ترازنامه انرژی ايران

1 - معرفی

ايران با مساحتی در حدود 1628750 کيلومتر مربع و مرزهايی به وسعت 8865 کيلومتر در قلب خاورميانه، جنوب غربی آسيا قرار گرفته است. همسايگان ايران از سمت غرب، عراق و ترکيه، از سمت شمال ترکمنستان، آذربايجان و ارمنستان و از سمت شرق، افغانستان و پاکستان می‌باشند. طول مرزهای ايران با اين کشورها به ترتيب، 1609، 511، 1205، 759، 48، 945 و 978 کيلومتر می‌باشد. ايران همچنين، از سمت شمال به دريای خزر (765 کيلومتر) و از سمت جنوب با خليج فارس و دريای عمان (2045 کيلومتر) مرزهای مشترک دريايی دارد.

بر اساس آخرين برآوردهای سال 1388، ايران دارای جمعيتی بالغ بر 65/73 ميليون می باشد که از اين ميزان 32/52 ميليون به جمعيت شهری و 33/21 ميليون به جمعيت روستايی متعلق است. تهران پايتخت ايران و پر جمعيت ترين شهر کشور می‌باشد. ساير شهرهای بزرگ ايران شامل مشهد، اصفهان، تبريز و شيراز می‌باشد. متوسط پراکنش جمعيت در حدود 2/45 نفر در هر کيلومتر می‌باشد. پراکنش جمعيت در سالهای 1355، 1365، 1375 و 1385 به ترتيب در حدود 7/20، 4/30 ، 9/36 و 3/43 نفر در هر کيلومتر مربع می‌باشد.

2- نفت

از سال 1376 تلاش گسترده‌ای برای توسعه بخش بالادستی نفت به صورت گرفته است. صنعت نفت نقش مهمی در اقتصاد ملی، توليد ناخالص داخلی و تأمين بودجه کشور ايفاء می‌نمايد. همچنين نقش اين صنعت در تجارت خارجی، تشکيل سرمايه ملی، اشتغال‌زايی و گسترش صادرات غيرنفتی انکار نشدنی است و می‌بايست درآمدهای حاصله از آن به حداکثر برسد. به‌ منظور دستيابی به اين امر، توجه به افزايش بهره‌وری هر چه بيشتر اين صنعت يکی از اولويت‌های کشور ايران می‌باشد. نقش مسلط نفت و گاز در ترکيب تقاضای آتی انرژی، ايران را بر آن داشته که به عنوان دومين توليد کننده نفت اوپک، منافع ملی خود را در بازارهای جهانی نفت حفظ نمايد. با اکتشاف سالهای اخير، مجموع نفت قابل استحصال کشور در سال 1388 معادل 17/151 ميليارد بشکه بوده است که نسبت به سال قبل از آن، به ميزان 2/14 ميليارد بشکه و معادل 3/10 درصد افزايش داشته است.

ميزان توليد نفت خام کشور در سال 1388 حدود 51/1433 ميليون بشکه بوده که از اين ميزان 0/800 ميليون بشکه صادر و 21/612 ميليون بشکه به عنوان خوراک در پالايشگاههای داخلی به مصرف رسيده است. از سوی ديگر ايران به عنوان مهم‌ترين، سريع‌ترين، ارزان‌ترين و مطمئن‌ترين مسير انتقال نفت دريای خزر به آب‌های آزاد، امکان انتقال نفت کشورهای حاشيه دريای خزر را بدون ايجاد خطوط طولانی نفت دارد. هم اکنون نفت روسيه، قزاقستان و ترکمنستان از طريق اين خط، انتقال داده و معاوضه ميشود.

توليد مايعات و ميعانات گازی در ايران در سال 1388، 3/177032 هزار بشکه در روز بوده که از اين ميزان حدود1/45 درصد به مجتمع های پتروشيمی ارسال گرديده و مابقی به ساير مصارف از جمله تزريق اختصاص داشته است. در اين سال از کل توليد مايعات و ميعانات گازی 0/41 درصد صادر، 0/6 درصد به پالايشگاههای نفت تحويل گرديده و مابقی صرف ساير امور از جمله تزريق شده است.

