در باره جامعه شناسي ورزش

به تاریخ ۳/۱۰/۱۳۸۳

جامعه شناسي علمي است كه به مطالعه زندگي جوامع مدرن مي پردارد. جامعه متشكل از عوامل انساني متعددي است كه مستقلا بر حيات آن تاثير مي گذارد، در تعبير سيستمي ساده تر مي توان ادعا كرد كه تمام پديده هاي اجتماعي و انساني تعامل پويايي با شاكله جامعه و اجزاي آن دارند ، اين پديده ها هم محصول جامعه بوده و در عين حال متقابلا بر آن تاثير مي گذارند. از اين رو قاعدتا تمام پديده هاي اجتماعي و انساني موضوع مطالعه اين علم محسوب مي شوند يكي از پديده هاي اجتماعي بويژه در اشكال مدرن آن ورزش است اين مقوله در جامعه هويت يافته و به نوعي بر خود جامعه هم تاثير مي گذارد متاسفانه ادبيات نظري مربوط به جامعه شناسي ورزش به نسبت فلسفه ورزش، اقتصاد ورزش و حتي روانشناسي ورزش بسيار ضعيف بوده و قابل قياس با آنها نيست مخصوصا اگر بخواهيم اين مقايسه را به توليدات نظري جامعه شناسي ورزش در داخل كشور تسري دهيم كه در آنصورت ناچاریم نه به كتاب مدون و قوي كه به دو و يا سه مقاله جسته و گريخته بسنده كنيم اينكه چرا اين حوزه بالقوه پوياي جامعه شناسي هم در سطح جهاني و هم در سطح كشور با اقبال قابل توجهي مواجه نشده ، بحث مجزايي است و فرصت مناسبي مي طلبد. بدون ترديد مسايل و عوامل متعددي با مقوله ورزش مرتبط بوده و به تبع آن مي تواند براي جامعه شناسي بعنوان دستمايه اصلي مطالعه تلقي گردند مدیریت خشونت ها ، نشاط عمومی ، تخلیه هیجانات منفی ، تقویت هویت های قومی - ملی و حفظ نظم اجتماعی و نظایر آن.

تعريف جامعه شناسي ورزش

در اين مقاله موجز تلاش بر اين است ابتدا تعريفي از جامعه شناسي ورزش ، تاريخچه و ضرورت آن ارائه گردد و در ادامه ابعاد و محدوه هاي مطالعاتي آن مشخص و معرفي گردد.

جامعه شناسي ورزش يكي از شاخه هاي جامعه شناسي است كه به مطالعه رابطه ميان ورزش و جامعه مي پردازد .ورزش يكي از عرصه هاي بسيارمهم زندگي محسوب مي شود – ورزش در خلاء بوجود نيامده و محتوا و موجوديت مستقلي از جامعه ندارد. ورزش هم توسط افراد جامعه بوجود مي آيد و هم بوسيله خود آنها حفظ و تداوم مي يابد . ورزش يكي از عرصه هاي مهم زندگي افراد جامعه است و اين را مي توان از روي هزينه و زماني كه افراد جامعه صرف ورزش مي كنند در يافت.براي مثال ، ميزان توجهي كه در رسانه هاي گروهي به امر ورزش مي شود را در نظر بگيريد. ما مي توانيم بطرق مختلفي در امر ورزش شركت بكنيم ،نه بعنوان حريف و رقيب ورزشي، بلكه بعنوان تماشاچي ، كارمندان و کارگر و غيره .

در تعريف ديگر جامعه شناسي ورزش به اين شكل تعريف شده است :

جامعه شناسي ورزش شاخه اي از جامعه شناسي است كه بر ورزش ، ساختارهاي اجتماعي و الگوها و سازمانها و گروههاي درگير در امر ورزش تاكيد مي كند .

تاريخچه مطالعات جامعه شناسي ورزش

سابقه اولين مطالعه مدون مربوط به ورزش به اوايل دهه 1920 بر مي گردد ولي اين شاخه جامعه شناسي تا دهه 1960 از گسترش چشمگيري برخوردار نبود . اساسا در اروپا و آمريكاي شمالي و به همت تربيت بدني و جامعه شناسي بود كه در سال 1965 كميته بين المللي جامعه شناسي ورزش ( Sociology of Sport Committee OF ) تشكيل شد امروزه اين كميته به انجمن جامعه شناسي ورزش تغییر نام داده است .تحقيقاتي كه در حال حاضر در اين حوزه انجام مي گيرد عبارتند از : ورزش و جامعه پذيري ، ورزش و قشربندي اجتماعي ،خرده فرهنگ هاي ورزش ،اقتصاد سياسي ورزش ، ورزش و انحرافات اجتماعي ، ورزش و رسانه هاي جمعي ، ورزش و بدن و هيجانات ، خشونت در ورزش ، سياست ورزشي ،هويت ملي ، ورزش و جهاني شدن .

