روش تحقيق كيفي،
روش تحقيق كيفي،
كاترين مارشال، گرچن ب، راسمن، ترجمه علي پارسائيان، سيد محمد اعرابي، تهران، دفتر پژوهشهاي فرهنگي، 1377.
فرشته انصاري
كتاب روش تحقيق كيفي شامل هفت فصل است كه عبارتند از: كليات؛ محتواي تحقيق؛ چگونگي انجام تحقيق؛ روش جمعآوري دادهها؛ ثبت، مديريت و تجزيه و تحليل دادهها؛ مديريت منابع و زمان و دفاع از ارزشها و منطق تحقيق كيفي.
هدف اصلي كتاب آن است كه دربارة شايستگي و مفيد بودن روش تحقيق كيفي صحبت كند و نشان دهد كه چگونه ميتوان يك موضوع تحقيق كيفي را ارائه نمود. كتاب همچنين به اين نكته ميپردازد كه چگونه بايد ديگران (برنامهريزان اجتماعي، سياستمداران، مجريان برنامههاي پژوهشي، دولت و … )را در مفيد بودن و انجام يك تحقيق كيفي متقاعد نمود و در مراتب بعدي، بيان ميكند كه براي انجام تحقيق كيفي بايد چه مرحلههاي مشخصي را گذراند و چه اصولي را بايد رعايت كرد. به عبارت ديگر به پژوهشگراني كه ميخواهند با استفاده از روش كيفي درصدد درك و حتي تغيير يك پديده بسيار پيچيده اجتماعي و فرهنگي و … برآيند، راهكارهايي ارائه ميدهد. گرچه در كتاب فوق در مورد انواع روشهاي كيفي بحث شده ليكن قصد اصلي نه توضيح دقيق دربارة هريك از شيوههاي تحقيق كيفي بلكه تشريح فرايند طرحريزي و جريان اصلي تحقيق كيفي بوده است.
ميدانيم كه روش تحقيق كمي و يا تجربي از جمله شيوههاي تحقيقاتي است كه در جوامع مختلف پيشينة طولاني دارد. اين شيوه، روش جاافتاده و تعريف شدهاي است كه پژوهشگران براي انجام بسياري از تحقيقات ازجمله تحقيقات اجتماعي وفرهنگي از آن استفاده كرده و ميكنند. پژوهشگران دليل استفادة نسبتاً زياد از چنين شيوهاي راتعميمپذيري، آسان بودن، سرعت در نتيجهگيري، وقتگير نبودن و مورد تأييد مجريان و برنامهريزان مختلف قرار گرفتن و … بيان ميكنند ليكن ميدانيم كهجهت انجام تحقيقات بسيار پيچيده، خاص و ويژه و نيز امور و مسايلي كه بيشتر صورت ناشناخته، مبهم و پنهاني دارند، همچنين تحقيق بر روي افراد و مكانهاي خاص و نيز انجام برخي از مطالعات مقايسهاي و تطبيقي و … شيوههاي كمي چندان مناسب نبوده و عملاً پژوهشگران را يا به نتيجه نميرساند و يا اگر هم نتايجي درپي داشته باشد اين نتايج چندان دقيق و مستدل نيستند. از اينرو در كنار شيوههاي كمي استفاده شده به كاربردن شيوههاي كيفي براي انجام تحقيقات ژرف و عميق و نيز كاربردي پيشنهاد ميگردد.
البته پژوهشهاي كيفي به نسبت تحقيقات كمي، گسترة كمتري داشته و انجام آنها با مشكلات بسياري از جمله مقاومت مسئولين، تعميمپذيري نسبي، محدود بودن، سخت و وقتگير بودن و … روبهروست.
وجود مشكلات فوق در انجام تحقيقات كيفي، در بسياري از كشورها مطرح بوده ليكن برخي از جوامع بالاخص در كشورهاي پيشرفته توانستهاند تا حد زيادي اين مشكلات را مرتفع كرده و با ارائة تعريف دقيق و اصولي نسبت به چنين شيوههايي راه را بر انجام پژوهشهاي كيفي گشوده و پرداختن به آنها را تسهيل نمايند. البته در برخي ديگر از جوامع نظير كشورهاي در حالتوسعه، آهنگ اين جريان كند است، به طوريكه جايگاه واقعي چنين تحقيقاتي به صورت دقيق مشخص نشده است. ايران از جمله كشورهايي است كه به دليل عدم شناخت، نبود امكانات و شرايط لازم و كافي و نيز وجود موانع مختلف از جمله موانع ذهني، علمي و مالي از سوي مراكزي كه دست به انجام تحقيقات ميزنند [نظير كميتههاي تحقيقاتي در دانشگاهها و سازمانها] مراكز بودجهگذار وسازمانهايي كه منابع مالي تحقيق را تأمين ميكنند ، همچنين سردرگميها و عدم تعريف درست از چنين تحقيقاتي هنوز نتوانسته است به صورت دقيق و آشكار جايي براي چنين روشهايي باز نمايد به طوريكه نبود، كمبود ويا عدم استفاده صحيح از اين روشها به طور كامل به چشم ميخورد.
