ادامه مطلب (( درباره قالی بافی ))

قاليچه شكارگاه بهرام گور
( از مجموعه موزه فرش ايران )
اين قاليچه در اواخر قرن نوزدهم در كارخانه حاجي يهودا اقابابااوف كاشاني بافته شده است. اين قاليچه از نظر هنر

و ادب ايران يك فرش كم نظير است . دور تا دور حاشيه هاي بزرگ وكوچك آن چهل و دوبيت شعر از اشعار حكيم

نظامي گنجوي با خط خوش نستعليق بافته شده است وصحنه شكار بهرام گور را در دامنه كوهي بلند به همراهي

غلامان و كنيزكانش نشان مي دهد .
خوشبختانه اين قالي كاملا سالم مانده است و جزء قاليهاي تصويري ، هر چند گاه يك بار در موزه فرش ايرانب ه نمايش عموم گذاشته مي شود .
محل بافت : كاشان ، كارخانه حاجي يهودا اقابابااف
نوع گره : فارسي نامتقارن
تاريخ بافت : اواخر قرن نوزدهم
موضوع : داستان بهر ام گور و كنيز او
اشعار : از حكيم نظامي گنجوي
داستان شكار بهرام گور
(4 بيت اول از حاشيه باريك داخلي قالي ، 11 بيت دوم از حاشيه بزرگ قالي ( داخل كتيبه ها) و 17 بيت سوم از

حاشيه باريك بيروني نقل شده است).
شاه روزي شكار كرد پسند در بيابان پست كوه بلند
اشقر گورسم به صحرا تاخت شور ميكرد و گور مي انداخت
از سواران راه بسته به دشت رمه گور سوي شاه گذشت
شاه در مطرح ايستاده چو شير اشقرش رقص در گرفته به زير
دستش از ره نثار درمي كرد شصت ] شست[ خالي و تير پر مي كرد
بر زمين زآهن بلارك تير گاهي آتش فكند و گه نخجير
ياسج شه كه خون گوران ريخت مگر آتش زبهر آن انگيخت
گرمي ناچخش به زخم درشت پخته مي كرد هر كه را ميكشت
داشت با خود كنيزكي چون ماه چست و چابك به همر كابي شاه
تازه رويي چو نوبهار بهشت كش خرامي چو باد بر سركشت.
+++
قاليچه محرابي نور عليشاه و مشتاق علي شاه
اندازه : 105*151 سانتيمتر تار : ابريشم
پود: ابريشم پرز: ابريشم
گره : نامتقارن فارسي باف محل بافت : كاشان
تاريخ : 1221 هجري قمري
عكس و قسمتي از اشعار از صفحه 243 كتاب قاليچه هاي تصويري استاد پرويز تناولي است .

رنگهاي به كار رفته : آبي ، فيروزه اي ، سبز خيلي روشن، زرشكي سير ، زرشكي روشن ، قهوه اي سوخته ،

قهوه اي روشن ، نخودي و عاجي
زينت بخش حاشيه مادر قاليچه ، هشت بيت شعر عرفاني قابل توجه رد حال و احوال دراويش است كه مي خوانيم :
در ميكده خدمت كن ، در معركه سلطان باش
فرمانبر ساقي شو، فرمانده دوران باش
در حلقه مي خواران بيكار نبايد شد
يا باش چو فرمانده يا بنده فرمان باش
گر صحبت يوسف را پيوسته را پيوسته طمع داري
يا آينه رويش، يا آينه گردان باش
گرباده ننوشيدي شرمنده ساقي شو
ور عشق نورزيدي از كرده پشيمان باش
سرچشمه حيوان را نسبت به كسي كم كن
از عالم حيواني بيرون شو و انسان باش
گر بر سر كوي او ، افتد گذرت روزي
نه طالب جنت شو نه مايل رضوان باش
دور از خم گيسويش جوينده ايمان باش
در عالم درويشي جوينده ايمان باش
گر نور علي شاهي روطالب عقبي شو
چون گنج طلب گشتي يكمرتبه ويران باش
+++
قاليچه تصويري كاشان
(تصوير حضرت عيسي و مريم)
اندازه : 136*209 سانتيمتر
گره : نامتقارن فارسي باف
تاريخ بافت: 1332 هجري قمري
در دو كتيبه كوچك در گوشه هاي قاليچه چنين خوانده مي شود: فرمايش آقا محمود، عمل مير علي اكبر به

احتمال قريب به يقين سفارش دهنده همان محمود دبير الصنايع است كه از پيش كسوتان معروف و مشهور قالي كاشان است .
در حاشيه باريك بيروني قاليچه ، چهارده بيت شعر مرتبط با تصاوير قاليچه آمده است . در تصوير مي بينيم كه

حضرت مريم حضرت عيسي را به يكي از دو نفر زناني كه در كنارش قرار دارند مي سپارد شخصي كه در پست سر آنها ناظر مجلس است حضرت زكريا مي باشد .
ابيات چنين است:
اين خسروي بساط همايون شاهوار
دائم خجسته باد و مبارك به روزگار
ماني به كف زنقشه آن بشكند قلم
آتش زهول صورت آن بفكند شرار
گويي نگار خانه چين است آن دو رو
نقاش بركشيده نگار از پس نگار
يا خود بعينه صورت ماني است دلگشا
وندركنار آن ، همه دلهاي بي قرار
در كاخ لاله زار از آن بينم اي عجب
در كاخ كس نديده و نشنيده لاله زار
هر كس بر اين بساط زند تكيه زنده باد
هم كامجوي و كامروا باد و كامكار
فرصت بود تو را و حسان با حسين جمع
خوشتر از اين را به جهان نيست يادگار
با دوستان بنوش و بنوشان تو مي ، ولي
روي كسي به ناخن ظلم و ستم مخار
جز وصل يار عيش مباد، اين مكان كه نيست
الحق سراي عيش سزاوار وصل بار
هر كس بر اين بساط همايون زند قدم
شايسته نيست ترك كند شكر كردگار
زينهار شكر نعمتت افزون كند نعيم
از روي كفر نعمت ، نعمت كند فرار
تاريخ اين بساط چو (نصرت) شماره كرد
آمد هزار و سيصد و سي دو در شمار
در ادبيات آخرين شعر مضمون شكر نعمت نعمتت افزون كند خوب پرورانيده شده است. امادو بيت از اشعار مذكور خوانده نشد كه ممكن است در چاپهاي بعدي اين نقص بر طرف شود.
+++
قاليچه تصويري كاشان
( تصوير انوشيروان و وزيرش بوذر جمهر)
اندازه : 129*198 سانتيمتر
بافت : كاشان
احتمال دارد كه طرح و بافت اين قاليچه از مرحوم محتشم كاشاني باشد .
در حاشيه بزرگ قاليچه پانزده بيت شعر ، مذاكره انوشيروان و بوذر جمهر را در ارتباط با دهي ويران بيان مي كند.

