فلسفهء تعویض پلاک خودروها و اهدافی که هرگز محقق نشد !

زیر بنای هر مصوبه ای ، نیازی هست که قانونگذار در مقطعی از زمان احساس می کند مثلا افزایش شرکت های هرمی و پشت سر آن تصویب " قانون ممنوعیت شرکت های هرمی در سال 1384 " و ... ، چون ملاحظه می شد که قضیهء افزایش شرکت های هرمی ، کم کم به فاجعه تبدیل می شود فلذا مقنن سریعا واکنش نشان داد .

نکته ای که مطرح می شود این است که می خواهیم ببینیم چه نیازهای جدیدی بوجود آمده بود که واضعان آئین نامه راهنمائی رانندگی ، مخصوصا در سال 1383 ( البته با عقبهء قبلی که اینجا محل ورودش نیست ) ، درصدد برآمدند که رسم و شیوهء تقریبا نیم قرنی را تغییر دهند و نیاز دیدند که پلاک اتومبیل ها در هر بار معامله و نقل  و انتقال ، باید عوض شود و خلاصه این که فلسفهء تعویض پلاک اتومبیل ها چیست ؟ آیا نیاز اعلامی واقعی بود و یا کاذب ؟ و سؤالی مهمتر از اینها ، این که آیا ادامهء روند فعلی توجیه عقلانی دارد و یا نه ؟

برای این که ذهنیت خاصی ایجاد نشود علت تعویض پلاک را از زبان طراحان و گردانندگان این طرح ـ نیروی انتظامی و بالاخص راهور و کمی هم نهادهای دیگری چون سازمان حمل و نقل و ترافیک و ... ـ مطرح می کنم که در آن زمان ، از آن به عنوان اهداف تعویض پلاک یاد می کردند و سپس به تحلیل آن اهداف خواهم پرداخت که :
1. آیا آن اهداف ، بعد از گذشت تقریبا شش سال ، محقق شده و یا نه ؟
2. در آن مقطع برای رسیدن به آن اهداف ، راه حل های دیگر کم هزینه تری وجود نداشت ؟
3. تکلیف الان چیست و اگر اشتباهی در آن زمان رفته ، آیا باید آن اشتباهات را ادامه داد و یا ... ؟

 اهم اهدافی که آن زمان برای لزوم تعویض پلاک خودروها از زبان مسؤولین مطرح می شد :

1. واگذاری پلاک به مالک ( که در علت آن هم گفته شده بود که : در اکثر کشورها پلاک را به شخص واگذار می کنند )

2.ایجاد بانک اطلاعاتی کامل برای ساماندهی ( تکمیل بانک اطلاعات شماره گذاری )

3.شماره پلاک متناسب با محل مالک باشد

4.شناسایی خودروهای فرسوده

5.یکنواخت شدن پلاک برای شناسایی

6.دسترسی به آخرین مالک

در خصوص بند 1 و 2 :
چون در سیستم قبلی یک کارتکس بیشتر نبود و آن مختص به اتومبیل بود و نه فرد و هدف اصلی این بود که بدین وسیله بتوان سابقه ای برای تخلفات راننده جمع کرد و دیگر اینطوری نباشد که راننده ای ماشینی بخرد و کلی تخلف کند ولی با فروش اتومبیل تخلفاتش صفر شود . مثلا چیزی شبیه کدملی ؛ پس هر فرد یک شمارهء پلاک اتومبیل داشته باشد که این هدف در همان ابتدا مشخص شد عملی نیست چون ممکن است فردی ده ها اتومبیل داشته و اگر یک شماره پلاک یکسانی بر روی همهء آنها نصب شود که در همان آغاز کار ورق برگشت و گفتند که برای اتومبیلی که فرد می خرد یک پلاک مجزا داده شود !.

