پرورش قارچ

چکيده

کشت قارچ هاي خوارکي صدفي راه حلي مناسب براي تبديل ضايعات حاصل از صنايع تبديل و تکميلي کشاورزي به يک ماده غذايي با ارزش است . در اين مطالعه برخي از مواد مانند تراشه (چيپس ) چوب ، غوزه ،پنبه ، تفاله فشنگي چغندر قند و ليف نخل به عنوان سوبسترا و چند نوع ماده افزودني از جمله سبوس گندم ، سبوس برنج ، پودر کنجاله سويا و تفاله هويج به عنوان مکمل غذايي براي کشت قارچ خوراکي صدفي p. florida استفاده گرديد. کمترين طول دوره رشد قارچ خوراکي روي سوبستراي ليف نخل غني شده با مکمل غذايي پودر کنجاله سويا با 27/33 روز، بيشترين تعداد اندام باردهي روي سوبستراي غوزه پنبه غني شده با سبوس گندم با 46 عدد، بيشترين ميانگين وزن اندام باردهي روي سوبستراي تفاله فشنگي چغندر قند غني شده با مخلوط پودر کنجاله سويا با سبوس برنج به وزن 34/5 گرم بدست آمد و همچنين بيشترين عملکرد محصول و کارايي بيولوژيک قارچ خوارکي روي سوبستراي تفاله فشنگي چغندر قند غني شده با سبوس برنج به ترتيب با 680/7 گرم و 136/1 درصد بود.
کلمات کليدي : قارچ خوراکي صدفي ، سوبسترا ، مکمل غذايي ، عملکرد ، کارايي بيولوژيک

