فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش ایران

1- مقدمه و روش تحقیق :

طی دو دور نشست جهانی درباره جامعه اطلاعاتی[1] ابتدا در ژنو (2003) وسپس در تونس (2005)، دولت ها و رهبران جهان، تعهد خود را نسبت به حرکت به سمت ایجاد یک جامعۀ اطلاعاتی برای مردم، فراگیر و در جهت توسعه برای همگان اعلام داشتند. آنان همچنین متعهد شدند تا «شکاف دیجیتالی» به وجود آمده را به «فرصت دیجیتالی» برای همه؛ بخصوص کسانی که احتمال از قلم افتادن و در حاشیه ماندن آنان از این جریان وجود دارد، تبدیل کنند.

فناوری اطلاعات و ارتباطات «ICT» در حالی که روند کلی زندگی، کار و شغل را دگرگون می کند، قادر است فرصت های شغلی جدید ایجاد نماید و همین مهم است که باعث می شود امروزه دسترسی به آن، زمینه ساز دسترسی به اطلاعات و دانش شود و هموار کنندۀ مسیر دستیابی به سطح بالای زندگی گردد. در برنامه ریزیها و سیاستگزاری های جدید برای دستیابی به رشد و توسعه پایدار؛ جامعه ایی که شمار قابل توجهی از شهروندان آن از دستیابی به مزایای ICT احساس محرومیت کنند، جامعه ای اساساً ناامن و در معرض خطر از هم پاشیدگی محسوب می شود.

رشد قابل توجه فناوری های جدید اطلاعاتی و ارتباطی، در طول دو دهۀ گذشته، آموزش و پرورش را در بسیاری از کشورها وارد مرحلۀ جدیدی از رشد و شکوفایی کرده است. شواهد گواه این است که دسترسی به کیفیت بالای ICT'S، نقش کلیدی در آموزش یا فرآیند یاددهی و یادگیری ایفا می کند.

با مروری بر سند چشم انداز 20 سالۀ جمهوری اسلامی ایران و در پی آن برنامۀ چهارم توسعه، و با اشراف به این مسئله که تغییر و تحولات شگرفی در حیطۀ آموزش و پرورش در حال وقوع است، این مقاله درصدد آن است که نقش و تاثیرات شگرف فناوری اطلاعات و ارتباطات را بر نظام آموزش و پرورش کشور را مورد بررسی و نقد قرار دهد. در این بررسی روش جمع آوری اطلاعات، اسنادی است. در مرحلۀ استخراج و تحلیل سعی خواهیم کرد که فقط براساس آمار و اطلاعات منتشر شده از دستگاههای متولی اصلی، میزان تحقق اهداف در دستیابی به آموزش مبتنی بر فناوری اطلاعات و تاثیر این فناوری بر آموزش و پرورش کشور مشخص گردد.

2- آموزش و پرورش در قرن 21:

تاکنون دو دوران از آموزش و پرورش و نگرش علمی پشت سر گذاشته شده است. در اینجا و قبل از ورود به بحث اصلی، لازم است تا اشاره ای به خصوصیات این دو دوران داشته باشیم تا بتوانیم براساس آن، خصوصیات دوران سوم (قرن 21) را مورد بررسی قرار دهیم. لازم به تذکر است که ما تنها به بخشی از خصوصیات و وقایع این دورانها اشاره می کنیم که در ترسیم دوران سوم موثر هستند.

2-1- دوران اول و دوم آموزش و پرورش : یادگیری و آموزش یکی از بنیادهای زندگی اجتماعی انسان و از مهمترین خصوصیات او محسوب می شود.[2] وجه تمایز میان انسان و حیوان نیز زندگی اجتماعی انسان است که به این دلیل آموزش از ابتدای خلقت، به همراه انسان وجود داشته است.[3]

عاملی که در بررسی این دوران مهم است، خصوصیات محیطی آن دوران است. در واقع یک دوران آموزشی، براساس نیازها و شرایط محیطی شکل گرفته است. تا این نیازها و شرایط محیطی را به درستی درک نکنیم، نمی توانیم علت شکل گیری و خصوصیات و برنامه های مربوط به آن را مورد بررسی قرار دهیم.[4] دوازده معیار خصوصیات محیط دوران و اول و دوم به مطابق جدول زیر است.