در سال 1388، پالايش نفت خام و تهيه انواع فرآورده‌های اصلی نفت، توسط 9 پالايشگاه داخلی با مجموع ظرفيت اسمی 1347 هزار بشکه در روز، به منظور تأمين نيازهای داخل کشور و صادرات پاره‌ای از فرآورده‌های مازاد بر مصرف داخلی به خارج از کشور انجام می‌پذيرد. طراحی پالايشگاههای کشور با توجه به نوع نفت خام ارسالی به آنها انجام می‌گيرد. تمام پالايشگاههای کشور، برای نفت خام‌های سبک و مرغوب طراحی گرديده‌اند. در سال مذکور حدود 6/78 درصد از کل توليد پالايشگاه‌های کشور به توليد نفت گاز، بنزين و نفت کوره اختصاص داشته که سهم توليد نفت کوره به تنهايی 6/28 درصد می‌باشد.

در سال 1388، انتقال فرآورده‌های نفتی از طريق خطوط لوله، نفتکش‌های جاده پيما، مخزن‌دارهای راه آهن و کشتی‌های حمل فرآورده، در مجموع 40926 ميليون تن کيلومتر بوده است. در ايران عمده‌ترين وسيله حمل فرآورده‌های نفتی به علت هزينه حمل پايين آن، خطوط لوله می‌باشد به طوريکه 7/67 درصد فرآورده ها از اين طريق منتقل می‌گردند.

مصرف فرآورده های عمده نفتی (گاز مايع، بنزين، نفت سفيد، نفت گاز و نفت کوره)طی سال های 88-1383 به طور متوسط دارای رشد معادل 6/3 درصد بوده است. در سال 1388، مصرف فرآورده های عمده نفتی به 89571 ميليون ليتر رسيد.

3- گازطبيعی

گسترش استفاده از گازطبيعی بهعنوان سوختی پاک، يکی از سياستهای اصلی اکثر کشورهای جهان منجمله ايران می‌باشد.

ايران با دارا بودن ذخاير عظيم گازطبيعی و سيستم گسترده انتقال گاز کمک موثری جهت حفظ منابع با ارزش نفتی در کشور، کاهش انتشار گازهای گلخانه ای و عامل تعيين کننده و مؤثری در تأمين بخشی از تقاضای بين‌المللی گازطبيعی به شمار می‌رود. از سوی ديگر ايران به عنوان دومين دارنده ذخاير گاز جهان تمايل قابل ملاحظه‌ای برای بهره‌گيری از مزيت نسبی گازطبيعی در اقتصاد ملی دارد. لذا سياست جايگزينی گاز با ساير حامل‌های انرژی متعارف مصرفی و ارتقای جايگاه کشور در بازارهای بين‌المللی گاز، به عنوان اهداف بلندمدت سياست انرژی کشور، همواره مدنظر بوده است.

طبق برآوردها، عمر ذخاير گازطبيعی کل جهان در پايان سال 1388 ، 8/62 سال می‌باشد. ميزان ذخاير کل قابل استحصال گازطبيعی کشور در پايان سال 1388، بالغ بر 09/33 تريليون مترمکعب برآورد گرديده است. گاز مورد نياز ايران عمدتاً از ميادين خشکی توليد ميگردد.

با اين ميزان ذخيره گاز‌طبيعی، ايران پس از فدراسيون روسيه در رتبه دوم جهان قرار دارد.

همانند نفت ايران دارای ميادين مشترک دريايی و خشکی گاز‌طبيعی با برخی از کشورهای همسايه نظير: ترکمنستان، قطر، عمان، ابوظبی، شارجه، کويت و عربستان سعودی ميباشد توليد گاز غنی کشور در سال 1388 معادل 7/582 ميليارد متر مکعب بوده است. همچنين در سال 2009، کل واردات و صادرات گاز طبيعی به ترتيب8/5 و 8/6. ميليارد متر مکعب بوده است.در حال حاضر 12 شرکت پالايش گاز و واحد نم‌زدايی با ظرفيت روزانه 5/497 ميليون متر مکعب در روز به امر پالايش گاز ميپردازند.

توسعه عمليات شبکه‌گذاری گازطبيعی در کشور نيز در راستای سياست افزايش سهم گاز طبيعی در سبد مصرف انرژی داخل کشور، از طريق جايگزينی مصرف فرآورده‌های نفتی با گازطبيعی صورت گرفته است. به طوری‌که، اکنون بسياری از مناطق شهری و نيز برخی مناطق روستايی که در مجاورت شبکه انتقال خطوط انتقال سراسری قرار داشته‌اند، مجهز به سيستم‌های انتقال، توزيع و مصرف گازطبيعی شده‌اند.