مقدمه

در طي سال هاي اخير بر اساس اطلاعات فيزيولوژيکي و ژنتيکي به دست آمده قارچ ها به ويژه قارچ هاي خوارکي را طبقه بندي مي کنند . امروزه آناليز رابطه تکاملي قارچ هاي خوراکي بر مبناي توالي ميتوکندري آنها مي باشد. يک چنين آناليزي برخي از ابهامات به وجود آمده در ارتباط با طبقه بندي قارچ هاي خوراکي را بر طرف مي کند. چراکه بيشتر طبقه بندي و مطالعات رابطه تکاملي قارچ هاي بازيديومايکوتا بر مبناي آناليز خصوصيات مورفولوژيکي است. طبقه بندي گونه هاي مختلف قارچ خوراکي صدفي ( pleurotus spp) نيز برمبناي خصوصيات فيزيولوژيکي و ژنتيکي صورت گرفته است (23،22،17)
قارچ هاي خوراکي صدفي( pleurotus spp)به لحاظ مورفولوژيکي داراي بازيديوکارپهاي ( کلاهک هاي ) چتري ، با سطح خارجي صاف مي باشند. در زير سطح کلاهک اين قار چ ها از جمله قار چ P. florida تيغه ها يا لاملاها وجود دارند که عمدتا از لبه کلاهک تا پايه اندام باروري به صورت بلند ، متوسط ، کوتاه و خيلي کوتاه به طور متناوب تشکيل مي شوند . کلاهک قارچ خوراکي صدفي P.floridaصاف و محدب بوده که پس از بالغ شدن پهن و گسترده مي شود و لبه هاي آن به طرف پايين و گاهي به طرف بالا بر مي گردد. در قارچ خوراکي صدفي P. florida موقعيت اتصال پايه به کلاهک قارچ عمدتا غير مرکزي و گاهي مرکزي مي باشد. همچنين پايه آن و ساير قارچ هاي خوراکي صدفي فاقد حلقه مي باشد، که از جمله خصوصيات مورفولوژيکي آنها است. رنگ کلاهک اين قارچ خوراکي سفيد ، کرم روشن و گاهي خاکستري مي باشد. يکي ديگر از ويژگي هاي مورفولوژيکي اين قارچ خوراکي آن است که آنها عمدتا به صورت خوشه اي يا دسته اي روي محيط کشت خود تشکيل مي شوند، به همين خاطر کمتر آنها را به صورت منفرد مي توان يافت (9،21) تکنولوژي پرورش قارچ هاي خوراکي در شرايط کنترل شده تا حدودي يک پيشرفت ونوآوري است که به کمک مواد غير متداولي که در يک سيستم کشاورزي وجود دارد انجام مي گيرد. از اين رو پرورش قارچ هاي خوراکي يک تکنولوژي ساده و کم هزينه براي استفاده از پسماندهاي صنايع کشاورزي و روستايي است (18).
وجود محدوديت هاي عمده در مناطق گرمسيري و نيمه گرمسيري در امر کشت و پرورش بسياري از قارچ هاي خوارکي متداول ، از جمله قارچ تکمه اي Agricus (bisporus) و شي تاکه (Lentinus edodes) و نيز سازگاري و رشد مطلوب قارچ هاي خوراکي صدفي ( Pleurotus spp) در مناطق گرمسيري ونيمه گرمسيري باعث شده است تا ميزان کشت قارچ هاي خوراکي صدفي در جهان بالا باشد (18).
از طرفي بسياري از گونه ها ي جنس Pleurotus قادر هستند روي اغلب مواد ليگنوسلولزي از جمله روي چوب هاي پوسيده ويا در حال پوسيدن ، در سطح تمام چوب ها ي سخت و بقاياي چوبي ، ضايعات محصولات زراعي و غيره رشد کنند و چون از رشد ميسليومي بالايي برخوردار هستند، به راحتي مي توانند مواد سلولوزي را کلونيزه کنند، به گونه اي که قادرند اين مواد را قبل از تخمير( کمپوست شدن ) تجزيه نموده ومورد استفاده قرار دهند. اين امر ناشي از ظرفيت بالاي قارچ هاي خوراکي صدفي در ترشح طيف وسيعي از آنزيم ها است که قارچ خوراکي را قادر مي سازد تا روي انواعي از سوبستراها رشد کند و مواد داراي ليگنين ، سلولز ، نشاسته ، قندها و پروتين ها را فروزينه کند (20) بنابراين از ضايعات کشاورزي مختلفي مي توان به عنوان سوبسترا براي کشت قارچ هاي خوراکي صدفي استفاده نمود. در قاره آسيا براي کشت قار چ خوراکي صدفي به طور گسترده اي از کاه برنج استفاده مي شود. در صورتي که در کشورهاي اروپايي بهترين سوبستراي مورد استفاده براي کشت قارچ خوراکي صدفي کاه گندم است. زيرا کشت قارچ خوراکي صدفي روي اين نوع سوبسترا بيشترين عملکرد محصول و مقدار پروتئين قارچ خوراکي را به همراه دارد (7) در ايران يکي از رايج ترين و کم هزينه ترين سوبستراهاي مورد استفاده براي کشت انواع قارچ هاي خوراکي صدفي کاه برنج مي باشد. (11) لذا از قدرت ساپروفيتي بالايي برخوردار مي باشند (20،11،98) همچنين در نواحي گرمسيري و نيمه گرمسيري حجم زيادي از مواد ليگنوسلولوزي غير قابل استفاده را مي توان پيدا نمود. اين مواد حاصل از توليدات زراعي در مزارع کشاورزي ، يا روي زمين باقي مي مانند و پوسيده مي شوند و يا اينکه تمام آنها توسط زارعين سوزانده مي شوند . بنابراين کشت قارچ هاي خوراکي صدفي راه حلي مناسب براي تبديل ضايعات کشاورزي به يک ماده غذايي با ارزش غذايي بالا به نام قارچ خوراکي مي باشد(8).
اين امر موجب تسهيل درکاهش حجم ضايعات و تسريع فرآيند تجزيه ضايعات ليگنوسلولوزي مي گردد. از سوي ديگر استفاده از سوبستراي تغيير شکل يافته حاصل از کشت قارچ خوراکي در خاک ، مي تواند باعث بهبود حاصلخيزي خاک و خصوصيات فيزيکي خاک گردد و يا اينکه به عنوان غذايي حيوانات مورد استفاده قرار گيرد که اين امر موجب کوتاه تر شدن سيکل استفاده ازمواد آلي تازه مي شود (23).
در امر پرورش و توليد قارچ هاي خوراکي از جمله قارچ هاي خوراکي صدفي (Pleurotus spp) موضوع قابل توجهي که مد نظر اکثر پرورش دهنده هاي قارچ هاي خوراکي است، بهبود عملکرد محصول و رشد قارچ هاي خوراکي است. بهبود عملکرد محصول و رشد قارچ هاي خوراکي به عوامل مختلفي از جمله کيفيت سوبستراي مصرفي ، مقدار اسپان مصرفي ، شرايط محيطي رشد قارچ خوراکي ، گونه و استرين قارچ خوراکي کشت شده، نحوه آماده سازي بستر کشت و استفاده از مکمل هاي غذايي ارتباط داشت (11،3،10)
غني سازي محيط کشت قارچ هاي خوراکي به عنوان روشي مناسب براي افزايش عملکرد محصول از دهه هشتاد ميلادي مورد توجه قرار گرفته است. اين غني سازي با مکمل هاي مختلفي صورت مي گيرد .مکمل هاي غذايي مورد استفاده ممکن است منشا گياهي ( آلي ) يا از ترکيباتي باشند که مواد موجود در آنها به تدريج آزاد و مورد استفاده ميسليوم قارچ خوراکي قرار گيرد . انتخاب نوع مکمل به اختلاف ارزش مکمل و ميزان افزايش عملکرد محصول بستگي خواهد داشت (13). در کل يک مکمل غذايي ترکيبي ازمواد غذايي است که از جنبه هاي مختلف براي قارچ خوارکي ارزش تغذيه اي دارد . علاوه بر آنکه مکمل هاي غذايي موجب افزايش بازده محصول و نيز افزايش کيفيت قارچ هاي خوراکي نيز تاثير گذار هستند (1). به همين علتي در هنگام استفاده از مکمل هاي غذايي بايد به انتخاب درست مکمل ، ميزان دقيق آن ، توزيع يکنواخت مکمل در بستر ، مناسب ترين زمان کاربرد و جنبه اقتصادي آن توجه کرد (11).
در مطالعه اي ديگر هم از پودر پنبه دانه براي غني سازي کاه برنج در کشت قارچ خوارکي صدفي P. florida استفاده شد و عملکرد و ترکيبات غذايي قارچ خوراکي صدفي در پايان مورد ارزيابي کمي و کيفي قرار گرفت . به طوري که در اين مطالعه غني سازي موجب افزايش عملکرد قارچ خوراکي شد ولي برخي از ترکيبات شيميايي قارچ خوراکي صدفي P. florida در مقايسه با کاه برنج غني نشده کاهش قابل توجهي را نشان داد(15).
اين تحقيق به منظور بررسي اثر نوع سوبسترا و همچنين غني سازي سوبسترا با استفاده از مکمل هاي غذايي بر کارايي تبديل زيستي و شيميايي و نيز عملکرد محصول قارچ خوراکي صدفي P. florida انجام گرفت.