جدول شمارۀ (1): مولفه ها و تاثیرات دوران اول و دوم آموزش

ردیف	مولفه ها	تاثیرات در دوران اول از ابتدای تمدن تا اوائل قرن 19	تاثیرات در دوران دوم از اوائل قرن نوزدهم تا میانۀ قرن بیستم
1	پیشرفت علم	محدود – ابعاد علوم بسیار کم.	بسیار عظیم و کلیدی.
2	ابزار	محدود و ساده (آزمایش و خطا).	پیچیده و تکامل یافته- خودکار سازی.
3	مهارت	اهمیت مهارت بیش از دانش.	کاسته شدن از مهارتهای انسانی.
4	دانش	دانش محدود و مورد نیاز برای زندگی.	لزوم آموزش همگانی.
5	تغییرات	بسیار کند.	تغییرات سریع و دائمی شرایط محیطی (مضارب 10)
6	ارتباطات	بسیار ضعیف و کند.	پیشرفت در دو بعد (حمل و نقل فیزیکی و ارتباط غیر حضوری)
7	رسانه ها	نقل و قول - شنیده و دیده.	انتشار روزنامه و مجلات - رادیو و تلویزیون.
8	هویت	عدم وجود استاندارد. عدم همسانی.	تولید انبوه و رندگی همسان و استاندارد شده.
9	توزیع مکانی	اصالت روستا.	تمرکز- جامعۀ صنعتی.
10	سازماندهی	کاردر کارگاههای کوچک.مصرف شخصی.	کارخانه های بزرگ – مفهوم بازار.
11	روابط	نظام سلسله مراتبی ساده.	وزارتخانه ها و سازمانهای متعدد. مفهوم دولت.
12	تصمیم گیری	کاملاً متمرکز و براساس حکومت فرد.	دموکراسی یا مردم سالاری.

ماخذ: خلاصه شده از کتاب نظام برتر.

2-2- دوران سوم آموزش و پرورش: دورانسوم در آموزش و پرورش مبتنی بر نیازهای جامعه و محیط دوران خود شکل گرفته است. خصوصیاتی که در این دوران به عنوان نظام برتر آموزشی قابل اسم گذاری است،[5] عبارتند از: تکیه بر مهارتها، تعیین دانش مورد نیاز توسط محیط و سلائق افراد، خود سازماندهی توسعۀ آموزشی، آموزش مبتنی بر نیاز، آموزش توزیع شده و ترکیب کار و آموزش.

جدول شمارۀ (2): مولفه ها و تاثیرات دوران سوم آموزش ( از میانۀ قرن بیشتم تا آینده)