كتاب روش تحقيق كيفي، به وجود چنين مشكلاتي برسرراه پژوهشگراني كه تمايل به انجام كارهاي كيفي و عملي دارند ونيز قصد دارند تا وارد جامعة مورد تحقيق شده و از نزديك و بسيار عميق به مطالعه و بررسي افراد و رفتارها و رويكردهاي آنان بپردازند اختصاص دارد. در اين كتاب با ارائة يك راهنماي عملي و مفيد به پژوهشگران آموخته ميشود چگونه چنين مشكلاتي را از سر راه خود برداشته و يا آنها را تسهيل نمايند و اينكه چگونه يك طرح تحقيقاتي كيفي و جامع طراحي نموده و سپس نظر مسئولين امر را جلب نمايند.
در حقيقت، تحقيق كيفي انجام عملي تحقيق در دنياي واقعي است و بسيار ظريف و عميق مسايل را مورد شناسايي قرار ميدهد. با استفاده از اين روش ميتوان پيچيدگي مسألههاي اجتماعي را شناسايي كرده، به نتايج غير منتظرة سياستها پي برد. همچنين با بهكارگيري اين روش در تحقيقات ميتوان هرچه بيشتر شرايط را واقعي نمود و از شرايط تصنعي و غير واقعي (اتفاقي كه بيشتر در تحقيقات كمي رخ ميدهد)، فاصله گرفت. دامنة ارزش روش تحقيق كيفي تا به آنجا كشيده ميشود كه انواع تحقيقات زير را در برميگيرد.
1. تحقيقيكه لازم است براي كسب اطلاعات مربوط به آن در گردابي از پيچيدگيها و فرايندها غوطهور شد.
2. تحقيقيكه دربارة نظامهاي نوآور يا پديده ناشناخته (يا كمتر شناخته شده) است.
3. تحقيقيكه در آنپژوهشگر ميكوشد تا محل وعلت متفاوت بودن سياست و جنبههاي اجرايي (گفتار و كردار مقامات) را كشف كند.
4. تحقيقي كه درمورد روابط غير رسمي و بدون ساختار بين فرايندهاي سازماني است.
5. تحقيقي كه دربارة شناخت علت مغاير بودن هدفهاي ابراز يا اعلان شدة سازمان با هدفهاي واقعي است.
6. تحقيقي كه نتوان آن را به سبب مشكلات اجرايي يا مسايل اخلاقي به شيوة تجربي به اجرا درآورد.
7. تحقيقي كه متغيرهاي آن هنوز ناشناخته ماندهاند. تحقيق كيفي در رشتههاي مختلف چون علوم اجتماعي، علوم تربيتي، مديريت و برنامهريزي وبه طور كلي علوم كاربردي ميتواند مفيد واقع شود.
برخي از شاخههاي علمي تا كنون بر روش كيفي تأكيد داشتهاند و به اين ترتيب نام خود رابه روشهاي كيفي مختلفي داده اند از جمله:
1ـ رفتارشناسي انساني : در اين روش سعي ميشود تا انواع رفتار انسانها شناسايي و درك گردد. دادهها از مجراي مشاهده وتجزيه و تحليل مقادير كمي جمعآوري شده كسب ميشوند و گاهي ازضبط صوت و فيلم در آن استفاده ميشود.
2 ـ روان شناسي : به رابطة متقابل انسان و محيط درشكل دادن به رفتار توجه ميكند. در اين روش بر دادههاي ورودي مشاهده تأكيد شده و در مواردي هم از نوار و ضبط صوت استفاده ميشود. هدف اصلي روش كيفي در اينجا شرح يا توصيف اين گونه رفتارها و تجزيه و تحليل اثراتي است كه عوامل محيطي بر اين رفتارها ميگذارند.
3ـ مردمنگاري كلگرا : در اين روش فرهنگ انساني نقش اساسي دارد و اين همانچيزي است كه پژوهشگران در اجراي روش مربوطه درصدد شرح، توصيف و تجزيه و تحليل آن برميآيند. پژوهشگران روش مزبور كوشيدهاند تا با بهكارگيري روش مشاهده مشاركتي ، دادههايي را جمعآوري نموده و سپس بدين وسيله ديدگاههاي افراد مورد تحقيق را مستند سازند.