شاه ضمن شكار به دهي ويران مي رسد در آنجا مفهوم گفتگوي دو جغد را از وزيرش سوال مي كند. اينكه سوال

و جواب شاه و وزير را ملاحظه ميكنيد كه از نظر ادبي بسيار آموزنده و عبرت انگيز است :
صيد كنان موكب نوشيروان
دور شد از كوكبه خسرون
مونس خسرو شده دستور وبس
خسرو و دستور دگر هيچ كس
شده در آن ناحيه صيد باب
ديد دهي چون دل دشمن خراب
تنگ دو مرغ آمده با يكديگر
از دل شه قافيه شان تنگ تر
گفت به دستور چه دم مي زنند
چيست صفيريكه به هم مي زنند
گفت وزير اي ملك روزگار
گويم اگر شه بود آموزگار
اين دو نوا از پي رامشگريت
خطبه از بهر زن و شوهري است
كين ده ويران بگذاري به ما
نيز چنين چند سپاري به ما
آن دگرش گفت از اين درگذر
جور ملك بين و بر او غم مخور
تا ملك اين است چنين روزگار
زين ده ويران دهمت صد هزار
در ملك اين لفظ چنان درگرفت
كاه ، بر آورد و فغان درگرفت
زيست ستم انگشت به دندان گزيد
گفت ستم بين كه به مرغان رسيد
جوز نگر كز ستم خاكيان
جغد نشيند بدل ماكيان
شاه در اين نار چنان گرم گشت
كز نفسش نعل فرس نرم گشت
++++
تاريخ بافت : سده 14 هـ ق شيرازه : گرد
محل بافت : كاشان تعداد پود : دو پود ، لولباف
اندازه : 363*259 سانتيمتر نوع گره: نامتقارن
جنس رنگ : گياهي ، طبيعي نوع جنس : تار: نخ
رنگهاي اصلي : سفيد ، عاجي ،كرم ، آبي تيره ، و روشن ، سبز تيره و روشن ، قهوه اي تيره دارچيني
پود: نخ پرز: پشم
رجشمار: 50 رج

طرح و نقشه
طرح قالي ، تصويري با مضمون مذهبي است و داوري حضرت سليمان نبي را نشان مي دهد . به احتمال زياد اين

قالي در يكي ازكارگاههاي شهر كاشان كه طراحان به منابع مذهبي و هنري دسترسي داشتند بافته شده

است . طرح قالي ، حضرت سليمان را در حاليكه بر تخت نشسته اند در حال قضاوت نشان مي دهد، در اطراف

ايشان فرشتگان و تصاويري از حيوانات مختلفي مانند: فيل، شير ، درنا ، هد هد و ... قرار دارند و تصاويري از دو زن

با لباسهاي اب و قرمز رنگ در حاليكه يكي از آنان بچه اي در آغوش دارد همراه با افراد ديگر ديده مي شود وجود

حيوانات در اين قالي به دليل استناد بر حديث مربوطه است و اينكه گفته مي شد آن حضرت زبان حيوانات و پرندگان

را مي دانستند .
حاشيه اصلي قالي داراي نقش دورنما و فرشتگاني است كه پرندگان را در بر دارند و در حواشي فرعي نقوش مرغ

و حيوانات و شاخه هاي مواج قرار گرفته اند. در قسمت بالاي فرش كتيبه اي با زمينه پرچم سه رنگ به مضمون بافت ايران _ كاشان _ فرشچي ديده مي شود.
+++
تاريخ بافت : سده 12 هـ.ق شيرازه: گرد
محل بافت : كاشان تعد اد پود : دو پود
اندازه : 260*350 سانتيمتر نوع گره : نامتقارن
جنس رنگ : گياهي نوع جنس: تار : نخ
رنگهاي اصلي : لاكي ، قرمز آبي تيره روشن ، قهوه اي تيره و روشن ، سبز تيره و روشن ، سياه نخودي
پود: نخ ، پشم پرز: پشم
رجشمار: 45 رج

طرح و نقشه
در ميان قاليهاي تصويري ايران، قاليايي كه موضوع طرح آنها را صحنه هايي از داستان هاي حماسي و مذهبي و ....

تشكيل مي دهد، كم نيستند. شهرنشينان به دليل آشنايي بيشتر و دسترسي به منابع ادبي اين گونه فرشها را

از اواخر سده 12 هـ ق در كارگاههاي خود مي بافتند. وجود نقالان در قهوه خانه ها و وجود تابلوها و تصاوير ملهم از

داستانهاي مختلف در مكانهاي عمومي شهر مانند زورخانه ها، حمامها، و نيز سر در برخي از در دروازه ها و خانه

هاي اشرافي و ... كه در معرض ديد قرار داشتند، در بافت قاليهاي تصويري موثر بوده اند .

