كودك، محور طراحی مهد كودك sisi

در طراحی ساختمان مهد كودك ،كودك محوری اولویت دارد. به این معنی كه ساختمان باید برای نگهداری موقت كودكان طراحی شود

نادیده گرفتن عادتمان شده است. حتی اگر پای كودكانمان درمیان باشد. شاید در این هنگام بیشتر از مواقع دیگر. چه كودكان زبان اعتراض ندارند.
شهر باید انسان محور باشد. این را بیشتر كارشناسان شهری می گویند. شهر بزرگ شده ، رشد پیدا كرده اما توسعه هنوز غایب است . زنان، راهی محیط های كاری شده اند، اما از ملزومات حضور اجتماعی آنان در شهر خبری نیست.
كودك جزیی از جامعه انسانی شهرنشین است و توجه به او از اصول شهرنشینی. با این حال گویا این بخش از جامعه در شهرهای ما چندان جدی گرفته نمی شوند. مگر به مناسبت روز جهانی كودك آن هم با پخش چند كارتون. از آموزش اصول شهروندی گرفته تا رعایت ضوابط استاندارد محیط های ویژه آنها. چند مدرسه یا مهد كودك را سراغ دارید كه با شرایط جسمی كاربر آن یعنی كودك همخوانی داشته باشد؟

یك مهد كودك استاندارد در آلمان

ضوابط مهد كودك سازی

شورای عالی معماری و شهرسازی سال قبل ضوابطی را برای طراحی مهد كودك به تصویب رساند.
شاید این تنها ضابطه موجود از سوی متولیان امر ساختمان برای ساخت مهد كودك به عنوان فضای مختص كودكان باشد. گو این كه بر این ضابطه نیز نقدهای فراوانی وارد است، با این حال همین ضوابط ناقص نیز اغلب نادیده گرفته می شود. چه بیشتر مهدكودك ها، خانه های قدیمی هستند كه تنها با رنگ كردن و چسباندن چند نقاشی به در و دیوار تغییر كابری داده اند.
در این ضابطه كه با نام ضوابط طراحی معماری مهد كودك نامیده می شود، آمده است،« اجرای مصوبه حاضر و پیوست آن در تمام طرح های آتی و در دست تهیه انواع مهد كودك اعم از دولتی ، خصوصی و خود كفا از این تاریخ ( 14/2/1383) در سرار كشور الزامی بوده و تمام مراجع مسوول تهیه، بررسی و تصویب و اجرای طرح های مهد كودك موظفند در مراحل مختلف تصویب ، صدور پروانه ونظارت بر اجرا ضوابط مذكور را رعایت كنند.»
با این همه از تصویب ضوابط طراحی مهد كودك تاكنون اتفاق خاصی در زمینه ساخت مهد كودك نیافتاده است.
هر چند بندها ی این مصوبه چندان با شرایط كودكان انطباق ندارد.
علاوه بر ضوابط شورای عالی شهرسازی و معماری سازمان بهزیستی نیز ضوابطی را برای ساختمان مهد كودك لحاظ كرده كه در اغلب بند های‌ آن با عنوان كلمه " حتی المقدور " بیشتر جنبه توصیه ای پیدا كرده تا مصوبه ای.
برای مثال در این ضوابط آمده است : ساختمان مهد كودك حتی المقدور یك طبقه باشد. در غیر این صورت طبقه دوم به نگهداری شیرخواران و اطفال نوپا اختصاص یابد.

استاندارد دور از دسترس

« هر ساختمان باید سرپناه محكمی، كارآمد و زیبا باشد.» این یك تعریف ساده است كه محمود نجاری سی سی ، كارشناس ارشد معماری و مدرس معماری دانشگاه هنر از ساختمان ارایه می دهد.
وی می گوید: « در طراحی ساختمان مهد كودك، كودك محوری اولویت دارد. به این معنی كه ساختمان باید برای نگهداری موقت كودكان طراحی شود. بنابراین ایمنی كودكان در مدت زمان حضورشان در مهدكودك اصلی ترین نكته و دستورالعمل در ضوابط طرح و اجرای ساختمان است.»
گو اینكه به زعم سی سی ، منظور از ایمنی تنها استحكام ساختمان نیست ، بلكه رفتار شناسی كودك و توجه ظریف به روحیات و اخلاق كودكانه و تامین امنیت و بهداشت او باید مورد توجه قرار گیرد.
« در كشورهای توسعه یافته و قانونمند مانند آلمان مسوولیت سنگین پذیرش كودك سبب شده تمام نكات و ضوابط ساختمانی، بهداشتی ، آموزشی و مراقبتی مورد مطالعه قرار گرفته و در طراحی ساختمان مهدكودك لحاظ شده است.»
مهندس سی سی درباره ضوابط ساخت مهد كودك در كشورهای توسعه یافته می گوید:« ساختمان های مهدكودك در مناطق شهری باید در نقاطی اجرا شوند كه سرعت خودروها در آن نقاط حداكثر 30 كیلومتر باشد. ساختمان از شریان های اصلی تاسیسات شهری ، برق فشار قوی ، ترن و مترو و مراكز آلوده كننده دور باشد. در مسیرهای اطراف ساختمان مهد كودك تفكیك مسیر پیاده رو از سواره رو انجام شده باشد. ورودی مهد كودك نباید مجاور خیابان باشد. همچنین محدوده امنیتی برای كنترل عبور و مرور كودكان وجود داشته باشد.»
گذشته از نكات قابل ملاحظه در مكانیابی ساختمان مهدكودك ، ضوابط دیگری نیز باید در خود ساختمان رعایت شود.
برای مثال مسیر حركت كودك از خارج ساختمان تا داخل و داخل ساختمان نباید اختلاف سطح داشته باشد.استفاده از اشیا تیز و برنده در محوطه سازی و فضاسازی مهدكودك مجاز نیست.سطل های جمع آوری و تفكیك زباله باید به لحاظ ترشح و نفوذ زباله كنترل شده و از دسترس كودكان دور باشد.طراحی فضای باز باید به شكلی باشد كه در والدین احساس نگرانی ایجاد نكند. عناصر محیط باید به شكلی طراحی شود كه احتمال بالا رفتن كودك از او سلب شود. طراحی فیلتر ورودی برای كنترل دمای داخل و خارج و تمیز كردن كفش ها ضروری است. دستگیره در ورودی كه در حالت معمول در ارتفاع یك متر طراحی می شود. در مهدكودك از سمت داخل باید ارتفاع بیش از یك متر و 50 سانتیمتر داشته باشد. تا كودك نتواند آن را باز كند.

