تشخیص آبستنی در گاو

تشخیص آبستنی در گاو

چكيده:

تشخيص دقيق آبستني از نظر بدست آوردن و حفظ حداكثر بازدهي توليدمثل حائز اهميت است.دانستن اين نكته كه يك گاو پس از جفتگيري آبستن نشده براي گاودار از اين نظر اهميت دارد كه با كمترين اتلاف وقت گاو را جفتگيري داده يا تلقيح كند. در ذيل تعدادي از روشهاي سنتي و جديد تشخيص آبستني آورده شده كه عبارتند از :

1- بازرسي ركتال(راست روده) : با وارد كردن دست به درون راست روده محتويات رحم جهت تعيين تغيرات اندازه يكي از شاخهاي رحم كه به دليل وجود جنين صورت گرفته است از راه لمس كردن بازرسي مي شود. لمس راست روده اي را در گله هاي اصيل بيشتر از گله هاي ناخالص … به كار مي برند. به دست آوردن اطلاعات قابل اطمينان درباره دقت بازرسي راست روده اي مشكل است. دليل احتمالي مثبت كاذب شدن تشخيص مرگ رويان يا جنين در مراحل بعدي است كه اجتناب ناپذير است و دلايل منفي هاي كاذب عبارتست از ثبت ناصحيح تاريخ جفت گيري يا تلقيح مصنوعي، طوري كه هنگام تشخيص گاو آبستن است. تشخيص آبستني از طريق راست روده را مي توان از روز 35 تا 280 روزگي انجام داد.

2- تشخيص آبستني با اندازه گيري هورمون ها: اندازه گيري هورمون ها براي تشخيص آبستني بويژه اگر در شير امكان پذير باشد به دليل راحتي نمونه گيري مزيتهاي بيشتري از روش بازرسي ركتال دارد.پروژسترون و جسم زرد در طول آبستني پروژسترون توليد مي كند. حداكثر غلظت پروژسترون در روز دهم پس از تخمكريزي حاصل مي شود. روشهاي اندازه گيري پروژسترون مانند راديوايمنواسي تست اليزا در روز 24-21 با دقت 85-80 درصد قادر به تشخيص آبستني مي باشد.

سولفات استروژن : تعيين تركيباتي كه بوسيله جنين توليد مي شود، نسبت به تركيبات توليد شده توسط مادر ارزش بيشتري براي تشخيص آبستني خواهد داشت .

جنين استروژن توليد مي كند و غلظت سولفات استروژن در پلاسما از روز هفتادم آبستني افزايش مي يابد. تست سولفات استروژن در 15 هفتگي (105 روزگي)نشانه آبستني است.

3- بالوتمان(مدافعه كردن): شكم ماده گاو آبستن تقريبا از ماه هفتم آبستني بزرگتر مي شود. چنانچه دست مشت شده به بخش سست راست شكم فشار داده شود گاهي مي توان برخورد جنين به دست را پس از بازگشت جنين حس كرد.

4-اولتراسوند : در اين روش از ميله درون ركتومي استفاده مي شود كه امواج فرا صوتي ارسال كرده و امواج منعكس شده را دريافت مي كند طول موج پس از برخورد با جنين زنده و يا جريان خون جنين تغيير مي يابد.

5- تشخیص تفریقی :آبستنی عمده ترین علت بزرگ شدن رحم است. ولی تنها علت آن نیست.در هر کام از مراحل توصیف شده بایستی آبستنی را از یک یا چند علت دیگر بزرگ شدن رحم تشخیص داد.که این موارد شامل:

1- رحم چرکی:این حالت هنگامی اتفاق می افتد که یک میکروب عفونی در زمان آبستنی یا قبل از شروع آن وارد رحم شود.

2- التهاب رحم:عفونت نامشخص رحم است که علامت مشخصه آن وجود چرک قابل رویت است.

3- جنین مومیایی شده:وضعیتی است که در آن جنین می میرد و مایعات و بافتهای نرم آن مجددا جذب می شود

مقدمه :

ارزش اقتصادی تشخیص آّبستنی سریع و بموقع در گاو کاملاً روشن است. در گاوهای شیری و گوشتی هدف نهایی داشتن فاصلۀ 12 ماهه بین دو زایمان برای گله می باشد. هر روش مدیریتی که در رسیدن به این هدف مؤثر باشد، ارزشمند است. تشخیص آبستنی، عملی است که به رسیدن به هدف مذکور کمک می کند. بیشتر گاوهایی که آبستن نمی شوند در حدود 21 روز پس از تلقیح، مجدداً فحل نمی شوند. تعداد این گروه، اگر چه اندک است، ولی هر چه سریعتر نیاز به تشخیص آبستنی دارد. صرف نظر از نحوۀ مدیریت، بعضی از گاوهایی که پس از تلقیح فحل می شوند تشخیص داده نمی شوند. این گاوها نیز نیاز به تشخیص آبستنی سریع دارند، بطوری که بتوان برای تشخیص فحلی در آنها توجه بیشتری نمود و بتوان آنها را مجدداً تلقیح کرد. آزمایش آبستنی مطلوب، آزمایشی است ارزان و با دقت بالا که بتوان آن را توسط پرسنل مزرعه و با استفاه از شیر، ادرار یا هر نمونه ای که براحتی به دست آید انجام داد، بطوری که تشخیص آبستنی در 17 تا 19 روز پس از تلقیح امکان پذیر گردد.