طرح اين فرش به سبك نقاشي قهوه خانه اي بوده و برگرفته از داستانهاي حماسي شاهنامه است. در قسمت

بالاي فرش تصويري از به تخت نشستن پادشاه تور، دلاوريها و جنگهاي اسكندر و صحنه هايي از بزم دل فروز بانو

و صحنه هايي از رزم ، ديده مي شود. در قسمت پايين قالي عبارتي با مضمون كاركارخانه علي لباف و فرمايش

براي حاجي غلامحسين قرار دارد. حاشيه اصلي قالي با زمينه اي فيروزه اي رنگ پوشيده از صحنه هاي شكار و

رزم است كه در چند رشته حاشيه فرعي با شاخه هاي مواج و گلهاي شاه عباسي محاط گشته است .

قم و قاليچه هاي تصويري
شهر قديمي قم ، واقع در حدود 100 كيلومتري جنوب تهران به دليل زيارتگاهي كه پيكر مطهر و گرامي ]حضرت

[ فاطمه (س) خواهر امام رضا (ع) امام هشتم را در بر گرفته است ، مشهور مي باشد وسه تن از پادشاهان

صفوي به نام اي شاه صفي ، شاه عباس دوم وش اه سليمان نيز درجوار اين مرقد مطهر به خاك سپرده شده اند .

قالي هاي قم به مفهوم واقعي از جمله بهترين خلاقيت هاي جديد قالي ايران هستند معذالك قدمت اين توليد به

بيش از بيست سال نمي رسد. اگر اين قالي ها توانسته اند اينچنين مورد تاييد و تصديق قرار گيرند، به دليل نقش

هاي تزئيني آنهاست كه با سرور و اتفاق مساعد انتخاب گرديده اند و در زمينه اي قرار گرفته اند كه با پرهيز از

هرنوع طمطراق داراي نظم و همنوائي بي نظيري است. شهرت آنها همچنين ، به لطف كار منظم استثنايي و

بالاخره بخاطر استفاده از مواد اوليه اي است كه داراي بهترين كيفيت است .

قالي هاي قم از طريق رنگ هاي روشن زمينه آن ( سفيد عاجي ، كرم ، زرد) قابل تشخيص هستند كه عموما ،

اين زمينه عاري از ترنج ها و لچك ها مي باشد. هر چند كه نقش آنها در موضوعاتي كه ارائه مي كنند، داراي پاره

اي نا استواري ها و تغيير پذيري هاي مي باشد لكن در اكثر موارد معرف دو نوع نقش است كه عبارتنداز : سرو

كوچك استيزه شده ، يعني (بته) كه گاهي مواق بطور غلط آنرا (نقش كاشمر) مي نامند، و نقش ديگر (ظل

السلطاني) است. اين نقش عبارت است ار گلدان مملو از گلي كه پرندگان كوچك و زيبايي در بالاي آن پرواز مي

كنند. اين نقش را در ساير گونه هاي قالي نيز منجمله قالي هاي تبريز، بختياري و اباده مي بينيم كه در عرف

تجاري ، اين قالي ها براي اينكه نقش هاي خود را اقتباس كرده اند، نام اصيل خود را از دست مي دهند و بر اين

ترتيب معرف يك ويژگي عجيب مي باشند. اين نقش از طريق قالي اي كه به سفارش يكي از مشاورين سلطان ،

به نام ظل السلطان بافته شده بود، به وجود آمده است. بر اساس گفته (ژاكوبي) موفقيت و انتشار اين طرح را

مديون اين شخص مي باشيم .
ندرتا به قالي هايي از قم بر مي خوريم كه داراي مجموعه اي از سرودهاي واقعي در بين گياهان و درختان گل دار

هستند و از روي طرح هاي لطيف و ظريفي كه دو تخته فرش ابريشمين و قديمي مقبره شاه عباس را در قم

نقشين كرده اند، تقليد شده است. اين دو تخته قالي از خلاقيت هاي استاد نعمت الله جوشقاني است ( 1082

هجري ، 1671 ميلادي) در مورد سرودهايي كه در بالا از آنها سخن گفتيم ، اينها را با نقش (بته ) ها كه از استليزه

كردن كاملا خيالي سرودها بوجود آمده است ، اشتباه نكنيم .

گاهي نيز نقش (هراتي زمينه ) را در اين قالي ها مي يابيم نقشي تزئيني است كه در قالي هاي ايران بخصوص

در قالي هايي به ابعاد متوسط و بزرگ بسيار متداول است . معذالك به نظر مي رسد كه در قالي هاي قم سختي

و صلابت كمتري وجود دارد زيرا كه به بهترين و غني ترين وجهي نقشين شده اند .

حاشيه آنها چندان عريض نيست معذالكمي تواند داراي سه تا هفت عدد قاب ثانوي باشد. بزرگترين اين قاب ها با

نقش متغير غالبا داراي نقش (هراتي حاشيه ) است كه گل هاي كوچكي به صورت دسته گل و يا گل و برگ هاي

به هم پيچيده است. گاهي نيز داراي طرازي ، از بته) است كه توسط رشته هاي بسيار نازكي به هم متصل شده

اند .
همه اين طرح ها مختلف الجنس هستند و به همين دليل به هيچ وجه براي شناسايي قالي هاي قم كمكي نمي

كنند. عامل تعيين كننده براي شناسايي اين قالي ها تكنيك كار است زيرا كه كاملا منظم و كامل است. اگر به

قاي هاي جديد باكيفيت عالي (مثلا قالي هاي كاشان ، تهران كرمان، و غيره) دقيق شويم ، در پشت اين قاي ها

بخصوص دركلفتي پودها، تار و يا گره ها، پاره اي بي نظمي ها در قالي هاي قم مطلقا وجود ندارند و نظم آنها به

نحوي است كه گاهي انسان را به ترديد مي اندازد و اين ترديد تا جايي است كه فكر مي كند مبادا اين قالي با

ماشين بافته شده است .

