حجامت در يك نگاه

در این مقاله سعی شده بصورت خلاصه هر آنچه لازم است در مورد حجامت بدانید ، بیان شود:

انواع حجامت

در کشور های غربی حجامت تقریباً با ۱۰ روش انجام می شود . ولی در طب سنتی ایران حجامت به طور کلی به دودسته تقسیم می شود .

۱- حجامت خشک : Dry cupping

2- حجامت تر : Wet cupping

حجامت خشک : نوعی حجامت است که در آن خونی از بدن خارج نمی شود ، بلکه تنها عمل مکش ( Suction) روی پوست انجام می شود . حجامت خشک خود بر دو قسم است :

الف : سرد و خشک ـ ب ـ گرم و خشک

حجامت گرم و خشک در فرهنگ عامه اصطلاحاً به کوزه یا لیوان گذاری معروف می باشد . حجامت خشک در نقاط مختلفی از بدن انجام می شود و در درمان بسیاری از دردها و بیماریها نقش موثری دارد . اینگونه از حجامت موجب انبساط عروق و رفع انسداد آنها و تحریک دیواره مویرگها می شود و در افزایش توان سیستم ایمنی بدن نقش مهمی دارد .

حجامت تر : این نوع از حجامت با خارج نمودن مقداری از خون بیمار همراه می باشد . مواضع توصیه شده جهت انجام حجامت تر در مکاتب مختلف طب سنتی متفاوت می باشد . اما در طب اسلامی مواضع زیر بیشتر تاکید شده است .

۱- حجامت عام : بین دو کتف ، حدود مهره های سوم و چهارم سینه ای T3 و T4 انجام می شود و در احادیث و روایات با عنوان (( حجامت منافع )) نام برده شده است .

۲- حجامت سر : محل این حجامت یک وجب شخص حجامت شونده از نوک بینی تا فرق سر می باشد . این گونه از حجامت با تکنیک خاصی انجام می شود و در روایات با عنوان (( حجامت نجات بخش )) نام داده شده است .

۳- حجامت کمر یا چاربند : این حجامت در گودی کمر ، حدود مهره S1 انجام می شود و از آن در روایات با نام (( حجامت رهاننده )) یاد شده است .

امام صادق ( ع ) فرمودند : رسول خدا ( ص ) در سه نقطه حجامت می فرمود : سر ، بین دو کتف و کمر

۴- حجامت ساقها : در یک وجب بالاتر از قوزک ، پشت دو ساق انجام می شود .

۵- حجامت نقره : در گودی گردن انجام می شود و مختص اطفال می باشد . انجام این گونه از حجامت برای بزرگسالان به علت احتمال ایجاد فراموشی نهی شده است .

۶- حجامت چانه

۷- حجامت پشت گوش

۸- حجامت موضعی : بر اساس تشخیص پزشک و نوعی بیماری در موضع خاصی انجام می شود . از جمله حجامت روی کفلها ، اطراف مقعد ، روی رانها ، حجامت کلیه ، قاعده ریه ، حجامت کبد . …..

۹- حجامت خورشیدی : در واقع همان حجامت عام است ، با این تفاوت که برای آماده نمودن بیمار و هدایت خون به موضع حجامت ، قبل از انجام حجامت تر ، اطراف موضع حجامت با بادکش لغزان تحریک شده و سپس حجامت انجام می شود .

توجه : برای آماده سازی بهتر موضع حجامت ـ جهت حصول نتیجه بهتر از حجامت نوعی خشک یا تر ـ می توان موضع حجامت را با روغن زیتون ، روغن سیاهدانه و یا گل بنفشه چرب نمود .