تشخیص آبستنی گاو

1- لمس راست روده ای

برخی از نویسندگان توصیه کرده اندکه تشخیص آبستنی با روش لمس راست روده ای باید توسط دامپزشکهای مجرب انجام گیرد. ما با این مطلب موافق نیستیم (شکل1) و اعتقاد داریم که تشخیص آبستنی با روش لمس راست روده ای ، ابزار مدیریتی خوبی است که تمام مدیران واحدهای دامپروری پیشرفته بایست شخصاً از آن استفاده نمایند.

بازرسی راست روده ای در 50 سال اخیر برای تشخیص آبستنی در گاو ماده به کار رفته است و هنوز هم همه آن را مطمئن ترین روش می دانند.

در گله های اصیل بیشتر از گله های ناخالص تشخیص آبستنی را به کار می بردند. عدم بازگشت به جفت پذیری بعد از جفت گیری یا تلقیح مصنوعی را گاوبان علامت آبستنی می داند. اما باید به خاطر داشت که گاهی گاوهای ماده و تلیسه های هنگام آبستنی علامت جفت پذیری را نشان می دهند

و بعضی حیوانات علایم را در سه نوبت جداگانه نشان می دهند بنابراین، اگر این روش تنها روش تشخیص باشد، عده ای از گاوهای ماده را ناصحیح آبستن حساب می کنند.(شکل 2)

در انگلستان در یک گروه بزرگ گاو ماده می توان انتظار داشت که حدود 56% بعد از جفت گیری طبیعی یا تلقیح مصنوعی به جفت پذیری بازنگردند و می توان آنها را آبستن فرض کرد در حالی که 35% بقیه به جفت پذیری باز می گردند و می توان فرض کرد که آبستن نشده اند. به هر حال، اگر میانگین میزان تشخیص جفت پذیری را در انگلستان 60% فرض کنیم طبق تحقیقات به این ترتیب 14% گاوهای ماده را به غلط آبستن حساب می کنند این اشتباه بزرگی است و استفاده از روشهای تشخیص آّستنی را ضروری می سازد.

2 - دقت در تشخیص آبستنی با لمس راست روده ای

به دست آوردن اطلاعات قابل اطمینان در بارۀ دقت بازرسی راست روده ای مشکل است دلیل احتمالی مثبت کاذب شدن تشخیص، مرگ رویان یا جنین در مراحل بعدی است که اجتناب ناپذیر است. دلایل دیگر موارد مثبت کاذب، جمع شدن ناقص رحم پیومتر، موکومتر و هیدرومتر و جمع نشدن رحم هستند. دلایل منفی های کاذب عبارت است از ثبت ناصحیح تاریخ جفت گیری یا تلقیح مصنوعی، طوری که هنگام تشخیص گاو آبستن است ولی به اندازۀ طول یک چرخه کمتر از آنچه که انتظار می رود، و جمع شدن ناقص رحم. خوب جمع نشدن رحم ارزش بررسی بیشتر را دارد و در گاوهای بزرگی که شکم عمیق دارند و چند بار زایمان کرده اند ممکن است مشکل خاصی ایجاد کند. برای بازرسی کامل رحم با لمس کردن، به عقب کشیدن کامل آن ضروری است. چون رحم در دسترس نیست و نمی توان آن را لمس کرد افراد بی تجربه ممکن است حیوان را آبستن تشخیص بدهند. مهم این است که آبستنی را باید بر اساس یافتن نشانه های مثبت آن تشخیص داد.

- لمس در 35 تا 40 روزگی :

تشخیص آبستنی دراین مرحله نیاز به مهارت بیشتری نسبت به مراحل بعدی دارد و در صورتی که به نحو صحیحی عمل شود، اطلاعات ارزشمندی فراهم می آورد.(شکل4) در این مرحله از آبستنی بایست خصوصیات زیر شناسایی شوند:

1- رحم روی کف لگن قرار دارد. البته در گاوهای مسن به علت بزرگ بودن دستگاه تناسلی، رحم از روی لبۀ استخوان لگن بطرف پایین حفرۀ شکمی کشیده شده است. بزرگ شدن مختصر یک شاخ رحم با تورم قابل تشخیص درناحیۀ پشتی . نازک شدن دیوارۀ رحمی با احساس پر بودن از مایع

2- لغزندگی پردۀ جنینی.

3- مشیمۀ جنین در حدود اندازۀ زردۀ یک تخم مرغ قابل تشخیص است.

4- جسم زرد موجود روی تخمدان مجاور شاخ رحمی حاوی مشیمۀ جنین

5-لمس در 60 روزگی:

1- شاخ آبستن اندکی از روی لبۀ لگن پایین می افتد و مانند یک بادکنک پر از آب احساس می شود. شاخ آبستن 5/6 تا 6/7 سانتی متر قطر دارد و برآمدگی خلفی دیگر قابل تشخیص نیست. (شکل 6)

2- لغزندگی پرده های جنینی را می توان در هر دو شاخ احساس نمود، ولی مشیمۀ جنین قابل تشخیص نخواهد بود.

3- جنین که در این مرحله حدود 5 سانتی متر طول دارد را می توان با مالش دست بر روی انحنای خارجی شاخ رحم یا با وارد آوردن فشار به انحنای خارجی و سپس حرکت مختصر، ولی سریع دست به سمت عقب، تکان داد .