4- انسانشناسي شناختي (انسانشناسي مبتني برتفسير مقولههاي شناخت): دراينجا ، اساس براين فرض گذارده ميشود كه ديدگاهاي افرادي كه در تحقيق مشاركت ميكنند بردو دسته است: الف) گروههايي كه به شكل توجه ميكنند ب)گروههايي كه درصدد شناخت معاني و مفاهيمي برميآيند كه به طور منظم بين افراد رد و بدل ميشود. مصاحبههاي آزاد و عميق در اين روش كاربرد بسيار دارد.
5ـ مردمنگاري ارتباطات : در اين روش، مردمنگار تحقيقات خود را بر پاية زبانشناسي گذارده و با توجه به روابط متقابل گفتاري و غيرگفتاري (با استفاده از روش مشاهده مشاركتي) دادههايي را جمعآوري و براي ثبت اين روابط از فيلم و ضبط صوت استفاده مينمايد.
6ـ كنش متقابل نمادين : دراينجا پژوهشگر ميكوشد دريابد كه افراد مقصودشان از ايجاد ارتباط متقابل چيست و چه معنا يا برداشتي از اين ارتباط دارند. مشاهدة مشاركتي و مصاحبة عميق در اين روش به كار ميروند.
پژوهشگران ديگري چون جامعهشناسان، روانشناسان اجتماعي، جرمشناسان، متخصصان مردمشناسي و انسانشناسي، دانشمندان علوم سياسي و برنامهريزان و… ميتوانند از شيوه محققين كيفي به منظور انجام تحقيقات خود سود جويند.
از بين مجموع علوم فوق «انسانشناسي» يكي از مهمترين شاخههاي علمي به شمار ميرود كه بخصوص نيازمند استفاده از روشهاي كيفي است چرا كه يك انسانشناس قبل از هرچيز محتاج ورود به ميدان و مكان محققين و برخورد مستقيم و رويارو با عوامل و افراد موجود درآنجا است. انسانشناس بايد همه چيز را از نزديك مشاهده، لمس و حس كند تا از اين طريق مسايل بسيار نهفته و پنهاني را دريافته و در نهايت به تبيين توضيح و نتيجه برسد. كتاب روش تحقيق كيفي گرچه توسط متخصصين علوم تربيتي نوشته شده است ولي راهنماي بسيار خوبي براي پژوهشگران انسانشناسي است.
در اين كتاب چند نكته كليدي و مهم به چشم ميخورد كه مؤلّفين، آنها را بارها و بارها در بخشهاي مختلف كتاب مورد تأكيد قرار دادهاند و ما در اينجا به آنها اشاره ميكنيم:
1ـ شايستگي و صلاحيت پژوهشگر: در تحقيق كيفي، پژوهشگرحكم يك ابزار يا وسيلة بسيار مهم را دارد كه حضور او در صحنة تحقيق، بخشي اصلي از تحقيق را تشكيل ميدهد (در حاليكه ميدانيم چنين امري در تحقيقات كمي به چشم نميخورد) بنابراين، يك محقق از ابتدا تا انتهاي تحقيق چه در بخش ملاحظات فني نظير تدوين جدول زماني و طرح تحقيق، انتخاب ميدان و مكان تحقيق ، طرح سؤالات ، حضور در بخش ميداني تحقيق چون مشاهده، مصاحبه و … جمعآوري دادهها و … چه در بخش ملاحظات انساني نظير مهارت در ايجاد رابطه با ديگران، جلب اعتماد افراد مورد تحقيق، احترام گذاردن به هنجارهاي جامعة مورد تحقيق، حساسيت داشتن نسبت به مسايل و يا اصول اخلاقي، قدرت تحمل ديگران و گوش كردن به حرف آنها، وارد حريم خصوصي افراد نشدن و رعايت حد و مرزها و نيز پرهيز از پيش داوري و قضاوت در بارة رفتار افراد و … بايد نقش و حضوري فعال داشته باشد به طوريكه بدون حضور او و يا حتي حضور كمرنگ او كاري صورت نگيرد.
