پیامدهای اجرای مالیات بر ارزش افزوده و زمینه‌سازی برای اجرای موفقیت‌آمیز در ایران
پیامدهای اجرای مالیات بر ارزش افزوده و زمینه‌سازی برای اجرای موفقیت‌آمیز در ایران
|
بررسی تجربه‌ی کشورهای مختلف نشان می‌دهد که کشورهای مختلف برای کنترل آثار توزیع درآمدی مالیات بر ارزش افزوده اقدام‌های زیادی را تدارک دیده‌اند. این کشورها به دو دسته‌ی کلی تقسیم می‌شوند. دسته‌ی اول کشورهایی هستند که اقدام‌های زیر را اتخاذ کرده‌اند: |
ـ نرخ‌های چند گانه‌ی مالیات بر ارزش افزوده، سطح آستانه‌ی مالیاتی بالا (که منجر به معافیت عمده در بخش خرده فروشی و خدمات کوچک می‌شود)، گسترش دامنه‌ی شمول کالاها و خدمات معاف شده و ویژه که با این اقدام‌ها سعی در کنترل اثرهای مخرب مالیات بر ارزش افزوده بر توزیع درآمد و کاهش خاصیت تنازلی بودن آن داشته‌اند.
ـ دسته‌ی دوم کشورهایی هستند که در معرفی مالیات بر ارزش افزوده نرخ واحد مالیاتی، سطح آستانه‌ی پایین و در نهایت حداقل میزان معافیت در مورد کالاها و خدمات ویژه و خاص را لحاظ کرده‌اند. در این دسته از کشورها جبران آثار مخرب مالیات بر ارزش افزوده از طریق دیگر سازمان‌های متولی اجتماعی صورت گرفته است.
هم‌چنین در اکثر قریب به اتفاق کشورها، هم‌زمان با اجرای مالیات بر ارزش افزوده و یا چند سال قبل از اجرای مالیات بر ارزش افزوده یک اصلاح در سیستم تامین اجتماعی و سیاست‌های حمایتی و پرداخت‌های انتقالی مستقیم دولت صورت پذیرفته است (Kerver, 2001) این تحولات شامل گسترده کردن بیمه‌های درمانی و تحت پوشش قرار دادن هرچه بیشتر بازماندگان افراد بیمه شده که فوت شده و یا از کار افتاده‌اند، می‌شود. این امر از طریق ایجاد مستمری‌ها و اعانات گوناگون و ارایهی هرچه بهتر خدمات درمانی و عرضه‌ی دارو و لوازم خاص درمانی انجام شده است.
با عنایت به مطالب بیان شده، کاهش اثرات اجرای مالیات بر ارزش افزوده بر روی توزیع درآمد از جمله اموری است که به شدت بر روی میزان موفقیت مالیات بر ارزش افزوده در بلند مدت موثر است و باید به شدت مورد توجه سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان اقتصادی قرار گیرد. برای انجام این مهم در صورتی که اصلاحات صورت گرفته در سیستم تامین اجتماعی و تاسیس وزارت راه از کارآمدی کافی و لازم برخوردار باشد و با اصلاحات مناسبی در زمینه‌ی سیاست‌های حمایتی دولتی همراه شود، می‌توان سیستم مالیات بر ارزش افزوده را با تاکید بیشتر بر درآمدزدایی و حفظ کارایی معرفی کرد. اما در صورتی که اصلاحات صورت گرفته نتواند باعث افزایش کارایی و اثربخشی تامین اجتماعی در کشور شود و از سوی دیگر، روند سیاست‌های حمایتی دولت نیز دچار تحول اساسی نشود، باید اهداف توزیعی نیز تا حدی در اجرای مالیات بر ارزش افزوده مدنظر قرار گیرد.
به دلیل عدم کارایی روش‌های حمایتی در قالب نهادهای بیمه‌ای و غیربیمه‌ای و سیاست‌های حمایتی دولت در لایحه‌ی پیشنهادی دولت به مجلس برای اجرای مالیات بر ارزش افزوده معافیت‌هایی مطرح شده است، سعی شده بخش وسیعی از کالاها و خدمات مورد استفاده‌ی اقشار کم درآمد جامعه از پرداخت مالیات معاف شوند.
3ـ ویژگی‌های سازمان متولی امر اجرای مالیات بر ارزش افزوده
یکی از اموری که باید پیش از اجرای سیستم مالیات بر ارزش افزوده در کشور به دقت مورد بررسی قرار گیرد، چگونگی اجرای مالیات بر ارزش افزوده و تعیین سازمان و ارگان متولی اجرای مالیات بر ارزش افزوده است. از آن‌جا که این نوع مالیات دارای ظرافت‌های زیادی است و از سوی دیگر، نوع برخورد مودیان و افراد کشور با این مالیات تاثیر بسیار زیادی در موفقیت اجرایی آن دارد، تعیین روش اجرای مناسب و متناسب با وضعیت اقتصادی کشور و هم‌چنین سازمان مالیاتی اجراکننده‌ی قوی و کارا و انعطاف‌پذیر برای آن از اقدام‌های اولیه و پیش از اجرای مالیات بر ارزش افزوده است که تاثیر زیادی در موقعیت اجرای مالیات بر ارزش افزوده در کشور دارد.