4- یک جسم زرد بر روی تخمدان مجاور شاخ آبستن وجود خواهد داشت.

-لمس در 60 روزگی:

2- لغزندگی پرده های جنینی را می توان در هر دو شاخ احساس نمود، ولی مشیمۀ جنین قابل تشخیص نخواهد بود.

4- یک جسم زرد بر روی تخمدان مجاور شاخ آبستن وجود خواهد داشت.

- لمس در 90 روزگی :

1- رحم کاملاً بطرف پایین لبۀ استخوان لگن کشیده می شود و 8 تا 10 سانتی متر قطر خواهد داشت.

2- جنین 10 تا 15 سانتی متر طول داشته و براحتی لمس می شود.

3- یک جسم زرد بر روی تخمدان مجاور شاخ آبستن وجود خواهد داشت.

-7 لمس در 120 روزگی :

1- رحم کاملاً بطرف پایین لبۀ لگن و عنق رحم نیز تقریباً تا لبۀ لگن کشیده شده است.

2- جنین را می توان براحتی لمس نمود. در این هنگام جنین 25 تا 30 سانتی متر طول خواهد داشت و قسمتهای مختلف تشریحی آن را می توان شناسایی نمود.

3- پلاسنتومهای کوچک را می توان تشخیص داد.

4- ضربان آبستنی را می توان احساس کرد.

5- دسترسی به تخمدانها ممکن است مشکل باشد، ولی یک جسم زرد بر روی تخمدان مجاور شاخ آبستن وجود خواهد داشت. (شکل 8)

8لمس در 150 روزگی :

1- رحم کاملا به داخل محوطۀ بطنی کشیده شده و عنق رحم در لبۀ استخوان لگن قرار دارد.

2- پلاسنتومها که حدوداً به اندازۀ تخمدانها هستند، قابل تشخیص می باشند.

3- جنین کامل شده و 35 تا 40 سانتی متر طول دارد، ولی ممکن است در گاوهای بزرگتر دسترسی به آن مشکل باشد.

4- ضربان آبستنی کاملاً مشخص بوده و قطر شریان رحمی 25/1 سانتی متر خواهد بود.

9 - لمس در 170 تا 230 روزگی :

1- عنق رحم روی لبۀ لگن قرار دارد و ممکن است روی آن خم شود.

2- دیوارۀ پشتی رحم سفت و محکم است و بسختی می توان آن را لمس نمود.

پلاسنتومها از نظر اندازه تغییر کرده و ممکن است به خاطر سفتی دیوارۀ رحم بسختی بتوان آنها را لمس نمود.

4- جنین به علت عمق محوطۀ شکمی، بویژه در گاوهای بزرگ جثه بسختی قابل لمس می باشد.

5- ضربان آبستنی کاملاً قوی است و شریان رحمی 25/1 تا 4/1 سانتی متر قطر خواهد داشت.

10 - لمس در 230 تا 280 روزگی:

1- جنین بقدری بزرگ می شود که به عقب امتداد پیدا کرده و در دسترس قرار می گیرد. سر و پاهای جلو معمولاً قسمتهایی هستند که لمس می شوند.

2- حرکت جنین را می تون به دفعات تشخیص داد.

مرگ جنین در اثر بازرسی راست روده ای

نگرانی از مرگ رویان یا جنین در اثر بازرسی راست روده ای گاهی وجود دارد. برای ارزیابی میزان خطر چند بررسی انجام شده است، با ثبت اینکه گاوی که زایمان نکرده است قبلاً با بازرسی راست روده ای، یا اخیراً، با اندازه گیری میزان پروژسترون شیر، آبستن تشخیص داده شده یا نه.

نتیجۀ این بررسیها مبهم است اما اگر چه روشهای خاص وافراد خاص ممکن است میزان مرگ قبل از تولد را زیاد کند احتمال هم دارد که لمس از راه راست روده در روز 41 تا 45 آبستنی گاو ماده، اگر با مهارت و دقت انجام شود، روش بی خطر و قابل اطمینانی باشد. در گاوهایی که آبستنی شان متوقف شده، بدون توجه به روشی که به کار رفته، اگر بازرسی نمی شدند هم احتمالاً آبستنی شان ادامه نمی یافت. علاوه بر این، در تجربیاتی که سعی کرده اند با آسیب رساندن به جنین در بازرسی راست روده ای سقط جنین ایجاد کنند، اغلب فشار و ضربۀ خیلی زیادی لازم بوده است.

10- لمس کیسۀ آمنیون

روش کار به طور خلاصه به شرح زیر است: محل دوشاخه شدن شاخهای رحم را پیدا کرده، شاخها را باز کرده تمام طول آنها را به آرامی بین شست و دو انگشت لمس می کنند. کیسۀ آمنیون را به صورت جسم گرد سفت مشخصی به قطر 1 تا 2 سانتی متر که در مایع آلانتوئیک شناور است می توان حس کرد. به کیسه نباید مستقیماً فشار وارد کرد بلکه باید به آرامی آن را جلو و عقب راند.

عده ای این روش را خطرناک می داننند چون خطر پارگی کیسۀ آمنیون یا قلب جنین را دارد. مثل همۀ روشهای بازرسی راست روده ای دقت شرط اصلی است و از فشار زیاد و دستکاری با خشونت باید خودداری کرد.