مصرف کنندگان گازطبيعی طی سالهای اخير اين سوخت را به دليل سازگاری با محيط زيست، قيمت پائين و قابليت مناسب در جايگزينی با فرآورده‌های نفتی پذيرفته‌اند. همچنين وجود عظيم‌ترين ميدان گازی جهان در ايران و مطرح بودن آن به عنوان دومين کشور دارنده ذخاير گازطبيعی در کنار ساير عوامل موجب شده که جايگزينی گازطبيعی با فرآورده‌های نفتی يکی از سياستهای کليدی بخش انرژی کشور باشد. از اينرو طی ساليان گذشته سهم گازطبيعی در سبد انرژی مصرفی بخشهای مختلف کشور افزايش يافته به طوريکه در سال 1388 مصرف گازطبيعی کشور نسبت به سال قبل دارای رشدی معادل 4/9 درصد بوده است.

4- برق

ايران در سطح ممالک همجوار و کشورهای آسيای مرکزی و قاره آفريقا از جايگاه وي‍‍ژه‌ای برخوردار است. در زمينه ساخت انواع نيروگاه ها، ايران فعاليت‌های چشمگيری داشته و از اين نظر در شمار ده کشور اول دنيا ميباشد. همچنين از لحاظ انتقال و توزيع نيز تقريباً به خود کفايی رسيده و فعاليت،های گسترده‌ای در زمينه صادرات تجهيزات برق و صدور خدمات فنی و مهندسی در دست اجرا دارد.

ظرفيت اسمی نيروگاههای کشور در سال 1388 به 0/56182 مگاوات بالغ گرديد که حدود 1/6 درصد نسبت به سال قبل از آن افزايش يافته است. در اين سال از مجموع ظرفيت نصب شده نيروگاههای کشور سهم نيروگاههای بخاری 0/28 درصد، نيروگاههای گازی و سيکل ترکيبی 4/57 درصد، نيروگاههای آبی 7/13 درصد، نيروگاههای ديزلی 8/0 درصد و نيروگاههای بادی، خورشيدی و بيوگاز 2/0 درصد بوده است. همچنين ميانگين ظرفيت عملی نيروگاههای کشور در سال 1388 حدود 9/49515 مگاوات بود که اين رقم نسبت به سال قبل 1/1899 مگاوات افزايش نشان می‌دهد.

در ساليان اخير در جهت استفاده بهينه از امکانات و تجهيزات برق و افزايش کارايی نيروگاهها اقداماتی از جمله افزايش توان واحدهای گازی برخی نيروگاهها، رفع محدوديتهای توليد برخی واحدها و تجهيز واحدهای گازی برخی از نيروگاههای سيکل ترکيبی به سيستم خنک کن صورت گرفته است. در حال حاضر نيز مطالعاتی در خصوص سيستم های ذخيره سرما و توليد همزمان برق، حرارت و سرما در کشور در حال اجرا ميباشد.

سوختهای فسيلی شامل زغال سنگ، نفت کوره، گازوئيل و گازطبيعی، حاملهای انرژی مصرفی نيروگاههای حرارتی هستند. انتخاب سوخت مناسب برای نيروگاهها با توجه به معيارهای اقتصادی از اهميت ويژه‌ای برخوردار می‌باشد. انتخاب نوع سوخت برای نيروگاهها به پارامترهايی فنی و اقتصادی بسياری بستگی دارد. در سال 1388 ميزان نفت گاز و نفت کوره مصرفی نيروگاههای کل کشور 1/4934 و 5/9541 ميليون ليتر و ميزان مصرف گاز طبيعی و گاز کوره بلند و گاز کک 0/43404 ، 1834 و 0/6 ميليون متر مکعب بوده است. از جمله سياستهای کشور در خصوص مصرف سوخت، استفاده حداکثر از گاز طبيعی بوده و نه تنها نيروگاههای جديد با توانايی مصرف سوخت گاز احداث ميگردند، بلکه نيروگاه‌های موجود نيز به سيستمهای دو سوختی تبديل می‌گردند.