ردیف	مولفه ها	تاثیرات
1	پیشرفت علم	ساختار گراف شکل برای موضوعات علمی تصور می کند که از هر زاویه ای می توان به این گراف نگاه کرد. · عدم انحصار یک موضوع علمی. · شکستن مرزهای بین شاخه های علمی. · قطبی نبودن علوم پایه. · یادگیری موضوع مربوطه واقعاً ضرورت و کاربرد دارد. · تاکید بر تجزیه و ترکیب و طراحی.
2	ابزار	مهمترین جهش ابزارها، رایانه و نرم افزارهای رایانه ای · آموزش بسیاری از جنبه های تئوریک با ابزارها. · آموزش کاربردی. · اجازه به کار گیری از آموخته های شخصی در محیط واقعی.
3	مهارت	معیار پیشرفته بودن یک ابزار استفاده ساده تر و با مهارت کمتر · خودکار سازی در عین اینکه مهارت را کاهش می دهد در همان حال مهارت و دانش را افزایش می دهد. · مهارتهای یدی کم شده و مهارتهای ذهنی افزایش می یابد. · دانش و مهارتهای زیادی برای بکارگیری از ابزارها لازم است.
4	دانش	پیشرفته شدن ابزارها باعث دانش بیشتر می شود. · کارها بیش از هر چیز به دانش بستگی دارد. · خود محیط است که تعیین می کند که فراگیر چه نوع دانش را نیاز دارد.
5	تغییرات	تغییرات چنان سریع است که محیط خود فرد را با خودش بیگانه می سازد. · پذیرش ساده و سریع تغییرات محتوایی در مفاد آموزشی. · خودسازماندهی توسعه آموزش. · آموزش مبتنی بر نیاز. · آموزش متدولوژیها. · توجه به فرادانش (کاربردهای هر دانش) · توجه به تعقل (تفکر پیرامون موضوع و دانش مورد آموزش)
6	ارتباطات	توسعۀ اینترنت و تغییرات ماهیت امور · متحول کردن مسئلۀ حضور شخص. · حضور کمتر فراگیر در محیط آموزشی. · تنظیم خوب زمان فراگیر. · پراکندگی جغرافیایی و تخصصی فراگیران و موسسات آموزشی. · آموزش در کنار اشتغال. · فعالیت آموزش مجازی.
7	رسانه ها	انتقال دوسویه و چند سویۀ اطلاعات · گسترش مجلات تخصصی الکترونیکی با تصاویر متحرک و فیلم. · امکان تعامل رسانه ها با مخاطبان. · سهیم بودن رسانه ها در نظام آموزشی به عنوان بازوی آن. · فرهنگ سازی.
8	هویت	هویت در آموزش سفارشی · عدم کارسازی آموزش عمومی. · معلومات و مهارتهای مختلف برای فراگیران لازم است. · تعلیم دانش به فراگیر متناسب با حال و شرایط او. · شناسای شخص به عنوان یک فرد مستقل و دارای هویت مشخص. · تقویت انگیزه برای آموزش
9	توزیع مکانی	آموزش توزیع شده - تراکم زدایی و تمرکز زدایی · توزیع واحدهای آموزشی و توزیع عناصر دخیل در فراروند آموزش. · توزیع دانش و اطلاعات. · پیاده سازی نرم افزارهای یارانه ای. · انتخاب درس افزار توسط فراگیر با توجه به نیازهای وی. · انجام فعالیت یکپارچه و واحد.
10	سازماندهی	آموزش - کار - خانه · توام شدن آموزش و کار (آموزش به موازات کار). · مدت آموزش از محدودۀ 12 تا 20 سال کنونی به تمام طول عمر کاری شخص. · از بین رفتن دیوار بین آموزش و صنعت. · اهمیت انجمن اولیا و مربیان. · آموزش والدین درطریقۀ تعلیم و تربیت فرزندان.
11	روابط	سازمانی از شبکه های به هم پیوسته · یک سیستم پیچیده در عین سادگی. · یک واحد تحقیق و توسعه به بزرگی کل سیستم. · تعادل. · یک کل با ثبات. · دقت اما با نگاهی متفاوت. · اجزای به هم پیوسته در یک کل
12	تصمیم گیری	تصمیم گیری فراکتالی · استقلال اجزاء پاره ها. · تفکیک بدون برنامه ریزی و نظم اجزاء و پاره ها. · شفافیت. · دستیابی سازمان یافته و سریع به اطلاعات. · توزیع · بسته بندی. · سازماندهی غیر سلسله مراتبی. · مجرد کردن. · اهداف خرد در کنار اهداف کلان. · تلقی طبیعی از دقت. · ارزیابی و کنترل فراکتالی. · هدایت از طریق رهنمود.	· تنوع اجزاء. · خلاقیت اجزاء. · استقلال روابط. · اشتراک منابع. · خود مشابهت. · تغذیه و حق امتیاز. · نظم مستتر در بستر. · تعامل با محیط. · برنامه ریزی فراکتالی. · محدوده های اعتباری. · وراثت · سادگی · همزیستی فراکتالی.

ماخذ: خلاصه شده از کتاب نظام برتر.

3- اهمیت و ضرورت پرداختن به فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش:

جامعه اطلاعات همان مدینه فاضله ای است که سال های سال هدف بزرگ ترین اندیشمندان بوده و اینک با پیشرفت تکنولوژی و توسعه ارتباطات، زمینه های شکل گیری این مدینه فاضله فراهم شده است.

بهره گیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان مهمترین عنصر تعامل با جامعۀ جهانی، سهیم شدن در دانش دیگران، تبادل تجربه ها، آگاهی نسبت به محیط زیست، پیشروبودن در فناوری و گسترش رفاه عمومی مورد تاکید قرار گرفته است.

در این میان رکن اصلی توسعه و تولید دانش، یعنی آموزش از جایگاه بسیار مهمی برخوردار است، چون لازمه رسیدن به جامعه اطلاعاتی، تولید و توزیع دانش و نقطه شروع آن، آموزش ICT است.

