جایگاه صدقات در اسلام

یکی از آرمانهای مهم ویکی از اهداف بنیادین که اسلام توجه به آن دارد ساختن یک جامعه ایده آل بر محور عدالت اجتماعی می باشد وبرای تحقق این امر ساز وکارهای زیادی در اختیار انسانها قرار داده است در مرحله اول مبنای نظری بسیار قوی وفعال را در نظر گرفته وهمه انسانها را برادر هم می خواند (انما المومنون اخوة) مومنین برادر هم اند این دید گاه اگر در میان مسلمانها به وجود بیاید مسلم است که خیلی از رفتار ها عوض می شود تمام بد بختی های که در جامعه اسلامی موجود است از کمبود همین ایده است دید گاه اخوت اسلامی باعث حیات جامعه اسلامی است نزاعها وکشمکشهای داخلی مسلمانها که باعث شده اجانب وبیگانگان در کشور های اسلامی جای پا باز کنند وبر زخایر کشورهای اسلامی دست درازی نمایند وحتی بر نوامیس امت اسلامی نظر بد داشته باشند، از عدم باور اخوت اسلامی است.

وچون تحقق این امر مهم نیاز به یک منبع مالی قوی دارد که تامین معاش وامور روزانه جامعه را به عهده داشته باشد چه اینکه هر جامعه دارای افراد ضعیف وناتوان است که از تامین معاش شان عاجزا ند وچشم امید به هم نوعان شان دارند افرادی که در اثر حوادث گوناگون بعضی از اعضای بدن شان را از دست می دهند ،افرادی که نان آور خانواده را از دست می دهند ، افرادی که مورد چپاول دزدان وراهزنان قرار می گیرند. دین مبین اسلام بهترین راههای رسیدگی به فقرا ومحرومین را با در نظر داشت حفظ آبرو حیثیت آنها تشریع نموده است صدقات واجب ومستحب یکی ازآن راهکار ها است که مقاله حاضر به بحث پیرامون آن پرداخته وروش منظم کردن وساز ماندهی آن راپیشنهاد نموده در اختیار خوانندگان گرامی قرار می دهد .

تعریف صدقه :

صدقه با حرکات فتحه (آنچه که در راه خدا به بینوایان بدهند به جهت ثواب .جمع آن صدقات است در اصطلاح فارسی چیزی را گویند که که کسی برای حفظ سلامت خود ودفع بلا به مردم فقیر بدهند صدقه سر وصدقه سری هم گویند به سکون دال مهر ،کابین زن وصداق هم گویند1

راغب اصفهانی در مفردات القرآن می نویسد(الصدقه مایخرج الانسان من ماله علی وجه القربه کاالزکاة و.....صدقه چیزی است که انسان از مالش بر وجه قربت پرداخت می کند مثل زکواة لکن زکواة به پرداخت وجوبی اطلاق می شود وصدقه در پرداخت استحبابی کثیرا اطلاق شده است.

گرچه اختصاص به آن ندارد وگاهی به انفاق وجوبی هم استعمال شده است2 ..

اقسام صدقه :

با توجه به آیات قرآن کریم وروایات وارده از ائمه معصومین علیهم السلام، صدقات برچند قسم است .

1- صدقات واجب وآن این است که مکلف در پرداخت آن هیچ بهانه وعذری ندارد واگر تلف شود ضامن است خداوند می فرماید .( خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِم بِهَا وَصَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلاَتَكَ سَكَنٌ لَّهُمْ وَاللّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ از اموال آنان صدقه‏اى بگير تا به وسيله آن پاك و پاكيزه‏شان سازى و برايشان دعا كن زيرا دعاى تو براى آنان آرامشى است و خداوند شنواى داناست3:

أَلَمْ يَعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ هُوَ يَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ وَيَأْخُذُ الصَّدَقَاتِ وَأَنَّ اللّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ

آيا ندانسته‏اند كه تنها خداست كه از بندگانش توبه را مى‏پذيرد و صدقات را مى‏گيرد و خداست كه خود توبه‏پذير مهربان است4: در این آیات شریفه خداوند به پیامبر دستور می دهد که از اموال انان صدقه بگیر. مفسرین معتقدند که مراد صدقه وجوبی است وبه معنای زکات است خداوند دراین آیه به دوتا اثر اخلاقی صدقه اشاره می کند (تطهرهم وتزکیهم )با دادن صدقه آنها پاک می شوند ورشد ونمو می کنند رمز که در این جمله است این است که صاحب مال پاک می شود ونمو می کند ازاین گذشته مفاسد وآلودگیهای که در جوامع بشری به خاطر فقر ومحرومیت وفاصله های طبقاتی ایجاد می شود با انجام این فریضه الهی به حد اقل رسیده یا محو می گردد .