بافت آن بسيار فشرده و بادوام و تار آن از نخ پنبه اي تابيده شده و پود آنها نازك تر است: يك زا پودا در بين رج هاي

گره ناپياستو ديگري در پشت قالي پيدا مي شود. گره ها را از پشم زيباي محلي كه به نام سبزوار است. اين گره

ها بسيار كوچكند (بطور متوسط درهر دسيمتر مربع 4000 تا 7000 گره) و از نوع فارسي باف مي باشند. ارتفاع

پرزها متوسط و يا (كوتاه متوسط) است و فقط در يك طرف اين قالي ها ريشه ديده مي شود. ريش ها دو تايي و به

هم تابيده هستند. بعلاوه ، اين ريشه ها بجاي اين كه صاف باشند به نظر مي رسند كه بطور نامنظمي از قالي

به بيرون جهيده اند.
در قالي قم همه نوع اندازه وجود دارد مگر قالي هاي كلگي و متداول ترين قطع ، قالي هاي سجاده اي هستند.

تمام رنگهايي كه براي نقوش تزئيني بكار رفته اند داراي بنياد گياهي هستند .

متداول ترين رنگ هيا مصرفي در آنها عبارتند از قرمز زنده و درخشان ن قرمز آجري(كه گاهي نيز اين رنگ را براي

زيمه قالي بكار مي برند) سبز روشن ، آبي روشن ، نارنجي ، خرمائي ، سياه و آبي تيره . تنها عيبي كه در اين

قالي هاي بسيار زيبا وجود دارد ن رواج نگران كننده گره جفتي در بافت اين قالي هاست .

در زير نمونه اي از قاليچه هاي تصويري قم را مشاهده مي كنيم .
++++
قاليچه تصويري در معجزات حضرت موسي (ع)
اندازه : 180*150 سانتيمتر
رج شمار : 70
محل بافت : قم نوع گره : نامتقارن
بافنده: ده پرور تار : ابريشم
پود: نخ پرز ابريشم
شرح :
عصاي معجزه گر مي خورد به صخره حما
بجوشد آب زخارا به لطف و فضل اللهي
تمام هستي عالي گواه قدرت اويند
سپاه دولت او مي رسد ز ماه به ماهي
++++
قاليچه تصويري قم در قصص قرآن
مجلس عفو و آشتي حضرت يوسف عليه السلام با برادران خود
اندازه : 135*210 رج شمار: 70
محل بافت : قم تار : ابريشم
پود: ابريشم پرز: ابريشم
بافنده : مهدي صادق زاده
در زمينه قسمت پايين قاليچه در شرح تابلو آمده است : (يوسف برادرش رامي بخشد) اين قاليچه از نظر طراحي و

رنگ بندي و مصرف مواد، بسيار زيبا وقابل توجه است . با توجه به اينكه سابقه بافت قالي در ناحيه قم به نسبت جوان است ، به وجود آمدن اين قبيل تابلوها قابل تقدير مي باشد .
++++
قاليچه تصويري قم نوازش حضرت عيسي عليه السلام از يتيمان
اندازه : 110*150 سانتيمتر
رج شمار: 60 نوع گره : نامتقارن
محل بافت : قم تار: ابريشم
پود: ابريشم پرز: ابريشم
بافند: ده پرور
++++
قاليچه ليلي و مجنون
(از قاليچه هاي موزه باكو)
عكس : از جلد سوم كتاب استاد لطيف كريم اووا، 249
محل بافت : جمهوري آذربايجان، باكو، اوجاقلي
گره : متقارن
سروده ها: حكيم نظامي گنجوي
موضوع طرح : آمدن پدر مجنون به ديدار فرزندش
داستان شور انگيز عشق ليلي و مجنون آن قدر گسترده و مشهور است كه نه تنها در ادبيات فارسي ايران بلكه در

تمام آسياي مركزي و ساير مناطق جهان زبانزد خاص و عام است .

در اين قاليچه بيشتر و بهتر از ساير قاليچه هاي مشابه ، مطالب طرح گويا و چشم گير است، اما متاسفانه رنگي

نبودن عكس ، جذابيتهاي اين اثر هنري را اشكار نمي سازد. در اين قاليچه تصوير مجنون را مي بينيم كه با حال زار

و نزار و بسيار ضعيف و نحيف سر در دامان ليلي دارد.

دو طايفه ليلي و مجنون در آخر كار موافقت مينمايندكه اين دو دلداده به هم برسند و ليكن داستان اين عشق بد

فرجام ، ابتدا با مرگ ليلي و بعد مجنون به آخر خود مي رسد. اينك اشعاري كه در 14 كتيبه در حاشيه هاي دور تا

دور قالي در هفت بيت آمده نقل مي شود:
يك شبي مجنون به خلوتگاه ناز
با خداي خويشتن مي كرد راز
از خدا نامم نو مجنون كرده اي
بهر يك ليلي دلم خون كردهاي
اين خدا من كمترم يا بت پرست
چشم اميدم به درگاه توست
مي رسي شبها به گردون نالشم
كرده اي خار مغيلان بالشم
گاه ليلي را تو گريان ميكني
گاه مجنون را پريشان مي كني
گاه ليلي را دهي چشمان مست
گاه مجنون راكني بي سرپرست
منكيم ليلي و ليلي كيست من
ما يكي روحيم اندر دو بدن
بلي عشق و علاقه هاي معمولي كه در ابتدا همه مجازي هستند وقتي قوي و از روي صداقت باشند بعد از طي مدارج عالي و ارائه اخلاص، به خود حضرت حق برمي گردند و عارفانه و جاودانه مي شوند.