موادو روش ها

براي انجام اين طرح تحقيقاتي فضايي به مساحت 340 متر مربع در سمت شرقي گلخانه باغباني دانشکده کشاورزي در دانشگاه در نظر گرفته شد. در بخش آماده سازي و پاستوريزاسيون سوبسترا از يک وان آب به ابعاد 7/.×1×2 متر و يک ديگ پاستوريزه به ابعاد 1/3×1×2 متر در
مجاورت يکديگر استفاده شد. اين بخش مجهز به يک فن، جهت تهويه هواي گرم و مرطوب داخل بود. در بخش ذخيره و نگهداري مواد مصرفي از يک قفسه پهن و بزرگ جهت نگهداري مواد مصرفي از جمله سوبستراهاي مورد استفاده در طرح استفاده شد اين بخش همواره از رطوبت مستقيم و نفوذ آلودگي هاي احتمالي محافظت مي گرديد.
در بخش هوادهي و مايه زني اسپان و سوبسترا از چيدن ميز مشبک و دو طبقه به ابعاد 1/2×1×2 متر جهت هوادهي سوبسترا استفاده شد.جهت تسريع در هوادهي از فن هاي کوره هواي گرم واقع در اين بخش نيز استفاده گرديد. زيرا کوره هواي گرم طراحي شده براي گرم کردن سالن هاي کشت قارچ خوراکي به گونه اي طراحي شده بود که از دريچه هاي مضاعف آنها بتوان در اتاق هوادهي استفاده نمود. اين بخش نيز مجهز به يک فن ، جهت ايجاد تهويه مطبوع و خروج رطوبت هاي اضافي بود .
در هر يک از دو بخش کشت قارچ خوراکي از يک فوگر جهت تامين رطوبت استفاده شد. هر دو سالن کشت نيز مجهز به فن تهويه هوا جهت ايجاد تعادل در مقدرا o2 وco2 لازم بود. در مرکز هر دو سالن کشت از يک کانال پلاستيکي ممتد جهت هدايت هواي خنک ايجاد شده توسط کولر آبي استفاده گرديد. علاوه بر اين نور لازم براي هر کدام از سالن هاي کشت در طول شب توسط لامپ هاي مهتابي داراي قاب مخصوص تامين گرديد.