بنا براین زکوات در پاکی فرد وجامعه موثر است وتجربه نشان داده است در هر جامعه که مردم به فقرا ومحرومین رسیدگی کند ونیاز های مالی آنها را رفع نماید آسایش همگانی وامنیت درآنجا حاکم می گردد وهمه مردم از لذت زندگی بهره مند می شوند. 5:

نکته دیگر درآیه این است که خداوند به پیامبر دستور می دهد که بر صدقه دهندگان صلوات بفرستد وازآنها تشکر کند وآنها را دعا نماید ودر سیره پیامبر نیز چنین آمده است که وقتی از کسی زکوات می گرفت می فرمود (الهم صل علیهم ) وبعد حکمت آن را نیز چنین بیان می کند ( ان صلواتک سکن لهم ) توجه می فرمایید که دل کندن از مال به آسانی میسر نیست ولی دعای پیامبر سبب تسکین دل آنها می شود .

بعضی از سلفی ها اشکال می گیرند که صلوات فرستادن برآل پیامبر جاییز نیست ولی دقت درآیه شریفه به این اشکال پاسخ می دهد که وقتی صلوات گفتن بر بندگان خدای که فرمان الهی را اجرا می کنند جایز باشد بر آل بیت پیامبر به طریق اولی جایزاست 6 .

وخداوندبزرک در آیه بعدی به دو تا مطلب مهم اشاره می کند .

1- این که صدقه دادن نوعی توبه کردن است آنهم توبه صادقانه .

2- اینکه گیرنده صدقه در واقع خداوند است واین زیبا ترین تعبیری است که عظمت وفضیلت این فریضه الهی را مجسم می کند وآداب صدقه دادن را هم بازگو می کند وهشدار می دهد که ای صدقه دهنده تو در مقابل خداوند بزرک قرا داری مبادا که نفس سرکش ترا به کبر ونخوت وادارد وحرمت طرف را حفظ نکنی؟ بدان که طرف خداوند است.از پیامبر اکرم (ص) نقل شده که فرمود(ان الصدقه تقع فی ید الله قبل ان تصل الی ید السائل ) صدقه قبل از این که به دست سائل برسد به دست خداوند می رسد 7 .

در حدیث دیگری از امام سجاد (ع)نقل شده که حضرت فرمود (ان الصدقه لاتقع فی ید العبد حتی تقع فی ید الرب ) صدقه اول به دست پروردگار می رسد وبعد به دست سایل قرار می گیرد ..

از طرق اهل سنت نیز احادیثی به این مضمون روایت شده است (ما تصدق احدکم بصدقة من کسب حلال طیب ولا یقبل الله الا الطیب الا اخذ الرحمن بیده وان کانت تمرة فتربوا فی کف الرحمن حتی تکون اعظم من الجبل )هیچ کسی از شما صدقه از درآمد حلالی نمی پردازد والبته خداوند جز حلال قبول نمی کند مگر اینکه خداوند با دست راست خود آن را می گیرد حتی اگر یک دانه خرما باشد سپس در دست خدا نمو می کند تا بزرکتر از کوه شود8

تعبیرات مختلف در آداب دادن صدقه در کلام ائمه آمده است که نهایت دقت وتوجه اسلام را در حفظ وتکریم شخصیت فقرا می رساند که هیچ مکتب در دنیا چنین آداب ورسوم ندارد.

اسلام نهایت سعی وتلاش دارد تا در جامعه اسلامی فقیر پیدا نشود ولی در هر جامعه افراد نا توان واز کار افتاده وایتام بدون سر پرست وبیماران وجود دارد که دست شان کوتاه وقادر به رفع مشکلات خود نیستند وچشم امید به مردم دارند وجامعه باید بدون هیچ تعلل به رفع حوائج شان اقدام نمایند لذا اسلام صدقات را میان مردم تجویز نموده است .