2ـ مروري بر ادبيات: يكي ديگر از نقاط قوت كتاب تأكيد بر جايگاه واقعي ادبيات و پيشينههاي مربوط به موضوع پژوهش كيفي است كه توسط محقق صورت ميگيرد. امروزه پژوهشگران، در انجام بسياري از كارهاي تحقيقاتي خود به ادبيات مربوط به موضوع پژوهشي مورد نظر توجه نميكنند و يا حتي اگر به اين نمونهها مراجعه نمايند صرفاً آنها را براي پركردن صفحات ويا صرف مرجعنويسي به صورت گزارشوار در پژوهش خود به كار ميبرند ولي كتاب روش تحقيق كيفي از منظري علمي و بارويكردي نو بر مبحث ادبيات و پيشينة تحقيق تأكيد كرده است. اين كتاب به پژوهشگران ميآموزد كه چگونه بايد تحقيقات پيشين را كه با پرسش اصلي پژوهشي در ارتباط است بررسي كرده و سپس آنها را مورد انتقاد قرار دهند. اين انتقادها سبب ميشود كه مسأله مورد تحقيق به صورتي دقيقتر بيان گردد. در واقع پژوهشگر با مراجعه به زمينه و ادبيات تحقيق متوجه كسريها و كمبودها در تحقيقهاي موردنظرشده و گرچه از يك طرف تلاش ميكند تا از آنها استفاده نمايد ليكن از طرف ديگر درصدد برميآيد تا با رفع نقايص و كمبودهاي تحقيقات پيشين به شيوههاي نو و بديع و نيز اطلاعات جديد دست يابد.
3ـ انواع روشهاي كيفي: يكي از مشكلاتي كه امروز در انجام كارهاي كيفي با آن روبهرو هستيم، عدم شناخت آگاهي درست و صحيح در زمينه روشهاي مختلف انجام چنين تحقيقاتي است. گرچه در رشتة انسانشناسي بارها برشيوههايي به نام شيوة مشاهدة همراه با مشاركت و مشاهده مستقيم به عنوان روشهاي كيفي تأكيد شده و بسياري از محققين مردمشناس نيز اين شيوهها را در مطالعات خود به كار بردهاند ليكن انواع و نمونههاي ديگري از روش كيفي وجود دارد كه دانشجويان كمترين ميزان اطلاعات را دربارة آنها داشته و يا برخي هيچ اطلاعي از اين روشها ندارند و كتاب حاضرضمن ذكر نام و تعاريف، اين روشها را باز ميكند و ذهن مخاطبان را نسبت به آن حساس مينمايد. استفاده از چنين روشهايي در تحقيقات كيفي ميتواند بر عمق و غناي كارافزوده ودر واقع از اين طرق ميتوان اطلاعات بسيار زيادي را كسب نمود.
در يك نگاه اجمالي اين روشها عبارتند از:
الف ـ روشهاي اصلي: شامل بررسي اسناد ـ مشاركت در تحقيق ـ مشاهده ـ مصاحبه عميق (جامع)
ب ـ روشهاي تكميلي: داستانسرايي، تاريخچه زندگي، تجزيه و تحليل تاريخي، فيلم، ويدئو، عكس، حركت اندام، استفاده از فضا، روشهاي نامريي، روشپيمايشي يا پرسشنامهاي و نيز روشهاي تصويري و آزمون رواني.
5ـ انتخاب برگزيدههاي پژوهشي: از ديگر نقاط قوت كتاب از نمونههايي از برگزيدههاي پژوهشي است. اين برگزيدهها، خلاصهاي از روند كار پژوهش كيفي را در هر مرحله توضيح ميدهد به عبارت ديگر برگزيدهها برگرفته از كارهاي تحقيقاتي بزرگ و مهمي هستند كه توسط محققين و دانشجويان در زمينهها، ردهها و بخشهاي مهم و مختلف تحقيق كيفي نظير مقدمه و ارائة تحقيق، … مشاهدات، مصاحبات و … جمعآوري دادهها و نتيجهگيري و ارائة راهحلها صورت گرفتهاند.
برگزيدههاي مزبور چون يك مرجع، كتاب مرجع، كتاب راهنما، و يك الگوي عملي در اختيار خوانندگان و مخاطبان كتاب قرار داده ميشود تا با استفاده از آنها پژوهشگر با روند كار پژوهش كيفي آشنا شده و از اين طريق بتواند ابهامات ذهني خود را برطرف نموده و سپس در جريان واقعي كار پژوهشي قرار گرفته و به تحقيق بپردازد. از اين رو به دانشجويان و افراد بالاخص انسانشناسي كه تصميم دارند در آينده نزديك وارد ميادين تحقيقاتي شده و به صورت كيفي و كاربردي به مطالعة بسياري از مسايل اجتماعي و فرهنگي بپردازند، توصيه ميشود كه تمام برگزيدههاي پژوهشي اين كتاب را مطالعه كنند.
