پته دوزی کرمان
یکی از این هنرهای زیبا و باشکوه در صنایع دستی ایران، طراحي و دوخت پته می باشد که مختص کرمان است. پته، نوعی سوزندوزی ایرانی است که از دوخت ریسهای پشمی بر روی عریض یا شال و در طرحهای زیبایی چون بوته، سرو و ترنج پدید میآید. بر اساس تحقیقات انجام شده هیچ منبعی براي بيان سابقه پته وجود ندارد، اما قدیمیترین پتههای به دست آمده به سده 12 هجری قمری ميرسند و نمونه دیگري به سده سیزده هجری قمری که به دست آقا فرجالله کرمانی دوخته شده است برمیگردد. يكي از انواع پتههاي به يادگار مانده، روپوش مقبره شاه نعمتالله ولی است که کار 16 زن کرمانی ميباشد و شهابالملک آن را سفارش داده و در زمان وکیلالملک ثانی به اتمام رسیده است.
مراحل تهیه پته عبارتند از: 1- تهيه عریض، 2- تهيه ریس، 3- رنگرزی با رنگهای حیوانی و گیاهی، 4- طي مراحل قبل از رنگرزی شامل سفید کردن و دندانه دادن، 5- طرحزنی و گرتهبرداری، 6- دوخت، 7- شستشو
عریض، پارچه پشمی به نسبت ضخیمی است که دوخت پته بر روی آن انجام میشود و به نامهای شال پته، شال زمینه، یا پارچه زمینه نیز معروف است.
ریس، عبارت از نخ پشمی کرکی جهت دوخت بر روی پارچه عریض است و به وسیله چرخهای مخصوص تهیه میشود.
رنگهایی که برای رنگرزی ریس و شال پته استفاده میشوند، شامل رنگهای انیلین و رنگهای طبیعی هستند که خود به دو گروه رنگهای حیوانی و رنگهای گیاهی تقسیم میشوند. در رنگرزی ریسها و عریض پته، بیشتر از رنگهای طبیعی استفاده میشود. رنگهای حیوانی شامل صدف و قرمزدانه، و رنگهای گیاهی شامل روناس، نیل، پوست، گردو، گلرنگ، الزاره، چوبهای زرد، برگ مو، برگ توت، قنطال، جاشیر، شیرماسه، گندم، کوله، بقم، برگ سماق، پوست انار، و اسپرک میباشند.
قبل از رنگرزی باید چربی و نیز ناخالصیهایی مثل خاک و رطوبت را که درون پشم وجود دارند، از بین برد. برای این کار از بازهای قلیایی و صابون استفاده میشود.
در مورد ریشه و منشا نشانهها و نمادهای پته، افسانهها و تعبیرهای زیادی بیان شده است كه پته را مظهر رمزی آتش، تمثیل بادام و گلابی یا گیاه هندی میدانند، ولی هیچکدام از اين تعبيرها درست نمیباشند، بلکه در اصل پته، تمثیل سرو است، سروی که تارک آن از غم یار خم شده است. طرحهای پته به دو دسته تقسیم میشوند: 1- گروه بوتهای 2- نقش درختی
دوخت پته، دوخت سوزنی است که سوزن آن از نظر قطر و اندازه سوراخ با سوزنهای معمولی متفاوت است. روشهای دوخت شامل: ساقدوزی، پتکدوزی، متندوزی، و برگدوزی میباشند.
شستشوی پته بعد از مراحل دوخت انجام ميشود. اين كار بدین روش صورت میگیرد که پته جمع شده و چروکیده را با آب سرد میشویند و با اصلوب خاصی میکشند تا چروکیدگیها از بین برود.
ابتکار و نوآوری در طراحي، یکی ازمراحل تهیه پته است كه كمتر بدان توجه ميشود. اين كار، پنجمين مرحله تهیه پته میباشد که از بدو تولد پته تا کنون تغییری نداشته است و این اولین پروژهای است که سعی کرده است تا طرح پته را تغییر دهد و البته اصالت طرح و نقوش پته را نيز در نظر داشته باشد.
اكثر نقشهای پته کرمان، متقارن و یکسان هستند و هیچ تنوعی در ترکیببندی و نمادهای آنها وجود ندارد و اکثر آنها پرنقش ميباشند.
در اين طرح، نقشهای پته که شامل شاخ گوزن، جقه، ترمهای، رابندی، خرقهای، قلمکار اصفهانی و ... میباشند، با نقوش سنتی اسلیمی و ختایی ترکیب گرديدهاند و نیز در ترکیببندی این نقوش دیگر از تقارن استفاده نشده، بلكه ترکیب گرافیکی جایگزین آن گرديده است. در ميان این تغییرات، نقشها نیز خلوتتر شدهاند كه به همین دلیل، با طرحهای جدید قيمت پتهها نيز مناسبتر ميگردد.
شاید اغراق نباشد اگر گفته شود كه بررسی و شناخت هنرهای سنتی ایران مقدمه شناخت هنر جهان میباشد و در اين ميان، یکی از هنرهاي مردم کرمان که گلستانی از گل و نقش است، پته ميباشد كه در آن سرانگشتان زن کرمانی صفحهای از گل و نقش را خلق ميكند.