برکات فراوان :

مَّثَلُ الَّذِينَ يُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِي كُلِّ سُنبُلَةٍ مِّئَةُ حَبَّةٍ وَاللّهُ يُضَاعِفُ لِمَن يَشَاء وَاللّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ مَثَل (صدقات‏) كسانى كه اموال خود را در راه خدا انفاق مى‏كنند همانند دانه‏اى است كه هفت خوشه بروياند كه در هر خوشه‏اى صد دانه باشد؛ و خداوند براى هر كس كه بخواهد (آن را) چند برابر مى‏كند، و خداوند گشايشگر داناست9‏.

شاید برای افرادی که ضعف اعتقادی دارند اغراق آمیز به نظر برسد ولی واقعیت امر این است وخداوند بزرک که قادر حکیم است به مراتب قدرتی بالا تر ازین دارد .

سالهای گذشته در بوشهر در بخشی از مزارع این شهر گندمهای دیده شد که در یک بوته آن حدود چهار هزار گندم وجود داشت وهر شخص که کشاورزی کرده باشد این حقایق را همیشه به چشم سر خود دیده است ودر آخر آیه خداوند می فرماید ان الله واسع علیم خداوند توسعه دهنده دانای است 10.

خداوند بزرک برای ایجاد یک جامعه توحیدی راهکارهای زیادی جلو روی آدمی نهاده است که با پیاده کردن این برنامه ها شکافهای عمیق طبقاتی برداشته وزمینه یک زندگی آبرومندانه وسالم درآن جا فراهممی شود،تحریم ربا خواری به طور مطلق وجوب پرداخت مالیات چون خمس وزکوات وکفارات وانفاقهای مستحبی چون وقف وقرض الحسنه وصدقات روز مره اهم این برنامه ها را تشکیل می دهند وشرائط دیگری نیز برای قبولی این اعمال قرار داده است .

1- نیت هر شخص مومن هنگام پرداخت باید نیت نماید که این کار را به جهت رضای خداوند واطاعت از فرامین حق تعالی انجام می دهد وقتی عمل با این شرط تحقق پیدا کند یک عمل کاملا انسانی ودور از هوا وهوس خواهد بود .

2- پرهیز از منت وآزاردادن:آثار وثمرات این امر عظیم زمانی حاصل می شود که اولا پرداخت کننده از منت نهادن دوری کند وثانیا موجب آزار واذیت فقرا نشود انفاق کننده خوب کسی است که نه تنها به تامین نیاز های مادی فقرا کمک می کند بلکه در تامین نیاز های معنوی او نیز سهم می گیرد زیرا کسی که پس از بخشش به منت نهادن واذیت کردن متوسل می شود در حقیقت چیزی به کسی نداده است بلکه سرمایه آبرو حیثیت اورا ازاو گرفته وضائع ساخته است11 .

3- حبط اعمال :

4- کسیکه بعد از پرداخت صدقات شانه بالا می کشد وگردن فرازی می کند عمل خود را هبط نموده وضائع ساخته است خداوند چنین شخص را به ریا کار تشبیه می کند ،شخص ریا کار نه تنها از عمل خود نفعی نمی برد بلکه مرتکب گناه دیگری می گردد که هم طراز باشرک است وخداوند بزرک دشمن مشرکین است وشرک را گنا نابخشودنی می داند .

در ایه دیگر چنین می فرمایدلَن تَنَالُواْ الْبِرَّ حَتَّى تُنفِقُواْ مِمَّا تُحِبُّونَ وَمَا تُنفِقُواْ مِن شَيْءٍ فَإِنَّ اللّهَ بِهِ عَلِيم هرگز به نيكوكارى نخواهيد رسيد تا از آنچه دوست داريد انفاق كنيد و از هر چه انفاق كنيد قطعا خدا بدان داناست12

انفاق باید ازقسمت ها خوب مال باشدو اولا از طریق حلال به دست آمده باشد وثانیا پاک وپاکیزه باشد وبا ارزش باشد بنا براین کسیکه گوسفند یا گاو یا شیئ از کار افتاده وبدون ارزش را برای خمس وزکوات اختصاص می دهد نباید توقع اجر وپاداش عظیم را داشته باشد .