11- لمس کردن آلانتوکوریون (لغزاندن پرده ها)

این روش متکی بر این واقعیت است که در گاو ماده آلانتوکوریون فقط بین کوتیلدونها و برجستگیهای آندومتر (کارنکولها) به آندومتر متصل است و قسمت بین کوتیلدونی پردۀ جنین آزاد است.

روش کار به شرح زیر است: محل دو شاخه شدن شاخها را پیدا کنید. شاخ آبستن بزرگ شده را در جلو محل دوشاخه شدن بین شست و انگشت اشاره یا انگشت میانی بگیرید و به آرامی تمام ضخامت شاخ را فشار دهید. آلانتوکوریون، سرانجام قبل از خارج شدن دیوارۀ رحم و راست روده از بین دو انگشت، به صورت ساختار ظریفی از بین شست و انگشت می لغزد و حس می شود. در مراحل اول آبستنی گرفتن تمام عرض شاخ مهم است چون آلانتوکوریون در این مرحله خیلی نازک است و ساختاری که در این مرحله آسانتر تشخیص داده می شود نوار بافت هم بندی است که رگهای خونی تغذیه کنندۀ آلانتوکوریون را در بر می گیرد. عده ای توصیه می کند که این روش را نباید قبل از روز 40 آبستنی به کار برد و تا روز 95 بدون خطاست. مزیت این روش این است که تشخیص تفریقی آبستنی را از جمع شدن مایع مخاطی در رحم[1] یا جمع شدن چرک در رحم[2] ممکن می سازد. در بعضی موارد، مخصوصاً بعد از روز 60 آبستنی در شاخ غیرآبستن آسانتر لمس می شود چون فشار در دیوارۀ رحم کمتر است و باعث می شود که آسانتر گرفته شود.

12- بزرگ شدن یک طرفی شاخهای رحم

بجز در مواردی که جنینهای دوقلو هر کدام در یک شاخ قرارگرفته اند اغلب می توان اختلاف اندازۀ دو شاخ را تشخیص داد. این اختلاف بیشتر به دلیل وجود مایعات جنینی، بخصوص مایع آلانتوئیک است، که به شاخ رحم احساس نوسان یا سفتی خوبی می دهد. می توان آن را به بادکنک اسباب بازی تشبیه کرد که تا جایی که دیوارۀ آن شروع به کش آمدن نماید آن را پر از آب کرده باشند. در همین زمان، اگر دیوارۀ شاخ را فشار دهند متوجه خواهند شد که از شاخ غیر آّبستن خیلی نازکتر است. (جدول 1)

در خیلی از موارد تنها از روی این علامت می توان آبستنی را دقیق تشخیص داد. وجود جسم زرد در تخمدان مجاور شاخ بزرگ شده علامت تأیید کنندۀ مفیدی است، اما، موارد پیومتر، یا خوب جمع نشدن رحم را ممکن است به غلط آبستنی تشخیص دهند.(شکل 12)

لمس جنین در مراحل اول

حوالی روز 45 تا 50 آبستنی کیسۀ آمنیون نرمتر می شود و گاهی می توان جنین کوچک در حال رشد را مستقیم لمس کرد. این عمل را باید با دقت انجام داد.

13 - لمس برجستگیهای آندمتر (کارنکولها) / کوتیلدونها

کارنکولها/ کوتیلدونها را اول بار حوالی روز 90 تا 100 با لمس از راه راست روده می توان تشخیص داد. در ابتدا آنها را می توان در خط میانی حدود 8 تا 10 سانتی متر در جلو و روی لبۀ لگن با فشار دادن جسم رحم و قاعدۀ شاخها احساس کرد. در مراحل اول تشخیص آنها به صورت تشکیلات تک تک مشخص مشکل است. رحم با سطح چین خوردۀ نامنظم حس می شود، آن را به لمس کردن کیسۀ پر از سیب زمینی تشبیه کرده اند. بتدریج که آبستنی پیش می رود کوتیلدونها بزرگتر می شوند و چون رحم بین ماههای 5 و 7 در محوطۀ شکم فرو رفته است اغلب لمس کردن آنها غیر ممکن است.

تشخیص کوتیلدونها مشخص کنندۀ واقعی آبستنی است ولی در رحم بلافاصله بعد از زایمان هم می توان آنها را حس کرد.(شکل 13)

14 - هیپرتروفی و لرزش شریانهای رحمی میانی

در شاخ غیرآبستن یا اوایل آبستنی گاو تشخیص شریان رحمی میانی از راه راست روده غیر ممکن است. شریان در امتداد مسیر پیچ در پیچی در رباط عریض قرار گرفته به طرف جلو و پایین از روی لبۀ لگن می گذرد. معمولاً آن را 5 تا 10 سانتی متر در یک طرف گردن رحم لمس می کنند. افراد بی تجربه گاهی آن را با شریانهای خاصره ای و سدادی اشتباه می کنند، اما، شریان رحمی میانی متحرک است و می توان آن را با شست و انگشت گرفت. (شکل 14)

تشخیص هیپروتروفی و لرزش شریان رحمی میانی را معمولاً مشخص کنندۀ آبستنی می دانند ولی تا چند روز بعد از زایمان هم باقی مانده و در موارد مشخص پیومتر هم لمس می شود.

