یونجه

مقدمه

يونجه نباتي علوفه‌اي از خانواده بقولات است كه امروزه كشت آن به سرعت در حال توسعه است. مصرف اين محصو به علت كيفيت بالا و خوش خوراكي و همچنين دارا بودن ذخاير غذايي، مانند: پروتئين و مواد غذايي مختلف از قبيل: كلسيم و حتي انواع ويتامين‌ها (به ويژه ويتامين‌هاي A, C) از اهميت بالايي در تغذيه و سلامت دام برخوردار است. توسعه كشت نباتات علوفه‌اي، بالاخص يونجه علاوه بر تامين قسمتي از كمبود غذايي مورد نياز دام‌هاي استان براي كشاورزي و حفظ منابع طبيعي و اقتصاد استان، حائز اهميت است.

توليد يونجه با كيفيت بالا

از يونجه به صورت‌هاي مختلف بهره‌برداري مي‌شود. اين گياه به صورت علوفه خشك، سلويي، چراي مستقيم و علوفه سبز درو شده و به مصرف مي‌رسد. كيفيت آن در تناوب با گياهان ديگر بي‌رقيب و بي‌نظير است. براي دستيابي به عملكرد بالا و كيفيت خوب مزارع يونجه، مديريت ويژه‌اي لازم است كه كشاورزان بايد آن را درنظر بگيرند. موفقيت در كشت يونجه و پايداري آن به 3 مرحله وابسته است:

1. مرحله استقرار گياه؛

2. نگهداري از گياهان؛

3. برداشت صحيح و اصولي.

يكي از راه‌هاي افزايش عملكرد يونجه، استقرار و پايداري گياه يا به عبارتي تراكم و قوي بودن مزرعه است. در يك مزرعه با گياهان مقاوم و باثبات، ضمن داشتن عمكلرد بالا، توان رقابت با علف‌هاي هرز نيز افزايش مي‌يابد، استقرار ضعيف يونجه، تراكم علف‌هاي هرز را در مزرعه زياد كرده و موجب رشد بيشتر آنها خواهد شد.

طول هر كرت، بسته به ساختمان خاك و چگونگي شيب زمين متغير است. در خاك‌هاي شني رسي طول هر كرت را نسبت به خاك‌هاي رسي شني كمتر درنظر مي‌گيرند. حداقل طول كرت‌هاي زراعت يونجه، معمولاً 50 متر و حداكثر آن گاهي به 100 متر هم مي‌رسد. بعد از آماده شدن رديف‌ها و كرت‌‌ها، نهرهاي مخصوص آبياري احداث خواهد شد.

پس كشت بهاره يونجه با شخم عميق زمين در پاييز، آغاز مي‌شود. سپس در بهار پس از يك شخم ديگر (در صورت لزوم) ديسك زدن، دندانه زد، مرزكشي و سرانجام نهركني مزرعه يونجه آماده براي آبياري خواهد شد.

البته مطالعه كشت يونجه‌هاي يكساله (M. Scutellata)‌در طرح مقايسه عملكرد يا بررسي فصل كاشت يونجه يكساله در منطقه گرگان و دشت، تاييد كننده اين مطلب است كه بهترين فصل كاشت اين گونه در منطقه پاييز بوده و حداكثر توليد ماده گياهي (بيوماس) آن در فاصله زماني فروردين ـ ارديبهشت به دست مي‌آيد.

كودهاي مورد نياز زراعت يونجه

كودهاي فسفاته، ازته، سولفات پتاسيم، گوگرد و ريزمغذي‌هاي قبل از شخم و كشت يونجه مصرف مي‌شوند و سپس اقدام به شخم زدن مي‌كنيم. در صورت استفاده از كود حيواني، بهتر است دو ماه قبل از كاشت بوسيله شخم با خاك مخلوط شود. بهترين راه براي شناسايي كمبود مواد غذايي در خاك، آزمون خاك است كه قبل از يونجه‌كاري اقدام به تهيه نمونه خاك مي‌نماييم.