روایات :

ادیث وروایات فراوان پیرامون صدقه در کتب حدیثی از پیشوایان دینی به ما رسیده است .

در بعضی از احادیث به آثار اخروی صدقه اشاره گردیده است .

1- سایبان مومن: امام صادق(ع)فرمود که رسول خدا (ص)فرموده (ارض القیامةنار ماخلا ظل المومن فان صدقته تظله) روز قیامت همه جا آتش است به جز سایه مومن که صدقه او سایبان او گردیده است 13

2- سپر آتش: امام باقر (ع) از پدرانش از حضرت علی (ع) روایت کرده است (الصدقة جنة من النار) صدقه سپر آتش جهنم است آن گونه که سپر مانع رسیدن صدمات بر بدن است صدقه هم مانع رسیدن آسیب به بدن است 14.

آثار دنیوی صدقه: آثار دنیوی صدقه بسیار است ومن به عنوان نمونه به چند مورد اشاره می کنم .

1- ادای دین : یکی از مشکلات بشر مساله دین داری وقرض گرفتن از مردم است که تبعات بسیار بدی در زندگی افراد بشر دارد ودراحادیث به آنها اشاره شده ائمه ما برای رفع این معضل زندگی به دادن صدقه توصیه می کند .امام صادق (ع) فرمود ( ان الصدقة تقضی الدین وتخلف البرکة) صدقه باعث ادای دین می گردد وبرکت را جانشین خودش می سازد 15 به همین مضمون حدیث دیگری از ایشان نقل شده است که حضرت فرمود (ما احسن عبد الصدقة فی الدنیا الا احسن الله الخلافة علی ولده من بعده وقال حسن الصدقة یقضی الدین ویخلف علی البرکة) 16.امام علیه السلام فرمود هیج چیزی بهتر از صدقه دادن نیست خداوند بزرک پاداش اورا برای نسل واولاد انسان می گذارد نیکوی وصدقه فقر را از انسان دور وباعث طول عمر می شود .

2- افزایش عمر : امام باقر علیه السلام فرمود ( البر والصدقه ینفیان الفقرویزیدان فی العمر)حسن الصدقه فقررا ازانسان دورمی کندوسبب طول عمر می شود.17

3- افزایش مال:امام صادق (ع)فرمود :(قال رسول الله (ص)تصدقوا فان الصدقه تزیدفی المال کثره فتصدقوا رحمکم الله)پیامبر خدا فرمود:صدقه بدهیدکه صدقه باعث افزایش مال میشود.18 درحدیث دیگری ازابی الحسن(ع)امده است که( استنزلوا الرزق بالصدقه)روزیتان راباصدقه دادن زیاد کنید.ونیز درحدیث دیگری ازامام رضا(ع) امده که حضرت فرمود(التوحید نصف الدین واستنزلوا الرزق بالصدقه) پیامبر خدا فرمود توحید نصف دین است وروزی تان را با صدقه افزایش دهید 19

4- شفای امراض: امام باقر علیه السلام از رسول خدا(ص) روایت کرده است که آن حضرت فرمود (داووا مرضاکم باالصدقه) مریضهای تان را با صدقه دادن تداوی کنید .مرحوم دست غیب در کتاب داستانهای شگفت نقل فرموده اند از آقای سید محمد رضوی زمانیکه مرحوم میرزای محلاتی مریض شدند اطبا از معالجه شان عاجز شدند واظهار یاس ونا امیدی کردند مرحوم حاج محمد جواد بید ابادی دستور داد تا فورا مبلغ دویست تومان که به حساب ان روز مبلغ زیادی بود به عنوان صدقه بین فقرا تقسیم شود بلا فاصله میرزا شفا یافت 20