دانش آموزان باید از کامپیوتر و اینترنت به عنوان ابزار موثری در زندگی آموزشی مدرسه بهره بگیرند تا بتوانند توانایی های خود را گسترش دهند. مهارتهای موثر مورد نیاز زندگی در جهان امروز را تمرین کنند، فرهنگ های دیگر را بشناسند و توانایی و تعامل و همکاری بین المللی را در خود رشد دهند. در فرایند یاددهی – یادگیری فعال باشند. مهارت های حل مساله و یادگیری مبتنی بر پروژه[6] را بیاموزند. اخلاق به کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات را یاد بگیرند و عادتهای خودآموزی را با کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در خود گسترش دهند. (Monbusho,1999)

در برنامه زمانبندی شده ای که در اجلاس سران جامعه اطلاعات در ژنو ارائه شد، توسعه ICT در دبیرستان ها تا سال 2010 و توسعه ICT در تمامی مدارس تا سال 2015 مورد تاکید قرار گرفته است. به این ترتیب تا سال 2015 برنامه توسعه ICT باید در تمامی مدارس و دانشگاه ها به اجرا در می آید و اینک به پایان سال 2009 نزدیک می شویم، ارایه آموزش بر پایه ICT به این قشر عظیم دانش آموزان کشور تا چه حد می تواند تاثیر گذار باشد.

اما توسعه ICT در مدارس، تنها به تجهیزات سخت افزاری ختم نمی شود. این توسعه نیازمند برنامه ریزی دقیق و گسترده ای برای تهیه محتوای آموزشی مناسب در زمینه ICT برای دانش آموزان، استفاده از معلمان آموزش دیده و مسلط به این مقوله، ایجاد فضای مناسب برای یادگیری و نصب تجهیزات متناسب با تعداد دانش آموزان، ایجاد بسترهای مخابراتی جهت استفاده از اینترنت و بسیاری نکات ریز و درشت دیگر است.

4- روند اجرایی توسعه آموزش و پرورش ایران بر مبنای فناوری اطلاعات و ارتباطات:

چند سال پیش، قبل از مطرح شدن برنامه زمانبندی شده جامعه اطلاعات در کشور، کارشناسان و مسوولان، طرحی به نام تکفا ارائه کردند که توسعه ICT در مدارس کشور نیز در آن دیده شده بود. در طرح تکفا یا «توسعه کاربری فناوری اطلاعات و ارتباطات» که از سوی شورای عالی اطلاع رسانی و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تهیه و توسط سازمان مدیریت و برنامه ریزی تقدیم هیات دولت شد، توسعه شبکه مجازی رشد و برقراری امکان دسترسی مدارس به این شبکه، آموزش معلمان، تجهیز مدارس به رایانه، تهیه مواد آموزشی بر اساس محیط رایانه و تجهیز و گسترش مراکز فنی و حرفه ای آموزش رایانه و...پیش بینی شده بود.

با توجه به اهمیتی که در برنامه ملی توسعه کاربری فناوری اطلاعات وارتباطات(تکفا) برای توسعه منابع انسانی در نظر گرفته شده، توسعه هر چه بیشتر و سریع تر زیرساخت ارتباطی از اولویت های مهم است. لذا به کار گیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در مدارس و تحول در فرایند آموزش و تحصیل را می توان به عنوان مهم ترین حلقه و پایه توسعه ملی در نظر گرفت.
در همین راستا وزارت آموزش و پرورش با تاسیس دفتر مدیریت طرح و توسعه فناوری اطلاعات وارتباطات، بر آن شد تا با ارائه و اجرای پروژه های مختلف در زمینه ICT با همکاری بخش خصوصی، این فناوری نوین را در سطح مدارس و حوزه های مختلف آموزش و پرورش توسعه دهد.

به طور کلی 6 پروژه در وزارت آموزش و پرورش برای اجرا در نظر گرفته شد که از آن جمله می توان به طرح جامع توسعه ICT در وزارت آموزش و پرورش، طرح توسعه شبکه رشد(شبکه ملی مدارس کشور)، پایلوت مدرسه الکترونیکی و تولید محتوای الکترونیکی اشاره کرد.

* شبکه ملی مدارس(رشد): طرح توسعه شبکه ملی مدارس کشور(رشد)که در تعاریف بسیار گسترده است، زیر نظر دفتر تکنولوزی وزارت آموزش و پرورش در حال اجرا است. سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی که مسوولیت تولید و تامین محتوای آموزشی و رسانه های آموزشی را بر عهده دارد، در سال 79 اقدام به تاسیس شبکه اطلاع رسانی رشد به عنوان شبکه ملی مدارس ایران کرد که در طرح توسعه آن در نظر دارد تمامی استان ها مناطق آموزش و پرورش و مدارس متوسطه و حوزه های وابسته به آموزش و پرورش را به شبکه متصل کند. با اجرای طرح توسعه شبکه ملی مدارس کشور، کلیه دانش آموزان به صورت گروهی در مدارس متوسطه می توانند به اینترنت دسترسی پیدا کنند. همچنین به دانش آموزان متوسطه و اولیای آنها، معلمان و کارکنان آموزش و پرورش، نشانی پست الکترونیکی تعلق می گیرد و امکان ارایه اطلاعات علمی، آموزشی و فرهنگی تولید شده توسط کلیه مدارس و دانش آموزان امکان پذیر می شود.

