهرا (س) ناحیه 6 ، خانم اسفندیاری دبیر ریاضی و معاون دبیرستان ناحیه 6 می باشند حضور داشتند.6 همچنین اعضای گروه خانم عصمت سیدی معلم پایه ی ششم از دبستان ارشاد و خانم مولود خردمند معلم پایه ی سوم از دبستان شهید رجبی نیز خانم اسماعیلی را در تدریس همراهی می کردند.
نظرات مشاهده کنندگان تدریس
- تدریس در حد عالی و رابطه عضو گروه معلم با دانش آموزان به صورت صمیمی بوده و توجه به گروه های فراگیران مطلوب بود .
- استفاده از گفت وگو های علمی و صحیح که مباحثه به خوبی در گروه ها مشاهده شد به ویژه در کار های خلاقانه.
- به اهداف جزئی به درستی دست یافتند.
- باچند سؤال به صورت ارزشیابی آغازین یا تشخیصی به دانش ومهارتهای قبل خود برای کشف دانش جدید استفاده نمودند.
- تسلط در درس خوب بود و حل مسائل و کاوشگری به شکل عالی بود.
- طراحی تکالیف و نحوه تشویق بسیار خوب بود.
از نظر اعضای گروه :
   گروه فعال بودند و با توجه به تجربه های کسب شده در طی چندین مرحله و تهیه طرح درس جدید و راهکار های آموزشی و علمی به روش تفکر علمی پرداختند و فراگیران در کارگروهی مشورت می کردند.
- از واژگان مناسبی برای گفت وگو استفاده کردند و مطالب را به صورت عالی ارائه دادند.
- فراگیران به صورت گروهی بسیار عالی کار کردند و مشارکت خود را برای حل مسائل روزانه به نمایش گذاشتند.
- به دانش آموزان اجازه تفکر داده شد و گروه ها با هم تعامل کافی داشتند و خود به نتیجه ی مطلوب رسیدند، به طوری که مشکلات مسائل خود را بررسی و حل نمودند و از تفکر منطقی در روش علمی استفاده کردند.
- در تدریس ارتباط و هماهنگی بین علوم و ریاضی و هنر خلاقانه با طرح یک مسئله ی خلاقانه توسط معلم طرح شده و فراگیران به روش علمی حل نمودند و به تفکر منطقی رسیدند.
نقاط ضعف به قوت تبدیل شد که عبارتند از
   اجازه و فرصت فکر کردن به فراگیران داده شدو نظارت بر یادداشت برداری از بحث های فراگیران انجام می شد و وادار نمودیم در گروه بحث ها بیشتر صورت گیرد وهمه ی گروه یاداشت نمایند خیلی خوب به بحث علمی با تفکرمنطقی پرداختند و در پایان فراگیران به تفکر علمی رسیدند مانند یک تمرین ریاضی هوش هم از طریق تفکر خلاق، مسئله ریاضی را حل نمودند.
بررسی نتایج حاصل از میزان یادگیری فراگیران:
1. تمرکز دانش آموزان نسبت به موضوع درس افزایش یافت .
2. در تدریس نهایی ادراک فرگیران افزایش یافت.
3. مشارکت مطلوب بین اعضا مشاهده شد و به نقطه ی مشترک رسیدند.
4. بعد از تعیین تکلیف خلاقانه ، فراگیران متوجه شدند که برای حل مسائل خود نیاز به منابع گوناگون از حمله کتاب ها ،اینترنت و.. دارند.
5. ایجاد نگرش مثبت و اعتماد به نفس و انتقاد پذیری و پیشنهاد دادن از این روش در فراگیران تقویت شد.
6. تهیه طرح درس جدید به یاد گیری سرعت بخشید و باعث شد که چالش ها برطرف شود.
7. در فراگیران احساس مسئولیت پذیری نسبت به وظایف محوله اافزایش یافت.
8. میزان آگاهی فراگیران افزایش یافت.
9. شادابی و نشاط افزایش یافت.
10. فرصت مناسبی برای توسعه تفکر آن ها فراهم شد.
نتایج کلی اجرای طرح عبارت است از ارتباط وتعامل بیشتر بین همکاران مدارس مختلف ،مشارکت فعال وکارگروهی ،افزایش یادگیری دانش آموزان وافزایش توانمندی خرفه ای معلمان اعضای گروه.
تفسیر نهایی