آذربايجان و قاليچه هاي تصويري
آذربايجان منطقه اي كوهستاني وبسيار حاصلخيز در شمال غربي ايران است. دامداري و پرورش گوسفند در اين

منطقه رواج دارد. به همين دليل پشم بسيار مرغوبي كه براي قالي بافي ايران مناسب است. در آنجا توليد مي

شود امروزه كارگاههاي قاليبافي بسيار در شهرها و روستاهاي آن داير است . قاليهاي اين منطقه ، از نظر كيفي و

كمي با توجه به آمارهاي موجود در جهان مقامي ارزشمند دارند وبه داشتن طرحهاي متنوع و بافت دقيق معروف هستند .
در زير نمونه اي از قاليهاي تصويري آذربايجان را مشاهده ميكنيم .

قاليچه _ تابلو پنج تن ال عبا
اندازه : 60*80 سانتيمتر
رج شمار: 50
محل بافت : تبريز
نو ع گره : متقارن
مواد به كار رفته : پشم و ابريشم
1_ طراح و بافنده هنرمند اين قاليچه، پس از ذكر نام الله در بالا، پنج تن ال عبا را با ترسيم چهره هاي مبارك حضرت

رسول (ص) عبا را با ترسيم چهره هاي مبارك حضرت رسول (ص) و حضرت مولي علي (ع) در زير نام الله و نوشتن

نام حضرت فاطمه (ص) در وسط و نام حسنين در پائين تكميل كرده و با دو دسته گل محمدي به زيبايي فرش افزوده است.
2_ بعد از بسم الله الرحمن الرحيم : (و ان يكاد) را با خط زيباي نسخ به طور هلالي ترسيم كرده با گذاشتن شمشيري زير آن با قوس موافق خط هنري مضاعف را نشان داده است .
3_ در قسمت پائين قاليچه با آوردن عكس كتاب خدا و نوشتن لا اله الا الله محمدا رسول الله عليا ولي الله نقش قاليچه را به كمال رسانيده است .

تبريز و قاليچه هاي تصويري
تبريز مركز استان آذربايجان شرقي ، از قديم ترين شهرهاي ايران است . مقدسي جغرافيدان قرن چهار هـ ق از اين

شهر به عنوان شهري زيبا و بسيار آباد و مترفي آباد مي كند قالي هاي تبريز از تنوع بافت و طرحهايي چون لچك و

ترنج و گلهاي شاه عباسي ، سرو، بيد مجنون ، نقوش هندسي، طرح شكارگاه ، طرح هراتي و محرابي برخوردار

است. قاليهاي تصويري تبريز نيز شهرت بسيار دارند برخي از قاليهاي نفيس با نقوش تخيلي ، كتيبه ها و ابياتي از

آثار شاعران ايراني و نيز اياتي از كلام الله مجميد تزئين مي شوند. قاليهاي تبريز در اندازه هاي متفاوت بافته مي

شوند و تار و پود آنها اغلب از نخ و در بعضي موارد از ابريشم است. اين قاليها با گره متقارن يا تركي به كمك قلاب

بافته مي شوند و معمولا دو پوده و لو بافند و شيرازه ها به صورت لوله اي يا گرد و معمولا با چهار تار پيچيده مي

شوند ولي در گذشته بر حسب سنت شيرازه ها به صورت تخت بافت يا حصيري بسته مي شد. از نظر رنگ آميزي

نيز رنگرزان اين منطقه به پيشرفتهاي فراواني نايل آمده و رنگهاي زيبايي را مانند رنگهاي آجري و پوست پيازي و

آبي سير و روشن به كار مي برند. از جمله كارگاههاي بسيار خوب قاليبافي كه در قرن سيزدهم هـ ق فعاليت

داشتند ، مي توان از كارگاه حاج جليلي و كهنويي نام برد.
در صفحات بعد نمونه از قاليهاي تصويري تبريز را مشاهده مي كنيم

قالي تصويري رسيدن حضرت يوسف به حضرت يعقوب عليه السلام
اندازه 350*250 سانتيمتر (تصوير نشان دهنده گوشه اي از قالي است)
رج شمار: 50
نوع بافت : تبريز
نوع گره : متقارن
تار: پنبه
پرز: پشم درجه 1

شرح:
1_ پس از ساليان دراز ، وصبر و تحمل طاقت فرسا ، پدر و پسر به هم رسيده اند و غنچه شادي و سرور در اين خانواده معنوي اين چنين شكفته گرديده است.

قاليچه تصويري انتظار حضرت يعقوب عليه السلام
از قصص قرآن مجيد
اندازه : 100*150 سانتيمتر
رجشمار: 55
محل بافت: تبريز
نام بافنده: ميرحيدر موسوي
مواد به كار رفته : پشم درجه 1
++++
قالي تصويري تبريز از قصص قرآن مجيد يوسف و زليخا
اندازه : 250*350 سانتيمتر
رجشمار: 50
محل بافت : تبريز
عكس گوشه اي از قالي
در اين قالي تصوير زليخا را بسيار پير نشان مي دهد كه او پير شده و عشقش خاموش نشده ، بلكه قوت يافته است .
++++
قاليچه هاجر و حضرت اسماعيل در بيابان
از قصص قرآن مجيد
اندازه : 116*185 سانتيمتر
رجشمار: 50 محل بافت: تبريز
مواد به كار رفته : پنبه و پشم
حضرت ابراهيم ، هاجر و فرزندش اسماعيل را در وسط دره اي گذاشته ، هاجر براي پيدا كردن آب بدرگاه خداوند متوسل مي شود كه دعاي او مستجاب شد.م از اطراف قنداق بچه آب مي جوشد. طراح بافرش قصه هاجر را عينا روي تارهاي قاليچه با مهارت پياده نموده است.
++++
قاليچه _ تابلو مشاهر عالم
اندازه 220* 140 سانتيمتر
رجشمار: 90
نام طرح : مشاهير
محل بافت : تهران
تعداد رنگ : 3500 رنگ تركيبي
مدت بافت : 24 ماه
رنگ : گياهي
تار : ابريشم
پرز: ابريشم و كرك
تنظيم و بافت : نگارخانه استاد موسوي سيرت
اين تابلو به وسيله نگارخانه فرش موسوي بازسازي و سعي شده تا جايي كه مقدار است به كيفيت و ارزش اين