سوبستراهاي مورد استفاده در اين طرح عمدتا از ضايعات صنايع تبديلي کشاورزي مانند تراشه يا چيپس چوب ، غوزه پنبه، تفاله فشنگي چغندر قند و ليف نخل بودند. هدف از به کار بردن اين ضايعات صنايع تبديلي کشاورزي به عنوان محيط کشت قارچ خوراکي صدفي P. florida ايجاد يک راهکار مناسب براي استفاده مجدد اين ضايعات کم ارزش در توليد يک ماده غذايي با ارزش مي باشد.
دراين پژوهش انتخاب بهترين و مناسب ترين سوبسترا براي کشت قارچ خوراکي صدفي P. florida و ارزيابي کيفيت سوبستراهاي مورد استفاده بر خصوصيات کمي قارچ خوراکي صدفي از بين سوبستراهاي مورد ارزيابي دنبال شد . علاوه بر اين از مکمل هاي غذايي با منشا گياهي ( آلي ) به منظور تکميل نقصان احتمالي سوبسترا ها از نظر مواد غدايي و بهبود محيط کشت قارچ خوراکي صدفيP. florida براي افزايش توليد استفاده شد. کليه مکمل هاي غذايي مورد استفاده در اين طرح همگي از ضايعات صنايع تبديلي غذايي مانند سبوس گندم ، سبوس برنج ، پودر کنجاله سويا و تفاله هويج بودند که به نسبت مکمل هاي غذايي تجاري بسيار ارزان قيمت و قابل دسترس مي باشند.همچنين ارزيابي کيفيت مکمل هاي غذايي بر خصوصيات کمي قارچ خوراکل صدفي P. florida ، به منظور انتخاب بهترين و مناسب ترين مکمل غذايي براي افزودن به هر يک از سوبستراهاي مورد استفاده دنبال شد. در پايان اين طرح به تاثير نوع سوبسترا و مکمل غذايي بر طول دوره رشد ، تعداد اندام باردهي ، ميانگين وزن اندام باردهي ، عملکرد محصول و کارايي بيولوژيکي قارچ خوراکي صدفيP. florida پرداخته شد .
سوبستراها در مزرعه تحقيقاتي آموزشي دانشکده کشاورزي به اندازه 5تا10 سانتي متر خرد شدند و سپس به سايت انجام طرح در دانشگاه آزاد واحد خوراسگان منتفل شدند و در بخش ذخيره و نگهداري مواد مصرفي سايت به مقدار مورد نياز براي انجام طرح در داخل گوني هاي پلاستيکي از قبل آماده شده توزين و نگهداري شدند . سرانجام در کيسه ها بسته شد تاهيچ گونه هوا و رطوبتي به داخل آنها نفوذ ننمايد.
ابتدا مکمل هاي غذايي توسط اتوکلاو در دماي 121 درجه سانتي گراد و فشار 15پوند بر اينچ مربع بمدت يک ساعت استرليزه شدند و پس از سرد شدن به سايت انجام طرح انتقال داده شد .در ارتباط با پاستوريزه کردن سوبستراها ، ابتدا هر يک از انواع سوبسترا بطور مجزا داخل وان آب قرار داده شد تا به مدت 1/5-1 ساعت آب جذب کنند و بافت آنها نرم گردد. سپس گوني هاي سوبسترا به کمک يک قلاب متصل به قرقره سقفي بداخل ديگ پاستوريزه با دماي آب 100-95درجه سانتي گراد انتقال داده شد تابه مدت 1/5 ساعت در اين دما پاستوريزه کردن سوبستراها اين است که اولا ازهيچ ماده شيميايي ضد عفوني کننده از جمله باکتري کش و يا قارچ کش براي ضد عفوني سوبسترا استفاده نشد ، بنابراين از يک روش غير شيميايي ( فيزيکي ) اما با زمان کامل براي انجام پاستوريزاسيون استفاده شد. ثانيا براي اينکه بتوان کليه اسپورهاي دورمانت شده احتمالي قارچ هاي رقيب و يا مولد کپک که معمولا روي بقاياي پس از برداشت محصولات کشاورزي وگاهي روي ضايعات صنايع تبديلي غذايي به وفور يافت مي شوند را از بين برد، از روش پاستوريزاسيون با دماي بالا و زمان طولاني تر استفاده شد تا عمل ضد عفوني آب با حداکثر اطمينان انجام پذيرد (1). اين روش پاستوريزاسيون به ترتيب براي تمام انواع سوبستراها انجام شد. پس از آنکه عمل پاستوريزاسيون سوبسترا به اتمام رسيد ، به بخش هوادهي و مايه زني در سايت انجام طرح انتقال داده شدند و هر نوع سوبسترا بصورت مجزا روي ميزهاي مشبک دو طبقه که از قبل به منظور انجام پروسه هوادهي آماده سازي شده بود ، پهن شد تا دما و رطوبت وزني آنها به ترتيب تاحدود20درجه سانتي گراد وبه 70درصد کاهش يابد . سرانجام هر کدام از سوبستراها بر اساس تعداد تيمار توزين و جداسازي شدند تا بتوان روي هر بخش جداسازي شده مکمل غذايي مورد نظر را اضافه و مخلوط نمود. سپس بر اساس جدول ، تيمارهاي طرح براي هر کدام از مکمل هاي غذايي به ترتيب وبر اساس وزن خشک سوبستراي هر واحد آزمايشي (500گرم وزن خشک سوبسترا )10درصد مکمل آلي (2) معادل 50 گرم در نظر گرفته شد و سرانجام بطور دقيق توسط ترازوي الکتريکي براي سه تکرار از هر تيمار ( سه واحد آزمايشي ) توزين شد و به هر بخش از تيمار جداسازي شده اضافه شد و به طور يکنواخت مخلوط گرديد. اين کار به طور دقيق براي تيمارها به طور مجزا انجام شد.
براي عمل مايه زني (تلقيح ) اسپان قارچ خوراکي صدفي Pleurotus florida با سوبستراها ، اسپان ها ابتدا از يخچال خارج شده و تحت شرايط استريل و کنترل شده به نسبت 16 درصد وزن خشک سوبستراي هر واحد آزمايشي (25) ، معادل 80 گرم اسپان در نظرگرفته شد وسرانجام پس از توزين دقيق توسط ترازوي الکتريکي به ازاي هر سه تکرار از هر تيمار ، اسپان ها به هر تيمار اضافه و بطور يکنواخت مخلوط گرديد . پس از اينکه مکمل غذايي هر تيمار به همراه اسپان به سوبستراي مورد نظر اضافه گرديد و بطور يکنواخت مخلوط شد، مخلوط سوبسترا ، مکمل غذايي واسپان هر تيمار نيز به طور جداگانه به سه بخش مساوي و يک اندازه براي هر واحد آزمايشي تقسيم شد. سرانجام هر بخش جداشده به کيسه هاي سلفوني که به ابعاد 70×20 سانتي متر و به منظور انجام اين طرح تحقيقاتي تهيه شده بودندانتقال داده شدند و پس از گره زدن در کيسه ها ، کد تيمارهاي هر کيسه روي آن نصب گرديد . به اين ترتيب تمام واحدهاي آزمايشي و تيمارهاي آزمايشي آماده شدند .
پس از اينکه کليه واحدهاي آزمايشي آماده شدند ، به سالن کشت سايت تحقيقاتي منتقل شدند و طبق نقشه طرح در محل هاي مشخص شده خود روي ميزهاي کشت از قبل آماده شده قرار داده شدند. با توجه به اينکه قارچ خوراکي صدفي P. florida يک گونه سرما دوست مي باشد ، تمام شرايط محيطي سالن کشت بر اساس نيازهاي رشد اين گونه که درجدول زير آورده شده است ، مهيا شد(19).
براي اندازه گيري طول دوره رشد قارچ هاي خوراکي صدفي سه مرحله اصلي را بيشتر مورد بررسي قرار مي دهند .
مرحله اول : مرحله پنجه زني اسپان 1 يا پنجه دواني ميسليوم 2 مي باشد.
مرحله دوم : مرحله پينه اي شدن يا ته سنجاقي شدن 3 مي باشد.
مرحله سوم : مرحله تشکيل اندام باردهي 4 مي باشد.

