وضعیت تولید و تأمین انواع کود در کشور (توانمندیها و چالشها)

نیاز روزافزون کشور به غذا که عمدتاً ناشی از افزایش جمعیت و تغیر الگوی مصرف می‌باشد نیاز به تولید بیشتر را ضروری نموده و با توجه به محدودیت‌های افزایش سطح زیر کشت در سالهای اخیر، اهم تلاش به افزایش عملکرد در واحد سطح محدود می‌شود. طی 50 سال اخیر مجموع تولید محصولات کشاورزی کشور در حدود هفت برابر شده و طی همین مدت سطح زیر کشت حدوداً 2/1 برابر افزایش یافته است. تغذیه بهینه گیاه و برداشت حداکثر محصول در صورتی میسر است که در طول فصل رشد هر یک از عناصر غذایی به مقدار کافی و متعادل در اختیار گیاه قرار گیرد. مصرف متعادل کودها علاوه بر حفظ و افزایش حاصلخیزی خاکها می‌تواند باعث افزایش کیفیت محصول، حفظ محیط زیست و کاهش فرسایش گردد.
در کشور حدود 14 میلیون هکتار از راضی به نوعی زیر کشت هستند که حدود 7 میلیون هکتار آن کشت آبی است. کود، رایجترین و مهمترین نهاده‌ای می‌باشد که درکشاورزی امروز ایران، عملکرد را در واحد سطح افزایش می‌دهد. حداقل 33 درصد افزایش تولید مواد غذایی در 3 دهه گذشته در جهان، مرهون مصرف کودهای شیمیائی بوده است.

الف) کودهای شیمیائی:
برآورد کودهای شیمیائی مورد نیاز بخش کشاورزی:
در سال 1389 برآوردی از میزان نیاز بخش کشاورزی به انواع عناصر غذایی نیتروژنی، فسفاتی و پتاسیمی انجام شد. در این برآورد بر اساس نتایج حاصل از پژوهشها و جمع‌بندی‌های انجام شده مجموع نیاز کودهای شیمیائی نیتروژن، فسفر و پتاسیم 4 میلیون تن برآورد گردید که به ترتیب شامل 9/2، 7/0 و 4/0 میلیون تن کودهای نیتروژنه، فسفاتی و پتاسیمی می‌باشد. در جدول 1 روند برآورد کود در دهه‌های اخیر ملاحظه می‌شود.

جدول 1- برآورد کودهای نیتروژنی، فسفاتی و پتاسیمی طی سالهای مختلف در ایران
سال کودهای نیتروژنی کودهای فسفاتی کودهای پتاسیمی کل کود
1378 7/2 2/1 6/0 7/4
1384 6/2 3/1 5/0 4/4
1385 8/2 2/1 0/1 0/5
1389 9/2 7/0 4/0 0/4

انواع کودهایی که بخش دولتی و خصوصی در ایران، در حال تولید آن می باشند:
امروزه ایران یکی از کشورهای تولید کننده کود در جهان به شمار می‌رود و در سالهای اخیر توانسته با راه‌اندازی مجتمع‌های پتروشیمی و فعالسازی واحدهای تولیدی بخش خصوصی قسمت عمده‌ای از انواع کودهای مورد نیاز کشور را تولید (جدول 2 و 3) نماید که از جمله این کودها می‌توان از انواع کودهای شیمیائی اوره، اوره با پوشش گوگردی، نیترات آمونیوم، سولفات آمونیوم، سوپرفسفات ساده، انواع کودهای چند عنصری مایع و جامد (حاوی عناصر پر و کم مصرف)، انواع کیلیت‌های عناصر کم‌مصرف فلزی، سولفات منیزیم، سولفات کلسیم، سولفات روی، سولفات آهن، سولفات مس، سولفات منگنز، اسیدبوریک، گوگرد کشاورزی و کودهای آلی و زیستی نام برد.