به طور کلی کشورهای مختلف جهان برای بهبود کارایی و اثربخشی سازمان متولی امر مالیات بر ارزش افزوده از سه راهبرد اصلی زیر پیروی می‌کنند:
1ـ ادغام اداره‌های مختلف مالیاتی
2ـ ایجاد یک واحد مستقل
3ـ اجرای تدریجی
اساس کار در راهبرد ادغام این است که ساختار سازمانی مالیاتی کشور بر اساس وظایف عملکردهایی تقسیم‌بندی شود، نه بر اساس نوع مالیات (مستقیم و غیرمستقیم). این ادغام‌سازی انواع مالیات‌ها در کشور در دو بعد کلی و جزیی قابل اجرا است. در بعد کلی تمامی مالیات‌های موجود در کشور همانند مالیات بر درآمد، مالیات بر مصرف و فروش، مالیات بر ارزش افزوده، مالیات بر واردات و... به وسیله‌ی یک سازمان و اداره‌ی مالیاتی اخذ می‌شود و سازمان مالیاتی به واحدهای مختلف (بر اساس نوع وظیفه و عملکرد) تقسیم می‌شود. به عنوان نمونه، واحدهای شناسایی مودیان، ثبت‌نام مودیان، حسابداری و حسابرسی، کنترل و نظارت مودیان، بایگانی اطلاعات مودیان، ارایهی خدمات به مودیان و... از زیر بخش‌های اصلی این سازمان مالیاتی است. در این حالت مودی مالیاتی که بر اساس مبناهای مختلف مالیاتی همچون درآمد، ارث و... باید مالیات‌های مختلفی را به نظام مالیاتی پرداخت کند، تمامی امور مربوط به این مالیات‌ها را در یک اظهارنامه‌ی مالیاتی به سازمان اخذ مالیات در کشور اعطا می‌کند. این ادغام کلی در کشورهای پیشرفته و توسعه یافته که سیستم مالیاتی از کارایی بالاتر برخوردار است، رخ داده است (Lawrance, 2001).
حالت دیگر ادغام، بخشی یا جزیی است. در این وضعیت دو یا چند نوع مالیات که شباهت بیشتری با یکدیگر دارند و دارای مکانیسم و مراحل اجرایی مشابه هستند و یا دارای بانک اطلاعاتی مشترک هستند، با همدیگر ادغام می‌شوند. به عنوان مثال ادغام تمامی اداره‌های مالیات‌های غیرمستقیم شامل مالیات بر کالاهای خاص، مالیات بر ارزش افزوده و فروش، مالیات‌های دارای بانک اطلاعاتی واحد می‌تواند نمونه‌هایی از ادغام‌های جزیی در سیستم‌های مالیاتی باشند. بر اساس این ادغام‌های بخشی، اداره‌های مختلفی برای اجرا و اخذ مالیات بر ارزش افزوده شکل می‌گیرد. به طور کلی مزایا و فایده‌هایی برای ادغام برشمرده شده است (Ebrill, 2001).
1ـ تامین درآمد مالیاتی بیشتر به واسطه‌ی کنترل و نظارت دقیق‌تر بر مودیان مالیاتی و کاهش هزینه‌های تمکین مالیاتی برای مودیان
2ـ مدیریت بهتر و کاراتر مالیات‌های معوقه
3ـ خدمت‌رسانی بهتر به مودیان مالیاتی به وسیله‌ی سازمان مالیاتی
4ـ ساده‌سازی و شفافیت بیشتر سازمان مالیاتی و در نهایت افزایش کارایی آن
5ـ همکاری بیشتر بین وظایف و مراحل اجرایی اداره‌های مختلف درآمدی و افزایش سطح توانایی و تخصص کارکنان
6ـ ایجاد یک بانک اطلاعاتی مالیاتی جامع در کشور
موانع و مشکلاتی که در مسیر این ادغام‌سازی وجود دارد، به درجه‌ی توسعه‌یافتگی نظام مالیاتی کشور بستگی دارد. از آن‌جا که اداره‌های مختلف مالیاتی دارای اهداف، وظایف، مراحل اجرایی مختلف هستند، ترکیب این اداره‌ها با فرهنگ‌ها و سبک‌های مدیریتی مختلف می‌تواند مشکلات زیادی را در اداره‌ی جدید مالیاتی ایجاد کند. این اختلاف نهادی که در بخش‌های قانونی و حقوقی، اختلاف بین سیستم‌های اطلاعاتی، روش‌های محاسبه و اخذ مالیات و... وجود دارد، در صورتی که به درستی دیده نشود، می‌تواند باعث بروز مشکلات زیادی برای سازمان اجرایی جدید شود و در نهایت به شکست فرآیند ادغام منجر شود.
