سنجش گرایش دانش آموزان به نماز

الف) خلاصه تحقیق:
ما در این پژوهش در صدد هستیم تا به صورت عینی و نظام مند وضعیت نوجوانان دانش آموز را از حیث شاخص های مذهبی همچون گرایش نسبت به نماز، پایبندی به نماز، اعتقادات دینی و تعهد دینی (اهمیت خداوند در زندگی) مورد سنجش قرار دهیم. با توجه به اهمیت نماز در دین اسلام كه به عنوان ستون دین تلقی شده (نماز) را به عنوان محور اصلی این پژوهش انتخاب كردیم.[1]
سپس با محوریت شاخص گرایش نسبت به نماز تلاش نمودیم عوامل درون مدرسه ای مرتبط با آن را شناسایی كنیم.
دراین پژوهش پیمایشی تمامی دانش آموزان دختر و پسر پایه های اول، دوم و سوم دبیرستان روزانه ی دولتی، نمونه ی مردمی و غیر انتفاعی منطقه ی 5 تهران در سال تحصیلی 76 ـ 77 (29977نفر) جامعه ی آماری تحقیق را تشكیل دادند. دامنه ی سنی گروه مورد مطالعه بین سنین 14 تا 18 سال در نوسان بود.
تعداد نمونه بر اساس فرمول برآورد حجم نمونه ی معادل 385 نفر محاسبه گردید، ولی با توجه به تفكیك جامعه ی آماری بر حسب طبقاتی همچون جنس، نوع مدرسه،‌ پایه تحصیلی و رشته ی تحصیلی و لزوم اتخاذ روش نمونه گیری طبقه ای چند مرحله ای این حجم نمونه به تعداد 733 نفر افزایش یافت.
جمع آوری اطلاعات به طور كلی از طریق پرسشنامه توسط پرسشگران آموزش دیده صورت پذیرفت. ابزار سنجش گرایش نسبت به نماز مقیاسی شامل 16 گویه بود كه اعتبار آن معادل 85 درصد یعنی در حد بسیار بالا تعیین گردید.
یافته های اصلی پژوهش تا آنجا كه به پرسش های تحقیق ارتباط دارند به طور خلاصه به شرح ذیل است:
1. میانگین گرایش به نماز در دانش آموزان جمعیت نمونه ی تحقیق بسیار بالاتر از میانگین نظری مقیاس بوده كه نمایانگر گرایش كاملاً مثبت پاسخگویان نسبت به نماز است. اقلیت بسیار ناچیزی از دانش آموزان نمونه ی تحقیقی (6/2 درصد) گرایش منفی به نماز داشته در صورتی كه اكثریت قابل توجه پاسخگویان (82 درصد) واجد گرایش مثبت به نماز بوده اند.
2. یافته های تحقیقی نشان داد كه تنها 7/15 درصد دانش آموزان مورد مطالعه تقید و پایبندی به نماز نداشته اند. در صورتی كه اكثریت قابل توجه جمعیت نمونه ی تحقیقی یعنی 3/84 درصد دانش آموزان نماز خوان بوده و به درجات متفاوت و یا به نحوی از انحاء (به صورت مرتب یا اكثر مواقعی یا گاهگاهی) به این فریضه ی الهی پایبند بوده اند.
3. نتایج پژوهش در خصوص وضعیت تعهد دینی جمعیت تحقیق نشان داد كه اكثریت قریب به اتفاق دانش آموزان مورد مطالعه یعنی 93 درصد آنان در زندگی شان به خداوند اهمیت زیادی می دهند. این امر نشانگر اهمیت ذهنی دین در زندگی پاسخگویان است. مقایسه ی نتیجه ی حاصل از این پژوهش با پیمایش بین المللی ارزشهای جهانی (سال 1982 ـ 1981) در جوان ترین گروه سنی یعنی گروه سنی 24 ـ 18 سال نشان داد كه نوجوانان مورد مطالعه در منطقه ی 5 تهران از جوانان 16 كشور جهان اهمیت بیشتری به نماز می دهند. اگر قول اینگلهارت را بپذیریم كه این شاخص، حساس ترین معرف دینداری است (اینگلهارت 1373، 210) جوانان نمونه ی تحقیق در تهران از جوانان كلیه ی كشورهای مورد مطالعه در پیمایش بین المللی ارزشهای جهانی دیندارترند.