سند تاريخي اضافه شود و الحق و الانصاف استاد موسوي از عهده تكميل اين تصوير پركار و بديع به طور شايسته

بر آمده اند، و شاهكاري به گنجينه هنرهاي دستي اسلامي ايران افزوده اند .در اين تابلو چهره 54 نفر از پيشوايان

و رهبران و دانشمندان و سياستمداران عالم در متن فرش ديده مي شود كه نام آنها در دور تا دور حاشيه ذكر

شده است. دو فرشته به نقوش قاليچه اضافه و يك يادگار تاريخي احيا و ارائه شده است در سر ايوان بنا در قاب

مثلث شكلي در زمينه نخودي با خط نسخ چنين خوانده مي شود: (برقرار باد زندگاني كنندگان عالم و پاينده باد اكابر و مشاهير عالم)
متن سرمه اي قاليچه با گلهاي رنگارنگ متعدد در كمال زيبايي آراسته شده است .
اين فرش يادگار مشاهير عالم است
با يك جهان معاني و حكمت منظم است
اين چهره كنون همگي خفته زيره خاك
يعني كه رفتن همه ، زين ره مسلم است
اين درس عبرتي است به ما ساكنان خاك
اين كار نامه باقي اولاد آدم است
بدطالع آنكه گشت حياتش زرد خشك
خوشبخت آنكه باغ عمل سبز و خرم است
اين يك نمونه مانده ز اعمال زندگي
اين يك نتيجه رفته زكردار آدم است .

تهران و قاليچه هاي تصويري
تهران در شمال شهر ري و در دامنه كوههاي البرز، هيچگاه مركز بافت مهم و قابل ذكر نبوده است. اين شهر حدود

200 سال پيش توسط سلسله قاجاريه پايتخت ايران شد، و به دليل مهاجر پذيري ، پذيراي هنرمندان مهاجري گشت كه سنت بافت را با خود به اين شهر آورند .
و بايد ياد آوري كرد فرش بافي در تهران سابقه زيادي ندارد شايد در حدود يكصد و پنجاه سال پيش بود كه بافت

فرش در كارگاههاي معدود اين شهر شروع شد و امروزه كارگاههاي بزرگي به جز واحد قالي بافي ندان قصر و

قسمت قالي بافي اداره هنرهاي زيبا كه در آن از ديرباز قالي هاي بسيار نفيسي بافته مي شده است كارگاه

مهم ديگري در اين شهر داير نيست . فرش هاي تهران به تعداد بسيار كمي به بازار مي آيند ولي همان تعداد

انگشت شمار نيز همواره شهرت زيادي از لحاظ مرغوبيت بافت و نقشه هاي زيبا و ابتكاري براي دست يافت هاي

اين شهر به همراه مي آورند .
استقرار مركز اصلي شركت سهامي فرش ايران در اين شهر و نقشي كه اين شركت در بهبود كيفيت فرش ايران

دارد و هم چنين وجود واحدها و كارخانه هاي متعدد پشم شويي، ريسندگي و رنگرزي در تهران و حومه آن مانند

كرج كه پشم هاي استاندارد را تهيه مي كنند، موزه فرش ايران و بالاخره بازار بزرگ تهران كه مركز مهم معاملات

فرش و مواد اوليه مورد نياز آن مي باشد در مجموع به اين شهر موقعيت و اهميت ويژه اي در هنر و صنعت قالي بافي ايران داده است .
در صفحات بعد نمونه اي قاليچه هاي تصويري را مشاهده مي كنيم .
+++
چهار محال بختياري و قاليچه هاي تصويري
استان چهار محال و بختياري شامل درمنطقه مختلف و متصل به يك ديگر است. ناحيه اي از اين استان را كه بين

كوههاي زاگرس تا خوزستان قرار گرفته بختياري و قسمت شرقي آن را كه در حا فاصل كوههاي زاگرس به طرف اصفهان است چهار محال مي نامند .
منطقه چهار محال و بختياري ، مركز اصلي و ناحيه ييلاقي ايل بزرگ بختياري است كه مسير كوچ آن از حوالي شهر كرد تا حدود مسجد سليمان و ايده ( در خوزستان) امتداد دارد.
قالي بافي در اين منطقه سابقه اي بيشتر از يكصد و هشتاد سال ندارد . در اين مدت بافنده بختياري گرچه كثرت

ساير نقاط بافندگي ايران نبافت و به مرزهاي شهرت آنان نيز دست نيافت ولي همواره به دليل دوام بافت و طرح

هاي جالب ، دست بافت هاي خود مورد استقبال و لطف خريداران متاع خود قرار گرفت و در بين طبقه اشرافي و

قديمي به خصوص در اروپا فرش هاي آن طرفداران پر و پاقرصي براي خود دست و پا كرد.
كيفيت و روشهاي بافت فرش هاي بختياري در نقاط مختلف اين استان تا حدودي متغير است. بافنده بختياري در

بافت فرش با دوام خود گره تركي را به كار مي گيرد و در فاصله بين دو رديف گره ، با توجه به محل بافت ، يك و يا دو نخ پود را مي گذارند .
رنگرزان محلي بيشتر ترجيح مي دهند رنگهاي طبيعي را براي رنگرزي الياف خود مصرف كنند. رنگ هاي مطلوب آنها

بيشتر در زمينه هاي قرمز، آبي ، سرمه اي ، سبز، قهوه اي و زرد طلائي و بژ انتخاب مي شوند.