ازت

به دليل همزيستي گياه با باكتري‌هاي تثبيت كننده ازت خاك Rhizobium meliloti انتظار مي‌رود كه يونجه قسمت عمده نياز خود را از طريق باكتري‌هاي تثبيت كننده همزيست دريافت كنند، ولي به دليل شرايط آب و هوايي و خواص فيزيكي و شيميايي خاك‌ها و چين‌برداري زياد و در صورت عدم تلقيح بذر به باكتري بهتر است كود ازته را قبل از كاشت مقدار 30-20 كيلوگرم در هكتار (به عنوان كود استارتر) و پس از هر چين 25-20 كيلوگرم در هكتار به صورت سرك مصرف ‌كنيم.

در اين صورت، عملكرد و دوره پايداري گياه كاهش مي‌يابد. لذا بسيار مهم است كه قبل از كاشت يونجه، با علف‌هاي هرز به صورت جدي مبارزه شود. يونجه از جمله محصولاتي است كه داراي بازدهي اقتصادي خود بوده و در صورتي كه كاملاً از آن مواظبت شود، مي‌توان تا پنج سال از اين زراعت بهره‌برداري كرد.

تهيه زمين

يونجه را مي‌توان در دو فصل بهار و پاييز كشت نمود. در كش‌هاي پاييزه، قبل از شروع بارندگي، خاك را به عمق 30-25 سانتيمتر (بسته به ساختمان خاك) ‌شخص عميق مي‌زنند، بعد از فرا رسيدن بهار يا يكي دو هفته قبل از كشت در صورت لزوم، شخم ديگري، اين بار در جهت عمود بر شخم پاييزه، زده مي‌شود. اين شخم باعث خرد كردن كلوخه و دفن مابقي علف‌هاي هرز و بقاياي گياهي مي‌شود.

بعد از شخم بهاره، ديسك مي‌زنند و در صورت وجود بقاياي خشتي يا ريشه علف‌هاي هرز بايد به وسيله دندانه آنها را جمع‌آوري كرده، سپس زمين را تسطيح مي‌كنند. عمل تسطيح دوباره در جهت عمود بر هم انجام مي‌گيرد. تسطيح زمين در زراعت‌هاي مكانيزه يونجه، اهميت دارد. فواصل رديف‌هاي كشت يونجه را 50-20 سانتيمتر انتخاب مي‌كنند.

اين گياه مهمترين گياه علوفه‌اي دنيا و اولين گياه علوفه‌اي اهلي شده، به شمار مي‌رود كه بشر اوليه آن را به درستي به عنوان يك گياه با ارزش از لحاظ تغذيه دام تشخيص داده است. مركز جغرافيايي يونجه را اغلب ايران مي‌دانند و بايد گفت كه كاشت يونجه از ديرباز در ايران معمول بوده است و به عنوان ملكه گياهان علوفه‌اي و همچنين طلاي سبز شناخته شده است. از آنجايي كه ريشه‌هاي يونجه سبب تثبيت نيتروژن در خاك مي‌شوند، كشت آن براي تناوب زراعي، بسيار مطلوب است، زيرا علاوه بر توسعه و بهبود خاك، نيتروژن تثبيت شده براي محصولات بعدي فراهم مي‌شود.

خصوصيات گياه‌شناسي

يونجه گياهي است داراي ريشه راست و عميق كه از رشد مريستم انتهايي ريشه‌چه، حاصل مي‌شود. به موازات پيدايش ريشه اوليه، قسمت زير لپه نيز رشد كرده و لپه را از خاك خارج مي‌كند. ساقه اصلي يونجه داراي انشعاب‌هاي بسيار زياد و ظريفي است كه هر كدام برگ‌هاي مركب زيادي را در بر دارد.

توصيه

قدرت اسيدي يا pH مطلوب خاك براي كشت يونجه را بايد حدود 7 (يا خنثي) درنظر گرفت. pH بالاتر از 7 (قليايي) براي زراعت يونجه مناسب و كمتر از 7 (اسيدي) نامناسب است. به همين دليل زراعت يونجه در خاك‌هايي كه در آنجا ميزان بارندگي بالا و خاك نيز اسيدي است،‌ يا عمل نمي‌آيد و يا در صورت پاگرفتن زراعت، عملكر‌د آن بسيار ناچيز و طول عمر آن كوتاه است.