4. در خصوص اعتقادات دینی پاسخگویان یافته ها نشان داد كه اكثریت مطلق دانش آموزان جمعیت تحقیق یعنی 93 درصد به خداوند ایمان داشته اند.
اقلیت بسیار ناچیزی از پاسخگویان یعنی یك درصد (معادل 7 نفر) معتقد به خداوند نبوده و 4/6 درصد نیز در این زمینه مردد هستند كه در مجموع نسبت ناچیزی را از كل جمعیت نمونه ی تحقیق تشكیل می دهند.
مقایسه ی این یافته با نتایج حاصل از پژوهش پیمایش بین المللی ارزشهای جهانی نشان داد كه این میزان ایمان به خداوند در بین دانش آموزان 14 تا 18 سال جمعیت تحقیق از مقدار مشاهده شده گروه سنی 24 ـ 15 سال یازده كشور جهان بیشتر و از 5 كشور كمتر است. البته اگر نسبت به بی اعتقادی به خداوند در نظر گرفته شود، جوانان تهرانی نمونه ی تحقیق از جوانان هیچ كشوری (16 كشور مورد مطالعه) نسبت به خداوند بی اعتقادتر نیستند و در مقایسه با كلیه ی كشورهای مورد مطالعه كمترین میزان بی اعتقادی به خداوند مربوط به همین گروه جوانان تهرانی است.
5. اكثریت قابل توجه پاسخگویان یعنی 85 درصد به زندگی پس از مرگ اعتقاد داشته در حالی كه گروه اندكی از دانش آموزان (3 درصد) اظهار عدم اعتقاد به زندگی پس از مرگ نموده اند.
6. اكثریت قریب به اتفاق دانش آموزان نمونه ی تحقیق (بیش از 84 درصد) اعتقاد به بهشت و جهنم دارند، در حالی كه اقلیتی از آنان (3/3 درصد) اظهار داشته اند كه به بهشت و جهنم اعتقاد ندارند و 4/12 درصد نیز در این خصوص مردد بوده اند.
7. پس از تركیب سه شخص بعد عقیدتی دین یعنی اعتقاد به خداوند، اعتقاد به زندگی پس از مرگ و اعتقاد به بهشت و جهنم یافته های پژوهش نشان داد كه تنها 6/1 درصد پاسخگویان (12 نفر) نسبت به اركان اعتقادی دین بی اعتقاد محسوب می شوند، در صورتی كه حدود 93 درصد دانش آموزان جمعیت تحقیق (679) نفر اعتقاد كاملی به معرف های بعد عقیدتی دین داشته اند كه نسبت كاملاً قابل توجهی است.
8. با تركیب سه بعد «اعتقادات دینی»، «پایبندی به نماز» و «تعهد دینی» متغیر استنتاجی دینداری ساخته شد. نتایج به دست آمده نشان داد كه تنها اقلیت بسیار ناچیزی از دانش آموزان نمونه ی تحقیق (6/2 درصد) دینداری ضعیف دارند. در مقابل اكثریت قابل توجه پاسخگویان (حدود 83 درصد) دینداری شان قوی ارزیابی شده است.
9. ضریب همبستگی میان متغیر دینداری با گرایش نسبت به نماز و معاد 71/.+ محاسبه شده كه مبین ارتباط بسیار قوی میان این دو متغیر در دانش آموزان نمونه ی تحقیق بوده است.
10. مقادیر قابل توجه ضرایب همبستگی میان چهار متغیر «گرایش نسبت به نماز» و «پایبندی به نماز» و «اعتقادات دینی» و «تعهد دینی» نمایانگر میزان قابل توجهی از انسجام و همسانی در تعلق دینی نوجوانان (18 ـ 14 سال) جمعیت تحقیق بوده و سطوح نسبتاً بالایی از پیوستگی را به نمایش می گذارد.
11. در خصوص اثر متغیرهای زمینه ای تحقیق (جنس، نوع، مدرسه، پایه ی تحصیلی، رشته ی تحصیلی و تحصیلات پدر و مادر) بر گرایش دانش آموزان نسبت به نماز، یافته ها نشان داد كه میزان گرایش نسبت به نماز پسران مدارس دولتی كه پدر و مادرشان تحصیلات زیر دیپلم داشته اند مثبت تر از سایر گروه هاست.