5- نجات از مرض وبا : آقای ایمانی از مرحوم حاج غلام حسین بوشهری نقل فرمودهاند که در سفر حج همراه حاج شیخ محمد جواد بید آبادی مشرف بودیم دران سال دزدان بر کاروان حاجیها دست برد زده بود وخیلی ها محتاج بودند ومرض وبا هم شایع شده بود مرحوم بید آبادی دستور فرمودند هر کسی مبلغ 140 ویا چهار صد تومان به عنوان صدقه جمع اوری نموده وبه وبه فقرا تقسیم کردندایشان فرمود هر که صدقه بدهد من سلامتی اورا توسط حضرت حجة (ع)تضمین می کنم مرحوم حاجی ملک گفت عده پول دادند وعده هم ندادند هرکه آن مبلغ را پرداخته بود سالم ماند وبه سلامتی به وطن باز گشت وهر که نداده بود هلاک شد .21

6- داستان بیمه شدن اموال توسط صدقه: در تفسیر امام حسن عسکری (ع) نقل شده که حضرت صادق (ع) به راهی تشریف می بردند وجماعتی خدمت ایشان بود خبر دادند که این راه دزدان معروفی دارند که اموال مردم را غارت می کنند ، همگی ترسیدند وراهی برای حفظ مال شان جستجومی کردند حضرت فرمود این مال را به کسی بسپارید که حفظش کند وهم زیاد کند وهم به شما برگرداند گفتند آن شخص کیست؟ حضرت فرمود خداوند عالم .عرض کردند چه گونه؟ فرمود صدقه بدهید گفتند فقیری میان ما نیست حضرت فرمود نیت صدقه کنید همگی نیت صدقه کردند وراه افتادند در میان راه سر وکله دزدان پیداشد وهمگی ترسیده بودند حضرت آنها را تسلی می داد ومی گفت الان شما در پناه خداوند هستید هیج غصه نخورید دزدان پیش آمدند وقتی نگاه شان به امام افتاد پیاده شدند ودست حضرت را بوسیدند ورفتند وحتی اعلام همکاری وهمدردی کردند حضرت فرمود ما را به همکاری شما نیازی نیست آنها وقتی به سلامت به مقصد رسیدند ثلث مال خودرا به فقرا دادند وخیلی هم سود کردند وآنگاه حضرت فرمود این است برکت خدا در معامله واز عجائب صدقه در راه خدا این است که هیج گاه سبب کسر مال نمی گردد بلکه همیشه موجب افزایش است 22

نتیجه:

این که صدقات در اسلام یکی از راههای بسیار مناسب برای زدودن فقر ورسیدگی به امور محرومین با در نظر داشت حیثیت وشرافت انسانی است هیج گونه جای بحث نیست ولی در عصر کنونی که تمام رفتارهای بشری مثبت یا منفی به صورت بر نامه ریزی شده وسازمان یافته در می اید ونتایج آن اعمال ورفتار را از نظر کمی وکیفی چندین برابر ساخته است جای ابهام نیست که این اعمال خیر ومهم گرچه در گذشته انسجام ونظم کامل را نداشته است ولی تاثیرات عمیق خود را در جوامع اسلامی به همراه داشته است در شرایط فعلی به انسجام بخشی وساز ماندهی بسیار نیرومند نیاز مند است که بتواند آن ارزوی بسیار بلند اسلام را به تحقق برساند کاری که امام خمینی ره در اوایل انقلاب انجام داد وکمیته امداد را بنیان نهاد یک کار بسیار فوق العادة ارزشمند وعالمانه بود که هم اکنون اثرهای خود را دراین جامعه نشان می دهد کمیته امداد شاید دومین نهاد جمهوری اسلامی است که در سال 57 تاسیس شده وهم اکنون با بهره دهی بسیار زیادومناسب در ابعاد مختلف کار خود را ادامه می دهد در سایت امداد آی ایر چنین امده است : تجربه نشان داده که در کشورهای فقیر که نرخ بیکاری در حد بالای وجود دارد بهترین روش برای مهار بیکاری توسعه فعالیتهای اقتصادی کوچک زود بازده ومشاغل بومی از طریق کار آفرینان اشتغال محور است کمیته امداد با بیش از 30 سال تجربه موفق این روش را برای توسعه اشتغال مدد جویان انتخاب نموده ودر نظر دارد کلیه مدد جویان را ازاین طریق شاغل وبه مرور خود کفا کند .

