هندسه در هنر اسلامي

هندسه در هنر اسلاميدرباره هنر اسلامي مي توان گفت كه هنر اسلامي به اصطلاح امروز يك هنر آبستره است . يعني هنري كهدر حقيقت در همه جاي دنيا يك رنگ دارد و يك نقش دارد و بدين سبب است كه به راحتي قابلتميز و شناختاز هنرهاي ديگر است. هنر اسلامي به اين علت هنر آبستر گونه شده كه توجه را از كثرت به وحدت كههمان توحيد باشد مي برد.بايد گفت آنچه در نقوش اسلامي مطرح است نقش ظاهري و مادي و بيروني طبيعت نيست بلكه قوانين واصول و نظم و انتظامات باطني و دروني آنها مدنظر مي باشد و اين نظم و انتظام، نوعي نظم وانتظام طرحي نو متجلي و پر از رمز و راز هست كه همه نسبت و مراتب ظاهري خود را به هم مي ريزد وبه تبعيدي همه نقوش اسلامي همواره در پي تصوير اين نظام و قانون برپايي عالم بوده اند، گاهي درشكل درمي اندازد منظم و هماهنگ ظاهر شده و از شكل هاي هندسي و رياضي مدد گرفته اند.تاريخچه اسليميتاريخ مي گويد كه عرب ها شكل موتيف اصلي اسليمي را اختراع كرده اند، اما هنرمندان ساير ملل ايرانيان،تركها و بربريها و ساير ملل از اسليمي استفاده نموده اند.ايده آل هاي رموز معنوي اسليمياسليمي ها از ايده ساقه هاي برگ دار شكل پذيرفته اند و مانند شاخه هاي طبيعي تحرك يافتند و به سوي رشدو كمال، سير صعودي يافتند ولي در نهايت به سوي انحناها و موجهاي غيرواقعي از شكل مارپيچ بازگشتند.در خلال چنين مشي كلي اي كه يه همين شيوه، برگها، پنجه پنجه شدند و از يكديگر جدا گشتند و به طريقيخاص شكفته شدند. و نكته شگفت انگيزي كه در اين مورد مي توان گفت، اين است كه اكثر رشته هاي هنريدر هنر اسلامي به همين برگهاي شاخه اي و جنگلي شكل و نقوش هندسي ختم مي شود. حال هر چند كه ايناشكال متنوع و گوناگون بوده باشند ولي اين امر كتمان ناپذير است كه اين هنرمندان به خاطر هدف والايديني خود خلاقيتي شگفت انگيز از خود بروز داده اند.اگر تصور كنيم كه اشكال مختلف موجود در اسليمي، هر كدام سمبول يك ماه به ازاي طبيعي است،خطا كرده ايم. هر چند كه ساده نماسازي گياهان قديمي مشرق زمين، نظير گل واژه هاي گل سرخ يا برگهاي نخل و نخل وارها و يا گل هايي كه به شكل بادبزن انجام شده اند بدون ترديد، از روي فرمهاي طبيعيگرفته و گرده برداري شده اند. اما به كليتي خاص و ناب رسيدن و در عين حال جدا از اشكال طبيعي ازذهنيات تفكر اسلامي است.ترنجترنج اسم مركب مصطلحي است كه بر نقوش تزئيني هنر اسلامي به كار مي رود. اين اصطلاح نقشمركبي است كه در فنون و صنايع اسلامي به وفور ديده مي شود. در اجزا و كليات شكل ترنج يك نظم وآراستگي و پيچيدگي و دقتي خاص مشاهده مي شود و اين بدان جهت است كه براي خلق زيباييها با بهرهگيري و با توجه به نظم طبيعت و اشارات معنوي به هندسه اي دقيق و خالص روي مي آورد و با بكارگيرياشكال منظم و هندسي به ابداع فضاي ايده آل مي پردازد. او بدين طريق از علم رياضيات و هندسه كه تنهاعلمي است كه مي تواند علم خداوند و نظم و هماهنگي حاكم بر جهان را به بشر بنماياند به نحوي شايستهاستفاده مي كند و آن چنان نقشي را به وجود مي آورد كه گويي قوانين رياضي بر آن نقشها چيره شده اس ت .