روش انجام حجامت

پس از معاینه دقیق فرد توسط پزشک ، در صورتیکه انجام حجامت برای وی لازم و نافع تشخیص داده شود . فرد به حالت چهار زانو روی تخت می نشیند ( البته برخی معتقدند حجامت سر به صورت خوابیده و حجامت ساق ها به صورت ایستاده باید انجام شود )

سپس پزشک محل انجام حجامت را با بتادین و یا الکل ضد عفونی نموده و یک لیوان یک بار مصرف ـ مخصوص حجامت ـ را بر موضع حجامت قرار می دهد . آنگاه با دستگاه مکش ، هوای درون لیوان تخلیه می شود . خلاء ایجاد شده در لیوان و وجود فشار هوای محیط سبب کشیده شدن پوست بیمار به داخل لیوان می شود و لیوان در محل خود ثابت و مستحکم می شود . ( مقدار مناسب برای کشیدن شدن پوست به درون ظرف مکش به میزان ۱ تا ۵/۱ سانتی متر از بالاترین حد گنبد پوست مکیده شده تا لبه ظرف مکش است . )

عمل بادکشی به مدت ۳ تا ۵ دقیقه بر سطح پوست ادامه می یابد . این عمل علاوه بر ایجاد احتقان و التهاب در موضع ، باعث تجمع مواد سبک خون مویرگی در موضع حجامت می شود .

در ادامه پزشک معالج لیوان را از موضع حجامت جدانموده و با یک تیغ یکبار مصرف استریل جراحی چند خراش پوستی سطحی به عمق نیم تا یک میلی متر به صورت مایل در موضع حجامت ایجاد می نماید . سپس مجدداً لیوان مخصوص حجامت در موضع حجامت گذاشته می شود و خون توسط بادکش به لیوان حجامت مکیده می شود .

عمل تخلیه و بادکش ۳ تا ۵ مرتبه و هر بار به مدت ۳ تا ۵ دقیقه انجام می پذیرد . لذا عمل حجامت به طور متوسط بین ۱۵ تا ۲۰ دقیقه به طول می انجامد .

در مجموع مراحلِ انجام حجامت ، حداکثر ۵۰ تا ۷۵ میلی لیتر خون از بدن شخص خارج می شود . ( البته در حجامت سر ، کمر و ساقها معمولاً مقدار خون خارج شده کمتر است ) لازم به ذکر است بدن انسان قادر است در مدت زمان بسیار کوتاهی این مقدار خون را بازسازی و جایگزین نماید .

پزشک سپس موضع حجامت را پاکسازی نموده و با گازاستریل پانسمان می نماید.

در اینجا ذکر چند نکته ضروری به نظر می رسد .

- عمل بادکشی در حجامت موجب بی حسی نسبی موضع می شود . لذا حجامت تقریباً بدون درد می باشد .

- به دلیل سطحی بودن خراشها ، پس از پانسمان نمودن ، موضع حجامت دچار خونریزی مجدد نمی شود . در بیش از یکصد هزار مورد حجامت انجام شده در شعب موسسه تحقیقات حجامت ایران حتی یک مورد خونریزی و عفونت موضع حجامت گزارش نشده است .

- در سطح پوست بدن انسان ، خطوطی فرضی موسوم به (( خطوط لانگر)) وجود دارد که اگر برشهای پوستی با زاویه ای خاص و به موازات این خطوط انجام شود ، اثر بسیار کمی از برش بر پوست باقی می ماند . با رعایت این اصل و ایجاد خراش با زوایای خاص ، حداکثر پس از یکماه ( با توجه به وضعیت پوست بیمار) از انجام حجامت ، هیچ اثری در موضع حجامت باقی نمی ماند .

روش انجام حجامت خشک

در روش حجامت گرم وخشک روش بادکش گذاری حتما به شیوه خلائ کرمایی انجام می گیرد (با گذاشتن پنبه در حین سوختن در ته لیوان وگذاشتن لیوان بلافاصله در موضع ).

آداب حجامت

از آنجا که حجامت از جمله توصیه های دینی است ، لذا مانند بسیاری دیگر از آداب مذهبی جهت دستیابی به نتیجه بهتر مستلزم رعایت آداب و اصولی می باشد که در زیر به گوشه ای از آنها اشاره می نماییم .

۱- حجامت رو به قبله و به صورت چهار زانو انجام شود .

۲- حجامت کننده و حجامت شونده با وضو باشند و حجامت را با نام خداوند آغاز کنند .