سوال اینجاست که در سیستم قبلی هم برای هر اتومبیل یک پلاک تخصیص می یافت و در سیستم جدید هم که چنین شد پس معنی شخصی شدن پلاک در چیست ؟ چه فرقی می کند در دیتابیس آن شماره پلاک ، اسم فرد نیز اضافه شود ، در حالی که در کارتکس همان پلاک اسم آخرین مالک نیز درج می شد که تخلفاتش هم در همان پلاک و به اسم آخرین مالک ثبت می شد پس چه دلیلی داشت که برای " خواجه علی را علی خواجه خواندن " این همه هزینه کنیم ؟ و بسیار راحت می شد با افزودن دیتابیسی ، تخلفات راننده را هم نگه داشت . به این نحو که جریمه ای که بر هر اتومبیلی نوشته می شد در سابقهء آن پلاک ثبت می شد ( کاری که قبلا هم انجام می شد ) و با فروش اتومبیل باید تسویه می شد ولی در دیتابیس دومی همان جریمه برای سوابق آخرین مالک لحاظ می شد که بعدا به راحتی قابل مراجعه باشد که مثلا فلان راننده الف از اول تا آخر سال 85 طی این پلاک و یا پلاک ها ، اینقدر تخلف کرده و در سال 86 طی پلاک یا پلاک های فلان ، اینقدر تخلف کرده و به همین ترتیب بگیر برو جلو .

مثال واضح تر بر این موضوع : پیکانی تولید می شد و پلاکی بر روی آن نصب می شد و ایران خودرو آن را به آقای زید می فروخت هر جریمه ای که برای آن پیکان نوشته می شد در سوابق آن پلاک نوشته می شد و آقای زید مسئولیت آن جریمه ها را برعهده داشت تا زمانی که می خواست آن پیکان را بفروشد که باید خلافی آن پیکان را تسویه کرده و سپس منتقل می کرد و بعد از فروشِ آن پیکان توسط آقای زید به آقای عمر ، دیگر مسئولیت خلافی های بعدی با آقای عمر بود نه زید .

هم چنان که می بینید نیاز به هم ریختن نظام قبلی و طرحی نو درانداختن و کلی هزینه نرم افزاری و سخت افزاری روی دست نظام و مردم گذاشتن نبود بلکه کاری که نیاز بود راهنمائی و رانندگی در آن مقطع انجام دهد باز کردن دیتایی برای راننده بود در کنار دیتای پلاک اتومبیل ؛ که با هر انتقالی ، تخلفات اتومبیل صفر ولی تخلفات راننده در سوابق شخصی اش باقی و بعدا قابل دسترسی بود ، به همین راحتی ، که الان نیز دقیقا همین طور عمل می شود و لاغیر .

پس دیده می شود که مشکل چیز دیگری بوده و نه نگه داشتن سوابق تخلفات اشخاص ، در واقع مشکل اصلی همان بند 2 که همان نبودِ سیستم نرم افزاریِ یکپارچه و جامع بوده است که همانطور که می دانیم عملا کارها به صورت سنتی انجام می شد که در قدیا جواب می داد ولی با شرایط فعلی و افزایش سرسام آور اتومبیل ها ، دیگر آن روش سنتی جوابگو نبود . و در واقع نیاز اصلی همان رد شدن از مرحله چرتکه بود به کامپیوتر بود که به نظر حقیر باید به دنبال مکانیزه کردن سیستم اداری می رفتند و نه دنبال تاسیس روش جدیدی که حتی ممکن است در نقطه ای از دنیا هم جواب داده باشد ؛ و این هم دلایل عرائضم از زبان مسئولان وقت :

1. تعداد پلاک ها و نبود بانک اطلاعاتی قوی  وضعیت را به گونه ای در آورده است که گاهی برای یافتن یک راننده مقصر و فراری چندین نفر به زحمت می افتند . از طرف دیگر ناکار آمدی سیستم ثبت تخلفات و نحوه اعلام آن به رانندگان نیز بر این موضوع دامن زده است و نارضایتی مراجعه کنندگان را به همراه داشته است !