جدول 2- مقدار تولید انواع کودهای شیمیائی در واحدهای پتروشیمی کشور
ردیف نوع کود ظرفیت تولید (هزار تن) مقدار واقعی تولید (هزار تن)
1 اوره 4400 3300
2 نیترات آمونیوم مخلوط با فسفات 222 214
3 سولفات آمونیوم 10 17
4 دی آمونیوم فسفات 450 7/1
5 گوگرد 1000 400

جدول 3- مقدار تولید انواع کودهای شیمیائی در واحدهای خصوصی کشور
ردیف نوع کود ظرفیت تولید (هزار تن) مقدار واقعی تولید (هزار تن)
1 انواع کودهای NPK 25 22
2 ریزمغذی ها 25 7
3 سولفات پتاسیم 20 12
4 کودهای فسفاته 150 50

ب) کودهای آلی:
بر اساس آمارهای موجود در بیش از 60 درصد اراضی کشاورزی کشور میزان کربن آلی خاک کمتر از یک درصد می‌باشد. در حالی که حد مطلوب کربن آلی خاک برای دستیابی به تولید پایدار بایستی 3-2 درصد باشد. طبق سند چشم انداز، وزارت جهادکشاورزی موظف است میزان ماده آلی خاک را تا 1% افزایش دهد و برنامه‌ریزی‌های لازم را در این مورد انجام دهد. 10 درصد از اراضی کشاورزی جهان دچار مشکل حاصلخیزی خاک است که عامل اصلی آن را فقر مواد آلی در این اراضی می‌دانند. میزان ماده آلی خاک ارتباط مستقیمی با میزان عملکرد گیاه دارد بطوریکه با افزایش هر یک درصد کربن آلی خاک میزان افزایش تولید درکشورهای در حال توسعه می‌تواند 50-30 میلیون تن در سال افزایش یابد. وضعیت ماده آلی خاک در اکثر اراضی کشاورزی در حد بحرانی می‌باشد و توجه به این امر می‌تواند در افزایش پتانسیل تولید در اراضی کشاورزی سهم به سزایی داشته باشد.
تولید کود آلی در کشور:
1- انواع کود دامی (35 میلیون تن در سال)
2- کمپوست پسماند شهری (1440 هزار تن در سال)
3- باگاس نیشکر (2 میلیون تن در سال)
4- گوگرد آلی گرانوله (500 هزار تن در سال)
5- ورمی کمپوست (یک هزار تن در سال)
با توجه به سیاستهای دولت در برنامه پنجم توسعه و ترویج استفاده از کودهای آلی و زیستی، تمامی مقادیر کود آلی تولید شده می‌بایست با مدیریت صحیح درکشور مصرف شوند.

ج) کودهای بیولوژیک (کودهای زیستی):
استفاده از ریزجانداران خاکزی به منظور افزایش رشد و تولید گیاهان نیز از اوایل قرن بیستم میلادی ابتدا در آمریکا و روسیه و سپس در کشورهای دیگر آغاز شد ولی به دلیل اثرات سریع و آنی کودهای شیمیائی، سهولت در کاربرد و قیمت ارزان آنها سبب شد که کودهای بیولوژیک مورد استقبال قرار نگرفتند و برای مدتهای مدید به بوته فراموشی سپرده شدند. در سی سال اخیر به دلیل آشکار شدن اثرات سوء مصرف بی‌رویه کودهای شیمیائی و قیمت رو به تزاید آنها، مجدداً استفاده از کودهای بیولوژیک در کشاورزی مطرح شده است. کود بیولوژیک عبارت از مواد نگهدارنده‌ای (جامد یا مایع) با انبوه یک یا چند نوع ارگانسیم مفید خاکزی و یا فرآورده متابولیک آنها می‌باشد که به منظور تأمین عناصر غذایی گیاهان استفاده می‌شوند و باعث افزایش عملکرد گیاهان و یا بهبود خواص فیزیکی و شیمیائی خاک می‌شود همچنین قادر است جمعیت آنها را طی مدت مشخصی در حد معقولی نگهدارد.
بدنبال تأسیس بخش تحقیقات بیولوژی خاک در مؤسسه تحقیقات خاک و آب دریچه جدیدی برای تولید، ترویج و مصرف کودهای بیولوژیک درکشور گشوده شد. بدنبال این فعالیتها مایه تلقیح ریزوبیومی سویا، دانش فنی تولید بیوفسفات طلایی حاوی باکتریهای تیوباسیلوس، کود میکروبی فسفاته حاوی باکتریهای حل کننده فسفر، مایه تلقیح‌های ازتوباکتر، مایه تلقیح‌های ریزوبیومی نخود، لوبیا و باقلا به ثبت رسیده و به بخش خصوصی واگذار شده است و شرکت‌های خصوصی در حال تولید این کودها می‌باشند (جدول 4).

