چشمه علی دامغان

چگونگي وتأثير منقطه چشمه علي دامغان در اقتصاد شهرستان دامغان در بخشهاي كشاورزي (زراعت،باغداري،پرورش آبزيان)،جذب توريسم به منطقه،وتأثير آن در اقليم و ذخائر آبي منطقه.

موقعيت جغرافيايي چشمه علي

مشاهده ميداني رود چشمه علي ونحوه كاربرد و استفاده از آب آن در كشاورزي

چشمه علي دامغان و تأثير آن در گردشگري وجذب توريسم به اين ناحيه

سوالات ويژه:

1-آيا اب چشمه علي مي تواند به روشهاي بهتري در اقتصاد اين منطقه تأثير گذار باشد؟

2-آيا منطقه ييلاقي و تفريحي چشمه علي بر گردشگري در شهرستان دامغان موثر واقع ميشود؟

اهداف طرح :

الف:هدف عام :شناخت آب چشمه علي و تاثير آن بر منطقه از نظر توليدات محصولات كشاورزي(اعم از كاشت غلات و آبياري باغات و توليد محصولات دامي كه خود زيرمجموعه كشاورزي است).

ب: اهداف خاص :تأثير اين منطقه تاريخي، فرهنگي، ييلاقي، تفريحي در صنعت گردشگري و تأثيرات آن از نظر اقتصادي.

بيان مسئله:

پيشينه تحقيق:

در خصوص موضوع انتخابي به صورت تخصصي تا كنون مطلبي ارائه نگرديد.

موقعیت جغرافیایی چشمه علی:

چشمه علی که نام اصلی آن بنا به نوشته مورخین علی بولاغ است در شمال غربی دامغان و در مسیر راه دامغان ـ کیاسر ـ ساری از يك سو و از سوي ديگر به گلوگاه در استان مازندران و به فاصله 32 کیلومتری از دامغان قرار گرفته است. در اطراف آن باغات و کوه های زیبا و سرسبزی وجود دارد که از آب چشمه علی آبیاری می شود. این چشمه از لحاظ تقسیمات جغرافیایی در حوزه شهر ديباج قرار دارد.

پيشينه تاريخي

اين چشمه از قديم الايام در اين منطقه وجود داشته اما ساخت عمارتهاي تاريخي وتبديل

آن به منطقه تفريحي را به دوره قاجار نسبت داده ميشود كه دارای دو دریاچه می باشد که اولی در شمال و دیگری در جنوب عمارت فتحعلی شاه قرار دارد. دریاچه شمالی بر تپه خاکی هموار با سنگ و شن متصل است که قسمت اعظم آب چشمه از این قسمت خارج می شود.

در قسمت جنوبی مجموعه چشمه علی ساختمانی قرار دارد که توسط آغامحمد خان قاجار ساخته شده است. درسمت شمالی و در داخل درياچه به فاصله قريب پانصد متر از تپه های آبده، ساختمانی است دو طبقه و دارای ايوان محصور در آب که توسط فتحعلی شاه قاجار ساخته شده است. طبقه فوقانی و تحتانی از دو طرف باز است و هر کس در آن بنشيند دو طرف درياچه را می تواند مشاهده نمايد.

پس از ساخت عمارت فوق ، مسجدی در جوار آن ، با طاق رومی ساخته شد که تا چندین سال قبل آثاری از آن مشاهده می شد. فتحعلی شاه در آن زمان دستور داد وقف نامه ای را برای چشمه علی بر دو سنگ حک و در مسجد نصب نمایند ولی به دلیل عدم کارایی و مخروبه شدن مسجد ، آثار باقیمانده تخریب و مجدداً در همان محل مسجدی زیبا احداث گردید.