جايگاه ورزش در علوم اجتماعي

مطالعه ورزش ارتباط تنگاتنگي با تئوريهاي فلسفي و روانشناختي ورزش دارد . در جامعه شناسي با استفاده از تئوري هايي چون كاركردگرايي ، ماركسيسم ، كنش متقابل نمادين ،تئوري هاي فمينيستي و تئوري هاي تجسمي ( Figurational theories) به مقوله ورزش پرداخته می شود .امروزه در حوزه ورزش مسايل متعددي مطرح است كه مي توانند بعنوان پديده هاي اجتماعي موثر بر و متاثر از جامعه بعنوان دستمايه هاي اصلي براي بررسي هاي جامعه شناختي مورد استفاده قرار گيرند .عده اي معتقدند كه نبايد مسائل سياسي را به عرصه و قلمرو ورزش وارد كرد در حاليكه ورزش خود يك عرصه مورد مناقشه و پر از تنش ، تضادها و كشمكش هاي گروهي و مسائل اجتماعي است از اين رو ، بايد بخشي از تاكيدو اهميت جامعه شناسي ورزش بر روي مسائلي چون آماتورگرايي در برابر حرفه اي گرايي ، حرفه اي كردن ، تجاري كردن و كالايي كردن ورزش ، ( بررسي ) ورزش در جوامع سرمايه داري و جوامع سوسياليستي ، رابطه ورزش با طبقات اجتماعي ، رابطه ي ورزش با جنسيت و نژاد و ملي گرايي ، ورزش و خشونت ، سياست ورزشي ، ورزش و رفاه اجتماعي ، ورزش و مواد مخدر ، “ و جايگزين هاي ورزش رقابتي ” متمركز گردد.

جامعه شناسان با انواع متعددي از سوالات مربوط به ورزش مواجه هستند :

چرا ورزش هميشه اهميت داشته است ؟ آيا تغييرات ورزش با تغييرات جامعه ارتباطي دارد ؟ چرا افراد از تماشاي ورزش لذت مي برند؟ زيرا ورزش بخشي از همان جامعه اي است كه به ما اجازه مي دهد رابطه ي بين ورزش و ساير نهادهاي اجتماعي را در نظر بگيريم . اين فقط خلاصه اي از اهميت ورزش در دنياي مدرن است . در اين بخش به خلاصه اي از ديدگاههاي غالب در اغلب كتاب هايي كه در خصوص جامعه شناسي ورزش به رشته تحرير درآمده اند اشاره مي شود :

ورزش و اقتصاد:

ورودي و خروجي پول ناشي از ورزش و كالاهاي ورزشي تاثير مهمي هم بر اقتصاد محلي و هم اقتصاد ملي دارد. افراد زيادي با ورزش سروكار دارند خواه بطورمستقيم و خواه بطور غير مستقيم . برخي از ابعاد ورزش جنبه تجاري پيدا كرده اند. مي توان از ورزش بعنوان بخشي از فعاليت هاي تبليغاتي استفاده كرد و برخي از شركت هاي تجاري از ورزش و رقابت كنندگان ورزشي حمايت مالي می كنند .

ورزش و سياست :

به دو دلیل بين ورزش و سياست رابطه وجود دارد :

1- اين دولت است كه بطور مستقيم و غير مستقيم بر قوانين ومقررات ورزش تاثير مي گذارد. در عين که ورزش از سطح نسبتا بالايي از مقررات مستقل برخورداراست ( ولي ) مجبور است در محدوده قوانين مدني فعاليت بكند. براي مثال ، ممكن است عده اي تصور كنند كه استفاده از خشونت بدني در ورزش هاي تماس بدني به نقض قوانين منجر مي شود سوالي كه مطرح است اين است كه آيا اين مرزها در رابطه با ورزش از شفافيت لازم برخوردار هستند ؟

عنوان ( IX ) نهم در ايالات متحده آمريكا نشان مي دهد كه چگونه دولت فدرال فرصت هاي برابري را در زمينه مشاركت زنان در ورزش مدارس فراهم نموده است.

2- مي توان از ورزش بعنوان يك حربه سياسي استفاده كرد. عده اي ازسياستمداران براي استفاده از تاثير قدرتمند ورزش مخصوصا براي ايجاد و تحريك احساسات غرور ملي و محلي تلاش زيادي كرده و میکنند. درسطح بين المللي ، ورزش مي تواند بعنوان ابزار تبليغاتي ايدولوژي كشورها مورد استفاده قرار گيرد .نمونه اين را مي توان به اهميتي كه در طي جنگ سرد در رقابت هاي ورزشي بين ايالات متحده و اتحاد جماهير شوروي از آن بعنوان “ تقابل سرمايه داري و كمونيسم ”ياد مي شد ، اشاره كرد. از ورزش براي نشان دادن موضع گيريهاي سياسي ( دولتها ) هم استفاده مي شود ، بعنوان مثال ، تحريم ورزشي آفريقاي جنوبي آپارتايدي .