بنابراين براي فراهم آوردن شرايط مناسب رشد و نمو براي يونجه در خاك‌هاي اسيدي،‌ بايد به خاك‌هايي كه pH كمتر از 7 دارند، به مقدار لازم آهك داد. آهك را بايد حدود 6 ماه قبل از كاشت، به خاك اسيدي اضافه كرد و يا مي‌توان نصف آن را در موقع كشت و نصف ديگر به عنوان سرك به زمين داد

تاريخ و روش كاشت

ميزان بذر لازم براي كشت يك هكتار يونجه، 25-20 كيلوگرم در هكتار است. بايد توجه داشت كه بذر يونجه را قبل از كشت با باكتري مخصوص يونجه آغشته مي‌كنند. كاشت بايد سطحي انجام شود (2-1 سانتيمتر)، زيرا در غيراينصورت احتمال پوسيدگي بذر زياد است. فقط در خاك‌هاي سبك مي‌توان عمق كاشت را بيشتر گرفت. يونجه را مي‌توان در اوايل پاييز پس از برداشت محصولات تابستانه يا اوايل بهار كاشت.

داشت

آبياري بخصوص در اوايل دوره رشد اهميت دارد. به طور كلي، فواصل آبياري بين 12-7 روز است. بايد توجه داشت كه يونجه جوانه زده نسبت به زيادي و يا كمبود آب آبياري، شوري خاك و يا سله بستن سطح خاك، حساسيت خاصي نشان مي‌دهد. به همين منظور بهتر است بعد از هر دو چين يونجه، حدود 80-50 كيلوگرم اوره به صورت سرك مصرف نمود.

برداشت

برداشت يونجه به دو طريق دستي و ماشيني صورت مي‌گيرد. در زراعت‌هاي كوچكتر، يونجه را با داس‌هاي مخصوص درو نمود، سپس به جمع‌آوري آن اقدام مي‌نمايند كه مي‌توان آن را به صورت تر به مصرف تعليق دام رسانيد يا آن را براي ذخيره‌ زمستان خشك نمود. در صورتي كه بخواهند يونجه را به صورت خشك در زمستان استفاده كنند،

فسفر

در صورتي كه فسفر قابل استفاده خاك كمتر از 5p.p.m باشد، مصرف 200 كيلوگرم در هكتار كود سوپر فسفات تريپل مورد نياز است. به طور متوسط ميزان فسفر اكثر خاك‌ها بين 5-10p.p.m است و در صورتي كه آزمون خاك انجام نشده باشد، مقدار 150-100 كيلوگرم در هكتار كود سوپرفسفات تريپل استفاده گردد. كودهاي فسفاته به دليل عدم تحرك در خاك بايد در عمق مناسب جاگذاري شوند، بهتر است بوسيله شخم با خاك مخلوط شود. علائم كمبود فسفر در يونجه توقف رشد،‌ تاخير در گلدهي و باريك و ضعيف شدن رنگ تيره گياه مي‌باشد.

پتاس

پتاسيم بعد از ازت، بيشترين عنصر غذايي مورد نياز يونجه است. نظريه برداشت مكرر از محصول مقادير قابل توجهي پتاسيم از خاك خارج مي‌شود. افزودن پتاسيم سبب افزايش مقاومت گياه به بيماري و نيز جلوگيري از خوابيدگي و افزايش محصول در واحد سطح مي‌شود.

در اثر كمبود پتاس، رشد ساقه‌ها و ريشه‌ها كم مي‌شود و لكه‌هاي كوچك سفيد يا زردرنگ در اطراف برگ‌چه‌ها نمايان مي‌شود و در برخي موارد حاشيه‌ برگ‌ها به رنگ قرمز يا قهوه‌اي درآمده و برگچه‌ها به صورت فنجاني به سمت پايين متمايل مي‌شوند و در صورت تشديد كمبود، برگ‌ها مي‌ريزند.

دو نوع كود پتاسه وجود دارد كه سولفات پتاسيم بهتر است قبل از كاشت توسط شخم با خاك مخلوط شود و از كود كلرور پتاسيم به صورت سرك مصرف شود.