دومین راهبرد برای تعیین سازمان اجرایی مالیات بر ارزش افزوده، ایجاد یک واحد مستقل و جدید برای راه‌اندازی این نوع مالیات است. در این حالت اداره‌های مالیاتی بر اساس نوع مالیات طبقه‌بندی می‌شوند. بنابراین مجموعه‌ی اداره‌های مستقل مالیاتی به جمع‌آوری انواع مالیات‌ها در کشور می‌پردازند. محاسن این روش عبارت است از (Ebrill, 2001):
الف) سازمان جدید این فرصت و موقعیت را دارد که از مدرن‌ترین امکانات و وسایل کار و مطلوب‌ترین نیروهای آموزش دیده و یک نظام مدیریتی پیشرفته و تازه نفس استفاده کند. در این صورت از ضعف‌ها، محدودیت‌ها و نارسایی‌های سازمان‌های قدیمی مبرا خواهد بود.
ب) برخلاف ساختار سازمانی بر مبنای وظیفه که در آن بخش‌های حسابرسی، وصول و اجرا و سایر فعالیت‌های سیستم در واحدهایی اداره می‌شوند که با تمامی مالیات‌ها سر و کار دارند، واحد جدید دارای کارکنان حسابرسی و ماموران اجرایی مربوط به خود است.
ج) سازمان مالیات بر ارزش افزوده‌ی مستقل، زمینه‌ی رقابت و کارآمد شدن دستگاه مالیاتی را نیز می‌تواند به همراه داشته باشد.
از معایب این روش می‌توان موارد زیر را نام برد:
الف) به دلیل کمبود تجربه‌ی کارکنان در مراحل اولیه‌ی کار و نیز عدم هماهنگی کارکنان سایر بخش‌ها با کارکنان واحد جدید، خطر شکست طرح وجود دارد.
ب) ایجاد سازمان جدید علاوه بر صرف هزینه‌های سنگین برای تامین جا و مکان و امکانات در مناطق مختلف، از جهت مراجعات مودیان مالیاتی به واحدهای مالیاتی متعدد و نارضایی مودیان را در پی خواهد داشت.
در راهبرد اجرای تدریجی یکی از مالیات‌های غیرمستقیم موجود در کشور به تدریج اصلاح و تکمیل می‌شود تا کارکرد و مراحل اجرایی آن شبیه به مالیات بر ارزش افزوده شود. این روش تدریجی برای ساختارهای مالیاتی که به شدت انعطاف‌پذیر هستند و در مقابل هر گونه اصلاح مالیاتی مقاومت شدیدی از خود نشان می‌دهند، موثر است. این انعطاف‌پذیری سیستم مالیاتی که به دلایل مختلف همچون سنتی بودن روش‌ها و مراحل اخذ مالیات، عدم وجود فرهنگ مالیاتی مناسب در بین مودیان و کارکنان و مدیران مالیاتی، عدم آشنایی کارکنان و مدیران مالیاتی با روش‌ها و تکنیک‌های نوین و پایین بودن سطح تخصص آن‌ها و... است، می‌تواند در مراحل مختلف سیر تکاملی و تدریجی اجرای مالیات بر ارزش افزوده برطرف کند و به همین دلیل این راهبرد اجرایی تا حدودی زمان‌بر و طولانی خواهد بود. به عنوان نمونه در کشور فرانسه اجرای مالیات بر ارزش افزوده در سال 1948 به صورت تدریجی و تکاملی بوده است (Tail, 1991) و در سه مرحله با انجام تغییراتی، سیستم مالیات بر فروش به مالیات بر ارزش افزوده تبدیل شد. این سه مرحله عبارتند از:
مرحله‌ی اول: در سال 1948 سیستم مالیات بر فروش با مکانیسم اعتباری بر مبنای فاکتور در سطح صنایع بزرگ و واردات اعمال شد.
مرحله‌ی دوم: در سال 1954 این گونه مالیات بر فروش به بخش عمده‌فروشی نیز تسریع داده شد و بدین ترتیب جایگزین چندین نوع مالیات غیرمستقیم شد و به مالیات بر ارزش افزوده شهرت یافت.
مرحله‌ی سوم: در سال 1968، مالیات بر ارزش افزوده بخش خرده‌فروشی را نیز شامل شد. با پیشرفت روش‌ها و تکنیک‌های مالیاتی جدید و هم‌چنین ایجاد بخش‌های تجاری جدید همانند تجارت الکترونیک، هم اکنون کشورها به دنبال بررسی و امکان‌سنجی اخذ مالیات بر ارزش افزوده از این بخش‌های جدید و نوین و بخش‌های معاف همانند خدمات مالی و بانکی هستند.