توليد انرژی الکتريکی کشور در اين سال حدود 4/221 تراواتساعت بوده که در مقايسه با سال قبل رشدی معادل 2/3 درصد داشت. از سال 1379 تا سال 1388 توليد سرانه انرژی الکتريکی در ايران از 1907 کيلوواتساعت به 7/3005 کيلوواتساعت افزايش يافته که بطور متوسط سالانه 2/5 درصد رشد داشته است.

وجود خطوط انتقال مطمئن، يک پارچه و بهم پيوسته در هر کشوری از جمله ملزومات توسعه صنعت برق است و در حقيقت وجود نيروگاه بدون داشتن خطوط انتقال مناسب بی‌معنی است. در سال 1388 طول خطوط انتقال فشار قوی 400 و 230 کيلوولتی مجموعاً 45925 کيلومتر مدار و خطوط فوق توزيع 132 و 63 و 66 کيلوولتی مجموعاً 63044 کيلومتر مدار و در بخش توزيع و شبکه‌های درون شهری و روستايی، مجموعاً 350583 کيلومتر خطوط فشار متوسط و 287708 کيلومتر خطوط فشار ضعيف بوده است.

در حال حاضر شبکه برق ايران در سطح ولتاژ انتقال به تمام کشورهای همسايه متصل شده است. همچنين پروژههای اجرايی و مقدماتی جهت احداث، توسعه و تقويت خطوط انتقال، به ترکمنستان، آذربايجان، پاکستان، افغانستان، ترکيه، عراق و ارمنستان در دست اجرا ميباشد. اتصال شبکه برق ايران به عراق برقرار شده و شبکه سراسری برق ايران از مسير آذربايجان به روسيه متصل خواهد شد. به طور کلی در سال 1388 ايران با کشورهای ترکيه، ارمنستان، ترکمنستان، پاکستان و جمهوری آذربايجان، عراق و افغانستان مبادله انرژی الکتريکی داشته است. در اين سال ميزان واردات برق از ارمنستان، نخجوان، آذربايجان و ترکمنستان1/2068 گيگاواتساعت و ميزان صادرات برق به ترکيه، ارمنستان ، ترکمنستان، نخجوان، افغانستان، پاکستان و عراق 4/6152 گيگاواتساعت بوده است. به عبارت ديگر خالص صادرات برق کشور 3/4084 گيگاواتساعت بوده است.

مصرف کنندگان نهايی برق به بخشهای خانگی، عمومی، تجاری، صنعتی، حمل و نقل و کشاورزی و روشنايی معابر تقسيم‌بندی گرديده‌اند. در سال 1388 مصرف برق کشور به 4/173152 گيگاواتساعت برق در کشور رسيد که 0/167527 گيگاواتساعت آن از محل فروش وزارت نيرو و 4/5625 گيگاواتساعت مابقی نيز توسط صنايع بزرگ کشور تأمين گرديد. کل مشترکين برق کشور در اين سال24191 هزار مشترک بوده که بخش خانگی با 19844 هزار مشترک بيشترين سهم را در ميان مشترکين برق به خود اختصاص داده ‌است. بخش تجاری با 3031 هزار مشترک در رتبه دوم قرار دارد. بخشهای عمومی، صنعتی و کشاورزی به ترتيب با داشتن 952، 202 و 161 هزار مشترک در رتبه‌های بعدی قرار می‌گيرند.

5 – زغال سنگ

کاربرد انواع زغالسنگ اعم از کک شو و حرارتی با توجه به ميزان ذخاير آن در کشور، می‌تواند در نحوه سياستگذاری استفاده از اين ماده معدنی مورد توجه قرار گيرد. از سال 1346 تا کنون بر روی ذخاير زغالسنگ ککشو عمليات اکتشافی زيادی صورت گرفته، بطوريکه نتايج حاصل از اين اکتشافات منجر به کشف حدود 11 تا 14 ميليارد تن ذخاير زغالسنگ در کشور گرديده است. بنابر بررسيهای صورت گرفته ذخاير قطعی معادن فعال زغال سنگ کشور حدود 1/1 ميليارد تن برآورد گرديده است.