چشمه علی علاوه بر مناظر و طبیعت زیبایش ، منبع تامین کننده آب شهرستان دامغان محسوب می شود و مهمتر آنکه آن را به حضرت علی (ع) نسبت داده اند و قطعه سنگی که روی آن منقوش است مورد توجه بازدیدکنندگان بوده است البته در حال حاضر اثری از آن سنگ نیست. این چشمه در سال 1217 هجری قمری وقف امام زمان (عج) شده است. در هر صورت چشمه علی علاوه بر مکانی توریستی محلی مذهبی و مورد احترام مردم می باشد

مولف مرآت البلدان نويسد: «چشمه اي است در چهارفرسخي شهردامغان که آبش از سمت شمال شهر بسمت جنوب جاري است و با آبهاي ديگر که ضميمه آن ميشود بطرف شهر دامغان مي آيد و دهات و قريه هاي متعدد را در بين راه و حوالي دامغان مشروب ميکند. اين چشمه مابين مغرب و جنوب واز پاي تپه خاکي جاريست و در مخرج آب تخت کوچکي ساخته و سنگي بر آن نصب کرده اند که گودي و عمقي دارد ومردم را عقيده اين است که آن گودي جاي سم اسب حضرت امير المومنين علي بن ابيطالب عليه السلام ميباشد و آب در آن گودي ريخته جهت کسب ميامن و درک حوايج و استشفا مي آشامند. خاقان مغفور فتحعلي شاه در سنه يکهزار و دويست و هفده که از تهران عزيمت ماوراءالنهر نمود، بر سر اين چشمه منزل کرده امر فرمود در سمت غربي چشمه عمارتي عالي بنا کنند. اين عمارت عبارت است از تالار و در جنبين آن اطاقهاي متعدد بطرح و طرز خوش ساخته شده و آب چشمه از دو سمت عمارت جاري است و عمارت را از حياط جدا ميکند و راه عمارت فقط دو پل چوبي ميباشد. در سمت جنوبي حياط مسجدي بنا کرده اند و در جنبين محراب مسجد تاريخ بنا و تعمير بر روي دو سنگ رسم شده است . عرض و طول مسجد دو طاق ميباشد. در حياط ديگر که در سمت مشرق و محاذي و مقابل عمارت بالا سمت تالاري بلند و سردري عالي ساخته شده که از يک طرف منظر آن باغ و درياچه است و از جهت ديگر بصحرا و مجراي خروج آب چشمه نظر دارد و تاريخ بناي عمارت بنظم و نثر در دو سنگ منقور و مرتسم شده و در دو سمت تالار نصب است ، چنانکه عين عبارت آن در ذيل بيايد. در محاذي فوران آب حوضي بزرگ است پر از آب چشمه که باصفا و لطافت جاري است و قسمي ماهي با خالهاي سياه در اين آبست که اهالي صيد آنها را خوب نميدانند و از اين جهت دوام کرده خيلي بزرگ شده اند. اطراف حوض درختهاي بيد و صنوبر و چنار و غيره است که همه قوي و به هر جانب سايه افکن است . عمارت چشمه علي را مرحوم ميرزا محمدخان سپهسالار اعظم به امر همايوني تعمير کرده و در سفر خسرواني به زيارت مشهد مقدس و سرکشي به مملکت خراسان که در ذيحجه سال هزار ودويست وهشتاد و سه هجري شروع شد، نگارنده نيز بشرف التزام رکاب مستسعد مي بود و اين جمله را براي العين ديد و چون چشمه علي مضرب خيام پادشاهي شد جهت مکانت و نيکويي آب و هواي آن ، امر همايون شرف نفاذ يافت که در کنار چشمه تخت و عمارتي بنا کنند و تا اوان معاودت آن را به انجام رسانند. آب چشمه علي در سفر مزبور که مقارن اواخر بهار بود زياده از بيست سنگ به نظر مي آمد. شرح چشمه علي و ورود موکب اعلي بدين ساحت دلگشا در سفرنامه خراسان مسطور است و صورت وقفنامه عمارت چشمه علي و تاريخ بنا از قرار ذيل است . سپس مولف مزبور شرح وقفنامه را نگاشته آنگاه ماده تاريخي را که مرحوم ميرزا صادق وقايعنگار متخلص به هما سروده است مينويسد که بيت آخر آن چنين است:
جست اتمام و رقم زد بهر تاريخشهما
اين بنا قصر جنان و اين چشمه آب سلسبيل                               .
و بعد ماده تاريخ بناي مسجد را نيز آورده است که بدين شعر ختم ميشود:
غرض چون شد تمام از بهر تاريخش هماگفتا
ز امر قبله عالم بناشد کعبه ديگر
سپس مولف مرآت البلدان چنين مينويسد                           :
اما تواريخ قديمه که متعلق به چشمه علي دامغان است از قرار ذيل ميباشد: ديودر مورخ مشهور گويد اسکندربزرگ وقتي که به قومس رسيد اين ناحيه را چنان آباد و معمور و پرنعمت و با علوفه و آذوقه فراوان ديد که قصد کرد چندي عساکر خود را که بي نهايت خسته و کسل بودند در آنجا آسايش و راحت دهد. پس از چند روز اقامت در قومس و رفع خستگي قشون به سمت هيرکاني (جرجان ) حرکت کرد و اولين منزل او بعد از طي چهار فرسخ راه دامنه کوهي بود در دهنه دره که رودخانه معتبري موسوم به «استي بوئت » از آن جريان داشت و وضع جريانش به اين طريق بود که چون از چشمه بيرون مي آمد تقريباً تا ششصد ذرع بخط مستقيم روان بود و بعد به کوه کوچک سنگي که به تپه شبيه تربود برميخورد و از آن جا تغييري در جريان آن حاصل مي شد و چون از ميان دره سنگي عبور ميکرد و از دره خارج مي شد به جلگه ميرسيد و صحراي هيکاتم پيل را مشروب مي کرد (هيکاتم پيل اسمي است که يونانيها شهر قومس را بدين اسم ميناميده اند و معني آن شهر صددروازه است ). پوليب مورخ که در 206 ق.م . متولد شده و هشتاد و دو سال عمر کرده چنين مي نويسد که آنتيوکوس سيم که يکي از سلاطين سلوسي بود وقتي که از عقب ارتبان (اردوان ) اول پادشاه اشکاني بطرف مازندران ميرفت چندي در هيکاتم پيل (قومس ) توقف کرد و بعد در دامنه کوه لبوتا که اول منزل او بجانب مازندران بود رسيد و کنار چشمه ))استي بوئت (( که از کوه لبو تا بيرون مي آمد دومين منزل او شد و از آنجا به سيرنکس (ساري ) رفت و شکست فاحشي به قشون اردوان وارد آورد».