آنچه که در ارتباط با رشد قارچ هاي خوراکي وجود دارد اين است که در تمام موارد ميسليوم ها به طور کامل سطح سوبسترا را فرا نمي گيرند ( کلونيزه نمي کنند ) ودر همين شرايط شروع به تشکيل pin head مي کنند.ازطرفي پيگيري روند رش ميسليوم قارچ هاي خوراکي روي سوبستراهاي ناهمگن و آن هم به کمک چشم غير مسلح عملا غير ممکن مي باشد. بنابراين در اکثر موارد نمي توان تشخيص داد که چه زماني مرحله رشد ميسليومي تمام شده و مرحله تشکيل ته سنجاقي يا pin head آغاز شده ، مگر با ظهور برجستگي هاي ميسليومي که منجر به تشکيل پين هد مي شوند. ازاين رو در مطالعه براي ته سنجاقي شدن از مطالعات حذف شد، وطول مرحله رشد ميسليومي به همراه طول مرحله ته سنجاقي شدن، به طور يکجا در زمان کامل شدن اندام پين هد اندازه گيري و ثبت شد .به اين ترتيب طي بررسي هاي روزانه اي که از کليه واحدهاي آزمايشي به عمل مي آمد ،تغييرات فوق به طور مجزا در فرم هاي مخصوص داده برداري ثبت شدند ودر پايان ، طول هر مرحله و طول کل دوره رشد هر واحد آزمايشي محاسبه و ثبت گرديد .
پس از اينکه قارچ هاي خوراکي صدفيP. florida بالغ شدند و قطر کلاهک هاي آن به حدود 10 سانتي متر رسيد ، عمل برداشت قارچ خوراکي صدفي روي هر يک از واحدهاي آزمايشي ( محيط هاي کشت ) آغاز شد، به اين ترتيب که قارچ هاي خوراکي صدفي هر واحد آزمايشي بصورت جداگانه توسط کاتر از پايه قطع شدند و داخل ظروف يکبار مصرف که براي اين منظور در نظر گرفته شده بودند، قرار داده شدند و سرانجام کد هر واحد آزمايشي روي ظرف مربوطه نوشته شد. اين کار طي برداشت هاي متعدد در طول چهار هفته انجام گرفت و هر بار ظرف محتوي قارچ هاي خوراکي صدفي هر واحد آزمايشي توسط ترازوي الکترونيکي اندازه گيري شد و وزن خالص قارچ هاي خوراکي صدفي هر ظرف در فرم هاي مخصوص يادداشت شد . سرانجام نيز مجموع اوزان يادداشت شده از هر واحد آزمايشي با يکديگر جمع شدند، تا وزن کل يا عملکرد محصول قارچ خوارکي صدفي P. florida بدست آيد .
آنچه که در ارتباط با برداشت قارچ هاي خوراکي صدفي قابل توجه مي باشد . اين است که چون قارچ هاي خوراکي صدفي در اکثر موارد خوشه اي رشد مي کنند ، امکان دارد که بصورت همزمان همه قارچ هاي خوارکي صدفي بالغ نشوند و نتوان آنها را همزمان برداشت نمود. بنابراين طي دوره برداشت آن دسته از قارچ هاي خوراکي صدفي که قطر کلاهک آنها به حدود 10 سانتي متر رسيده بود، با دقت لازم توسط کاتر از پايه جدا شد تا آسيبي به ساير قارچ هاي خوراکي صدفي وارد نگردد و امکان تکامل رشدکلاهک براي آنها نيز فراهم شود . کارايي بيولوژيکي يکي از خصوصيات مهم رشد و توليد قارچ هاي خوراکي روي سوبسترا محسوب مي شوند که بيانگر تبديل توده سوبستريت به اندام هاي باردهي قار چ خوراکي مي باشد. براي اندازه گيري اين شاخص ، گرم قارچ خوراکي صدفي تازه در 100گرم سوبستراي خشک مصرفي محاسبه مي گردد. براي اين منظور هم پس از برداشت کامل قارچ هاي خوراکي کليه واحدهاي آزمايشي ، کارآيي بيولوژيکي تک تک آنها به طور جداگانه از طريق رابطه فوق محاسبه شد. براي اندازه گيري ميانگين وزن اندام باردهي تنها کافي است تا وزن کل قارچ هاي خوراکي صدفي برداشت شده از هر واحد آزمايشي در تعداد اندام باردهي برداشت شده تقسيم گردد تا ميانگين وزن هر اندام باردهي بدست آيد . براي اين منظور پس از هر برداشت از واحدهاي آزمايشي ، تعداد اندام باردهي آنها نيز شمارش شده و سرانجام در پايان برداشت از کليه واحدهاي آزمايشي ميانگين وزن اندام باردهي هر واحد آزمايشي به طور جداگانه محاسبه گرديد .
پژوهش بصورت آزمايش فاکتوريل و در قالب طرح بلوک هاي کامل تصادفي به دليل امکان عدم يکنواختي دما و رطوبت در سالن هاي کشت ، اجرا شد . تجزيه و تحليل داده ها با استفاده از نرم افزار MSTATC و مقايسه ميانگين ها با استفاده از آزمون چند دامنه اي دانکن انجام شد.

نتايج

بررسي اثر سوبسترا و مکمل غذايي بر طول دوره رشد قارچ خوراکي صدفي P. florida
نتايج حاصل از تجزيه واريانس و مقايسه ميانگين هاي اثر سوبسترا و مکمل غذايي بر طول دوره رشد قارچ خوراکي صدفي P. florida ومراحل مختلف آن، حاکي از معني دار بودن اين اثر در سطح احتمال يک درصد بود ( جدول 3). تنها اثر سوبسترا بر طول مراحل رشد پنجه دواني اسپان و تشکيل پين هد و همچنين طول دوره رشد در سطح احتمال يک درصد معني دار بود ولي مراحل تشکيل اندام باردهي اوليه و کامل اثر معني داري در طول دوره رشد و مراحل مختلف آن، به جز اثر مکمل غذايي در سطح احتمال يک درصد معني دار بود. همچنين ، اختلاف معني داري در سطح احتمال يک درصد آزمون دانکن بين اثر متقابل سوبسترا و مکمل غذايي بر طول دوره رشد اين قارچ خوراکي صدفي و همچنين کليه مراحل رشد آن وجود داشت و تنها بين اثر سوبسترا و مکمل غذايي بر طول دوره رشد مرحله تشکيل اندام باردهي اوليه و کامل اختلاف معني دار در سطح احتمال 5 درصد وجود داشت .