در اراضي شور، كود كلرور پتاسيم توصيه نمي‌شود، ولي به طور متوسط 150-100 كيلوگرم
در هكتار قبل از كاشت و پس از هر چين به همراه كود ازته مقدار 50 كيلوگرم در هكتار به صورت سرك توصيه مي‌شود.

گوگرد

نياز بعضي از گياهان مخصوصاً يونجه به گوگرد بيشتر از فسفر است. گوگرد را مي‌توان به مقدار 1000-500 كيلوگرم در هكتار همراه با باكتري تيوباسيلوس و يا مقدار زيادي كود حيواني توسط شخم با خاك مخلوط نمود. در اثر كمبود گوگرد، برگ‌هاي بالايي گياه به رنگ زرد روشن درمي‌آيند و در صورت تداوم كمبود، رشد و بلوغ گياه به تاخير افتاده و يا متوقف مي‌شود. برگ‌ها باريك و دراز مي‌شوند و انشعابات بوته غيرعادي و به تدريج مزرعه تنك مي‌شود.

بهتر است كه آن را بسته‌بندي نموده تا از ضايع شدن آن جلوگيري شده و حمل و نقل آن ساده‌تر شود. در زراعت‌هاي وسيع، از نظر اقتصادي بهتر است كه از ماشين برداشت و بسته‌بندي استفاده شود.

يونجه كاشته شده در اوايل پاييز را نبايد همان سال برداشت نمود. يونجه جوان و تازه كشت شده را بايد مواظبت كرد تا در سال‌هاي بعد محصول مرغوب‌تر و بيشتر توليد كند. در برداشت يونجه لازم است دقت شود كه ساقه آن حدو 5 سانتيمتر از سطح زمين بريده يا چيده شود، نه اينكه كنده شود. براي سرعت بخشيدن به رشد ريشه و شاخ و برگ گياه لازم است يونجه را در سال اول كاشت يا چين اول هنگان گل دادن كامل برداشت نمود.

ولي بهترين تاريخ برداشت در سال‌هاي بعد، زماني است كه نيمي از بوته‌هاي مزرعه به گل رفته باشد، زيرا در زمان گل دادن كامل يا از گل افتادن و به بذر نشستن، الياف زياد و مواد قابل هضم كمتري دارد. چين‌هاي به موقع، موجب تنومندي بوته‌ها مي‌شود و همچنين در زمين گل كردن كامل به دليل خوابيدگي بوته، همچنين كاهش ميزان برگ و افزايش الياف ساقه علوفه از ارزش غذايي پاييني برخوردار است.

بيماري هاي يونجه Diseases of Lucern

الف - بيماري هاي قارچي

1 – بيماري سفيدك داخلي يونجه Downey Mildew of lucern

· عامل بيماري Peronospora trifoliurum f.sp. medicaginsis-sativa

سفيدك داخلي يونجه از شايع‌ترين بيماريها در يونجه بشمار مي رود. با اينحال اين بيماري بندرت خسارات شديد وارد مي‌آورد. شرايط مساعد براي اين بيماري شرايط آب و هوايي خنك و مرطوب مي باشد.

برگها در ابتدا رنگ پريده شده و بتدريج زرد مي‌شوند و بنظر پيچ خورده مي‌رسند. در مراحل پيشرفته لكه ها قهوه اي مي شوند و اطراف آن زردي ديده ميشود. در زير برگ پوشش ظريف و خاكستري تا بنفش رنگ قارچ در شرايط مرطوب ظاهر مي شود. اين بيماري در بهار و در پاييز مشكل ساز مي باشد.

پوشش قارچي شامل اسپورانژيوم‌ها و اسپورانژيوفوري است كه داراي انشعابات دوشاخه است.

كنترل بيماري

1 – ارقام مقاوم به اين بيماري وجود دارد.

2 –در صورت شديد بودن بيماري برداشت سريع يونجه و كم كردن فاصله چين ها توصيه مي شود. برداشت موجب برداشته شدن اكثر بافت هاي آلوده وكاهش رطوبت در كانوپي محصول مي شود.