در سال 1388 از 101 معدن زغالسنگ فعال حدود 2/2121 هزار تن زغالسنگ استخراج شده که 8/993 هزار تن آن توسط شرکتهای دولتی و تعاونی و مابقی توسط بخش خصوصی استخراج و توليد شده است. همچنين ميزان استخراج زغال سنگ کک شو و حرارتی در سال مورد بررسی به ترتيب معادل 3/2016 و 9/104 هزار تن می‌باشد. زغالسنگ خام قبل از مصرف، تبديل به کنسانتره ميگردد. در اين سال ميزان 0/1069 هزار تن زغالسنگ کنسانتره توليد شده که اين ميزان توليد زغالسنگ کنسانتره نسبت به دوره مشابه در سال گذشته حدود 9/13 درصد کاهش داشته است. اين کاهش عمدتا به علت کاهش 4/23 درصدی استخراج زغال سنگ در سال مورد بررسی نسبت به سال قبل از آن صورت گرفته است.

در سال 1388 ميزان واردات انواع زغال سنگ و محصولات حاصل از آن به کشور 1/643 هزار تن بوده است که 5/10 هزار تن (حدود 6/1 درصد) مربوط به واردات زغالسنگ و مابقی مربوط به کک، نيمه کک و قطران بوده است.

در سال مورد بررسی ميزان صادرات زغالسنگ ايران0/23 هزار تن بوده که از اين ميزان 1/22 هزار تن آن مربوط به زغالسنگ و مابقی شامل صادرات کک، نيمه کک و قطران می‌باشد. ايران عمدتاً به کشورهای ارمنستان، عربستان سعودی، آلمان، افغانستان، آذربايجان، امارات متحده عربی، فدراسيون روسيه، سوريه، ترکيه، عراق و بنگلادش صادرات داشته است.

بزرگترين مصرف کنندگان زغالسنگ در جهان نيروگاههای برق و حرارت و صنايع فولاد می‌باشند. در حال حاضر عمده‌ترين مصرف کننده زغالسنگ در ايران، ذوب آهن اصفهان (کوره بلند) است. در سال 1388 مصرف زغال سنگ ذوب آهن اصفهان 0/1020 هزار تن بوده که تنها 6/7 درصد آن از محل واردات تامين شده است. علاوه بر ذوب آهن اصفهان واحد کک سازی و پالايش قطران زرند نيز يکی ديگر از مصرف کنندگان عمده زغال سنگ می‌باشد. اين واحد در سال مورد بررسی 0/348 هزار تن زغال سنگ مصرف کرده است.

يکی از عمده ترين موارد مصرف زغال سنگ کک شو برای توليد کک می‌باشد. کک به عنوان عامل احيا در ذوب فلزات مورد استفاده قرار می‌گيرد. در سال 1388 ميزان کل توليد کک کشور معادل 6/946 هزار تن و واردات کک و نيمه کک معادل 7/631 هزار تن بوده است که از اين ميزان، مصرف ذوب آهن اصفهان معادل 7/1225 هزار تن و مصرف ساير صنايع فولاد، فروآليا‍ژ، ريخته گری و غيره در مجموع معادل 2/57 هزار تن بوده است.

توليد گاز کک حاصل از فرآيند کک سازی در ذوب آهن اصفهان در سال 1388 معادل 0/274 ميليون متر مکعب و مجموع مصرف آن در واحدهای مختلف ذوب آهن اصفهان 8/235 ميليون متر مکعب بوده است که از اين ميزان 0/6 ميليون متر مکعب در واحدهای نيروگاهی ذوب آهن مورد استفاده قرار گرفته است.

از فرآيند توليد چدن در کوره بلند، گاز کوره بلند استحصال می‌شود. از سال 1388، توليد گاز کوره بلند در ذوب آهن اصفهان 0/4363 ميليون متر مکعب و مصرف آن معادل 0/2938 ميليون متر مکعب بوده است. بيشترين سهم مصرف گاز کوره بلند با 4/62 درصد متعلق به نيروگاه ها بوده که مصرفی معادل 1834 ميليون متر مکعب داشته‌اند.

6- انرژيهای تجديدپذير

در ايران به دليل گستردگی جغرافيايی کشور و وجود مراکز پراکنده و دور افتاده مصرف انرژی، استفاده از انواع انرژی‌های تجديد پذير نظير انرژی آبی، بادی، خورشيدی، زمين گرمايی، بيوماس، بيوگاز و غيره اقتصادی تر می‌‌نمايد.