2. محمد رئوفی دبیر وقت شورای عالی ترافیک کشور در این باره می گوید : در حال حاضر فردی که با خودروی خود تخلفی انجام می دهد بعد از پرداخت مبلغِ تخلف مثل شخصی است که تاکنون تخلفی انجام نداده ، اما در این طرح سعی شده که ثبت تخلف به گونه ای انجام گیرد که ان تخلفات با هم ارتباط داشته باشند و بعدا فرد متخلف شناخته شود در نظر داریم که با شرکت های بیمه وارد صحبت شویم که مبلغ بیمه فردی که دارای تخلف زیاد است با فرد کم تخلف متفاوت باشد.

3. اسفندیار صدیقی معاون وقت مطالعات و برنامه ریزی سازمان حمل و نقل و ترافیک در مورد واگذاری پلاک خودرو به شخص می گوید : امروزه در اکثر کشورها پلاک را به شخص واگذار می کنند و به این ترتیب اگر برادر من با خودروی من تخلفی را انجام داد مرا جریمه نمی کنند !

و اما اشتباهات و ترفندها و آدرس های غلط دادن از همین جا شروع شد که به خورد مردم و مسئولین می دادند که پلاک رو مثل آجیل می دهند دست افراد و هر کسی در جیب خودش 10 تا پلاکِ خودش رو حمل می کنه و اگه خواست از کسی اتومبیل بگیره ، دهندهء اتومبیل سریع پلاک های خودشو از رو اتومبیل می کنه و گیرندهء اتومبیل ، پلاک های خودشو از جیب ش درمی آره و روی اتومبیل نصب می کنه و راه می افته و هر جائی هم خلافی کرد به پای خودش حساب می شود . ولی در عمل دیده شد که نه یه پلاک روی ماشین نصب می شه و تخلف کننده قدرت تشخیص و جریمه کردن فرد رو نداره و باز هم مجبوره پلاک رو بنویس که کما فی السابق اون هم می رود به پای آخرین مالک ( دقیقا همان سیستم قدیم ).

و آنگهی کسی نشد که بگوید قرار نیست هر چی که کشورهای دیگر می کنند ما هم باید انجام دهیم . هر جائی شرایط و قوانین خاص خود را دارد و نمی شود تقلید کورکورانه و میمون وار کرد و گفت که چون در اکثر کشورها مشروبات الکی آزاد است و ما هم باید آزادش کنیم و یا خیلی از روابط مرد و زن که در آنجا مشروع است ما هم در کشورمان مشروعش می کنیم ! و یه مثال ناب دیگر ، آنهم کشف حجاب که با چه دبدبه و کبکبهء تقلیدی آوردند و بردند و هزاران مثال دیگر از این دست . و اینجاست که اقبال ره می گوید : خلق را تقلیدشان بر باد داد .

در خصوص بند 3 :

شماره پلاک متناسب با محل مالک باشد . آخه این امر چه ضرورتی داره ، مگر نه این است که هدف نهائی شناختن مالکِ مسوول و اقامتگاه آن است که اخطاریه ها به درب وی ارسال شود و هر مسوولیتی پیش آمد کرد به وی دسترسی داشته باشیم ، مگر این هدف ، در سالیان قبل با ثبت مشخصات مالک در سابقهء راهنمائی و رانندگی و دفاتر اسناد رسمی انجام نمی شد ؟ پس چه لزومی بر این کار است ؟

در خصوص بند 5 :

اسفندیار صدیقی معاون وقت مطالعات و برنامه ریزی سازمان حمل و نقل و ترافیک نیز طرح اولیه تعویض پلاک خودرو را ناموفق می داند او می گوید : قبل از این که طرحی را به مرحله اجرا بگذاریم باید ببینیم ابتدا مشکل چیست آیا با پلاک موجود مشکل داریم یا خیر ، که قطعا پاسخ این سوال مثبت است . ما امروزه انواع و اقسام پلاک ها را در رنگ بندی های مختلف داریم امروزه بسیاری از پلاک ها قدیمی شده اند و خوانا نیستند .