3 – تناوب با محصول غير لگوم

2 – زنگ يونجه Alfalfa rust

عامل بيماري Uromyces striatus f.sp. medicaginis

زنگ يونجه از شايعترين بيماري هاي قارچي يونجه در كشور مي باشد. اين زنگ يك زنگ ماكروسيكل و دوميزبانه مي باشد. ميزبان حدواسط اين زنگ گياهان فرفيون مي باشد و مراحل اوريديا، تليا و بازيديا بر روي يونجه و مراحل پيكنيا و ائيسيا در فرفيون ديده مي شود.

جوش هاي اورديايي با رنگ مايل به قرمز اغلب در قسمت زيري برگها ديده مي شوند. برگهايي كه آلودگي شديدي دارند زرد شده و پيش از موعد فرو مي ريزند. اين بيماري در شبدر نيز ديده مي شود.

كنترل بيماري

استفاده از ارقام مقاوم

از بين بردن فرفيون هاي اطراف مزرعه

كم كردن فاصله چين ها

3 – لكه قهوه اي يونجه Alfalfa Brown Spot

عامل بيماري Pseudopeziza medicaginis

يكي از مهمترين بيماريهاي گياهان زراعي مي باشد كه باعث افت شديد عملكرد و كيفيت محصول مي شود.

علايم بر روي برگهاي جوان ظاهر مي شود. لكه هاي گرد و كوچك (به قطر 1 تا چند ميليمتر) قهوه اي رنگ كه داراي حاشيه منظم مي باشد، ايجاد مي شود. معمولاً اين لكه ها بهم نمي پيوندند. در وسط لكه ها اندام زايشي جنسي قارچ (آپوتسيوم ها) قابل مشاهده مي باشند. اين آپوتسيوم ها بدون پايه بوده و حاوي آسكها و رشته ها عقيم مي باشند كه در كنار هم قرار گرفته اند. آپوتسيوم ها در داخل استروما قرار داشته و داراي آسكهاي استوانه اي شكل و باريكي مي باشند كه در داخل خود حاوي آسكوسپورهاي تك سلولي شفاف و تخم مرغي شكلي مي‌باشد. پارافيزهاي گرزي شكل (رشته هاي عقيم) در اين قارچ در بين آسكها با اندازه اي بزرگتر قرار دارند. آپوتسيوم ها ددر زير اپيدرم تشكيل شده و پس از جذب رطوبت آسكها متورم و اپيدرم پاره و آسكها در معرص قرار مي گيرند. برگ هاي مبتلا زرد شده و فرو مي ريزند. اين قارچ خنك دوست است و از اينرو بيماري در اوايل بهار و اواخر تابستان كه هوا خنك است شديد تر مي شود.

فرم غير جنسي قارچ در طبيعت مشاهده نشده است و انتشار و تكثير بيماري به عهده آسكوسپورهاي فرم جنسي قارچ مي باشد. براي مشاهده بخش غيرجنسي قارچ مي توان قارچ را در محيط غذايي كشت داده و مرحله كنيديزايي آن را مشاهده نمود. قارچ، زمستان را به صورت آپوتسيوم در بقاياي گياهي سپري مي كند. در بهار با تامين رطوبت و دماي مناسب آسكها و آسكوسپورها از آپوتسيوم ها آزاد و آلودگي هاي بهاره آغاز مي شود.

كنترل بيماري

بهترين راه مبارزه افزايش تعداد چين‌ها است. رعايت اصول صحيح آبياري و استفاده از ارقام مقاوم توصيه شده است. درصورتيكه يونجه براي بذرگيري كاشته شده است مي توان از سموم مختلف مثل بنوميل 4/0 در هزار و توپسين 3 – 2 در هزار نيز مي توان استفاده

2 – سفيدك سطحي يونجه Alfalfa Powdery mildew

عامل بيماري Erysiphe polygoni

ويژگي ها مثل ساير سفيدكهاي سطحي مي باشد.

بيماري هاي ويروسي

1 – بيماري ويروسي موزاييك يونجه Alfalfa Mosaic Virus (AMV)

عامل بيماري Alfalfa Mosaic Virus (AMV)

اين بيماري مهمترين بيماري ويروسي يونجه در دنياست. گياهان آلوده داراي موزاييك خفيف در برگها تا زردشدن كامل آنها مي باشند. گاه ممكن است گياهان آلوده فاقد علايم باشند. ممكن است تعداد كثيري از گياهان مزرعه دچار اين ويروس باشند ولي علايمي ندهند. اين ويروس توسط گونه هاي مختلف شته ها مثل شته نخود و شته آبي يونجه منتقل مي شود. اين بيماري توسط بذر نيز در يونجه انتقال مي يابد.از اينرو كه ويروس با شيره گياهي نيز قابل انتقال مي باشد براحتي با ابزار و ماشينهاي برداشت نيز انتقال مي يابد.