به هر حال اين چشمه در 35 کيلومتري شمال دامغان قرار دارد و در گذشته وحال يکي از نقاط پر جاذبه بوده است. اين محل باصفا در قديم گردشگاه فرمانروايان و سلاطين بود، به طوري که پادشاهان اوليه ايل قاجار علاوه بر توجه به شهر دامغان، چشمه علي را نيز مورد توجه قرار دادند. به همين جهت، آغا‌محمدخان و فتحعلي‌شاه قاجار در محل چشمه، ساختمان‌هايي زيبا بنا کردند
بناي چشمه علي شامل دو قسمت است يکي عمارت قراولخانه که بنايي خشتي است و معماري صفوي دارد و در زمان آغا محمدخان قاجار مورد استفاده قرار مي‌‌گرفت و ديگري بنايي دو طبقه و اجري است که شالوده سنگي دارد و در داخل يک درياچه طبيعي قرار گرفته است. اين بنا مربوطه به دوره فتحعلي شاه است. اين پادشاه که در دامغان متولد شده بود، هر ساله ايامي را به عنوان تعطيلات در کنار اين چشمه ميگذراند.

چشمه علی مهم‌ترین تفریحگاه شهر دامغان در استان سمنان است.

مجموعه چشمه علی که یک فضای محصور شده برای تفریح تابستانی شاهان قاجار بوده است. این مجموعه از دو بخش قراول‌خانه و سازه درون آب تشکیل شده است. دیرینگی سازه‌های درون مجموعه به روزگار صفویان می‌رسد اما کاربری تفریحی آن بیشتر در روزگار قاجار بوده است.