    

نمونه وطنی

نجاری سی سی به همراه دانشجویان معماری خود تحقیقی را در ارتباط با طراحی مهدكودك در ایران به انجام رسانده است. این تحقیق نشان می دهد در بیشتر مهد كودك های وطنی ضوابط استاندارد رعایت نمی شود. برای مثال در یكی از مهدكودك های زنجان، حیاط مهدكودك با ساختمان آن به اندازه ای اختلاف سطح دارد كه ناچار چندین پله این دو فضارا به هم مرتبط می كند. آن هم پله هایی با بدنه فلزی و پوشش سنگی. فضاهای ناامن داخل ساختمان ، ساختمان های دو طبقه و پله های متعدد، روشویی ها و دستشویی های نامتناسب با قد كودكان و موارد متعدد این چنینی از دیگر مشكلات طراحی ساختمان مهد كودك در ایران است.

آن سویی رویا

محمود سی سی می گوید:« در طراحی ساختمان مهدكودك باید سه بخش مورد توجه قرار گیرد. 1_ قسمت كودك 2_ قسمت كاركنان 3_ قسمت والدین. در طراحی مهد كودك ، توجه به فضای كاركنان و مدیریت مهدكودك و تفكیك فضاهای استراحت ، كاری ، بهداشتی و كاركنان و جلوگیری از تداخل این فضاها با فضای كودكان حایز اهمیت است. فضاها باید با توجه به وسعت برنامه ها و تعداد كاركنان طراحی شود. فضای انتظار نیز باید در طراحی مهدكودك لحاظ شود.( فضایی كه در آن والدین به انتظار كودكان می نشینند.) این فضا باید در مجاورت فیلتر ورودی و بخش مدیریت ساختمان قرار گیرد. در این فضا باید وسایل اندكی برای سرگرمی كودكان تعبیه شود. »
به گفته سی سی در طراحی ساختمان مهد كودك نكات دیگری از جمله كوتاه بودن ارتفاع تابلوهای مخصوص كودكان و مرتفع بودن تابلوهای مخصوص بزرگسالان در نظرگرفته می شود.
« در این محیط باید از رنگ های ملایم در كف ودیوار و رنگ های اصلی زرد ، آبی و قرمز در وسایل دیگر استفاده كرد. درها باید امكان خروج سریع را برای كودكان فراهم كند. سرویس های بهداشتی كودكان باید به تناسب قد آنها طراحی شود.این نكات راباید در طراحی محل آویزان كردن وسایل شخصی كودكان نصب لگوهای هر كودك ( در مهد كودك های كشور های پیشرفته هر كودك لگویی را برای خود انتخاب می كند كه معرف وسایل شخصی اوست. برای مثال یك شخصیت كارتونی .) در این فضا در محل قرار گیری كلید پریزها باید دقت كرد تا از دسترس كودكان دور باشد.»

به اعتقاد سی سی پاركت به دلیل حفظ دمای محیط و تمیزی برای پوشش مهد كودك مناسبتر است.
وی ادامه می دهد:« ساخت این اتاق ها برای یك مهد كودك الزامی است. 1_ فیلتر ورودی 2_ هال مركزی 3_ اتاق مدیریت همراه با محلی برای گفت و گو با والدین 4_ فضای انتظار والدین 5_ فضای سرگرم شدن موقت كودكان 6_ رخت كن كارمندان 7_ سرویس كارمندان 8_ آشپزخانه و انبار 9_ سالن ورزش و بازی دسته جمعی 10_ انبار وسایل بازی 11_ كارگاه نقاشی و كار با رنگ و كاردستی 12_ فضای مربوط به نظافتچی و انبار مربوط به آن 13_ كلاس های گروهی 15 تا 20 نفره كودكان ( فضاهای گروهی باید برای اوقات قصه گویی ، نقاشی و بقیه فعالیت های مرتبط عملكردی باشد.) 14_ فضای سرویس هر گروه 15_ فضای استراحت كودك ( در مهد كودك های استاندارد فقط یك مكان برای استراحت كودك آن هم برای كودكی كه نیاز به استراحت دارد تعبیه می شود. چه خواب دست جمعی كودكان معمول نیست. كودك به ذات اهل تحرك است نه خواب!) محوطه بازی كودكان باید پاكیزه باشد و در طراحی آن ایمنی كودك در نظر گرفته شود.»

نگاهی به ضوابط مهد كودك استاندارد فاصله عمیق مهدكودك های وطنی را از شرایط مطلوب بیشتربه نمایش می گذارد. دلسرد نشوید با اجرای مصوبات دست و پاشكسته مهد كودك سازی در كشور شاید كودكان نسل بعد فرصت بهره گیری از یك محیط مناسب را در زمان حضور والدین خود در محل كار داشته باشند.