۳- قبل از شروع حجامت حتماً آیه الکرسی تلاوت شود .

۴- دعای شریفی که در خصوص حجامت از امام علی بن موسی الرضا (ع) وارد شده است . خوانده شود .

۵- ذکر صلوات به هنگام حجامت فراموش نشود .

۶- در صورت امکان حجامت در روزها و زمانهای توصیه شده انجام شود .

۷- پزشک و بیمار هر دو به این نکته توجه داشته باشند که پزشک و عمل حجامت هر دو تنها وسیله ای برای شفای بیماری است . مسلماً شفای هر بیماری تنها به خواست و اراده خداوند متعالی انجام پذیر می باشد ” هوالشافی”

۸- بعد از انجام حجامت به فرد حجامت شونده تبریک گفته شود .

۹- قبل و بعد از حجامت خوردن انار توصیه شده است . همچنین برای جبران ضعف احتمالی ، نوشیدن شربتی از عسل در پس حجامت توصیه شده است .

۱۰- حداقل تا ۱۲ ساعت پس از انجام حجامت جهت جلوگیری از عفونت زخم ، استحمام ممنوع می باشد .

۱۱- تا حدود ۱۲ ساعت پس از انجام حجامت باید از خوردن ترشی ، نمک و لبنیات پرهیز نمود

۱۲- قبل از انجام حجامت حتماً عینک از روی چشم برداشته شود .

۱۳- نگاه کردن به خون اول حجامت ـ بر طبق احادیث ـ مستحب و باعث روشنی و جلای چشم می شود .

۱۴- حجامت خانمها در دوران قاعدگی و به خصوص در اواخر این دوره ممنوع می باشد .

۱۵- تا ۱۲ ساعت قبل و بعد از حجامت نزدیگی صورت نگیرد .

سن مناسب برای انجام حجامت

در طب سنتی ، برخی حکما ـ از قبیل بوعلی سینا و جرجانی ـ حجامت را از ۲ تا ۶۰ سالگی تجویز نموده اند . اما در طب اسلامی شروع حجامت جهت پیشگیری، از ۴ ماهگی تجویز شده است . در حدیثی از پیامبر اکرم ( ص ) که در کتب گوناگون ـ از جمله استبصار جلد ۱ صفحه ۸۴ ـ وارد شده است ، ایشان به حجامت نقره در اطفال بالای چهار ماه به فاصله هر ماه یکبار توصیه نموده اند و آثار فراوانی برای آن ذکر نموده اند . ( البته فرمایش رسول اکرم (ص) در شرایط ایده آل می باشد )

همچنین در روایات اسلامی حدیثی مبنی بر عدم انجام حجامت در افراد کهنسال مشاهده نشده است . به عبارت دیگر حجامت محدودیت سنی ندارد .

حضرت امام رضا ( ع ) در رساله ذهبیه حجامت را در بالغین متناسب با سن فد تجویز نموده اند . مثلاً حجامت برای فرد ۴۰ ساله هر ۴۰ روز یکمرتبه و برای فرد ۶۰ ساله هر ۶۰ روز یک بار تجویز شده است .

تذکر ۱ : این فواصل برای پیشگیری از بیماریها توسط حجامت می باشد و فواصل مناسب جهت حجامت فرد بیمار باید توسط پزشک معالج تجویز شود .

تذکر ۲ : به تجربه ثابت شده است که حجامت در اطفال و کودکان موجب افزایش رشد قد و وزن ، رفع لاغری ، بی اشتهایی ، ضعف ، تقویت سیستم ایمنی و دفاعی و بالاخره کاهش اختلالات رفتاری و بیقراری و پرخاشگری در ایشان می شود .

تذکر ۳ : در کتب طب سنتی ، جهت درمان زردی ( یرقان فیزیولوژیک ) چند خراش کوچک سطحی در لبه و پشت لاله گوش نوزاد تجویز شده است .

تذکر ۴ : در گذشته حجامت نقش واکسیناسیون فعلی را برای کودکان داشته است و مقاومت آنها در برابر بیماریها توسط حجامت زیاد می شده است .