با توجه به نتايج به دست آمده کمترين طول دوره رشد روي سوبستراهاي ليف نخل ، غوزه پنبه و تراشه چوب به ترتيب با 37/33،35/11،34/39 روز مشاهده شد که از اين جهت با هم اختلاف معني داري نداشتند. اين تاثير روي سوبستراهاي غني شده با پودر کنجاله سويا و سبوس برنج به ترتيب با 34/75،34/17 روز مشاهد گرديد که از اين جهت با سوبستراهاي غني نشده اختلاف معني داري نداشتند ( جداول 6،5) . همچنين با توجه به نتايج مقايسه ميانگين ها با استفاده از آزمون دانکن در سطح احتمال يک درصد ، اختلاف معني داري بين اثر متقابل سوبسترا و مکمل غذايي بر طول دوره رشد و کليه مراحل آن وجود داشت . کمترين طول دوره رشد روي اثر متقابل سوبسترا و مکمل غذايي در سوبستراهاي غوزه پنبه و ليف نخل غني شده با پودر کنجاله سويا و تراشه چوب غني شده با سبوس برنج به ترتيب با 30/33،30/33و 31 روز مشاهده گرديد (جدول 7). بررسي نتايج حاکي از آن است که اثرات نوع سوبسترا و مکمل غذايي بر طول دوره رشد قارچ خوراکي صدفي P. florida متفاوت است که اين تاثيرات بيشتر مربوط به مرحله رشد و توسعه ميسليوم روي سوبسترا و تا اندازه اي مراحل توسعه اندام باردهي اين قارچ خوراکي صدفي مي باشد. نتايج به دست آمده در ارتباط با تفاوت طول دوره رشد قارچ خوراکي صدفي در بين سوبستراهاي مختلف با نتايج مطالعات ديگر محققين (7،8) مطابقت دارد . همچنين نتايج بدست آمده در ارتباط با تفاوت طول دوره رشد مخصوصا در مرحله رشد و توسعه ميسليوم در بين سوبستراهاي غني شده با مکمل هاي غذايي مختلف و بيشترين تاثير پودر سويا و سبوس و يا پوسته برنج در کاهش طول دوره رشد قارچ خوراکي صدفي با نتايج تحقيقات ساير پژوهشگران ( 65،12،4،2) مطابقت داشت .

بررسي اثر سوبسترا و مکمل غذايي بر تعداد اندام باردهي قارچ صدفيP. florida

نتايج حاصل از تجزيه واريانس و مقايسه ميانگين هاي اثر سوبسترا و مکمل غذايي و همچنين اثر متقابل سوبسترا و مکمل غذايي بر تعداد اندام باردهي قارچ خوراکي صدفي P. florida حاکي از معني دار بودن اين اثر در سطح احتمال يک درصد بود ( جداول 7،6،5،4) .در سطح احتمال يک درصد آزمون دانکن ، بين اثر سوبسترا و مکمل غذايي و همچنين اثر متقابل سوبسترا و مکمل غذايي بر تعداد اندام باردهي اختلافي معني دار وجود داشت . بطوريکه بيشترين تعداد اندام باردهي روي سوبستراهاي غوزه پنبه دانه و تراشه چوب به ترتيب با 30/22و30/06 عدد مشاهده گرديد و همين طور بيشترين تعداد اندام باردهي در سوبستراهاي غني شده با مکمل هاي غذايي سبوس گندم و سبوس برنج به ترتيب با 32/93و31/25 عدد مشاهده شد. بيشترين تعداد اندام باردهي نيز در سوبستراي غوزه پنبه غني شده با سبوس گندم با 46 عدد اندام باردهي ديده شد ( جدول 7)

اثر سوبسترا و مکمل غذايي بر تعداد اندام باردهي در قارچ خوراکي صدفي P. florida بسته به نوع آن متفاوت است و اين تاثير باعث شده که با افزودن مکمل هاي غذايي به محيط کشت ، تعداد اندام باردهي قارچ خوراکي صدفي بطور معني داري افزايش يابد نتايج به دست آمده در ارتباط تاثير معني دار مکمل هاي غذايي از جمله سبوس گندم بر
افزايش تعداد اندام باردهي در قارچ صدفي با نتايج مطالعات ( 24،2) مطابقت دارد.

بررسي اثر سوبسترا و مکمل غذايي بر ميانگين وزن اندام باردهي قارچ خوراکي صدفي P. florida

نتايج حاصل از تجزيه واريانس اثر سوبسترا و مکمل غذايي بر ميانگين وزن اندام باردهي قارچ خوراکي صدفي P. florida حاکي از معني دار بودن اثر سوبسترا و مکمل غذايي و همچنين اثر متقابل سوبسترا و مکمل غذايي بر ميانگين وزن اندام باردهي در سطح احتمال يک درصد مي باشد. ( جدول 4). بطوريکه بيشترين ميانگين وزن اندام باردهي روي سوبستراي تفاله فشنگي چغندر قند با وزن 24/53 گرم مشاهده شد.
اين تاثير روي سوبستراهاي غني شده با مکمل هاي غذايي مخلوط پودر کنجاله سويا با سبوس برنج و پودر کنجاله سويا به ترتيب با وزن 24و 23/97 گرم مشاهده گرديد. اما بيشترين ميانگين وزن اندام باردهي در ارتباط با اثر متقابل سوبسترا و مکمل غذايي در سوبستراي تفاله فشنگي چغندر قند غني شده با مکمل غذايي مخلوط پودر کنجاله سويا با سبوس برنج با وزن 34/5 گرم ديده شد ( جدول 6) لازم به ذکر است که در برخي موارد افزودن مکمل هاي غذايي به محيط کشت قارچ خوراکي صدفي باعث افزايش معني دار ميانگين وزن اندام باردهي در مقايسه با محيط کشت بدون مکمل غذايي نمي گردد . نتايج فوق در ارتباط با تاثير مکمل هاي غذايي بر ميانگين وزن اندام باردهي قارچ صدفي با نتايج مطالعات منصوري و پورسعيد (1382) مطابقت دارد (2).