   ما توانستیم با گرفتن وقت از سرکار خانم ذوبین کارشناس درس پژوهی ناحیه 6 نقطه نظرات ایشان را در مورد اجرای پایانی طرح جویا شدیم زیرا جمع بندی ایشان از نحوه کار و میزان یادگیری دانش آموزان می توانست در نتایج حاصل مفید و موثر واقع شود و در حضور ایشان فیلم های تدریس را به نمایش گذاشتیم و کار مورد ارزیابی قرار گرفت و ایشان از این ارائه راضی بودند و اظهار نظر مثبتی داشتند . برای این که در آخرین تدریس کیفیت فیلم برداری بالا نبود دلگرمی دادند . جلسه حدود 90 دقیقه طول کشید.
بازتاب ها
   مصاحبه ای با دانش آموزان انجام دادیم که به طور خلاصه چنین بیان کردند : کار گروهی ، مشورت ، انجام آزمایش های مختلف موجب تفهیم بهتر درس و سوق به سوی هدف اصلی موضوع ما شد و علاقه به انجام آزمایش منجر به یادگیری عمیق گردید. با عوض کردن متغییر های آزمایش ما توانستیم به دنبال راه حل های مختلف در حل مسائل روزانه برسیم و یافته های خود را به زیبایی ارئه دهیم و از روش سنتی خارج شویم و به بحث گروهی بپردازیم که باعث افزایش عزت و اعتماد به نفس ما گردید . چقدر خوب است اگر همه ی مدرسین مدارس ازاین شیوه در اجرای تدریس استفاده کنند. مدیران و اولیاء فراگیران از روند اجرا بسیار راضی بودند و به اهمیت و ارزش علم و عمل(یافته های علمی همراه با انجام آزمایشات) پی بردند. جذابیت انجام درس پژوهی برای سایر همکاران به حدی بود که اکثریت آن ها تصمیم به اجرای این طرح در سال های آتی گرفتند و مایل بودند با گروه ما همکاری کنند .
پیشنهادها
   رویکرد معلم پژوهنده هم به توسعه حرفه ای معلمان کمک می کند وهم مشارکت فعا ل آنها را در حل مشکلات موجود درس کلاس فراهم می سازد. روش درس ذرس پژوهی تیز باعث افزایش توانمنذی حرفه ای معلمان شده وتدریس به صورت گروهی باعث افزایش مشارکت معلمان شده ودر نتیحه فرایند یاددهی ویادگیری را اثر بخش وکارامد می کند.وپیشنهاد های زیرارائه می گردد.
1.     می توان درس پژوهی را به عنوان کلیدی جهت تحول بنیادین در نظام آموزشی کشور پیشنهاد کردکه بسیاری از مشکلات آموزشی با اجرای این طرح حل خواهد گردید.
2.     به عنوان معلم درس پژوه "بیا در روش تدریس خود تأمل کن " حتمأ روش بهتری برای تدریس وجود دارد.
3.     مدیران مدارس با اشتیاق وآگاهی به درس پژوهی بنگرند وبا روی گشاده ودلسوزی امکانات سمعی وبصری را دراختیار معلمان مدارس خود بگذارند.
4.     ما گروه درس پژوهی از مدیران محترم آموزشگاه ها انتظارداریم یکی از اقداماتی که برای آموزشگاه ها تدارک می بینند تهیه کلاس سمعی و بصری و هوشمند سازی باشد تا از تکنولوژی روز در امر تدریس ،بهتر بتوان استفاده کرد.
5.     تهیه کتاب درس پژوهی وارسال آن به مدارس جهت استفاده همکاران.
6.     برگزاری دوره های ضمن خدمت درس پژوهی برای همکاران با اساتید محرب .
7.     انتخاب نمونه های برتر تحقیقات درس پژوهی وچاپ آن در مقالات علمی وآموزشی.
8.     چاپ نمونه ای ازروش درس پژوهی در کتاب های معلم (راهنمای تدریس )جهت استفاده همکاران.

درس پژوهی ( ارتقاء تفهیم روش تفکر علمی در حل مسائل روزانه به دانش آموزان )

مطالب مشابه :

لیست هنرستان های فنی حرفه ای شهر مشهد

فهرست مدارس شاهد در شهر مشهد مقدس

درس پژوهی ( ارتقاء تفهیم روش تفکر علمی در حل مسائل روزانه به دانش آموزان )

اقدام پژوهی (چگونگی ارتقای سطح کیفی و کمّی دانش آموزان در فعالیت های پژوهشی)قسمت دو

مراکز آموزشی فرهنگی سما واحد مشهد

جدول ظرفیت پذیرش مدارس راهنمایی تحصیلی نمونه دولتی شهرستان ها

نتایج مسابقات دوومیدانی دبیرستانهای ناحیه 4مشهد مقدس

SereneScreen Marine Aquarium v3.2 اسکرین سیور آکواریوم دریایی بسیار زیبا