طبق بررسی‌های صورت گرفته از سوی صندوق بین‌المللی پول در 108 کشور اجرا کننده مالیات بر ارزش افزوده، در 90 کشور مالیات بر ارزش افزوده به وسیله‌ی سازمان‌های مالیات داخلی همانند مالیات بر درآمد، مالیات بر فروش، مالیات بر مصرف داخلی و... اجرا شده است و در 4 مورد این مالیات به وسیله‌ی سازمان گمرک و مالیات بر واردات اجرا شده است (راهبرد ادغام) و در 14 کشور سازمان مستقلی برای اجرای مالیات بر ارزش افزوده تاسیس شده است. (Ebrill, 2001)
با توجه به خصوصیات نظام مالیاتی کشور، اجرای مالیات بر ارزش افزوده در ایران از دو طریق امکان‌پذیر است:
1ـ ایجاد یک اداره‌ی مستقل
از آن‌جا که ساختار اجرایی نظام مالیاتی کشور در طول زمان همگام با تحولات اجتماعی، اقتصادی داخلی و بین‌المللی از تغییر و تحول لازم برخوردار نشده و ساختار سنتی و قدیمی خود را حفظ کرده است، بنابراین ساختار اجرایی فعلی پاسخگوی نیازمندی‌های اقتصادی، اجتماعی کشور نبوده و نمی‌تواند انتظارهای جامعه و مسوولان کشور را تامین کند. اجرای مالیات بر ارزش افزوده یکی از اموری است که به هیچ وجه امکان راه‌اندازی آن با توجه به قابلیت ساختار اجرایی فعلی نظام مالیاتی ممکن نیست، زیرا محدودیت‌های مختلف درون نظام مالیاتی چون سطح تخصص نیروی انسانی، سطح بهره‌گیری از فن‌آوری اطلاعات و عدم وجود هماهنگی کافی بین بخش‌های موجود، عدم وجود بانک اطلاعاتی مودیان مالیاتی و...، هم‌چنین محدودیت‌های مختلف برون سازمانی همانند عدم وجود حمایت سیاسی کافی از نظام مالیاتی، عدم وجود فرهنگ مالیاتی مناسب در جامعه و... وجود دارد که این محدودیت‌ها تا حدود زیادی باعث کارایی پایین سیستم فعلی مالیاتی شده است.
برای مقابله با محدودیت‌های فوق و اجرای موفقیت‌آمیز مالیات بر ارزش افزوده، عده‌ای معتقد هستند که تاسیس یک اداره‌ی مالیاتی جدید و مطابق با مالیات بر ارزش افزوده می‌تواند به عنوان یک جهش و توسعه‌ی ناگهانی در ساختار تشکیلات اجرایی مالیاتی، موجبات رفع محدودیت‌های موجود و افزایش کارایی و عملکرد نظام مالیاتی شود. اجرای مالیات بر ارزش افزوده به وسیله‌ی یک سازمان مستقل مالیاتی در صورتی می‌تواند نواقص موجود را برطرف نماید که امکان اصلاحات هم‌زمان در سایر بخش‌های مالیاتی و غیر مالیاتی وجود داشته باشد. به عبارت دیگر، شوک وارد شده به نظام مالیاتی و سایر نظام‌های مرتبط، قدرت تاثیرگذاری در آن‌ها را داشت باشد. اگر این شوک نتواند تغییراتی در آن‌ها ایجاد کند، شوک منفی بزرگ‌تری به خود سازمان جدید وارد می‌شود و امکان دستیابی به اهداف مورد نظر را محدود می‌سازد.
بنابراین در برنامه‌های اصلاحی موازی اجرای مالیات بر ارزش افزوده باید به گونه‌ای طراحی شوند که تا حدی پیش‌نیازهای اجرای مالیات بر ارزش افزوده همانند بهبود تمکین مالیاتی برای ایجاد یک سیستم مالیاتی مبتنی بر خود اظهاری، ایجاد یک بانک اطلاعات مودیان مالیاتی جامع، بهبود و ارتقا کیفیت و کمیت کارکنان و مدیران و... تامین شود. در غیر این صورت ایجاد یک اداره‌ی جدید برای اجرای مالیات بر ارزش افزوده هر چند به طور کامل به صورت مدرن و مطابق با نیازهای مالیات بر ارزش افزوده در ابعاد نیروی انسانی و سیستم‌های اطلاعاتی طراحی شود، اما باقی ماندن بسیاری از محدودیت‌های درون و برون سازمانی موجود، میزان عملکرد و کارایی این اداره‌ی مالیاتی را به شدت کاهش می‌دهد.
2ـ اجرای تدریجی مالیات بر ارزش افزوده و تبدیل مالیات‌های غیرمستقیم به مالیات بر ارزش افزوده
در صورتی که یک عزم ملی و سیاست برای اصلاح نظام مالیاتی وجود نداشت باشد یا به دلایل مختلف همچون کمبود منابع مالی، سرمایه‌ای و انسانی امکان انجام یک اصلاح مالیاتی کامل نباشد، در آن صورت اجرای مالیات بر ارزش افزوده به وسیله‌ی یک سازمان مستقل و حذف برخی از مالیات‌های فعلی و راه‌اندازی مالیات بر ارزش افزوده می‌تواند به عنوان یک شوک بزرگ به نظام مالیاتی تلقی شود و از آن‌جا که نظام مالیاتی فعلی از انعطاف‌پذیری خیلی کمی برخوردار است، این شوک می‌تواند اثرات مخربی به همراه داشته باشد و نه تنها به بهبود کارایی نظام مالیاتی نیانجامد، بلکه باعث شکست اجرای مالیات بر ارزش افزوده و به هدر رفتن بخشی از منابع و امکانات جامعه شود (تجربه‌ی کد اقتصادی به عنوان ورود یک ابزار جدید در نظام مالیاتی سنتی ایران می‌تواند، گواه این امر باشد). در این حالت اجرای تدریجی و تکمیلی مالیات بر ارزش افزوده و آماده‌سازی تدریجی زمینه‌های لازم برای اجرای کامل و موفقیت‌آمیز مالیات بر ارزش افزوده می‌تواند بهترین گزینه باشد. این امر که تا حدی به واسطه‌ی اجرای قانون تجمیع عوارض در کشور صورت پذیرفته است، باید با اصلاحات جزیی در سایر بخش‌های مالیاتی کشور همراه شود.