بررسي اثر سوبسترا و مکمل غذايي بر عملکرد محصول و کارآيي بيولوژيک قارچ خوراکي صدفي P. florida

با توجه به نتايج مقايسه ميانگين ها ، بيشترين عملکرد محصول و کارآيي بيولوژيک روي 500 گرم وزن خشک سوبستراهاي تفاله فشنگي چغندر قند ، غوزه پنبه دانه و خاک اره به ميزان متغير 562/4-550/9 گرم ( 112/5-110/2درصد ) مشاهده گرديد که در سطح احتمال يک درصد اختلاف معني داري با يکديگر نداشتند. اين تاثير روي سوبستراهاي غني شده با مکمل هاي غذايي سبوس گندم و مخلوط پودر کنجاله سويا با سبوس برنج به ترتيب به ميزان 629/8 گرم ( 125/9درصد ) و 591/5 گرم (118/3درصد ) مشاهده گرديد . همچنين در ارتباط با اثر متقابل سوبسترا و مکمل غذايي بر عملکرد محصول و کارآيي بيولوژيکي بهترين نتيجه روي سوبستراي تفاله فشنگي چغندر قند غني شده با سبوس برنج به ميزان 680/7گرم ( 136/1درصد) ديده شد ( جدول 7) . نوع سوبسترا و مکمل غذايي بر عملکرد محصول و کارآيي بيولوژيکي قارچ خوراکي صدفي تاثير متفاوتي داشت. بطوريکه افزودن مقادير مناسبي از مکمل هاي غذايي به سوبستراهاي مورد استفاده، عملکرد محصول و به دنبال آن کارآيي بيولوژيکي قارچ خوراکي صدفي را بطور معني داري افزايش مي دهد. در اين ارتباط نتايج به دست آمده در مورد تاثير متفاوت انواع سوبستراها بر عملکرد محصول و کارآيي بيولوژيکي قارچ خوراکي صدفي با ديگر نتايج (24،5)مطابقت دارد . همچنين نتايج به دست آمده در اين مطالعه در ارتباط با بيشترين عملکرد محصول و کارآيي بيولوژيکي به دست آمده از تراشه چوب غني شده با مکمل غذايي سبوس گندم با ساير تحقيقات (7) مشابه مي باشد. در ارتباط با تاثير متفاوت افزودن انواع مکمل هاي غذايي به محيط کشت قارچ خوراکي صدفي بر عملکرد محصول و کارآيي بيولوژيکي با نتايج ديگر مطالعات (16،2) واز نظر بهترين تاثير گذاري سبوس گندم و پودر سويا بر عملکرد محصول و کارآيي بيولوژيکي با نتايج ساير پژوهشگران (2،12،24) مطابقت دارد . کارايي بيولوژيکي به دست آمده در اين پژوهش ( 136/1درصد ) در مقايسه با ساير پژوهش هاي انجام شده (34/2 درصد ) به مراتب بالاتر بوده و اين مي تواند نشان از تاثير سوبسترا و مکمل هاي استفاده شده باشد.