برنامه های اشتغال وخود کفای امداد به گونه تدوین شده که مدد جویان در هشت گروه اصلی .کشاورزی، شیلات، دام پروری، صنایع دستی ، صنفی وصنعتی ، خدمات بهداشت وسلامت ، وسایر فعالیتها تا شش صد شغل فرعی منشعب ازاین هشت گروه به وجود آورده است تهیه کمک برای ازدواج جوانان که در هر شهر به مناسبتهای دینی بر گزار می شود کار بسیار ساده نیست امثال این خدمات از قبیل اعطای ماهیانه برای فقرا ،تعلیم وتربیت معلمین کار ورزیده وزیروشش داشتن ایتام مستحق و.... نمونه از کار های بزرک کمیته امداد است که باپشتیبانی صدقات مردمی میسر شده است 23.

بنا براین تمنای ما از مردم قلیاقل این است که ما در حدود 700الی 800 خانه امروز در نقاط مختلف جهان داریم که اگر در هر ماه دو هزار تومان به این صندوق واریز کنند 01400 یک ملیون وچهار صد هزار تومان ودر یک سال حدود 18ملیون تومان می شود لذا در جهت بار ور شدن این امر مهم توجه کنند ودر توسعه وشکل گیری آن سهم بگیرند این کار خدای است هرکه درآن سهیم شود پاداش خود را خواهد گرفت .

تنها این صدقات نیست که ما وشما توجه خود را به آن مبذول نماییم ما به حکم مسلمان بودن در هر جای دنیا که باشیم فطره های روزه خود را می پردازیم شما اگر سر انگشتی یک محاسبه بکنید 700خانوار را با میانگین جمعیتی چهار نفر حساب کنید 2800نفر می شود که هر سال می پردازیم ولی چون نظم لارم را نداریم بازدهی آن برای ما معلوم نیست حال اگر این زکات فطر را بر صدقات خود بیفزاییم آیا تمام افراد جامعه خود را در افغانستان با این پشتوانه اقتصادی صاحب شغل ودرآمد نه خواهیم کرد؟ ؟؟؟

در سالهای گذشته برادران با جمع شدن در روز عید به دورهم این سنت حسنه را بنا کردند که هم اکنون در داخل افغانستان رواج پیدا کرده وهمه مردم ازآن اظهار رضایت می کنند در سال جاری که عید تهران با اشکالات موجه شد بنده از بعضی از برادران خیر شنیده ام که در سال آینده اگر بودیم این کار را در کدام مهمان خانه ادامه می دهیم که شاید مصرف آن نیز کمتر شود ولی بعضی از برادران یک پیش نهاد دیگری کرده اند که اگر پسران ودختران ما عروسی کنند در روز عید مراسم شان را با همین خرج درآنجا خواهند گرفت که این یک پیش نهادی واقعا بی نظیر است وتا کنون در جای سابقه نداشته است واین رفتار ها است که نشان دهنده معرفت وتکامل یک قوم ویک مردم ویک کشور است برادران وخواهران عزیز اگر این کارها واقدامات به مرحله ظهور برسد برکات پروردگار از همه جوانب به اندازه سرازیر شود که هیج کسی آن را محاسبه نتواند وفیض الهی را با زور نتوان بدست آورد بلکه باید از راه آن جستجو کرد ومن الله التوفیق والسلام

پا ورقیها :

1- فرهنگ عمید ج2 ص1357

2- مفردات راغب باب صاد

3- توبه ایه 103

4- همان 104

5- تفسیر نمونه ج8ص 118

6- همان 120

7- همان 122

8- تفسیر المنار ج11ص 33

9- بقره 261

10-تفسیر نمونه ج2ص235

11- همان 236

12- آل عمران 92

13- وسایل الشیعه ج4 ص256

14- همان ص 258

15- همان ح1ص 258

16- همان ح 3

17- همان ح 4

18- همان ح8

19- همان ح14

20- داستانهای شگفت مرحوم دست غیب ص9

21- همان 36

22- همان ص38

23- سایت امداد

جایگاه صدقات در اسلام

مطالب مشابه :

جایگاه بهداشت در اسلام

نظافت و بهداشت در باورهای دینی

جایگاه بهداشت درقرآن

بهداشت دراسلام

جایگاه خانواده در قرآن کریم و اسلام

جایگاه روابط جنسی در اسلام بخش 1

جایگاه صدقات در اسلام