سازه درون آب استخر قرار دارد که نشیمن گاه شاهان قاجار بوده‌است. این مجموعه دارای گرمابه و مسجد هم بوده که اکنون ویران شده اند. چشمه علی دامغان یکی از خوش آب‌و‌هواترین تابستانگاه‌های ایران است. در زمان‌های گذشته به این چشمه «هزارچشمه» یا «عالی بولاغ» می‌گفتند.

در جلسهٔ هیئت وزیران در تاریخ ۲۳ خرداد ۱۳۸۶ که در سمنان برگزار شد، این منطقه به استناد مادهٔ ۸ قانون تشکیل سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، به‌عنوان منطقه نمونه گردشگری ملی تعیین شد

مشاهده ميداني رودخانه چشمه علي و نحوه استفاده آن در كشاورزي:

با نگرشي طبيعي به رودي كه از چشمه علي جاري ميشود و زمينهاي روستاهاي پائين دست خود از جمله روستاي آستانه وآهوانو ر باغات را در اين روستاها آبياري مينمايد و با توجهي دقيقتر به شيوه كشاورزي سنتي در اين روستاها ميتوان در يافت كه آب زيادي در اين نوع آبياري هدر رفته و با شيوه هاي جديد و درست آبياري از جمله باراني و قطره اي هم در مصرف آب صرفه جوئي كرد وهم زمينهاي زيادتري را نسبت به قبل زير كشت برد و با استفاده از اين نوع آبياريها ميتوان ميزان توليد محصولات را چند برابر نمود كه از نظر اقتصادي تأثير بسزائي دارد.

حال پس از اينكه اين رود به مسير خود به پائين دست ادامه ميدهد به سد شهيد شاه چراغي ميرسد اين سد در 15 كيلومتري تقريبي دامغان قرار دارد.

در حال حاضر اين سد توانسته است در زمستان و در تمام فصول سال آب اين رود را در خود ذخيره كرده و از لحاظ تفريحي هم به عنوان يكي ديگر از مناطق تفرجگاهي شهرستان دامغان در آيد لازم به ذكر است كه موجودات آبزي ازجمله انواع ماهيهاي خوراكي نيز در اين سد به طور طبيعي پرورش يافته كه همين امر باعث گرديده تا به دليل صيد بي رويه توسط مردم اين سد از مناطق حفاظت شده توسط محيط زيست اعلام گرديده و هرگونه صيدي در آن غير قانوني اعلام گردد كه همين پرورش ماهي و استفاده بهينه و كاملتر از آب جهت پرورش ماهيان سرد آبي از جمله قزل آلا شود كه از نظر اقتصادي نيز مي تواند در سطح كلان تأثير زيادي در اقتصاد و استفاده از منابع طبيعي و خدادادي و همچنين عرضه گوشت ماهي در سبد خانوار مردم شهرستان و مناطق اطراف را فراهم نمايد.ضمناَ وجود اين سد توانسته است تا حدي در اقليم گرم وخشك اين شهرستان تاثير گذار باشد و همچنين ذخيره آب كشاورزي را براي سالهاي كم بارش و خشك فراهم نمايد

چشمه علي دامغان و تأثير آن در گردشگري وجذب توريسم به اين ناحيه:

حال همچنان كه قبلا اشاره گرديد اين منطقه در استان سمنان كه استاني كويري با هواي كاملاَ گرم وخشك است داراي آب و هوايي متفاوت بوده كه خصوصيت تاريخي بودن آن نيز باعث آن شده تا اين منطقه به صورت ناحيه اي گردشگري و تفريحي در آيد .

وقتي در فصل گرم تابستان به اين منطقه سفر مي كنيم شاهد مراجعه مسافران زيادي از سراسر كشور بالاخص استانهاي همجوار مازندران، گلستان و خراسان به اين منطقه ميباشيم شايد كه اين مردم به خاطر احترامي كه براي اين چشمه و آب آن قائلند وآن را منتصب به حضرت علي(ع) ميدانند به اين نقطه سفر ميكنند يا شايد هدفشان تاريخي بودن و يا خوش اب و هوا بودن اين نقطه ميباشد.