بحث و نتيجه گيري

تفاوت در طول دوره رشد قارچ خوراکي صدفي P. florida در بين تيمارهاي مختلف، به ترکيبات شيميايي سوبسترا و مکمل غذايي افزوده شده، قابل استفاده بودن ترکيبات شيميايي و سطح آزاد سازي مواد غذايي سوبسترا و مکمل غذايي (10،14) و همچنين خصوصيات فيزيکي سوبسترا مورد استفاده مربوط مي شود(25).
کاهش طول دوره رشد قارچ خوراکي صدفي P. florida روي سوبستراي ليف نخل غني نشده با مکمل هاي غذايي و کليه سوبستراهاي غني شده با مکمل غذايي پودر کنجاله سويا در مقايسه با ساير تيمارها شايد به چندين علت باشد. اول به خاطر وجود مقادير قابل توجه نيتروژن و فيبر غذايي در سوبستراي ليف نخل است که براي رشد قارچ خوراکي بسيار موثر مي باشد (5) دوم شايد به خاطر وجود ترکيبات غذايي قابل دسترس در سوبستراي ليف نخل و ساير سوبستراهاي غني شده با مکمل غذايي پودر کنجاله سويا باشد که تاثير مثبتي در ظهور اندام هاي باردهي قارچ خوراکي خواهد گذاشت (7)، بنابراين اندام هاي باردهي قارچ خوراکي زودتر تشکيل مي شود (10)،
همچنين افزايش طول دوره رشد قارچ خوراکي صدفي P. florida روي سوبستراي تفاله فشنگي چغندر قند غني شده با سبوس برنج و مخلوط آن با پودر کنجاله سويا در مقايسه با ساير تيمارها ، شايد به خاطر افزايش بيش از اندازه غلظت گاز CO2 در محيط کشت حاوي اين سوبسترا باشد که تاثير منفي بر سرعت کلونيزه شدن سوبسترا و تشکيل اندام باردهي قارچ خوراکي صدفي مي گذارد ، در نتيجه سيکل رشد قارچ خوراکي صدفي افزايش مي يابد (25). از طرفي به دليل نامناسب شدن بافت سوبستراي تفاله فشنگي چغندر قند در اثر آبگيري و افزايش غلظت برخي از ترکيبات شيميايي محيط کشت مخصوصا با افزودن مکمل هاي غذايي به سوبسترا باعث نامرغوب شدن ميسليوم و در نتيجه کاهش سرع رشد قارچ خوراکي مي شود (7) .
تفاوت در خصوصيات اندام هاي باردهي قارچ خوراکي صدفي P. florida در بين تيمارهاي مختلف ، به نوع سوبسترا ، ترکيب شيميايي سوبسترا و مکمل غذايي افزوده شده، خصوصيات فيزيکي سوبسترا (10) و همچنين کارآيي تبديل بيولوژيکي قارچ خوراکي مربوط مي باشد (5،25)، با توجه به اين عوامل ، افزايش تعداد اندام باردهي بر روي سوبستراي غوزه پنبه غني شده با سبوس گندم شايد به خاطر ترکيبات شيميايي قابل جذب در محيط کشت باشد که بر روي توليد اندام باردهي تاثير مثبت مي گذارد (6).از سوي ديگر شايد اين امر تاثيرات منفي مربوط به رقابت بيولوژيکي اندام هاي باردهي در حال شکل گرفتن براي جذب مواد غذايي محيط کشت را کاهش دهد (2) که باعث افزايش تعداد اندام باردهي ميگردد. همچنين شايد بتوان نامناسب بودن خصوصيات فيزيکي وسوبستراي ليف نخل را عامل اصلي کاهش تعداد اندام باردهي قارچ خوارکي صدفي روي آن دانست (10).
افزايش ميانگين وزن اندام باردهي قارچ خوارکي صدفي P. florida روي سوبستراي تفاله فشنگي چغندر قند غني شده با مکمل غذايي مخلوط پودر کنجاله سويا با سبوس برنج در مقايسه با ساير تيمار بخصوص سوبستراي تراشه چوب غني نشده با مکمل غذايي که پايين ترين ميانگين وزن اندام باردهي را داشت، شايد به خاطر تاثير افزودن مکمل غذايي حاوي ترکيبات غذايي قابل دسترس و قابل جذب براي قارچ خوارکي صدفي باشد (2). دومين عاملي که شايد تاثير بيشتري داشته باشد نسبتC/N سوبستراي مورد استفاده براي کشت قارچ خوراکي است، که اين نسبت براي سوبستراي تفاله فشنگي چغندر قند بسيار بهتر از سوبستراي تراشه چوب مي باشد . در نتيجه ميانگين وزن اندام باردهي قارچ هاي خوراکي صدفي P. florida کشت شده برروي سوبستراي تراشه چوب در مقايسه با ساير تيمارها کمترين مقدار مي باشد. همچنين افزايش عملکرد محصول و کارآيي بيولوژيکي روي سوبستراي تفاله فشنگي چغندر قند غني شده با مکمل غذايي سبوس برنج شايد به خاطر همان عواملي باشد که ميانگين وزن اندام باردهي را در قارچ خوراکي افزايش مي دهند. از طرفي تاثير افزودن مکمل غذايي سبوس برنج در تامين مواد غذايي مورد نياز قارچ خوراکي صدفي ، باعث افزايش عملکرد محصول و کارآيي بيولوژيکي قارچ خوارکي صدفي مي گردد(7) اما يکي از عوامل مهم ديگر در افزايش عملکرد و کارآيي بيولوژيکي در اين سوبسترا، شايد به خاطر مناسب بودن نسبت C/N آن باشد (2) و احتمالا همين عامل باعث شده است که عملکرد محصول و کارآيي بيولوژيکي در سوبستراي ليف نخل غني نشده با مکمل هاي غذايي در مقايسه با ساير تيمارها کمترين مقدار باشد.
سپاسگزاري : مقاله حاضر با استفاده از اعتبارات طرح پژوهشي قارچ خوراکي صدفي به دست آمده که بدينوسيله از حوزه معاونت پژوهشي دانشگاه آزاد اسلامي واحد خوارسگان سپاسگزاري مي گردد.
منابع
1. پور سعيد ن. وم . ر . منصوري . 1382 . بررسي اثر مقدار و روش اسپان مصرفي قارچ خوراکي صدفي Hypsizygus ulmarius بر آلودگي بستر کشت به قارچ cladosporium . مجموعه مقالات نخستين همايش علمي -پژوهشي دانشجويان کشاورزي و منابع طبيعي سراسر کشور ، 12تا14 آذرماه 1382 ، دانشگاه گيلان .
2. منصوري . م . ر . ون. پورسعيد . 1382 . بررسي اثر مکمل هاي آلي مختلف بر طول دوره رشد و تعداد اندام باردهي قارچ خوراکي صدفي Hypsizygus ulmarius . مجموعه مقالات نخستين همايش علمي -پژوهشي دانشجويان کشاورزي و منابع طبيعي سراسر کشور، 12تا14 آذرماه 1382 ، دانشگاه گيلان .

پرورش قارچ

مطالب مشابه :

دانلود مجموعه آموزشی پرورش قارچ در منزل

پرورش قارچ در منزل

مقاله 2010: استفاده از روش افزودن کمپوست به خاک پوششی در پروورش قارچ دکمه ای - کمپوست قارچ فاز سه با

پرورش قارچ صدفی

مقاله 2012: یافته های جدید در مورد اقدامات پس از برداشت قارچ های خوراکی

پرورش قارچ

مقاله قارچ: تاثیر افزودن مکمل به کمپوست قارچ دکمه ای