* طرح تولید محتوای الکترونیکی از دیگر طرح هایی که وزارت آموزش و پرورش در دست دارد، طرح تولید محتوای الکترونیکی یا طراحی برنامه درسی مبتنی بر فناوری اطلاعات است. به طور کلی طرح هایی که به منظور تلفیق ICT در برنامه های درسی تهیه می شود، می تواند دامنه فعالیت های آموزشی را در مدارس کشور توسعه دهد. همچین ICT میتواند در آینده ای نه چندان دور به تاسیس مدارس هوشمند کمک کند. در این خصوص تهیه و تدوین برنامه های درسی با رویکرد ICTاز مهم ترین فعالیت هایی است که در دستور کار برنامه ریزان درسی قرار گرفته و برای آموزش این دروس جدید نیز نیاز به دبیران مسلط به ICT احساس می شود. به همین دلیل، در قالب یک طرح آموزشی، سواد عمومی کاربری رایانه و بومی سازی استاندارد ICDL در قالب 128 ساعت آموزش در نظر گرفته شد که فاز اول آن سال 81 پایان یافت.

* طرح پایلوت مدرسه الکترونیکی: رشد سریع فناوری و کاربرد های آن در آموزش، نیازمند روزآمد کردن آگاهی درباره وضعیت آموزشی واقعی در مدارس است و یکی از نیازهای امروز دانش آموزان، فراگیری دانش با استفاده از رایانه و امکانات جانبی آن است. موسسه پژوهشی برنامه ریزی درسی و نوآوری های آموزشی که مجری طرح پایلوت مدارس است، با هدف تامین تجهیزات سخت افزاری و نرم افزاری و به روز رسانی محتوای آموزشی، ارزشیابی از یادگیری الکترونیکی و شناسایی و تعیین تاثیر کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات بر فرآیند یاددهی- یادگیری، به صورت آزمایشی این طرح را اجرا می کند. عقیده مجری طرح این است که مدرسه الکترونیکی ماهیتی بینابینی دارد؛ یعنی از مدارس سنتی فاصله می گیرد و در آن از انواع فناوری اطلاعات و ارتباطات بهره گرفته می شود تا در خدمت فرایند یاددهی- یادگیری قرار گیرد و کیفیت آن را ارتقا دهد. این مفهوم با مفهوم مدرسه مجازی متفاوت است؛ زیرا دانش آموزان در مدرسه الکترونیکی حضور دارند، اما در مدرسه مجازی نه. انتظار می رود این پروژه بتواند از فناوری اطلاعات و ارتباطات بیشترین استفاده ابزاری و توانمند سازی را در جهت افزایش کیفیت آموزش و پرورش دانش آموزان به عمل آورد.

برنامه های آتی و جامعه اطلاعات غیر از این طرح ها و برنامه ها، وزارت آموزش و پرورش تدوین استاندارد های نرم افزار های آموزشی و تولیدی به شکل نسخه الکترونیکی و سفارش تولید مواد، آموزش مبتنی بر ICT و نظام پشتیبانی لازم را با همکاری بخش خصوصی در برنامه های خود دارد.

5- توسعه آموزش و پرورش ایران بر مبنای ICT در برنامه چهارم توسعه:

در راستای سند چشم انداز 20 سالۀ جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 و کسب رتبۀ برتر در منطقه در تمامی زمینه ها، جمهوری اسلامی ایران یکی از مهمترین استراتژی های خود را توسعۀ فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش قرار داده است که در این بین می توان به مواد 43، 44 و 45 برنامۀ چهارم اشاره کرد. با عنایت به مفاد مواد فوق در قانون برنامۀ چهارم توسعه، قرار بود که آموزش و پرورش اهداف ذیل را برای رسیدن به هدف برنامه انجام دهد:

1- فراهم آوردن کامپیوتر، امکانات سخت افزاری و نرم افزاری و امکان اتصال آنها به شبکۀ جهانی (اینترنت) در همۀ کلاسهای درس و همۀ مدارس به گونه ای که همۀ دانش آموزان به سادگی امکان دسترسی به آن را داشته باشند.