چرا كه معماري خاص به كار رفته در عمارت اين بنا كه سالهاست داخل آب قرار دارد و هنوز پا برجاست عزم هر بيننده را براي ديدن اين منطقه جذب ميكند.

كه اين امر خود ميتواند در منطقه ايجاد اشتغال از جمله مشاغل خدماتي، رفاهي ، تأسيس هتل مهمانداري و در زمينه صنايع دستي نيز ايجاد اشتغال نمايد كه اين خود نياز به كاربرد مديريت صحيح و مدرن در منطقه دارد

نتيجه

با مديريت صحيح و آموزش كشاورزان بومي در جهت استفاده و بكارگيري از تكنولوژي وسيستمهاي جديد آبياري تحت فشار، قطره اي وباراني اولاًهم ميتوان كيفيّت وكميّت محصولات كشاورزي را بالا برد ودومِِاً اراضي زيادتري را نسبت به اراضي كنوني زير كشت برد ثالثاً در اسفاده بهينه از اين آب در سد ميتوان در صنعت پرورش ماهي اشتغال زائي نمود و هم آب ذخيره شده در سد را براي ايّام خشكسالي و اراضي پائين دست استفاده نمود.

از نظر گردشگري وتأثير آن بر اقتصاد منطقه نيز امكان دارد در صورت پياده نمودن مديريت به روز و صحيح وقوي در زمينه هاي خدماتي، رفاهي ، مهمانداري، رستوران، پمپ بنزين وتعميرگاه و....كه همين مورد ميتواند اشتغال خوبي در اين ناحيه براي جوانان فراهم آورده كه بدون شك در اقتصاد منطقه تأ ثير بسزائي خواهد داشت.

چكيده:

منطقه گردشگري و تفريحي چشمه علي شهرستان دامغان واقع در 32 كيلومتري مركز شهرستان در جهت شمال در محل سه راه دامغان – ديباج – كياسر واقع شده است و علاوه بر به وجود اوردن منطقه گردشگري و تفريحي و با داشتن اماكن تاريخي مربوط به دوره قاجاريه باعث جذب گردشگران گرديده و در آيند با برنامه ريزي هاي دقيق مي گردد با استحصال آب آن كه باعث رونق كشاورزي گرديده كه در روستاهاي بالا دست همچون آهوانو ، آستانه باعث رونق باغداري و در مناطق پائين دست باعث كشت غلات، صيفي جات و باغداري(پسته ) گرديده است و با توجه به اينكه در سالهاي اخير در فاصله 15 كيلومتري از شهر دامغان بر روي روخانه چشمه علي سد مخزني شني با هسته رسي زده شده است كه علاوه بر جلوگيري از هدر رفت آب سيلابهاي كه در فصل زمستان جاري مي شود كه موجب ايراد خسارات بسيار زيادي به بخش كشاورزي و ديگر بخش ها وارد مي كند و سپس به مناطق كويري و نمكزار جنوب دامغان سرازير مي شود كه به دليل شوري غير قابل استفاده مي گردد جلوگيري نموده از نوسانات شديد آب در فصل تابستان كه كشاورزان را دچار مشكل نموده است و جداي از آن سد شهيد شاهچراغي از نظر منطقه گردشگري و پروش ماهي و ديگر آبزيان نقش مهمي در اين شهرستان را به عهده داردو ضمناً از اين آب جهت مصارف شهري به صورت 40درصد استاده مي گردد كه در آينده نزديك اين عدد به 100 درصد مي رسد كه باعث بهبود آب آشاميدني مردم منطقه مي گرددمأخذ

1-مشاهده ميداني

2-استفاده از اطلاعات موجود در اينترنت وسايتهاي ميراث فرهنگي استان سمنان ودامغان نيوز و...

چشمه علی دامغان

مطالب مشابه :

چشمه علی دامغان

شهرستان دامغان

بنای جشمه علی

سفرنامه چشمه باداب سورت

نمای زیبا از روستاي کچب محله شهرستان نكا

دامغان

تکیه پهنه کلا- شهرستان ساری-استان مازندران

دامغان

پسته دامغان

باغ گلها - اصفهان- نوروز87