مالیات بر مصرف و فروش در ایران به مجموعه‌ای از منابع مالیاتی اطلاق می‌شود که با نرخ‌های متفاوت و نیز بر اساس ماخذ متفاوت همانند تولید فیزیکی، تعداد فروش یا بهای فروش اخذ می‌شود. مالیات‌های مزبور بیش از آن‌که بر اساس توجیهات اقتصادی و مالیاتی بوده باشد، در گذر انتخاب‌های مقطعی و تصادفی شکل گرفته است. به طوری که وصول برخی از این مالیات‌ها با وضع تبصره‌های بودجه‌ی سالانه آغاز شده و سپس دایمی شده است. حتا برخی از آن‌ها به صورت بخش‌نامه‌ای تعیین می‌شوند.
از ابتدای سال 1382 قانون جدیدی تحت عنوان «تجمیع عوارض» به عنوان جایگزین مالیات‌های غیرمستقیم وضع شد و وصول مالیات از تمامی کالاها و خدمات و نیز واردات (علاوه بر حقوق گمرکی) طبق این قانون صورت می‌گیرد. این قانون با هدف یکسان‌سازی عوارض از حالت متعدد و گوناگون و پراکنده به صورت واحد و برای مصارف عمومی و هم‌چنین با هدف زمینه‌سازی برای اجرای مالیات بر ارزش افزوده در کشور تصویب شد و بسیاری از مراحل اجرایی آن همانند مالیات بر ارزش افزوده است؛ با این تفاوت که این مالیات در مرحله‌ی تولید اخذ می‌شود و اثرات آبشاری در آن وجود دارد. انجام اصلاحات تدریجی دیگر در این قانون از قبیل گسترش این مالیات به دامنه‌ی وسیع‌تری از کالاها، وارد کردن تدریجی سایر مراحل تولید و توزیع در آن، بهبود مراحل اجرایی اخذ این مالیات و... می‌تواند زمینه‌ساز اجرای تدریجی مالیات بر ارزش افزوده شود.
4ـ مراحل اجرای مالیات بر ارزش افزوده
برای اجرای درست و کامل مالیات بر ارزش افزوده باید به 6 بخش اساسی در اجرا که شامل: شناسایی، ثبت‌نام مودیان، خود اظهاری و پرداخت مالیات، حسابرسی و استرداد، حسابداری و صدور و نگهداری فاکتور توجه شود (Tail, 1991). البته باید بر این موضوع تاکید کرد که این تقسیم‌بندی دلیل بر جدا بودن مراحل نیست و تنها برای بررسی دقیق‌تر صورت پذیرفته است. به طور کلی مراحل اجرای مالیات بر ارزش افزوده به طور کامل به یکدیگر وابسته‌اند و ضعف و قوت یک مرحله بر دیگر مراحل تاثیر خواهد داشت.
اولین مرحله، اجرای مالیات بر ارزش افزوده ـ و هر مالیات جدید دیگری ـ مستلزم شناسایی است. در مرحله‌ی شناسایی فهرست اشخاص حقوقی و حقیقی که در آینده مالیات جدید را پرداخت خواهند کرد، مشخص می‌شود. شناسایی به سازمان مالیاتی کمک می‌کند نسبت به تعداد و ویژگی‌های مودیان بالقوه شناخت پیدا کند و از این شناخت در تصمیم‌گیری‌های مدیریتی استفاده کند؛ چرا که طراحی و اجرای مالیات بر ارزش افزوده نیاز به تصمیم‌گیری‌های حساسی دارد که بدون این شناخت اولیه ناممکن است.
شناسایی مودیان بالقوه اولین قدم برای طراحی یک پایگاه اطلاعاتی مالیاتی است. از آن‌جا که تاکنون پایگاهی برای دسترسی سریع به اطلاعات مودیان طراحی نشده است و یا به مرحله‌ی اجرا در نیامده است، بنابراین شناسایی مالیات بر ارزش افزوده باید با در نظر گرفتن این موضوع انجام شود که این اطلاعات در آینده به شدت مورد نیاز است و باید به روز نگاه داشته شود. واحد مودیان بزرگ مالیاتی، اداره‌ی گمرک، شرکت ماشین‌های محاسب و اداره‌ی مالیات بر درآمد اولین اولویت‌های اخذ اطلاعات فعالان اقتصادی در ایران است. تخصصی بودن این پایگاه‌ها از دلایل انتخاب آن‌ها بوده است. هم‌چنین قرار گرفتن این سازمان‌ها در زیر مجموعه‌ی وزارت امور اقتصادی و دارایی باعث می‌شود کسب اطلاعات از آن‌ها زمان و هزینه‌ی کمتری نیاز داشته باشد. البته صرف دسترسی به اطلاعات موضوع بحث نیست، بلکه به روز بودن و قرار گرفتن در یک پایگاه اطلاعاتی از موضوعاتی است که از اهمیت بیشتری برخوردار است.