2- افزایش سرعت و تضمین کیفیت دسترسی به اینترنت در همۀ مدارس.

3- پشتیبانی از همۀ آموزگاران برای بهره گیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات در فرایند یاددهی- یادگیری.

4- پشتیبانی از گسترش و بهره گیری از فناوری اطلاعات در مدارس از راه مجامع محلی، منطقه ای و بنگاههای صنعتی.

5- گسترش همکاری های صنعت با آموزش و پرورش برای افزایش کیفیت و تنوع آموزش، یادگیری و تمرین مهارتهای موثر در مدرسه.

تا پایان برنامۀ چهارم توسعه از نظر فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش لازم بود به اهداف ذیل برسیم تا بتوانیم با تحولات آموزش در دوران سوم بهتر کنار آییم:

1- گسترش کامپیوتر در مدارس به گونه ای که تا پایان برنامۀ چهارم توسعه برای هر 10 دانش آموز یک کامپیوتر، برای هر کلاس درس یک کامپیوتر و سالن کامپیوتر در مدرسه وجود داشته باشد.

2- دسترسی به اینترنت برای همۀ مدارس متوسطه با کیفیت و سرعت بالا تا پایان برنامۀ چهارم.

3- تجهیز همۀ مدارس متوسطه به شبکه های اختصاصی و محلی.[7]

4- فراهم آوردن امکانات لازم برای دسترسی به اینترنت در همۀ کلاسهای درس و در همۀ مدارس تا پایان برنامۀ چهارم.

5- اجرای برنامه های آموزش ضمن خدمت برای پرورش حرفه ای همۀ آموزگاران مدارس دولتی در زمینۀ فناوری اطلاعات و ارتباطات تا پایان برنامۀ چهارم.

6- آماده کردن محتوای آموزشی مناسب برای آموزش و یادگیری مبتنی بر شبکه با توجه به نیاز دانش آموزان، توانایی آموزگاران و موضوعات درسهای گوناگون در مقطع متوسطه تا پایان برنامۀ چهارم.

جدول شمارۀ (5): برخورداری از مدارس الکترونیک در طول برنامۀ چهارم

هدف	واحد	فعلی (1383) درصد	آتی (1388) درصد
افزایش تعداد رایانه به ازای هر 100 نفر دانش آموز	دستگاه	16/0	2
تعداد رایانه های دارای دسترسی پرسرعت به ازای هر 100 نفر دانش آموز	دستگاه	03/0	1
افزایش دروس ارایه شده توسط آموزش الکترونیک	درصد	-	20

ماخذ: دبیرخانۀ شورای عالی اطلاع رسانی.

7- چالش های توسعه آموزش و پرورش بر مبنای فناوری اطلاعات و ارتباطات:

ایران در گزارش پیشین فرصت دیجیتالی، رتبه 94 را دارا بود. در سال 2008 جایگاه ایران با یازده پله نزول به رتبه 105 در میان 181 کشور جهان رسیده است. نمرۀ ایران در محور فرصت 89/0، زیرساخت 18/0 و در کاربرد 04/0 است. در میان کشورهای خاورمیانه نیز ایران جایگاه خوبی ندارد و به استثنای یمن که رتبه 128 را در گزارش کسب کرد، ایران پایین تر از کشورهایی چون بحرین (35)، امارات متحدۀ عربی (37)، قطر (38)، کویت (60)، عربستان سعودی (75)، اردن (79)، مصر (91) و سوریه (104) قرار گرفته است. (نورانی نژاد، 1387)

جمهوری اسلامی ایران در قارۀ آسیا نیز از موقعیت خوبی در فراهم آوری و بهره وری از فناوری اطلاعات و ارتباطات برخوردار نیست. کره جنوبی، ژاپن، هنگ کنگ و سنگاپور به عنوان کشورهای آسیایی، به ترتیب رتبه های اول، دوم، هشتم و پنجم جهانی را کسب کرده اند.

نتایج گزارش فرصت دیجیتال در کشورمان، نشان دهندۀ فاصلۀ زیاد با وضعیت مطلوب است. هرچند میزان رشد و توسعۀ استفاده از این فناوریها قابل توجه و غیرقابل اغماض است اما رتبۀ تعلق گرفته به ایران، گواه عقب ماندن از جامعۀ جهانی است. این عقب ماندگی زمانی دوچندان نمود پیدا می کند که بدانیم روند توسعه ICTبیشتر در اقتصاد اتفاق افتاده و در بخش آموزش کمترین میزان رشد را داشته است. این مسئله نکته ای است که عدم توجه برنامه ریزی شده به آن می تواند سبب ساز تعمیق و وسعت این شکاف گردد. آنچه با مطالعه وضعیت کشورهای موفق جهان در این زمینه به نحو بارزتری به چشم می خورد، وجود یک برنامه و استراتژی ملی در زمینه استفاده از ICT در فرایند یاددهی – یادگیری در این کشورهاست.