لمس جنین

لمس کردن جنین از راه راست روده یا با دادن حرکات مشکی به شکم مشخص کنندۀ آبستنی است. آسانی این کار به اندازۀ گاو و به میزان کشیدگی رباطهای رحم و میزا شل بودن دیوارۀ راست روده و رحم بستگی دارد. (جدول 2)

16 - روشهای دیگر

مداقعه به شکم: این عمل در بعضی نژادهای کوچک مثل جرزی اغلب از ماه هفتم آبستنی هم امکان پذیر است. اما، در بعضی گاوهای مادۀ چاق نژادهای بزرگ این عمل گاهی حتی هنگام زایمان هم ممکن نیست. (شکل 15)

این روش عبارت است از وارد کردن فشار خیلی شدید به دیوارۀ شکم و پهلو با مشت بسته. هدف این است که جنین را که در مایع جنینی شناور است از دیوارۀ بدن دور نمایند سپس آن را هنگامی که به طرف مشت بسته که محکم روی دیوارۀ شکم نگه داشته اند بر می گردد لمس کنند.

بازرسی مهبلی: بازرسی ممکن است با دست یا مشاهده باشد. در حالت دوم از اسپکولوم چراغ دار استفاده می کنند حالت لایۀ مخاطی مهبل دلیل درمانگاهی محکمی برای آبستنی نیست، چون میزان خشک بودن و رنگ پریدگی که در مرحلۀ میان جفت پذیری ایجاد ی شود خیلی شبیه آبستنی است. توجه به برجستگی خارجی گردن رحم معطوف است. هنگام آبستنی ترشح غدد گردنی ژلاتینی وسفت شده صفحه ای برای مسدود کردن مجرا تشکیل می دهد. در خیلی از موارد ترشح مخاطی برجستگی و مجرای خارجی را می پوشاند یا از آن به خارج می آید. این انسداد تا روز 60 به وجود آمده است.

در بازرسی با دست انگشت را باید آرام به داخل مجرا فشار داد. تشخیص ترشح چسبندۀ غلیظ به جای ترشحی رقیق و مرطوب دلیل محکم آبستنی است. به کمک اسپکولوم گاهی می توان ترشح مخاطی را دید که به رنگ قهوه ای روشن است و مجرا را می پوشاند . اما، در خیلی از موارد ترشح مخاطی فقط مجرا را می پوشاند و به یقین نمی توان آن را تشخیص داد.

غدد پستان: تغییر پستان طی دورۀ آبستنی در حیواناتی که برای بار اول آبستن شده اند[1] بهتر مشاهده می شود. پستانهای تلیسۀ آبستن از حوالی ماه چهارم شروع به رشد می کنند و بتدریج بزرگ می شوند و با کمی تجربه تشخیص آنها از پستانکهای حیوان غیر آبستن یا آبستن در مراحل اول کار آسانی است . از ماه ششم به بعد غدۀ پستان در ملامسه سفت تر می شود طوری که بزرگ شدن آنها را می توان دید. هیپرتروفی بتدریج پیش می رود و در ماه آخر بخصوص خیلی مشخص است. با نزدیک شدن زایمان غدد در کل بزرگ و خیز دار شده پستانکها ظاهر براق و متورمی پیدا می کنند. دیوارۀ شکم، بخصوص در ناحیۀ ناف هم ممکن است در اثر خیز متورم شود. در گاو مادۀ شیری خشک، بزرگ شدن پستان طی 14 روز آخر آبستنی صورت می گیرد. بعد از ماه چهارم ترشحی شبیه عسل ممکن است از پستانکهای تلیسۀ آبستن خارج شود.

گردن رحم: کشیده بودن گردن رحم را می توان نشانۀ آبستنی دانست. در تلیسه یا گاو مادۀ غیر آبستن یا در اوایل آبستنی گردن رحم آسان از طرفی به طرف دیگر قابل حرکت است، اما، بتدریج که آبستنی پیش می رود گردن رحم کمتر قابل حرکت می شود و روی لبۀ لگن به طرف جلو و پایین کشیده می شود.

روشهای مافوق صوتی: با استفاده از تشخیص دهندۀ مافوق صوتی نبض جنین که با اصل دوپلر کار می کند و با به کار بردن میلۀ داخل راست روده ای[2] می توان قلب جنین را از 6 تا 7 هفتگی تشخیص داد. دستگاه مافوق صوتی تشخیص دهندۀ عمق[3] را برای تشخیص گاو دقتی حدود 85 تا 95% به دست آمده، درصد زیادی (58 تا 85%) از گاوهای غیرآبستن را به اشتباه آبستن تشخیص داده اند ظاهراً هیچکدام از این دو روش مافوق صوتی از نظر زمان بازرسی و دقت تشخیص بهتر از بازرسی راست روده ای نیستند. مرور کنندۀ مافوق صوتی با تصویر واقعی خاکستری رنگ (سیاه و سفید)[4] خیلی زود روش انتخابی تشخیص آبستنی گاو در مراحل اول شده است. عوامل محدود کنندۀ آن، قیمت زیاد دستگاه و تقریباً غیر قابل تحرک بودن آن برای استفاده در دامپروری است.