بافنده هاي منطقه بيشتر در اندازه هاي تقريبي 80/2 متي و بزرگ تر از آن تا حدود 12 متر مربع مي بافند .

بافت قاليچه هاي كوچك در آن جا نيز معمول مي باشد . بافت كنار ه هاي پهن و طويل و كلكي نيز در بين آنها رواج

فراوان دارد .
فرش هاي بختياري بيشتر در سبك هاي منحني وشاخه شكسته بافته مي شوند. بافت فرش هائي با طرح

خشتي يا موزائيكي در بين بافنده هاي ايلي بسيار متداول است. در اين طرح متن فرش با شكل هاي چهار گوش و

شش پهلو و يا لوزي به صورت منظم شبكه بندي شده و در داخل هر كدام از اين شكل هاي هندسي نقشهايي

مانند درخت سرو، شاخه اي از درختان بيد مجنون ، گلداني مملو از گل ، پرنده اي بر شاخسار و يا تك بته اي از

نوع بته مادر بچه (دوقلو) و مانند آن به صورت جداگانه بافته شده اند به گونه اي كه نقش و رنگ هر خانه با طرح ور نگ خانه مجاور اختلاف دارد.
در اصطلاح فرش هاي مرغوب اين منطقه را كه گاهي با الهام از طرح هاي گلدار فرانسوي و يا ساير طرحهاي رايج

در منطقه بافته شده اند ( بي بي باف) مي نامند. در فرهنگ ايلياتي بي بي لقبي است كه به همسر خان داده

مي شود. اطلاق نام بي بي بر اين فرش هاي مرغوب با قبول اين فرض كه اگر همسر خان بافنده آن بوده باشد لذا

بافت آن را نه بر اساس احتياج و تامين معاش بلكه به خاطر سرگرمي و تفنن صورت داده و بطور طبع در آن مواد

اوليه مرغوب تري را به كار برده و بافت را با حوصله بيشتر و سليقه بهتري به اتمام رسانيده است. ترنج دوگانه

طرح بي بافت در زمينه اي مملو از گلهاي اشرفي و محاط شده با چهار لچك و حاشيه ائي پوشيده شده از گل

هاي شاه عباسي ديده مي شود . مراكز مهم قالي بافي چهار محال و بختياري عبارتند از :

شهر كرد
شهر كرد ( دهكرد سابق) واقع در 107 كيلومتري اصفهان و مركز مهم داد و ستد دست بافت هاي چادر نشينان و ساكنان شهرها و بخشهاي تابع استان چهار محال و بختياري است.
قالي بافي در آن با متابعت از روشهاي كلي بافت و طرح هاي رايج در منطقه كه در سطور فوق مروري بر آن صورت گرفت رواجي در حد قابل توجه دارد.
بافت فرش هايي با طرح هاي لچك و ترونج در سبك گلدار گردان با رنگ هاي قرمز تيره و قهوه اي ترياكي و بژ در

اين شهر همان گونه رواج دارد كه فرش هاي طرح خشتي در سبك شاخه شكسته با رنگ هايي به نسبت شادتر

و زنده تر ، چون سبز چمني ، فيروزه اي ، زرد طلائي و ساير رنگهاي كلاسيك

چالشتر
در چالشتر شهركي تقريبا چسبيده به شهر كرد، بهترين فرش هاي منطقه با استفاده از پشم هاي بسيار مرغوب

درخشان با حداكثر ظرافت و تراكم نسبت به ساير بافته هاي منطقه (400000 گره در متر مربع) در قواره هاي كوچك و با طرح هاي خشتي ، ترنجدار و بته اي بافته مي شود .

سامان
كمي دورتر از چالشتر در ساحل رودخانه زاينده رود بخش مصفاي سامان قرار گرفته كه در آن قالي بافي در حد

قابل تونجهي برابر با نقشه هاي شهر كرد و چالشتر رواج دارد. فرش هاي دو پوده سامان با گره هايي از نوع تركي

و با فشردگي حدود 1200 گره در دسي متر بافته مي شود. نمونه از قاليچه هاي تصويري سامان را مشاهده مي كنيم .

شلمزار
بخش شلمزار واقع در جنوب شهر كرد يكي ديگر از مراكز قالي بافي چهار محال است كه قالي بافي آن نه از لحاظ

كثرت و ه از بابت ظرافت به پايه مراكز ياد شده بالا نمي رسد ولي طرح هاي دكوراتيو آن كه بيشتر در زمينه اي

محرابي شكل مجسم مي شوند حالت زيباي اصيلي به فرش هاي اين منطقه مي دهند .

شاه عباس اول
بختياري، سامان
كتيبه دار: فرمايش آقاي لطيف خان شهرتي (،) شاه عباس 1340
تصوير اين قاليچه از يك نقاشي زمان صفوي الهام گرفته شده اين نقاشي مدتها قبل از ايران خارج شده است.

ليكن چاپ گراوور اين نقاشي در كتابهاي تاريخ و كارت پستالها در ايران شهرت و عموميت يافته است. بافنده اين

قاليچه كوشيده است حتي الامكان در نشان دادن جزئيات صورت شاه عباس دقيق باشد، اما زمينه را به دلخواه

خود به نشان دادن مناظر سرزمين خويش اختصاص داده است. ساختمان سمت راست قاليچه، بيننده را به ياد

برخي مي اندازد. و منظره پشت سر شاه ، يادي از تپه ماهور هاي سرزمين بختياريها را به همراه دارد كه گهگاه تك درختي كهن از قدمت آن سرزمين حكايت مي كند .
اندازه : 122*81 سانتيمتر
تار: نخ ، Z3 S رنگ نشده ، پيچ و خم دار، تخت
پود: نخ ، Z3S يك پود ، راست .
گره : پشم ، Z2 ، تابيده نشده ، متقارن (1)
تعداد گره در يك دسيمتر مربع 2112 گره ( 44 گره در يك دسيمتر طول ، 48 گره در يك دسيمتر عرض).
ارتفاع پرز: دو ميليمتر.
كيفيت: نرم ، تقريبا نازك، نسبتا سفت
انتهاي دوسر: از بين رفته است.
طرفين : باقي مانده شيرازي متوازي از پشم رنگ شده لاكي ، دور سه تار
رنگها: يازده رنگ ؛ مشكي ، سورمه اي ، آبي فيروزه اي ، سبز سير، سبز زيتوني ، لاكي ، صورتي سير ، قهوه اي ، زرد خردلي ، نخودي ، عاجي .