ثبت دانش فنی:
از 14 فقره دانش فنی ثبت شده در مؤسسه در طی سالهای اخیر 12 مورد مربوط به بخش تحقیقات بیولوژی خاک است:
- دانش فنی تولید مایه تلقیح سویا
- دانش فنی تولید مایه تلقیح تیوباسیلوس
- دانش فنی ماده حامل پودری برای تولید انواع مایه تلقیح
- دانش فنی تولید کود میکروبی فسفاته گرانوله
- دانش فنی تولید مایه تلقیح ریزوبیومی نخود
- دانش فنی تولید مابه تلقیح ریزوبیومی لوبیا
- دانش فنی تولید مایه تلقیح ریزوبیومی باقلا
- دانش فنی تولید مایه تلقیح حاوی باکتری های ازتوباکتر فسفاتی (آزوفسفین)
- دانش فنی تولید انبوه قارچ های میکوریز
- دانش فنی تولید مایه تلقیح باکتری های جایگزین هورمون IBA
- دانش فنی تولید باکتری های ریزوبیومی محرک رشد گیاه (ریزوبین)
- دانش فنی تولید مایه تلقیح آزوسپریلومی خاص برنج

جدول 4- توانمندی بخش خصوصی در تولید انواع کودهای بیولوژیک
مقدار نوع کود بیولوژیک
37500 تن کود میکروبی فسفاته گرانوله
125000 (بسته 500 گرمی) مایه تلقیح سویا
327000 (بسته یک کیلوگرمی) مایه تلقیح نخود
37000 (بسته یک کیلوگرمی) مایه تلقیح لوبیا
5500 (بسته یک کیلوگرمی) مایه تلقیح باقلا
125000 تن کود بیوفسفات طلایی گرانوله
- * متفرقه