تصویر رحم را از داخل راست روده به دست می آورند. در اوایل آبستنی ترانسدیوسر خطی 5/7 مگاهرتزی لازم است اما برای آخرآبستنی ترانسدیوسر 5/3 مگاهرتزی بهتر است. بعد از وارد کردن ترانسدیوسر به راست روده هر دو تخمدان را باید از نظر وجود جسم زرد بازرسی کرد سپس شاخهای راست و چپ را بازرسی کرد. به دلیل شکل میله، قطر راست روده و حالت پیچ خوردۀ شاخ، بررسی تمام طول هر شاخ در یک زمان ممکن نیست به همین دلیل اغلب تصویر برش عرضی شاخ را به دست می آورند.

تشخیص آّبستنی در مراحل اول به یافتن منطقۀ بدون بازتاب (سیاه) در فضای میانی شاخ رحم بستگی دارد که ناشی از وجود مایعات جنینی است. چون این منطقۀ سیاه در شاخ سمت تخمدانی است که جسم زرد آّبستنی دارد بررسی تخمدانها برای پیدا کردن جسم زرد مهم است.

عدم بازگشت به جفت پذیری و باقی ماندن جسم زرد

تحلیل نرفتن جسم زرد حوالی روز 21 که با لمس کردن از راه راست روده معلوم می شود روشی برای پیش بینی آبستنی احتمال گاو ماده است. این روش را بندرت به صورت یک روش عملی به کار می برند.

زیرا جسم زرد ممکن است بدون آّبستن باقی بماند بازرسی راست روده ای حوالی این موقع در حیوانی که نزدیک جفت پذیری یا جفت پذیر باشد سفت و پیچیده بودن رحم و ترشح مایع مخاطی را از مهبل معلوم می کند.

استرون سولفات در شیر: استرون سولفات از نظر مقدار مهمترین استروژن شیر گاو آبستن شیرده است. در طول آبستنی مقدار آن بتدریج زیاد می شود طوری که بعد از روز 105 در شیر حیوان آبستن قابل تشخیص است اما در شیر حیوان غیرآبستن یافت نمی شود، منبع تولید هورمون بافت جفت جنین است پیدا کردن استرون سولفات در شیر گاو آبستن 105 روزه یا بیشتر روش کاملاً قابل اطمینان تشخیص آّبستنی است علاوه بر این، برخلاف اندازه گیری پروژسترون تاریخ دقیق نمونه گیری لازم نیست. اما، به دلیل دیر بودن زمانی که نتیجۀ مثبت به دست می آید کاربرد محدودی دارد.

میزان پروژسترون پلاسما

چون جسم زرد به دلیل آبستنی باقی می ماند اگر نمونۀ پلاسما را روز 21 بگیرند میزان پروژسترون آن بالاست. اگر گاو ماده آبستن نباشد یا نزدیک جفت پذیری یا جفت پذیر باشد میزان پروژسترون کم خواهد بود، این روش اگر چه روش آزمایشگاهی قابل اطمینان و خیلی با ارزشی است یک عیب کلی دارد و آن اینکه مستلزم گرفتن نمونۀ خون توسط دامپزشک است. (شکل 16)

تغییر پروژ سترون شیر

در سال 1969 دانشمندان متوجه شدند که پروژسترون از غدۀ پستان عبور می کند و وارد شیر می شود. آنها به این نتیجه رسیدند که تغییر غلظت پروژسترون در شیر تغییر آن را در خون یا پلاسما دقیقاً دنبال می کند. علاوه بر این، چون پروژسترون در چربی شیر خوب حل می شود در هر واحد حجم شیر غلظت بیشتری از خون یا پلاسما دارد.(شکل 17)

روش کار این است که گاوبان حدود 20 میلی لیتر شیر، معمولاً از شیر بعد از ظهر که چربی بیشتری دارد، را در ظرف شیشه ای یا پلاستیکی نمونه برداری می کند. سپس یک قرص کرومات پتاسیم و کلرور موکوریک به عنوان نگهدارنده، به آن می افزاید، اگر نمونه در درجه حرارت بالا با نور فرابنفش (ماوراء بنفش) شدید نباشد میزان پروژسترون آن خیلی تغییر نمی کند.

در ابتدا، غلظت پروژسترون را در شیر به روش رادیوایمیونواسی[1] اندازه می گرفتند. این روش، روش خوبی برای اندازه گیری پروژسترون است ولی مستلزم استفاده از رادیو ایزوتوپها و داشتن وسایلی برای اندازه گیری پرتوهای رادیو اکتیو است. این روش را فقط در آزمایشگاه تخصصی می توان انجام داد و این عیب بزرگ را دارد که چند روز طول می کشد تا نتیجۀ آزمایش معلوم شود. چند آزمایش کیفی ² در کنار گاو[2] هم ابداع شده که می توان آنها را در دامپروری به کار برد و به این ترتیب ظرف یک ساعت از گرفتن نمونۀ شیر نتیجۀ آزمایش را به دامپروری اعلام کرد.