نهاوند و قاليچه هاي تصويري
در شهرستان نهاوند فرش هايي در اندازه هاي بزرگ و دو ذرعي هاي باريك و كناره هاي پهن و به ندرت ذرع و نيم با رنگ هاي به نسبت تند قرمز و ابي بافته مي شود .
فرش هاي لچك و ترنج نهاوند علامت مشخصه ويژه اي دارند كه به سهولت از طرح هاي مشابه در نواحي مجاور

تشخيص داده مي شوند به اين كيفيت كه موتيف ها و دسته گل هاي حاشيه در فواصل معين با شكافتن نوارهاي

محافظ حاشيه در زمينه فرش تداخل مي نمايند و اين كيفيتي است كه در طرح هاي مناطق مجاور كمتر ديده مي

شود .
تصوير زير نمونه از قاليچه هاي تصويري شهر نهاوند است .

قاليچه تصويري نور عليشاه
مشخصات قاليچه عبارتند از :
اندازه : 145*222 سانتيمتر تار: نخ
پود: نخ تعداد گره : در دسيمتر مربع 1152 گره
پرز: پشم تاريخ بافت : اواسط قرن چهاردهم هجري
تعداد رنگ 12 رنگ
ميرزا محمد علي طبسي اصفهاني، معروف به نور عليشاه ، فرزند ميرزا عبدالحسين فيض عليشاه از دراويش

مشهور طريقه نعمت اللهي و متوفي به سال 1212 هـ ق است. به علت داشتن صورت جذاب تا كنون از او عكسها

و تابلوهاي رنگي زيادي توسط هواخواهانش به وجود آمده كه قاليچه مذكور را نيز در اطراف نهاونديكي از مريدان او بافته است.
بافنده قاليچه تصوير او را ذهني بافته و درويش و در كنار جوي آبي در سايه درختان بلندي نشانيده كه به تبريزين

خود تكيه دارد. پرندگاني از قبيل اردك، لاچين و غيره با ماهيهاي زيبا در آب جلو او مشغول شنا هستند. با اينكه

طرح قاليچه از پيش تعيين نشده و نقش خيالي دارد اما از نظر تركيب و هماهنگي رنگها نسبتا خوب و داراي اصالت

است.
استاد پرويز تناولي در كتاب قاليچه هاي تصويري مشخصات كامل تري از اين فرش در صفحه 244 آورده اند.
در حاشيه بزرگ قاليچه پنج بيت شعر در 10 كتيبه بافته شده كه بيت اول آن متاسفانه به علت وارونه بافتن كتيبه خوانده نشده ولي ابيات ديگر به شرح زير از نظر علاقه مندان مي گذرد:
ذكر رخ و رخسارش با موسي عمران گو
حرف لب جانبخشش بر عيسي مريم زن
سلطاني اگر خواهي درويش مجرد شو
اماره سركش را قلاده محكم زن
يا خازن جنت شو گلهاي بهشتي چين
يا مالك دوزخ شو درهاي جهنم زن
گر نور عليشاهي رو كنج قناعت جو
انگشت قبولت را بر ديده پر نم زن
نوشته اند نور عليشاه به شعر و شاعري واقف و حدود چهار هزار بيت شعر از او به جا مانده است .

كردستان و قاليچه هاي تصويري
كردها از اقوان آريايي اند كه شماري از آنان در غرب ايران، جنوب درياچه اروميه و اطراف همدان تا مرز عراق و شمال

خراسان سكونت دارند. در اين منطقه وسيع ، طوايف مختلفي ار كردها زندگي مي كنند كه بافته هايشان از نظر

شيوه بافت، طرح ور نگ ويژگيهاي همان منطقه را دارا هستند. در كردستان ايران 5 مركز بافت شناخته شده

است: سنندج به دليل بافته هاي زيبا و مرغوب، بيجار به لحاظ بافته هاي سنگين ، كاكابرو به دليل قاليهاي تيره

رنگ سنگين دو پوده ،كليا يا سنقر به جهت قاليهاي چله پشمي و تك پوده با طرحهاي گوناگون و رنگهاي روشن ،

و سنجابي با طرحهاي شكسته و هندسي . در منطقه كليا جنس تار و پود قاليها نخ است وق اليها به صورت تك

پوده بافته مي شوند. پشمي كه براي پرز قالي استفاده مي شود، كاملا تابيده و قاليهاي آن مانند قاليهاي

سنندج پشت برجسته اند.م قاليهاي كليا رنگ روشن دارند و گاهي در بعضي نمونه ها متاسفانه رنگهاي ازان

قسمت شيميايي نيز مشاهده مي شود. از جمله رنگهايي كه بسيار در اين منطقه مورد استفاده قرار مي گيرد،

مطالب مشابه :

ادامه مطلب (( درباره قالی بافی ))

چند بیت شعر زیبا....

یک شعر زیبا از پروین

ادامه مطلب (( درباره قالی بافی ))

شعر شریعتی درباره خدا ...

باز هم چند شعر زیبا در باره امام رضا(ع)

پیش از اینها...یه شعر زیبا از فروغ فرخزاد

شعر در مورد امام زمان(عج)

هفته معلم و بازم چند بیت شعر...!!!!!!!

به ياد حضرت مهدي (عج)