با وجود کارهای انجام شده در این زمینه، چنین به نظر می رسد که مدارس و دانش آموزان ما هنوز با الفبای فناوری و ارتباطات در این زمینه بیگانه اند و آموزش های انجام شده در این حیطه عملاً سنتی باقی مانده است. علت این امر در چیست؟ دکتر علی احمدی وزیر پیشین آموزش و پرورش در آخرین روزهای تصدی این مقام در مراسم بهره‌برداری از پروژه اتصال 400 آزمایشگاه رایانه‌ای نمونه در مدارس تهران علت این امر را چنین بیان نموده است که فعالیت‌های صورت گرفته در این حوزه بسیار پراکنده بوده است، به همین سبب اعلام داشت بعد از گذشت نزدیک به یک دهه، ستادی در وزارت آموزش و پرورش تشکیل و مأمور پیگیری امور مربوط به فناوری اطلاعات و ارتباطات شده است. کار این ستاد تدوین طرح جامع فناوری اطلاعات و ارتباطات آموزش و پرورش به منظور اجرای منسجم فعالیت‌های مربوط به این بخش است.

8- طراحی مدلی برای توسعه و گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش:

این مدل که با نام «طرحی به سوی آینده؛ برنامۀ عملی در افق 2015» نام گذاری شده است، بر تشکیل سازمانی مستقل در سطح معاونت ریاست جمهوری تاکید دارد. مهمترین هدف این سازمان، کامپیوتری کردن مدارس نام دارد از شش زیرمجموعه مستقل تشکیل شده است که عبارتند:

* توسعۀ شبکه های توزیع اطلاعات.

* گسترش ارتباطات ماهواره ای.

* گسترش روشهای آموزش.

* پرورش حرفه ای آموزگاران.

* طراحی و ترویج برنامه های درسی برای یادگیری.

* آموزش مبتنی بر شبکه[8].

لازم است تا با تبیین بینش و منافع ملی در حوزۀ فناوری اطلاعات و ارتباطات در «طرحی به سوی آینده؛ برنامۀ عملی در افق 2015»، تعیین ماموریت های دولت در فعالیت های اجرایی، بکارگیری بخش خصوصی و پشتیبانی گسترده از موسسات آموزشی امیدوار بود که به نیاز ملی در زمینۀ افزایش شناخت فناوری، سواد اطلاعاتی و توان درک مناسبات در جهان امروز، پاسخ شایسته ای داد. به طور کلی باید به گونه ای در مسیر برنامه حرکت کرد که یادگیری و آموزش مبتنی بر شبکه تا سال 2015 امری رایج و معمول در کلاسهای درس گردد و بنیان جامعه مبتنی بر اطلاعات و در حال یادگیری را پیش از پیش تقویت کند و به پیش ببرد. در راستای اهداف این طرح لازم است تا افق 2015 به اهداف ذیل دست یافت:

1. تجهیز مدارس به کامپیوتر به گونه ای که برای هر 10 دانش آموز یک کامپیوتر، برای هر کلاس درس یک کامپیوتر و یک پروژکتور وجود داشته باشد.

2. دسترسی به اینترنت برای همۀ مدارس با کیفیت و سرعت بالا از آغاز سال 2010.

3. تجهیز بیش از 20 درصد مدارس به شبکه محلی (LAN) و فراهم آوردن امکانات لازم برای دسترسی به اینترنت در همۀ کلاسهای درس و در همۀ مدارس تا سال 2014.

4. فراهم آوردن امکانات ارتباط با مدارس با اینترنت پرسرعت تا سال 2014.

5. پرورش حرفه ای آموزگاران مدارس در زمینۀ فناوری اطلاعات و ارتباطات تا پایان سال 2012.

6. آماده ساختن محتوای آموزشی مناسب برای آموزش و یادگیری مبتنی بر شبکه با توجه به نیاز دانش آموزان، توانایی آموزگاران و موضوعات درسی گوناگون در مقاطع مختلف تحصیلی تا سال 2015.