در تمامی کشورهای مجری مالیات بر ارزش افزوده که آستانه‌ی مالیاتی در نظر گرفته‌اند، آستانه بر اساس حداقلی از فروش سالانه تعریف شده است. بر اساس نتایج سرشماری کارگاهی کشور در سال 1381، بیش از 8/2 میلیون بنگاه در ایران وجود دارند که به تولید کالاها و ارایهی خدمات مشغول هستند. اخذ مالیات بر ارزش افزوده از تمام این بنگاه‌ها در ابتدای اجرای این مالیات توجیه اقتصادی ندارد، بنابراین لازم است در ابتدای اجرای مالیات بر ارزش افزوده، آستانه‌ی مالیاتی با دقت و بر اساس اصول و معیارهای مناسب تعیین شود. در نظر گرفتن یک آستانه‌ی مالیاتی بالا، بدون نگرانی از کاهش عمده‌ای در درآمدهای مالیاتی بسیاری از بنگاه‌های کوچک را حذف می‌کند. هم‌چنین اعمال یک آستانه‌ی پایین تعداد مودیان (که بیشتر حجم فعالیت عمده‌ای ندارند) را به شدت بالا خواهد برد و تاثیر معناداری بر درآمدهای مالیاتی نخواهد داشت (با لحاظ کردن هزینه‌ی جمع‌آوری مالیات از این بنگاه‌های کوچک). به دلیل نبودن اطلاعات کامل در مورد میزان فروش بر تک تک بنگاه‌ها و سایر اطلاعاتی که در تعیین نرخ آستانه‌ی مالیاتی نیاز است از تعداد کارکنان به عنوان جانشینی برای سنجش بزرگی (یا کوچکی) بنگاه استفاده شد. آمارها نشان می‌دهد که بیش از 90 درصد کارگاه‌ها کمتر از 5 نفر کارگر و در بیش از 95 درصد کارگاه‌ها کمتر از 10 کارگر دارند که این نشان می‌دهد تعداد مودیان مالیاتی واقعی مالیات بر ارزش افزوده نسبت کوچکی از کل کارگاه‌های کشور را تشکیل می‌دهد.
دومین مرحله از اجرای مالیات بر ارزش افزوده، ثبت‌نام مودیان است. در این مرحله سازمان مالیاتی از مودیان دعوت می‌کند برای ثبت‌نام در مالیات جدید، در مکان‌های تعیین شده حضور یابند. در اجرای مالیات بر ارزش افزوده، مودی مالیات را از خریدار اخذ می‌کند و پس از کسر کردن اعتبار مالیاتی خود، بقیه را به حساب سازمان مالیاتی واریز می‌کند. بنابراین در این سیستم، سازمان مالیاتی و مصرف‌کنندگان باید بدانند چه کسانی مالیات جدید را اخذ می‌کنند.
اطلاع‌رسانی صحیح به مودیان و مصرف‌کنندگان، از مهم‌ترین نکات مرحله‌ی ثبت‌نام است. در این مرحله باید ضمن این‌که مودی از زمان، مکان و نحوه‌ی ثبت‌نام مطلع شود، با وظایفش در قبال سازمان مالیاتی و تعهدهای سازمان مالیاتی در قبال وی آگاه شود. بی‌تردید می‌توان پیش‌بینی کرد که در آغاز معرفی مالیات بر ارزش افزوده در ایران، ثبت‌نام با استقبال عمومی مواجه نخواهد شد؛ چرا که اجرای مالیات جدید برای بنگاه‌ها هزینه خواهد داشت. صدور و نگهداری فاکتورهای خرید و فروش، حسابداری منظم و روزآمد، التزام به تسلیم اظهارنامه‌ی مالیاتی در هر دوره‌ی مالیاتی و... از جمله‌ی این اقدام‌ها است. بنابراین سازمان مالیاتی می‌تواند از اطلاعات پایگاه اطلاعاتی تهیه شده در مرحله‌ی قبل استفاده کند و به مودیان نشان دهد درباره‌ی فعالیت اقتصادی آن‌ها اطلاعات لازم را در اختیار دارد.