انرژی آبی : از انواع نيروگاههای برق آبی کشور نيروگاههای برق آبی بزرگ، متوسط، کوچک، مينی و ميکرو می‌باشند. در حال حاضر ايران يکی از کشورهای مطرح در جهان به لحاظ ساخت سدها و مديريت منابع آب می‌باشد. کل پتانسيل توليد برق آبی ايران، 50 تراوات ساعت برآورد شده است. اين پتانسيل شامل رودخانه های کارون، دز و کرخه به ترتيب با پتانسيل توليد برق 30، 9 و 6 تراوات ساعت می‌باشد. پتانسيل ساير رودخانه ها در ايران 5 تراوات ساعت تخمين زده شده است. بنابر آخرين آمارها، ظرفيت طرح‌های برق آبی ايران 4/37 گيگاوات برآورد شده است.

در پايان سال 2009، 44 نيروگاه در حال بهره برداری در کشور با ظرفيت 7/7704 مگاوات تقريبا نزديک به 2/7233 گيگاوات ساعت برق توليد نموده اند.

ا نرژی باد: ايران به دليل قرار گرفتن در موقعيت جغرافيايی ويژه دارای پتانسيل بادی منحصر به فردی می‌باشد. در سال‌های اخير، فعاليت‌های قابل توجهی جهت استفاده از انرژی باد در ايران صورت گرفته است. بدين لحاظ از سال 1388، 158 توربين باد با کل ظرفيت 6/90 مگاوات در نقاط مختلف ايران نصب شده‌اند. اين توربين‌ها بالغ بر 8/226 گيگاوات ساعت برق توليد نموده اند. همچنين برنامه‌ريزی‌هايی جهت نصب چندين توربين بادی با ظرفيت توليدی 8/98 مگاوات در ساير نقاط در دست اقدام می‌باشد. از آنجائيکه بعضی از فن‌آوری‌های به کار رفته در انرژی باد جهت برآورده نمودن نيازهای مناطق روستايی مفيد می‌باشند و قابليت توليد در کشور خودمان را دارا هستند بنابراين می‌توان از فن‌آوری‌های مورد نظر جهت استفاده در مقاصد آبياری و کشاورزی از جمله توليد برق استفاده نمود

انرژی خورشيدی: ايران دارای پتانسيل عظيمی جهت استفاده از انرژی خورشيدی می‌باشد. تابش مستقيم و شديد خورشيد و دشت‌های بيکران دو عامل مهم و مورد نياز جهت اجرای پروژه‌های عظيم انرژی خورشيدی می‌باشند. در سال 1388، ظرفيت نصب شده سيستم های فتوولتائيک در کشور 97 کيلووات بوده که از اين مقدار 0/72 مگاوات ساعت برق توليد شده است.

انرژی زمين گرمايی: حفاريهای عميق اکتشافی سبلان در ايران جهت استفاده از انرژی زمين گرمايی، برای اولين بار در خاورميانه انجام شده است. وجود پتانسيل مناسب در منطقه، و سازگار با محيط زيست و ايمن بودن، قابليت اطمينان و به صرفه بودن دلايل کليدی جهت توسعه انرژی زمين گرمايی در منطقه می‌باشند. در حال حاضر، ساخت نيروگاه زمين گرمايی مشکين شهر در دست اجرا می‌باشد.

منبع: http://www.irannec.com/page.php?slct_pg_id=267&sid=1&slc_lang=fa

ترازنامه انرژی ايران

مطالب مشابه :

ترازنامه انرژی ايران

نیم نگاهی به بحران زیست محیطی درهزاره سوم

انواع نیروگاه٬ انواع سوخت٬ آلاینده ها

منابع کارشناسی ارشد اقتصاد و اقتصاد کشاورزی و حسابداری

تحریم های نفتی جمهوری اسلامی ایران با ارائه راهکارهای مقابله با آن

بررسی میزان پذیرش اجتماعی طرح سهمیه بندی بنزین و عوامل مؤثر بر آن

NAV "وساپا" چقدر است؟

ررسی راهکارهای صرفه جویی مصرف انرژی درصنعت لبنیات ایران (مطالعه موردی کارخانه لبنیات مغان)