در طراحی فرش ایران نوآوریهای زیادی ارائه شده است به طوري كه طرحهای متفاوت فرش امروز دیگر تکرار گذشته نیستند و همراه با بهروز شدن سایر وسایل خانه، در طرح و بافت فرشها نیز تازگیها و خلاقیتهایی به چشم ميخورد. شاید کاربردی بودن این هنر و همچنین رقابت بازارهای داخلی و خارجی، بر نوآوريهاي پديد آمده در اين هنر تاثیر زيادي داشتهاند، اما هنر اصیل پتهدوزی کرمان، همچنان تکرار كارهاي گذشته است؛ با همان نقشها، همان ترکیببندیها و همان درختها و شايد همين يكنواختي سبب گرديده است تا این هنر کمکم به فراموشی سپرده شود و نزد افراد خاص و خانوادههای خاصی باقی بماند. هدف از ارائه اين طرح، آن است كه در این هنر تنوع به وجود آيد تا با ترکیببندیهای جدید، بتوان روح تازهاي در نقشهای این هنر اصیل کرمانی به وجود آورد.
پته، نوعی رودوزی کرمانی است كه امروزه به دليل ارجحيت دادن هنرمندان و خريداران آن به متراژ نسبت به ظرافت دوخت، دارای ارزش کمتری نسبت به گذشته ميباشد. همچنين تكرار طرحهاي لچک و ترنج در اکثر آنها از ارزش اين هنر كاسته است.
روش کار
برای دوخت پته، ابتدا باید طرح مورد نظر را روی عریض منتقل کرد. براي این كار، ابتدا طرح بر روی کاغذ پوستی یا کاغذ کالک طراحي ميشود. بعد از آن، به وسیله سوزن، سوراخهایی در فاصلههای 2 میلیمتری از یکدیگر ایجاد میگردد. سپس کاغذ، روی عریض مورد نظر گذاشته ميشود و به وسیله گرته، نقش بر روی عریض منتقل میگردد. وقتی طرح بر روی عریض منتقل شد، به وسیله ماژیک پر رنگ میشود تا برای دوخت آماده گردد.
برای دوخت پته احتیاج به نخهای پشمی مخصوص است که این نخها در ابتدا به رنگهای سفید، قهوهای و مشکی هستند. برای استفاده از آنها برای دوخت پته، باید آنها را رنگآمیزی کرد. قبل از رنگآمیزی، نخهای پشمی باید به خوبی شسته شوند تا ناخالصیهای آنها گرفته شود. بعد از اين مراحل، نخها با محلولهای شيميايی، دندانهدار میشوند. دندانهها در واقع مواد شيميايی هستند که نخ را برای پذيرش رنگ آماده میکنند. وقتی نخهاي دندانه شده آماده شدند، در ظرفهای رنگ ريخته و رنگآميزی میگردند. نخهای پته به رنگهای نارنجی، فيروزهای، سرمهای، سبز کمرنگ، سبز پررنگ، زرشکی، سفيد، و سياه میباشند. رنگ سياه برای خطدوزی استفاده میشود و از نخهای سرمهای، زرشکی و سبز پررنگ برای متندوزی و از ديگر رنگها برای دوخت پتک، برگ و گل استفاده میشود.
با جابهجا کردن نقشهای گذشته پته و افزودن طرحهای ختايی و اسليمی به آنها، ترکيببندی جديدی به وجود آورده شد. ترکيب نقشهای جقه، بتهميری (کاج کوچک)، بتهترمهای (کاج متوسط)، و بتهبارانی با گلهای ختايی و بندهای اسليمی نه تنها از ارزش و زيبايی کار کم نکرد، بلکه ترکيببندی را به مراتب زيباتر و دلنوازتر نمود كه با نشان دادن طرحها به فروشندگان پته اين گفته تاييد گرديد.
نتيجه گيري
استفاده از نقوش و ترکيببندی جديد و به وجود آوردن فضاهای مثبت و منفی تاثير بهتری در نمود پته داشت. در نظرسنجی که از زنان قديم کرمانی و همچنين دختران کرمانی شد، هر دو نسل چه افراد مسن که به نقشهای گذشته عادت کرده بودند و چه دخترانی که از تکرار و سنتی بودن ترکيببندی نقوش خسته شده بودند، از ترکيب نقوش جديد استقبال کردند.
منبع
www.iccim,org/Persian/iran/aboutiran/sandast32.htm
مطالب مشابه :
آموزش پته دوزی کرمان و تهران
(سی دی آموزش پته دوزی) سی دی آموزش پته دوزی پته هشت رنگ با طرح و جلد زیر به علاقمندان عرضه می شود
نمونه سوالات امتحان پته دوزی
۱- سابقه هنر پته دوزی مربوط به کدام یک از دوره های زیر میباشد؟ الف) ساسانیان
پته دوزی
پته چيست ؟ پته دوزي نوعي از رودوزي هاي ايراني است كه طي آن تمام سطح پارچه بوسيله ي بخيه هاي
پته دوزی کرمان
فرهنگی- تاریخی - پته دوزی کرمان - کرمان دل عالم است و ما اهل دلیم
فروشگاه اینترنتی پته
علاقمندان به هنر پته دوزی می توانند از هم اکنون از طریق این سایت نخ و شال پته با قیمت مناسب و
مراحل دوخت صحیح پته نگین دوزی و ساده دوزی
پته هشت رنگ - مراحل دوخت صحیح پته نگین دوزی و ساده دوزی - معرفی و فروش پته کرمان(تنها سایت
فروش شال و نخ پته و چاپ شال پته
علاقه مندان به هنر پته دوزی،آموزشگاه های سوزن دوزی سراسر کشور که آموزش پته دوزی دارند.
برچسب :
پته دوزی