در یک اقتصاد پویا همواره بنگاه‌ها تاسیس یا منحل می‌شوند. هم‌چنین حجم فعالیت بنگاه‌ها در نوسان است و این احتمال وجود دارد برخی از بنگاه‌ها که تا پیش از این زیر آستانه‌ی مالیاتی قرار داشته‌اند، هم اکنون شرایط ثبت‌نام را به دست آورده‌اند. دسترسی به پایگاه اطلاعات بروز به سازمان مالیاتی کمک می‌کند حتا بعد از معرفی مالیات بر ارزش افزوده، بنگاه‌های جدید را که حایز شرایط ثبت‌نام شده‌اند، شناسایی و برای ثبت‌نام ترغیب کند. بدون شک در صورت فقدان ابزارهای کنترلی، برخی بنگاه‌هایی که ثبت‌نام نکرده‌اند، مالیات را روش فروش خود اعمال خواهند کرد. یکی از راهکارهای کنترلی چاپ گواهی ثبت‌نام در مالیات بر ارزش افزوده است. هم‌چنین گواهی ثبت‌نام باید به گونه‌ای تهیه شود که امکان جعل آن وجود نداشته باشد. به علاوه سیستم کنترلی می‌تواند به نحوی سازماندهی شود که مردم بر فروشندگان و مودیان کنترل موثر داشته باشند. به طور مثال فهرست مودیان مالیاتی روی سایت این سازمان قرار گیرد و شماره تلفن‌هایی تخصیص داده شود تا مردم در صورت مواجهه با موردی غیرعادی، آن را به سازمان مالیاتی گزارش دهند.
نوع حسابداری اعمال شده برای ثبت خریدها و فروش‌ها، در تعیین بدهی مالیات بر ارزش افزوده موثر است. در غالب کشورها حسابداری تعهدی و الکترونیکی برای محاسبه‌ی مالیات بر ارزش افزوده استفاده می‌شود. هم‌چنین اسناد و مدارکی که به وسیله‌ی مودی نگهداری می‌شود، باید این روش حسابداری را پشتیبانی کند. چون اجرای حسابداری تعهدی برای بنگاه‌های کوچک هزینه‌بر است. در برخی کشورها به این مودیان امکان داده شده است از حسابداری نقدی استفاده کنند.
متاسفانه صدور و اخذ فاکتور، نگهداری اسناد و مدارک و حسابداری تعهدی در بین فعالان اقتصادی کشور ایران چندان رواج ندارد. البته بعد از اجرای طرح کد اقتصادی، تدابیری در این زمینه اندیشیده شد ولی نیاز است این نوع حسابداری حداقل در بین مودیان بالقوه‌ی مالیات بر ارزش افزوده رواج داده شود. بی‌تردید فقدان قوانین و مقررات لازم، یکی از تنگناهای حسابداری در ایران است.
وجود تعداد زیاد مودیان و دوره‌های کوتاه مدت (چند دوره در هر سال) در مالیات بر ارزش افزوده، باعث شده است شیوه‌ی پرداخت بدهی مالیاتی و حسابرسی در این مالیات نسبت به دیگر مالیات‌ها متفاوت باشد. در غالب کشورهای دنیا بدهی مالیاتی به روش خود اظهاری تعیین می‌شود یعنی مودی بدهی مالیاتی خود را تعیین و اظهارنامه را به سازمان مالیاتی تقدیم می‌کند. در عوض سازمان مالیاتی سعی می‌کند با تاکید بر حسابرسی مودیان مالیات بر ارزش افزوده، عدم تمکین مالیاتی را کشف و با خاطیان برخورد کند. خود اظهاری با محدود کردن برخورد مودیان و ماموران مالیاتی، احتمال فساد اداری را کاهش می‌دهد. خود اظهاری به خودی خود روش بسیار سودمندی است که اجرای مالیات بر ارزش افزوده را آسان می‌سازد اما کنترل و نظارت بر حسن اجرای آن کاری سخت و دشوار است. با توجه به عدم تجربه‌ی بنگاه‌های ایرانی در خود اظهاری و عدم توان سازمان مالیاتی در حسابرسی سریع و دقیق مودیان، به نظر می‌رسید بهترین روش پیاده کردن این روش در ایران، اجرای تدریجی خود اظهاری در بین مودیان مالیاتی است.
در اجرای مالیات بر ارزش افزوده این امکان وجود دارد که مالیات جمع‌آوری شده کمتر از اعتبار مالیات مودی باشد. به زبان ساده‌تر، مودی از سازمان مالیاتی طلب‌کار شود. استرداد مازاد اعتبارها از مالیات‌بندی مضاعف جلوگیری می‌کند و این امکان را فراهم می‌سازد تا مالیات بر ارزش افزوده در تخصیص منابع خنثی عمل کند. اگرچه استرداد از نقطه‌ی قوت مالیات بر ارزش افزوده است، اما در صورت نظارت غیراصولی می‌تواند به محلی برای نشت مالیات‌های جمع‌آوری شده مبدل شود. با توجه به قاچاق گسترده‌ی کالاها و فساد در اداره‌ی گمرک می‌توان پیش‌بینی کرد که سود استفاده از استرداد در مالیات بر ارزش افزوده بالا خواهد بود. بنابراین برطرف کردن این نواقص قبل از اجرای مالیات بر ارزش افزوده بسیار حیاتی است. باید توجه شود که برطرف کردن اکثر این نواقص نیازمند برنامه‌ریزی میان مدت است و با اقدام‌های کوتاه مدت، امکان رفع این نواقص نیست.