مثلاً رازی در کتاب (( الجدری و الحصبه )) از حجامت جهت واکسیناسیون افراد زیر ۱۴ سال در برابر آبله نام برده است .

عده ای نیز معتقدند حجامت در سنین بلوغ موجب کاهش پرخاشگری و سایر عوارض بلوغ می شود .

ایام مناسب جهت حجامت

زمان مناسب جهت انجام حجامت را از سه بُعد بررسی می نماییم .

- در طی سال چه فصول و ماه هایی برای حجامت مناسب تر است ؟

- در هر ماه چه روزهایی برای حجامت مناسب است ؟

- در هر روز چه ساعتی جهت انجام حجامت مناسب تر است ؟

امام رضا ( ع ) : فصل بهار روح زمان هاست و در این فصل خون به هیجان در می آید . لذا از فصد و حجامت در این فصل استفاده کن .

امام صادق ( ع) حجامت کردن در ثلث اول فروردین ماه ( آذر ماه رومی ) باعث صحت یک سال از بیماری هاست به اذن خداوند متعال

در احادیث ائمه معصومین علیه السلام به خصوص امام رضا ( ع) از حجامت در ماه کانون اول رومی ( دی ماه ) نهی شده است .

به طور کلی به ترتیب فصول بهار ـ پاییز ـ تابستان و زمستان جهت انجام حجامت توصیه شده اند

- البته بیان این ترتیب بدین معنی نیست که حجامت در فصول زمستان بی فایده می باشد . بلکه موید تاثیر بهتر حجامت در ترتیب عنوان شده می باشد و چه بسا با تشخیص پزشک ، حجامت حتی در دی ماه نیز در راستای درمان بیمار لازم تشخیص داده شده و تجویز شود . در این صورت نباید صدقه دادن ، تلاوت آیه الکرسی و صلوات فرستادن را از خاطر برد .

- اما حجامت در چه روزهایی بیشتر توصیه شده است ؟

- تاثیر جاذبه ماه و خورشید بر روی جانداران از دیرباز مورد توجه دانشمندان و حکما بوده است . در برخی احادیث نیز بر حجامت در ایام پر فشار ماه که جاذبه و خورشید در حداکثر میزان است تاکید شده است.

- جاذبه ماه و خورشید همچنان که بر آب دریا تاثیر دارد و باعث جزر و مد آب میشود همچنین بر ترکیبات موجود در خون انسان نیز موثر می باشد . و امروزه این مسئله کاملاً به اثبات رسیده است .

امام رضا (ع) : خون در افزایش هلال ماه افزایش می یابد و در کاهش هلال کاهش می یابد .

رسول اکرم(ص) : هر کس روز سه شنبه هفدهم یا نوزدهم یا بیست و یکم ماه قمری حجامت کند ، شفای بیماری یکسال او خواهد بود .

در روایت دیگری هفتم ماه حزیران رومی ( تیرماه ) برای حجامت توصیه شده است .

با توجه به روایات مختلف و متعدد ، حجامت در روزهای هفتم ، چهاردهم ، هفدهم ، نوزدهم ، و بیست و یکم ماه قمری به عنوان بهترین روزها تاکید شده است .

با توجه به روایات مختلف و تطبیق آن با تاثیر جاذبه ماه می توان چنین نتیجه گرفت که دهه دوم هر ماه قمری برای حجامت بهتر از سایر ایام ماه است .

حجامت در هفته :

احادیث و روایات فراوانی پیرامون حجامت در هفته وجود دارد و برخی روزها هفته برای حجامت توصیه بیشتری شده اند . آنچه در احایث مختلف وجود دارد استحباب حجامت در روز دوشنبه و پنجشنبه و نهی آن در روز جمعه می باشد .

ـ ذکر این نکته مجدداً لازم است در صورتی که وضعیت بیمار ایجاب کند و اضطراری وجود داشته باشد بر طبق روایات معصومین با دادن صدقه و تلاوت آیه الکرسی و ذکر صلوات ، حتی در روز جمعه نیز می توان حجامت نمود .