ورزش و فرهنگ :

ورزش يكي از روش هايي است كه افراد جامعه به كمك آن مي توانند احساس خود نسبت به هويت (ملي ) ونيز گروههايي در جامعه كه نسبت به آنها احساس تعلق مي كنند را نشان دهند . ورزش هايي وجود دارند كه نماينده فرهنگ طبقاتي خاصي مي باشند. اغلب مي توان از ابزار ورزش فراتر از مرزهاي فرهنگي ميان كشورها ، براي حفظ و ارتباط هويت فرهنگي ملل استفاده كرد.

ورزش و مذهب :

در برخي از نهادهاي مذهبي ورزش با اعمال مذهبي تركيب شده است. ممكن است عقايد مذهبي افراد بر مشاركت ورزشي آنها تاثير بگذارد ، بعنوان مثال ، قوانين لباس در ورزش .گفته مي شود در مورد ورزش موارد متعددي از عناصر “ شبه مذهبي ” وجود دارند . مثلا : اعتقاد يك قوم نسبت به تقدس چمن زمين بازي فوتبال و نظایر آن.

نتيجه گيري

ورزش همانند يك ميدان جنگي است كه در آن يك بازي منصفانه غلبه يك ايدئولوژي خاص بر ديگري تضمين مي شود. ورزش مي تواند بجاي رويارويي و تعارض افراد ، همچون آهن ربايي افراد همفكر را دور هم جمع كند .مانند محمد علي كلي كه حلقه بوكس را سكوي مبارزه اي مي دانست كه درآن براي چيزي مبارزه مي كند كه نسبت به آن ايمان دارد از همين سكوست كه او محبوبيت جهاني كسب کرد و صدايي مي شود براي دفاع از حقوق ساهپوستان و براي شناساندن هويت و تاريخ خود . هويت علي از آمريكايي آفريقايي تبار با نام كاسيوس كلي به محمد علي كلي تغيير مي يابد هويتي كه خود او براي خود مي سازد.اين محبويتي كه او بدست مي آورد هم مايه لطف است و هم مايه هلاكت او، از اين لحاظ كه پذيرش هويت جديد او از سوي آمريكايي ها بخاطر محبوبيت اش با خطرات جدي مواجه مي شود. در واقع او با تغيير نام و شهرت خود اقدام به اعتراض به نظام اجتماعي و سياسي آمريكا و به زير سوال كشيدن آن مي كند در عين حال با اين كار براي همقطاران سياهپوست خود در سراسر جهان هويت مسيح گونه كسب مي كند. مثال ديگر درلاگان آشوتوش گواريكر،مردم روستانشين و سياهپوست هند ، كه با كمك ورزش كريكت برعليه حكومت هاي استعماري كه حقوق اقتصادي و اجتماعي و دارايي آنها را چپاول مي کردانقلاب كرده و بصورت دسته جمعي به شكل گيري هويت جديد تلاش مي كنند. با اين كار هويت بدست آمده آنها چند وجهي است : از يكطرف آنها از طريق ورزش روحيه استعمارستيزي و در عين حال وحدت و انسجام ( خودي در برابر بيگانگان ) خود را تقويت مي كنند هويت سر سپردگي به مالكان زمين و خاك تغيير مي يابد . از اينرو با بازي مزبور هويت برتري مي يابند هويتي كه فراتر از ويژگيهاي كاستي آنهاست .

ورزش نقش وحدت بخشي در گروهها ايفا مي كند البته گروهها را به دو گروه رقيب تقسيم مي كند كه هر كدام كه براي يك ايدئولوژي خاص مبارزه مي كنند طرفداران یک تیم را از حالت انزوا و دورافتادگی خارج کرده و به حلقه دوستان و همفکران می کشد و از این طریق در فرایند مدیریت تنش های اجتماعی و تحقق نظم عمومی تاثیر می گذارد.

پايان

داود عبداللهي – اردبيل

منابع :

http://www.le.ac.uk/sociology

www.wikipedia.com

http://www.btinternet.com/~rhobbs/what.htm

در باره جامعه شناسي ورزش

در باره جامعه شناسي ورزش

تعريف جامعه شناسي ورزش

نتيجه گيري

مطالب مشابه :

نقش اوقات فراغت در تکامل فردي و سلامت اجتماعي

كتاب شناسي پيشگيري از گناه

فهرست مطالب: روانشناسي ، علوم اجتماعي و فلسفه

حرکات ورزشی برای سلامت کارمندان

جرم زدايي و نقش تربيت بدني و ورزش

: نقش خانواده، مدرسه، جامعه در جلوگيري از پيدايش و گسترش اعتياد

آسيب اجتماعي چيست؟

در باره جامعه شناسي ورزش

تاثیر ورزش در تغییرات اجتماعی جامعه