6ـ سرانجام كتاب حاضر شيوة چگونگي و آماده سازي، تهيه و انجام و پايان يك تحقيق كيفي را برشمرده و توضيح ميدهد و از خوانندگان ميخواهد تا با در نظر گرفتن تمام اين موارد به انجام كار بپردازند، چه در غير اينصورت پژوهش از اصل و مبناي خود و نيز كيفي بودن خارج خواهد شد. در يك نگاه اجمالي اين موارد عبارتند از :
چگونگي نوشتن طرح تحقيق، بيان مسأله و اهميت موضوع، ارائه پرسشنامههاي اصلي تحقيق، محدوديتهاي تحقيق، تعريف مسأله و اثبات آن، مروري بر ادبيات ذيربط، چگونگي طرحريزي تحقيق، انتخاب مكان يا جامعه يا پديدة مورد مطالعه، نمونهگيري از مردم، رفتارها، رويدادها، فرايندها، نقش پژوهشگر، روش جمعآوري دادهها، ثبت، مديريت و تجزيه و تحليل دادهها و مديريت منابع و زمان.
چنان كه اشاره شد كتاب روش تحقيق كيفي به عنوان يك كتاب راهنما ميتواند اطلاعات جالبي را در اختيار علاقمندان قرار دهد ولي عليرغم كوششهاي درخور و شايستة مؤلفان به نظر ميرسد كه در برخي موارد (البته جزيي) انتقاداتي نيز بر اين كتاب وارد است كه به آنها اشاره ميكنيم:
1ـ قرائت متن كمي دشوار و سنگين و بعضاً همراه با نوعي پيچيدگي و در برخي موارد توأم با ابهام است. البته به نظر ميرسد كه اين اشكال مربوط به بخش تأليف كتاب نبوده بلكه ترجمة كتاب در برخي از قسمتها از شيوايي و رواني چنداني برخوردار نيست، به طوريكه گاه خواننده با خواندن متن، متوجه انقطاع و بريده بريده بودن مطالب ميشود و در نتيجه فهم مطلب تا حدودي با مشكل روبهرو مي شود.
2ـ يكي از بخشهاي اصلي مربوط به تحقيقات كيفي، بخش روشهاي كيفي است كه دانش و شناخت كامل و جامع در اين زمينه به پژوهشگران كمك شاياني ميكند در اين كتاب گرچه مؤلفين محترم به ذكر نام و توضيحاتي دربارة اين روشها پرداختهاند ولي اين توضيحات بيشتر به صورت خلاصه ارائه شدهاند به طوري كه خوانندگان پس از كسب آشنايي با اين شيوهها جهت كسب اطلاعات جامع و دقيقتر بايد به كتب ديگري در اين زمينهها مراجعه نمايند و اين كتاب نميتواند به تنهايي مشكلگشاي آنها باشد.
مطالب مشابه :
روش تحـقـيـق
آنـــــــــوتـا - روش تحـقـيـق - (آموزش،نوآوری و توسعه انسانی) - آنـــــــــوتـا
روش تحقیق
تــحــقـیــق - روش تحقیق - 800x600. جامعه آماري: در اين تحقيق از روش توصيفي- پيمايشي استفاده
نتايج روش تحقيق در گوگل
File Format: Microsoft Powerpoint - Quick View روش تحقيق پيشرفته عيسي ابراهيم زاده [email protected]. 2. روش تحقيق پيشرفته.
تعریف تحقیق
روش تحقيق - تعریف تحقیق - تعریف تحقیق . کلمه تحقیق ، مصدر باب تفعیل، از ریشه حق، به معنای
روش تحقيق
pHتحقیق پروژه پایان نامه مقاله ترجمه PH - روش تحقيق - بانک 500 گیگی پروژه و تحقیق, پایان نامه
روشهای تحقیق در مدیریت
هدف از تحقيق: هدف ازاين تحقيق بررسي وتوصيف نحوه افزايش بهره وري مطلوب وبهينه درادارات
روش تحقيق كيفي،
روش تحقيق كيفي، كاترين مارشال، گرچن ب، راسمن، ترجمه علي پارسائيان، سيد محمد اعرابي
خلاصه فصل ششم کتاب روش های تحقیق کیفی در علوم ارتباطات نوشته تامس لیندلف توسط دوست و هم کلاسی بسیار
روش تحقيق - خلاصه فصل ششم کتاب روش های تحقیق کیفی در علوم ارتباطات نوشته تامس لیندلف توسط
برچسب :
روش تحقيق