یکی دیگر از ایراداتی که مسئولین آن زمان بر پلاک های قدیم می کردند استفاده از حروف فارسی در آنها بود :

آقای صدیقی : متاسفانه اعداد فارسی به گونه ای شبیه هم هستند که امکان اشتباه را در خواندن شماره پلاک بالا می برند و لذا یکی از پیشنهادها به مجریان طرح می تواند این باشد که استفاده از اعداد لاتین را نیز در پلاک خودرو بررسی کنند ! .

آیا این امر محقق شد ؟ مسلما که نشده ، اعداد فارسی باز هم در پلاک ها ماند و دیده که انواع پلاک ها هم یک ضرورت است که بعد از چند سال اجرای این طرح ، در عمل نیز همه می بیینم که اِشکالات وارده نابجا بوده است و کارهای انجام شده غیر از حیف و مال اموال عمومی نتیجهء دیگری نداشته است . 

همانطور که دیده می شود هیچ دلیلی دیده نمی شود که کاری که قبلا توسط نهادی انجام می شد از آن گرفته و نهاد جدیدی و عریض و طویلی بنام واحد تعویض پلاک ایجاد و این وظایف را به آن نهاد جدید سپرد و همه می دانیم که این تبادل چه هزینه های نرم افزاری و سخت افزاری سرسام آوری ( قوانین و مقررات و زمین و سرمایه و نیروی انسانی و دستگاه ها و ... ) خواهد داشت .

در اقتصاد فعلی دنیا ، مسئولین سعی می کنند تا با ادغام نهادهای موازی از تشکیل دستگاه های عریض و طویل و هزینه دار خودداری کنند تا در نتیجه بهره وری را افزایش دهند تعجبم از این است که چرا برخی مسئولین سعی در انجام عکس این قضیه را دارند ؟

و پر واضح است که ضرورت تعویض پلاک در هر بار انتقال اتومبیل ، یک کار غیرکارشناسی شده بوده و اصرار کردنِ بر اشتباه ، اشتباهی است بزرگتر از اشتباهِ اول و جلوی ضرر رو هر وقت بگیریم منفعته ، پس توجیهی بر ادامهء این راه دیده نمی شود .

با توجه به این که مسئولین راهنمائی و رانندگی عنوان می کنند که تقریبا در هر سال دو میلیون تعویض پلاک صورت می گیرد و محاسبهء سر انگشتی زمان هایی که صرف این کار می شود و مثلا در همین تهران ، روزهایی را سراغ دارم که مراکز تعویض پلاک آنقدر شلوغ می شوند که افراد باید از ساعت 5 صبح در صف بایستند و دستِ آخر با فرضی خوشبیانه که خریدار پلاک داشته باشد و پلاکی در مراکز دیگر نداشته باشد و چندین اما و اگر دیگر ـ که همه می دانیم ـ در آخر همان روز موفق به طی هفت خوان تعویض پلاک شود که به طور میانگین یک روز کاری دو نفر ( فروشنده و خریدار ) گرفته می شود و این امر با محاسبه دومیلیون در هر سال ، آمارِ وحشتناک و خطرناکی خواهد بود و حالا باشد که عوارض جانبی ( ترافیک و ... ) دارد و این آمار نیز با توجه به افزایش اتومبیل ها ، سال به سال بدتر خواهد شد ، پیشنهاد بنده این است که به روال سابق اتومبیل ها در کارخانجات شماره گذاری شده و در نقل و انتقال های بعدی نیز تعویض نشوند و پلاک های فعلی نیز بر روی همان اتومبیل ها باقی بمانند .