تمام معرفها و وسایل مورد نیاز را به صورت کیت[3] تهیه کرده اند. آزمایشهای کمی یا نیمه کمی هم موجود است ولی آنها را برای استفاده در آزمایشگاه درمانگاه دامپزشکی طرح ریزی کرده اند چون نیاز به حداقل تجهیزات و کمی تجربه دارند. هر دو این روشها بر اساس روش اندازه گیری الایزا[4] است. (جدول 3)

اصول آزمایش به شرح زیر است: گودال پلاستیکی صفحۀ اندازه گیری مقدار خیلی کم (میکروتیتر) را قبلاً با پادتن (آنتی بادی) اختصاص پروژسترون پوشانیده اند، نمونه شیری را که پروژسترون علامت گذاری نشده دارد، اگر گاو آبستن یا در مرحلۀ میان جفت پذیری باشد، در هر گودال می ریزند، همراه آن مقدار ثابتی پروژسترون علامت گذاری شده با آنزیم (معمولاً فسفاتاز قلیایی) هم در گودال می ریزند. بعد از مرحلۀ گرم کردن (انکوباسیون) مواد موجود در گودال را دور می ریزند و جای آن را می شویند. اما، پروژسترون متصل به پادتن در گودال می ماند. سپس مادۀ اولیه[5] را در هر گودال می ریزند که بعد از مرحلۀ دوم گرم کردن با پروژسترون علامت گذاری شده با آنزیم واکنش نشان می دهد و واکنش رنگی ایجاد می کند. رنگ را می توان با چشم یا با اسپکتروفتومتر ارزیابی کرد و با رنگی که از محلولهای استاندارد با میزان پروژسترون معلوم ایجاد می شود مقایسه کرد.

مقدار پروژسترون علامت گذاری شده ای که در گودال می ماند (متصل به پادتن) با مقدار پروژسترون علامت گذاری نشده در نمونۀ شیر نسبت عکس دارد. به این ترتیب که هر چه غلظت پروژسترون در نمونۀ شیر بیشتر باشد پروژسترون علامت گذاری شدۀ کمتری به گودال می چسبد و رنگ روشنتری به دست می آید. میزان پروژسترون صفر (0) در نمونۀ شیر منجر به رنگ خیلی تیره می شود.

آزمایشهای کمی آزمایشگاهی چند محلول استاندارد پروژسترون دارند ک می توان با آنها منحنی استاندارد رسم کرد و اغلب توصیه می کنند که هر نمونه را دوبار آزمایش کنند، حداقل تا زمانی که آزمایش کننده به روش کار مسلط شود.

در به کاربردن روش اندازه گیری در دامپروری چند مشکل هست که می توان آنها را به شرح زیر خلاصه کرد. (1) اشخاصی که با کارهای آزمایشگاهی آشنا نیستند اغلب دستورالعمل را خوب نمی فهمند. (2) کار با دستگاههای ساده به مقدار زیادی مهارت و ظرافت نیاز دارد. (3) دستورالعملها را، بخصوص قسمت مربوط به گرم کردن و مقدار معرفها، باید با دقت انجام داد. (4) کیتها را باید در یخچال در حرارت 4 درجۀ سانتی گراد نگه داشت و قبل از مصرف باید مدتی صبر کرد تا به اندازۀ درجه حرارت آزمایشگاه گرم شوند، آنها را نباید حرارت داد. (5) تعبیر و تفسیر تغییر رنگ برای بعضی اشخاص مشکل است. (6) نمونۀ شیر را باید تا زمان آزمایش در حرارت 2 تا 8 درجۀ سانتی گراد نگه داشت و فرصتهای نگهدارندۀ توصیه شده را باید حتماً به کاربرد.

بهترین زمان برای گرفتن نمونۀ شیر 24 روز بعد از جفت گیری یا تلقیح مصنوعی است. این فاصلۀ زمانی باعث می شود گاوهایی که فاصلۀ بین دو جفت پذیری طولانی تر از معمول دارند نتیجۀ مثبت کاذب نداشته باشند، اما گاوهایی که فاصلۀ بین دو جفت پذیری کوتاهتر از حد معمول دارند آزمایش مثبت کاذب خواهند داشت. دقت آزمایش در تشخیص آّبستنی بین 80 و 88% است دقت آزمایش برای تشخیص آبستن نبودن گاو تقریباً 100% است.

دلایل به دست آمدن نتیجۀ منفی کاذب عبارت است از:

1- اشتباه در شناسایی حیوان در دامپروری یا در آزمایشگاه.

2- اشکال در انبار کردن شیر در اثر حرارت یا اشعۀ فرابنفش زیاد.

3- تولید کم پروژسترون در جسم زرد.

4- خوب مخلوط نکردن شیر طوری که با چربی کم نمونه گیری شود.

دلایل مثبت کاذب شدن نتیجۀ آزمایش عبارت است از:

1- گاوهای ماده با فاصلۀ بین دو جفت پذیری کوتاهتر از حد معمول. وقتی نمونه شیر را 24 روز بعد از جفت گیری یا تلقیح بگیرند، اگر گاو آبستن نباشد، در مرحلۀ لوتئال بعدی است.

2- مرگ رویانی، اگر بعد از روزی که نمونۀ شیر گرفته شده اتفاق بیفتد.

3- کیستهای لوتئال که پروژسترون تولید می کنند.