توانمندیها و چالشهای ایران در حوزه کود:
1- در شرایط فعلی میزان اوره مورد نیاز در بخش کشاورزی و صنایع پایین دستی حدود دو میلیون تن در سال برآورد می‌شود در حالیکه میزان اوره تولیدی مجتمع های پتروشیمی بیش از رقم مذکور می‌باشد و بدین صورت علاوه بر خودکفایی و تأمین اوره مورد نیاز کشور، مازاد اوره تولیدی مجتمع‌ها به بازارهای جهانی صادر می‌شود. در صورتی که میزان اوره مورد نیاز کشور در سال 1393، معادل 3 میلیون تن و متوسط ظرفیت بهره‌برداری از واحدهای تولید کود اوره معادل 80 درصد فرض شود در این صورت بیش از 6 میلیون تن اوره مازارد بر نیاز داخلی و قابل صادرات وجود خواهد داشت که مقدار فوق حدود 10 درصد تجارت جهانی اوره می‌باشد و بدین ترتیب ایران به عنوان یک تأمین کننده از نقش تأثیرگذاری در بازارهای جهانی اوره برخوردار خواهد شد.
2- پتانسیل بسیار بالای تولید گوگرد در واحدهای پتروشیمی می‌بایست مورد توجه قرار گیرد سالانه حدود 2 میلیون تن گوگرد در صنایع نفت و گاز داخل کشور تولید می‌شود. هم اکنون درصد کمی از آن در داخل کشور مصرف می‌شود. لذا توانمندی قابل توجه در تولید گوگرد فرصت صادرات آن را فراهم نموده است. در خصوص تولید کودهای گوگردی برنامه‌ریزی مناسبی اجرا شود. همچنین پتانسیل تولید کود اوره پوشش‌دار با گوگرد در ایران وجود دارد که در صورت نیاز قادر به تولید صنعتی خواهد بود.
3- وجود دانش‌های فنی تولید کودهای بیولوژیک در کشور امکان تولید و عرضه این محصول را فراهم کرده است. بیش از ده فقره دانش فنی تولید انواع کودهای زیستی در کشور به ثبت رسیده (در مؤسسه تحقیقات خاک و آب) و می‌تواند به عنوان یکی از موارد پیشنهادی برای انتقال تکنولوژی آنها به کشورهای عضو D8 مطرح باشد. با توجه به سیاستهای دولت در بخش کشاورزی و توسعه مصرف کودهای آلی و زیستی، توجه بیشتر به این مهم می‌تواند با توجه به پتانسیل‌های موجود ایران در این زمینه در تولیدات داخل کشور نیز تأثیرگذار باشد.
4- بر اساس تحقیقات انجام شده در مؤسسه تحقیقات خاک و آب، متخصصین مربوطه نرم افزار تهیه مدل جامع توصیه کودی را با توجه به تمامی عوامل تولید و عوامل محدود کننده طراحی کرده‌اند که می‌تواند در انتقال این دانش و تجربه به سایر کشورهای عضو، جهت تبادل اطلاعات، مؤثر واقع شود.
5- مجتمع پتروشیمی ایران توانایی تولید UAN را دارد که در صورت تمایل کشورهای عضو می‌توان از این پتانسیل استفاده کرد. با توجه به صادرات این محصول توسط مصر می‌توان از تجربیات آنها نیز استفاده کرد.
6- میزان تولید کودهای فسفاته در داخل کشور بدلایلی از قبیل مشکلات کمی و کیفی منابع داخلی تأمین کننده خاک فسفات، مشکلات مربوط به واردات خاک فسفات و اسید فسفریک از خارج و همچنین نحوه قیمت‌گذاری کودهای فسفاته با محدودیت مواجه است. بنابراین هم اکنون در زمینه کودهای فسفاته ایران همچنان وارد کننده این قبیل کودها می‌باشد. توجه و تمرکز بر دستیابی به دانش فنی استفاده از خاک فسفات داخلی برای تهیه انواع کودهای فسفاته شیمیائی، آلی و زیستی می‌تواند در این زمینه راهگشا باشد. کشور مصر یکی از صادر‌کنندگان خاک فسفات است، با توجه به توان تولید کود فسفاته در ایران و نبود خاک فسفات مرغوب در کشور یکی از محورهای مذاکره می‌تواند این مورد باشد. یکی از تجربیات ارزشمند کشور در زمینه مصرف بهینه کود در اراضی کشاورزی تهیه نقشه حاصلخیزی خاکها می‌باشد. لذا می‌توان پیشنهاد تهیه چنین نقشه‌هایی را برای کشورهای عضو D8 مطرح نمود.
7- میزان تولید کودهای پتاسه در ایران بسیار کمتر از نیاز کشور می‌باشد که در این زمینه و چگونگی استفاده از شور آبهای موجود در کشور و تولید کود پتاسه باید توجه بیشتری صورت گیرد.
8- یکی از چالشهای اساسی در خصوص مدیریت خاکهای کشور، پایین بودن میزان مواد آلی خاکها می‌باشد. بر اساس برنامه‌های پیش بینی شده در نظرات که میزان مواد آلی خاکها افزایش یابد. با توجه به منابع محدوده مواد آلی در کشور انجام این مهم بسیار دشوار و زمان بر خواهد بود، این در حالی است که برخی کشورهای عضو D8 از جمله مالزی از پتانسیل بالایی در این زمینه برخوردار می‌باشند.Bottom of Form

برگرفته از کانون هماهنگی کود کشور

وضعیت تولید و تأمین انواع کود در کشور (توانمندیها و چالشها)

مطالب مشابه :

عنصر کادمیم

عنصر کادمیم و اثرات آن در طبیعت

وضعیت تولید و تأمین انواع کود در کشور (توانمندیها و چالشها)

*- تجهیزات کارخانه تولید ریل در ذوب آهن اصفهان نصب می شود

دوره نمونه استروئیدی + مکمل

فرآیند تولید نوشابه

دختران ایران روزانه چقدر هزبنه آرایش کردن می‌کنند؟++عکس

قسمت دوم_ نقش و علائم کمبود عناصر غذایی در درختان میوه