7. تبیین و طراحی کارکردهای مرکز ملی اطلاعات آموزشی تا سال 2015. (برنامۀ 5 ساله)

به طور خلاصه می توان گفت که این طرح به دنبال پروژه کامپیوتری کردن آموزش و پرورش در پی ایجاد زمینه ها، محیط و فرصت هایی است که روشهای آموزشی گسترش یابد و دانش آموزان بیش از پیش در فرایند یاددهی – یادگیری فعال باشند. بهتر از پیش مطالب و محتوای آموزشی را درک کنند. یادگیری خود را به جهان خارج گسترش دهند. بتوانند جهان را به کلاس درس خود بیاورند. یادگیری و آموزش را عینی تر سازند به گونه ای که ره آورد آموزش، چیزی بیش از «شنیدن» و بیش از پیش پایدار و مرتبط با زندگی اجتماعی دانش آموزان باشد. پروژه مذکور در ارتباط با بهسازی مدیریت مدرسه تلاش می کند تا رابطه مدرسه و جامعه را آسان سازد و تصویر روشن تری از انتظارات اجتماعی برای مدارس ارائه دهد. راههای مشارکت جامعه در مدیریت مدرسه را متنوع و کارآمد کند. نظام اداری مدرسه را بازسازی کند به گونه ای که خانواده ها به عنوان مشاوران و بهترین حامیان اجرای برنامه های آموزشی مدارس شناخته شوند. این پروژه با ایجاد شبکه های موثر ارتباطی، برنامه های پرورش حرفه ای آموزگاران و کارکنان مدرسه را اثربخش و پویا می سازد. (Monbusho,1999)

8- نتیجه گیری و پیشنهادات:

در راستای حرکت آموزش و پرورش سنتی به آموزش و پرورش هزارۀ سوم، تغییرات ساختاری و تکنولوژیکی لازم است؛ این امر شامل تغییر در ساختار مدرسه، نیازهای آموزشی و بسترهای قانونی می باشد. علاوه بر این باید شرایط تفکر و میزان دانش را در دانش آموزان بالا برد تا بتوانند راه حل های عملی و کارسازی را برای تطابق و استفاده بهینه از محیط پویای جدید پیدا کنند.

از طرف دیگر بهره گیری از فناوری اطلاعات در فرآیند یادگیری به صورت یک رسانه، باید شالوده و ساختار یادگیری را تغییر دهد و این امر فقط درارتباط مستقیم با تغییر نقش های معلم و دانش آموز و تحولات ساختاری در محتوای آموزشی امکان پذیر است.

در این پژوهش روند توسعه آموزش و پرورش بر مبنای فناوری اطلاعات و ارتباطات مورد بررسی قرار گرفته و پیشنهادات ذیل ارائه می گردد:

1. تاسیس سازمانی مستقل در رابطه با توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش.

2. توسعه بسترهای قانونی استفاده گسترده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش.

3. فراهم نمودن زیرساخت های مورد نیاز.

4. فراهم ساختن بستر فرهنگی لازم در سطح مدیران مدارس و مدیران ادرات و معاونات ها.

5. تخصیص بهینه فضای فیزیک برای راه اندازی مرکز هوشمند در مدارس.

ترویج فرهنگ استفاده از فناوری نوین رایانه و اینترنت در میان معلمان و دانش آموزان.

[1]- WSIS

[2] - بررسی آموزش دانشگاهی علوم کامپیوتر در ایران، ص26.

[3] - سورۀ مبارکۀ بقره، آیات 30 الی 34.

[4] - نظام برتر، ص166.

[5] - نظام برتر، ص285.

[6] - Project Based Learning.

[7] - Local Area Networks.

[8]- Web- Based Learning and Teaching.

فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش ایران

مطالب مشابه :

فيش حقوق كاركنان شركت ملي نفت ايران www.portal.nioc.ir

طرح جامع فناوری اطلاعات و ارتباطات چیست؟

معماري سازماني برپايه فناوري اطلاعات و ارتباطات ‏

فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات

بررسی ارتباط میان مدیریت تحول، تکنولوژی اطلاعات و کسب وکار

فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش ایران

بررسی سیستم مدیریت ارتباط با مشتری در نظام بانکی

تأثیر سیستم های اتوماسیون بر ارتباطات سازمانی

نگرشي جامع بر تاثير فناوري اطلاعات بر سازمانهاي الكترونيك محور

تأثیر فناوری اطلاعات بر علل ناکامی مدیریت کیفیت جامع