ساعات مناسب جهت انجام حجامت :

بهترین ساعات روز برای حجامت ساعت دوم و سوم پس از طلوع خورشید و ساعات نزدیک به غروب می باشد.

آیا حجامت فقط برای بیماران مفید است ؟

پاسخ این سوال منفی می باشد . همانطور که از احادیث متواتر مشخص است و تجربه و تحقیقات نیز آن را به اثبات رسانده است یکی از مهمترین اثرات حجامت تاثیر در پیشگیری از بیماریهاست و تقدم پیشگیری بر درمان بر همگان مبرهن و آشکار است .

مشاهدات پزشکان مجرب عضو (( موسسه تحقیقات حجامت ایران )) موید این مطلب است که سالمندانی که به طور مرتب جهت پیشگیری از بیماریها حجامت شده اند دارای سیستمهای درونی سالمتری نسبت به سایر افراد می باشند . البته تحقیق علمی و دقیقی به صورت گذشته نگر بر روی این افراد انجام نشده است که با عنایت خداوند ـ انشاءا… ـ در آینده ای نزدیک انجام خواهد شد .

همانگونه که پیشتر نیز گفتیم پیامبر اسلام ( ص ) فرموده انده که حجامت در روز سه شنبه هفدهم ، نوزدهم و یا بیست یکم ماه قمری صحت بخش بیماری یک سال است .

مشابه این حدیث ـ که بر بُعد پیشگیری حجامت تاکید دارد ـ به گونه های مختلف از معصومین ( ع ) به طور متواتر و فراوان در کتب معتبر روایی موجود می باشد .

در حدیث معراج نیز آمده است (( یا محمد ! احتجم و امر امتک بالحجامه )) یعنی ای محمد ( ص ) حجامت کن و امتت را به حجامت امر کن .

با توجه به این حدیث شریف نیز در می یابیم که حجامت برای همه امت پیامبر توصیه شده است ، نه فقط بیماران .

چه افرادی را نباید حجامت نمود ؟

حجامت پیشگیرانه خطر آفرین نیست و با رعایت اصول صحیح می توان آن را حداقل سالی دو مرتبه در فصل بهار و پاییز انجام داد . ولی حجامت به منظور درمان ، اگر توسط افراد غیر پزشک و غیر مطلع انجام شود ممکن است نه تنها موجب درمان نگردد بلکه مشکلاتی را نیز برای بیمار ایجاد کند. ـ تجربه نشان داده است که برای افراد ذیل نباید حجامت انجام شود :

۱- افرادی که طبق تعریف طب سنتی در گروه بلغمی مزاجها قرار می گیرند. در این افراد ابتدا باید غلبه بلغم را با برنامه غذایی و تجویز مسهل رفع نموده و سپس حجامت انجام داد .

۲- زنان باردار تا پایان ماه چهارم حاملگی ( تشکیل کامل جنین )

۳- حجامت زنان در ایام عادت ماهانه ( رگل) به خصوص در اواخر عادت ممکن است موجب افت شدید فشار خون و مشکلات دیگر شود .

۴- افراد دچار مشکلات انعقادی مثل کمبود پلاکت و هموفیلی

۵- عده ای از پزشکان معتقدند که در افراد دچار فشار خون خیلی بالا ابتدا باید فشار خون را کنترل نمود و سپس اقدام به حجامت کرد.

اما عده ای دیگر از پزشکان نیز معتقدند که حجامت این افراد هیچ مانع و خطری ندارد و حجامت را باعث تعدیل فشار خون این افراد می دانند

حجامت در يك نگاه

مطالب مشابه :

کبد چرب و اصلاح غلظت خون و پاکسازی خلط غالب صفراوی

انواع حجامت و فوائد آنها

نسخه های درمانی استاد خیر اندیش 2

کبد چرب را نگاه به طب سنتی چگونه برطرف کنیم

حجامت در يك نگاه

درمان کبد چرب با طب سنتی

حجامت 4

انواع حجامت