5ـ جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
به طور خلاصه پس از بررسی ساختار اقتصادی کشور مشاهده می‌شود که بسیاری از پیش‌شرط‌ها و شرایط اولیه برای اجرای موفقیت‌آمیز مالیات بر ارزش افزوده در کشور وجود ندارد. هم‌چنین بررسی نظام فعلی مالیاتی کشور و عملکرد آن بیانگر این مطلب است که نظام مالیاتی فعلی، یک نظام مالیاتی ابتدایی و توسعه نیافته است. وجود وقفه‌ی بالای مالیاتی در ایران، عدم وجود یک بانک اطلاعاتی در مورد کل مودیان و حتا در مورد مودیان یک نوع مالیات خاص همانند مالیات بر درآمد، انجام مراحل اخذ مالیات به صورت دستی و کاغذی، عدم تقسیم کار مناسب در اداره‌های مالیاتی مختلف، استفاده از روش‌های تشخیص علی الراس، پیچیدگی و عدم شفافیت قوانین و مقررات، فرار مالیاتی و اجتناب مالیاتی گسترده و وسیع و... همگی از جمله نشانه‌های عملکرد و کارکرد ضعیف نظام مالیاتی کشور در وضعیت کنونی هستند. اجرای مالیات بر ارزش افزوده در چنین فضایی نه تنها سبب بهبود کارایی و ارتقا این سیستم مالیاتی نمی‌شود، بلکه بر پیچیدگی‌های آن نیز می‌افزاید. زیرا برخلاف تصور رایج که اجرای مالیات بر ارزش افزوده را به عنوان یک راه‌حل برای حل مشکلات و از بین بردن نواقص معرفی می‌کند، بررسی تجربه‌ی کشورهای موفق و ناموفق در زمینه‌ی اجرای مالیات بر ارزش افزوده نشان می‌دهد اجرای کامل این مالیات وقتی می‌تواند مشکلات و نواقص را از بین ببرد که ظرفیت‌های محیطی و نهادی لازم برای اصلاح نظام مالیاتی در درون نظام مالیاتی و کل اقتصاد وجود داشته باشد. به عبارت دیگر در صورتی که عملکرد نظام مالیاتی در حد متوسطی باشد (این عملکرد را می‌توان با شاخص‌های مختلفی چون وقفه‌ی مالیاتی، کارایی نظام مالیاتی، نسبت مالیات‌ها به تولید ناخالص ملی، میزان فرار مالیاتی و... نشان داد) در آن صورت با فرض برقراری سایر پیش نیازهای بیان شده و وجود ظرفیت‌های محیطی و نهادی می‌توان با اجرای مالیات بر ارزش افزوده، عملکرد نظام مالیاتی را ارتقا داد و در غیر این صورت این مالیات می‌تواند باعث اختلال در نظام فعلی مالیاتی کشور و ایجاد اثرات مخرب فراوانی در ابعاد مختلف اقتصادی ـ اجتماعی کشور شود.
بنابراین با توجه به مباحث تیوری در مورد مالیات بر ارزش افزوده، تجربه‌ی سایر کشورها و وضعیت فعلی ظرفیت‌های نهادی و محیطی کشور، پیشنهاد می‌شود اجرای مالیات بر ارزش افزوده در کشور به طور جدی و پیوسته با یک برنامه‌ی میان مدت (8 تا 10 سال) پیگیری شود. این برنامه‌ی میان مدت می‌تواند به دو صورت طراحی شود:
ـ با برنامه‌ریزی دقیق و منظم به وسیله‌ی تیمی از کارشناسان و مدیران خبره در مسیر زمانی خاصی شرایط اجرای مالیات بر ارزش افزوده در کشور ایجاد شود و در نهایت در پایان دوره‌ی مالیات بر ارزش افزوده اجرا شود.
ـ با تغییر تدریجی مراحل اخذ مالیات بر کالاها و خدمات (قانون تجمیع عوارض) و سایر بسترسازی‌های لازم، آن را به سمت نظام مالیات بر ارزش افزوده سوق داده شود.
مطالب مشابه :
معرفی قطارهای 'عقاب طلایی'
آرزودارم شما جوانان در سکوی موفقیت های بزرگ و در برخی هم صاحب پول و سرمایه ، کنار هم
متن سی دی صبر،استقامت،آرامش
نیازمندی های و مادر پولداری داشته باشیم و پول و مال و ملک به ما و بیداری در صبح
پیامدهای اجرای مالیات بر ارزش افزوده و زمینه‌سازی برای اجرای موفقیت‌آمیز در ایران
حسابداری ارشد دانشگاه اصفهان صبح صادق دکتر فعلی پاسخگوی نیازمندی‌های اقتصادی
رسم وحشتناک چینی‌ها برای زیبایی زنان (+عکس)
تلفن های ضروری موزه پول بانک مرکزی » بزرگ ترین راهنمای ایرانیان مقیم
تاثیر زبان فارسی بر زبان و ادبیات عرب
نیازمندی های صبح از صباح و صباح جهنم ، دینار پول رایج
برچسب :
نیازمندی های صبح اصفهان راهنمای پول