به طوري كه گاهي اين قوانين به روشني جلوه گر است. در هر حال نقوش هندسه و اسليمي عناصر تزئيناصلي هنر اسلامي هستند.قابل ذكر است كه نقوش هندسي، نقوشي هستند كه پيش از اسلام صرفاً به صورتهاي مربعمستطيل و مثلث وگاهي هشت ضلعي منتظم و دايره در آثارشان منقوش و منقور مي گرديده است . و تحول و درخشش آن دربعد از اسلام ظهور مي كند. اما نقوش گردان (بعدها در دوران بعد از اسلام به اسليمي معروف شده است). باتحولي عظيم در دوره هاي مختلف مواجه شده است كه به اعتقاد ما اين نقوش همراه با رمز و رازي خاصبوده است.تاريخچه و خاستگاه ترنجدر اعصار و ادوار قبل از « سواسيتكا » « خورشيد آريايي » اولين نمادي كه مقدمه خلق ترنج بود به ناماسلام به كار مي رفت. در اين نقش يك حركت و جنبشي دروني مشاهده مي شو د . فرم كلي اين نقش ازمربعي است كه حول محور و مركز خود، در جنبش است. بازوهاي اين نقش حول محور خود، تكثير پيداكرده، نه تنها فرم دايره اي كه اساس ترنج است را به وجود مي آورد بلكه زواياي هندسي بازوها مبدل ومنحني شده و اساس اسليمي ها مي گردد.يكي از كهن ترين « سواسيتكا » خورشيد آريايي و گردونه خورشيد: نشانه آريائي معروف به نقشنمايههاي باستاني است كه اثر آن در يك مسير چندين هزار ساله در بيشتر تمدن هاي كهن ما بر جاي مانده ازايران و چين و هند و ژاپن، تا اروپاي عصر مفرغ و آمريكاي سرخپوستان نخستين. اين نشانه شگرف براسرار كه از شگفتيهاي تمدن بشري است وجود دارد. تقريباً شك نيست كه زادگاه اين نگاره مركزيبوده است كه آرياييها از همانجا به سوي هند و افغانستان و ايران روانه شدند و بوميان قاره آمريكا چندهزار سال پيش از آنان از همان حدود به سرزمين جديد رفته بودند. بهترين نمونه خورشيد آريايي در آثارهزاره پنجم و چهارم پيش از ميلاد مسيح در شوش يافت شده و قديمي ترين دستباف ايراني كه اين علامتدر آن به كار رفته پارچه اي است از دوران اشكانيان كه از گورهاي حمزه اي گرمي مغان آ ذربايجانبيرون آمده است. خورشيد آريايي تا پيش از روزگار هخامنشيان بازوان خميده و منحني و هيأت تقريباًمدور داشته و بعدها خطوط و اضلاع آن مستقيم و هندسي و زاويه ها قائمه شده استترنج، تصوير جامع و مانعي از حركت و سير انسان به سوي خداوند اس ت . ترنج و شمسه كليتي ازنظامشكل يافته و هماهنگ در اسليمي و اشكال هندسي هستند. اين دو نمايانگر دو كانون از روح انسانند.يكي با نظم شگرف جذبه و عشق و عرفان و ديگري نظمي آميخته با درك و عقل و منطق. هنگامي كه ايندو نما با هم تلفيق شوند نقش واحدي را به وجود مي آورد كه عكسي از تمام زيباييها، جذابيت ها، علوم وفنون و حكمت و تصويري ناب از انسان كامل است.

هندسه در هنر اسلامي

مطالب مشابه :

اسلیمی 2

نقوش شاه عباسي

نگارگري چيست؟

ايده‌آل‌هاي رموز معنوي اسليمي:

كتاب آرايي

نگاهی به انواع طرح های فرش

اصطلاحات معماري اسلامي

هندسه در هنر اسلامي

طرح درس ادبیات 2- جلوه های هنر در اصفهان

تذهيب نقش و نگار اسليمي-طرح اسلیمی-Illumination and the role of journalist Slim - Arabesque design