متغیرهای پایه تحصیلی و رشته ی تحصیلی اثر معناداری بر گرایش دانش آموزان نسبت به نماز نداشته و تفاوت بارز و واقعی میان گرایش نسبت به نماز در دانش آموزان این گروه ها مشاهده نشده است.
نتایج آزمون تحلیل واریانس نشان داد كه چهار عامل جنس (به نفع پسران)، نوع مدرسه (به نفع مدرسه دولتی)، سواد مادر (به نفع زیر دیپلم) و سواد پدر (به نفع زیر دیپلم) بر گرایش دانش آموزان نسبت به نماز مؤثر بوده است.
12. در خصوص اعتقادات دینی پاسخگویان تنها دو عامل سواد مادر و سواد پدر اثر معناداری بر این بعد دین داشته است كه بیشترین مقدار مربوط به اولیایی بوده كه سواد زیر دیپلم داشته و كمترین مقدار متعلق به دانش آموزانی است كه اولیایشان سواد دانشگاهی داشته اند. متغیّرهای جنس، نوع مدرسه، پایه تحصیلی، و رشته ی تحصیلی فاقد اثر معنا دار بر بعد عقیدتی دین پاسخگویان بوده است.
13. در خصوص پایبندی به نماز (بعد مناسكی دین) یافته نشان داد كه سه عامل جنس (به نفع پسران)، سواد مادر (به نفع زیر دیپلم) و سواد پدر (به نفع زیر دیپلم) اثر معناداری بر این بعد داشته است.
14. در خصوص اثر متغیرهای زمینه ای تحقیق بر تعهد دینی (اهمیت خداوند در زندگی) نتایج این مطالعه نشان داد كه تنها عامل سواد مادر (به نفع سواد دیپلم) اثر معناداری بر این بعد داشته است. سایر عوامل زمینه ای مانند جنس، نوع مدرسه، پایه تحصیلی، رشته تحصیلی و سواد پدر اثر معناداری بر تعهد دینی دانش آموزان جمعیت تحقیق نداشته و تفاوت مشهود و واقعی میان تعهد دینی پاسخگویان در گروه های جنسی (دختر ـ پسر)، نوع مدرسه (دولتی ـ نمونه مردمی ـ غیر انتفاعی)، پایه تحصیلی (اول ـ دوم ـ سوم) رشته تحصیلی (عمومی ـ ریاضی ـ تجربی ـ انسانی) و تحصیلات پدر (زیر دیپلم ـ دیپلم ـ بالای دیپلم) وجود نداشته است.
لازم به توضیح است كه كمترین میزان تعهد دینی مربوط به پاسخگویانی است كه مادرشان تحصیلات دانشگاهی داشته اند. تفاوت میان گروهی كه مادرشان تحصیلات زیر دیپلم و دیپلم داشته است نیز بسیار ناچیز (میانگین 7/13 در مقابل 8/13) ارزیابی شده است.
15. در خصوص چگونگی ارتباط عوامل درون مدرسه ای با گرایش دانش آموزان نسبت به نماز ابتدا عوامل درون مدرسه ای به سه بعد امكانات و فعالیت های مدرسه در زمینه ی نماز، جو مذهبی مدرسه و میزان مقبولیت و محبوبیت نمادهای مذهبی مدرسه (معلم دینی، مربّی تربیتی و انجمن اسلامی) نزد دانش آموزان تقسیم شد نتایج تحلیل رگرسیون چند متغیّری نشان داد كه این مجموعه عوامل تنها 19 درصد تغییرات گرایش دانش آموزان نسبت به نماز را توضیح می دهند. در واقع گرایش دانش آموزان نسبت به نماز ارتباط كمی به عوامل درون مدرسه ای داشته و عوامل اصلی مرتبط با آن را باید در جاهای دیگر جستجو نمود.

[1] . پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و آله ـ در حدیثی فرمودند: جایگاه نماز در دین مانند جایگاه سر در بدن است (كنزالعمال، جلد 7، حدیث 18972.)

منبع:http://gilan.namaz.ir

سنجش گرایش دانش آموزان به نماز

مطالب مشابه :

عوامل مؤثر در ترغیب دانش ‏آموزان به نماز با تأکید بر عوامل درون مدرسه ‏ای

مدرسه گریزی