مزیت مهم اندازه گیری پروژسترون شیر این است که می تواند گاوهای ماده ای را که آبستن نیستند قبل از اینکه تشخیص با استفاده از روشهای دیگر، به استثنای روش تصویر برداری با روش مافوق صوتی بی-مود از راه راست روده، مثل بازرسی از راه راست روده ممکن باشد، تشخیص دهد. نمونه برداری 24 روز بعد از تلقیح گاوبان را قادر می سازد که بازگشت به جفت پذیری حیوان را اگر آبستن نشده 42 روز بعد از تلقیح پیش بینی کند یا دامپزشک را وادار می کند اگر حیوان اشکالی دارد آن را قبل از بازگشت به جفت پذیری مجدداً بازرسی کند. گاوهای ماده ای که در روز 24 آبستن باشند باید بعداً از راه راست روده بازرسی شوند. آزمایش در دامپروری را می توان 19 روز بعد از جفت گیری انجام داد چون میزان پروژسترون کم در این مرحله علامت آبستن نبودن دام است و بنابراین، بازگشت به جفت پذیری حیوان را می توان انتظار داشت. نمونه های متوالی روزانه را حوالی این تاریخ می توان آزمایش کرد ولی برای گاودار وقت گیر و گران است.

اندازه گیری پروتئین اختصاصی B آبستنی :

این پروتئین را از روز 24 آبستنی درسرم گاو مادۀ آبستن پیدا کرده اند، غلظت آن را به روش رادیو ایمیونواسی تعیین می کنند. این پروتئین از سلولهای دو هسته ای اکتودرم تروفوبلاست ترشح می شود و به همین دلیل وجود آن را برای تأیید آّبستنی حیوان به کار می برند.

اما، چون این پروتئین نیمه عمر بیولوژیکی طولانی دارد تا چند هفته بعد از زایمان هم می توان آن را در سرم پیدا کرد.

در حال حاضر، این پروتئین را می توان فقط به روش رادیو ایمیونواسی اندازه گرفت ولی با ابداع روشهای الایزای مناسب ممکن است به صورت روش تشخیص قابل اجرا در دامپروری درآید.

تشخیص تفریقی :

آبستنی عمده ترین علت بزرگ شدن رحم است، ولی تنها علت آن نیست. درهر کدام از مراحل توصیف شدۀ بایست آّستنی را از یک یا چند علت دیگر بزرگ شدن رحم تشخیص داد.

1- رحم چرکی: رحم چرکی حالت است که با تجمع چرک در رحم مشخص می شود. این حالت هنگامی اتفاق می افتد که یک میکروب عفونی در زمان آبستنی یا قبل از شروع آن وارد رحم شود. این میکروب از شروع آبستنی جلوگیری نمی کند، ولی بعد از یک دورۀ زمانی متغیر باعث مرگ رویان (جنین اولیه) می شود.

جنین به بیرون رحم رانده نمی شود و در رحم بسته تحلیل رفته و تشکیل چرک را باعث می شود. چرک ممکن است از مقدار کم تا چندین لیتر تغییر کند. در این مورد محتویات رحم مانع آزاد شدن پروستاگلاندین می شود و این به نوبه خود باعث می شود که جسم زرد فعال باقی بماند. این حالت ممکن است برای مدتی طولانی به همین صورت ادامه یابد و طبیعی تلقی شود.

رحم چرکی از این نظر که در آن دیوارۀ رحمی ضخیم تر و متخلخل و دارای خاصیت ارتجاعی کمتری است با آبستن تفاوت دارد. بعلاوه چرک نسبت به مایع آّبستنی غلیظتر است و غالباً می تواند از یک شاخ رحم به شاخ دیگر حرکت کند. البته در این حالت جنینی وجود ندارد تا بتوان آن را لمس نمود. مراحل آبستنی که لازم است از رحم چرکی متمایز شوند از 45 تا 120 روزگی آّبستنی می باشد.

2- التهاب رحم: عفونت نامشخص رحم است که علامت مشخصۀ آن وجود چرک قابل رؤیت است. این چرک ممکن است روی لبهای فرج و قسمتی از دم که با فرج در تماس است، مشاهده شود. همچنین ممکن است چرک در مواد مخاطی فحلی به صورت پوسته های تیره، زرد یا سفید دیده شود. دیوارۀ رحم ضخیم و اسفنجی به نظر می رسد. این حالت ممکن است با مرحله 35 تا 40 روزگی آّبستنی اشتباه شود.

3- جنین مومیایی شده: وضعیتی است که در آن جنین می میرد و مایعات و بافتهای نرم آن مجدداً جذب می شود . براساس مرحله ی که در آن تشخیص انجام می شود، این توده ممکن است از یک گلولۀ نیمه جامد تا کاملاً جامد تغییر کند. تمایز بین یک جنین مومیای شده و آبستنی طبیعی در 90 تا 120 روزگی آبستنی مشکل نیست . با این وجود ممکن است بطور اتفاقی در هنگام لمس، جنین مومیایی شده تشخیص تفریحی امکان پذیر می گردد.

با یک جنین طبیعی اشتباه شود. با توجه به عدم وجود مایعاتی دراطراف جنین چنین مومیایی شده.

تشخیص آبستنی در گاو

مطالب مشابه :

آمپول پیشگیری از بارداری

انواع تركيبات پروژستيني

تشخیص آبستنی بر مبنای میزان غلظت پروژسترون مدفوع در تلیسه های گوشتی، شیری و گاوهای گوشتی

پروژسترون و سقط مكرر Progesterone and Recurrent Pregnancy Loss

آشنایی با ضوابط بیمه 13 قسمت دوم

مامان صحبا

تشخیص آبستنی در گاو