سويه هاي زيادي از اين ويروس وجود دارد كه تعداد زيادي از گياهان مختلف را آلوده مي سازد. از جمله اين گياهان مي توان به فلفل، گوجه فرنگي، سيب زميني، كاهو، بقولات و ... اشاره نمود. اين بيماري در سيب زميني به بيماري Calico نيز معروف مي باشد.

ويروس عامل بيماري داراي 4 پيكره باسيلي شكل با اندازه هاي مختلف مي باشد.

كنترل بيماري

استفاده از رقم هاي مقاوم بهترين روش مبارزه است.

استفاده از بذور سالم و عاري از بيماري

مبارزه با ناقلين (شته ها) قبل از تغذيه از گياهان سالم در صورت صرفه اقتصادي

كنترل ساير ميزبانان حساس به اين ويروس توصيه شده است

بيماري فيتوپلاسمايي

1 – بيماري جارويي يونجه Lucerne proliferation

عامل بيماري يك فيتوپلاسما يا شبه مايكوپلاسماست.

اين بيماري در ايران بويژه استان سيستان و بلوچستان، كرمان، ‌هرمزگان ديده مي شود و داراي طيف وسيع ميزباني است (16 خانواده). گياهان مبتلا دچار كوتولگي شديد شده و برگها كوچك مي شوند و در اثر كاهش فاصله ميانگره ها و رشد جوانه ها و شاخه هاي متعدد در محل طوقه و ساقه حالت جارويي ايجاد مي شود. رنگ گلبرگها سبز شده (Viresence) و اجزاي گل به برگ تبديل مي شود (Phyllody). بيماري انتقال مكانيكي ندارد و از طريق بذر، خاك، آب آبياري، ادوات و وسايل برداشت، حيوانات و غيره منتقل نمي شود. ناقل بيماري زنجره اي با نام علمي Urosius albicinctusمي باشد و در ايران فقط در استان فارس شناسايي شده است.

كنترل بيماري

1 - بازديد مستمر مزرعه و انهدام بوته هاي مبتلا در مناطقي كه بيماري به تازگي ديده شده است. قبل از آن سمپاشي با حشه كش هاي قوي توصيه مي شود.

2 – در مناطقي كه بيماري معمول است، حذف تدريجي مزارع قديمي و جايگزيني آن با كشتهاي جديد و حفظ فاصله با كشت هاي قديم

3 – دير كاشت مزارع جدي در پاييز براي همزماني سبز شدن يونجه با كاهش فعاليت زنجره هاي ناقل

4 – بلافاصله پس از سبز شدن سمپاشي با حشره كش ها اقدام شود. سمپاشي مجدد در بهار و اسفند همزمان با هجوم زنجره ها

5 – عدم نقل و انتقال يونجه به مناطق سالم (يونجه خشك كاملاً بي خطر است)

6 – مزارع يكنواخت باشد و تنك نباشد.

7 – كاشت سورگوم اطراف مزرعه

از ساير بيماري هاي مهم يونجه مي توان به موارد زير اشاره نمود:

Ø سس يونجه

Ø نماتد ساقه و پياز در يونجه

Ø لكه آجري يونجه

Ø پژمردگي آوندي باكترياي يونجه

یونجه

بيماري هاي يونجه Diseases of Lucern

مطالب مشابه :

یونجه

مبارزه با آفات يونجه سرخرطومي برگ يونجه

طرح توجيه فني ، مالي و اقتصادي يونجه جهت توليد علوفه

یونجه

يونجه (Medicago sativa. L)

گرده افشاني یونجه:

روش مصرف كود در زراعت يونجه

روش مصرف کود در زراعت یونجه:

يونجه

مبارزه با آفات يونجه-سرخرطومي برگ يونجه