"باغ ایرانی"

"باغ ایرانی"

هنر باغ سازی یکی از کهن ترین هنر های ایرانیان است که دارای سنت های ارزشمند و قدرتی معنوی بوده و به بهترین وجه به سمت شمال –جنوبی جهت گیری می شود. شکل باغ در ایران از دیرباز تا کنون با طبیعت و میزان آب تناسبی کامل داشته ،بنابراین از دیرباز باغ ها به شیوه های گوناگون ساخته شده است.با روی آوردن ایرانیان به دین اسلام ،جهان بینی اسلامی باعث ترویج باغ سازی ایرانی در تمام نقاط ایران شد، لذا ایرانیان بهشتی را در این عالم طرح کردند که با خصوصیات این دنیا مطابقت دارد اما تصویری از آخرت را تداعی می کندو بالا خره می توان اذعان داشت که باغ ایرانی مزین به نظم و تناسب،برخوردار از حرمت و محرمیت،منزه از بیهودگی و افراط و تفریط ،مساعد با قناعت و صرفه جویی و مجهز به پایداری است.
پس می توان ایرانیان را پایه گذار سبکی از باغ آرایی در جهان دانست. باغ ایرانی در نقاطی با فرهنگ های متفاوت و شرایط اقلیمی گوناگون، دراین سرزمین پهناور وجود دارد و اگر چه ساخت آن از شیوه های خاص منطقه ای برخوردار است اما ازحیث ساختار کالبدی و اصول فضاسازی و منظره پردازی سبکی همگون و همسان داشته و اهدافی نسبتاً مشابه در ادوار مختلف را دنبال کرده است.با وجود چنین پیشینه عظیمی در باغسازی، متأسفانه امروزه در ساخت فضای سبز شهرها از جمله در طراحی پارک ها شرایط اقلیمی و طبیعی شهر و تاریخ فرهنگی و اجتماعی آن مورد توجه قرار نمی گیرد. ساخت باغ بدون درنظر گرفتن هزاران سال تاریخ و فرهنگ این مرزو بوم، پارک های کنونی را از هویت خود دور کرده است. برای بهره مندی از چنین تجربه عظیمی شناخت عمیق تر از باغ ایرانی، ضرورت پیدامی کند باغ و باغ سازی در ایران بصورت یک آیین مذهبی بوده است. تقدس طبیعت در نزد ایرانیان قبل از اسلام از افسانه هایی بر می آید که همه در ارتباط با باغ سازی و پرداختن به طبیعت بوده است. پس از غلبة اعراب، هنر ساسانیان از جمله باغ سازی تمام زمینه های هنری را تحت تأثیر قرار داد. در دوران عباسی با انتقال مرکز حکومت به بغداد، باغ سازی ایرانی الگوی باغ سازی حکومتی شد تا دوران تیموری، صفوی و اهل قاجاریه و باغ سازی دوره پهلوی که به شناخت بیشتر باغ های معاصر کمک میکند و شدیداً تحت تأثیر فرهنگ بیگانه ای که از الگوی باغ ایرانی فاصله گرفته است.

شیراز "عمارت نارنجستان"

شیراز"باغ جهان نما"

شعر و ادب هنرهایی تزئینی ایرانی خواه از زمان هخامنشیان و خواه از زمان سامانیان و دوره اسلامی ، همیشه سرشار از احترام و علاقه به طبیعت است . در باغ – این طبیعت از پیش اندیشیده – راه به انسان و طبیعت در نهایت هماهنگی است . باغ به کمک اشکال منظم هندسی رابطه میان طبیعت و دنیای درونی تصور می شود . باغ مفهوم عرفانی و مذهبی طبیعت و نظم جهان را منعکس و مفاهیم فضاها را مطرح می کند . قرآن کریم در آیه های متعددی ، خوشی های بهشت را توصیف می کند و شادی و لذت عمیق کسانی را که به خدای خویش ایمان آوردند و سرانجام آرامش ، برکت و آسایش یافتند و برای همیشه در باغهایی جای گرفتند که آب از زیرآنها جاری است . در سایه های خنک و برای همیشه ، اراسته به چشمه های سرشار، باغ ایرانی نه تنها جای امن و آرام که در عین حال جایی است برای تفکر آرام یا مذاکرات فلسفی . جایی است برای تأمل و تحقیق ، جایی که روح خسته آدمی می تواند تازه شود و آرامش یابد و منظره هایی تازه بر او مشکوف گردد . نیلوفر آبی در سراسر اعصار و در تمامی آسیا یک نماد مقدس آسمانی بود . آرایش معماری در سراسر اعصار ، منحصر به گل و گیاه بوده و می باشد . تعریف و واژه شناسی : باغ ایرانی آن گونه که از ایده و تعریف آن بر می آید گذشته از فضایی عملکردی که مردمان در آن دمی بیاسایند و تفرج کنند ، خود مفهومی نقش بسته بر سرزمین و برآمده از فرهنگ و شکل گرفته در آداب و رسوم مردمان است . باغهایمان در گذشته از اندیشه های شکل گیریشان ، دورنمایی از آرمانهای انسان ایرانی اند ، چه به آنگاه که با حفظ تقدیس آب را چنان در باغ میگرداندند تا باغشان نیز نماد تفکر و اندیشه و عناصر هستی بخششان گردد و چه زمانی که بیش از همیشه باغ را تمثیلی از بهشت برین می دانستند و تمنای جاودانگی را در باغ تجربه می کردند. واژه باغ معادل پردیس است که از کلمه « پایری د آزا » ( به معنی محوطه محصور و مدور باغ ) از بوستان ریشه گرفته است که معرب آن« فردوس است . باغ ایرانی به عنوان گونه ای از معماری برون گرای ایرانی در منطق و اصول شکل گیری فضا ارتباطی نزدیک با معناری درون گرا ( حیاط دار ) دارد . اصول باغ ایرانی از عقاید اسلامی نیز متأثر است . واژه پردیس به همان باغهای پیرامون خانه ها گفته می شده است . علامه دهخدا درباره معنی واژه پردیس می نویسد : پردیس لغتی است ماخوذ از زبان مادی به معنی باغ و بوسان که این واژه در پهلوی ، پالیز شده و در فارسی دری هم به کار رفته است . باغ هم واژه ای فارسی که در پهلوی هم به همین شکل به کار رفته است . در وصف بهشت ، آیات و احادیث زیادی وجود دارد به طوری که در آن تصویر باغهایی زیبا و بس بزرگ با درختان تنومند و آبشارهایی دلپذیر و کاخهای شکوهمند با ستونها و سقف هایی بلند به دست می دهد و این بهشت دارای حوض بزرگی است و نهرهای زیادی در آن جاری است . آیات دیگری نیز در وصف بهشت آمده که گاهی آن را فردوس یا جنت نامیده اند در یک مورد نیز بهشت ، ارم نامیده شده و آن بهشتی است که روی زمین ایجاد شده بود . به همین جهت همواره باغهای زیادی در ایران با نامهای باغ ارم – باغ رضوان – باغ فردوس – باغ مینو و باغ جنت وجود دارد که مفاهیم همگی آنها کنایه از بهشت است . مرحوم دکتر محمد کریم پرنیا ، باغ ایرانی را به پیوند فرخنده زیبائی و سودمندی می نامد . عناصر باغ ایرانی : عناصر اصلی که شامل چهار عنصر ( زمین ، آب ، گیاه و فضا ) هستند وقتی در منظومه فکری معماری ایرانی و با چهارچوب مفهوم و ایده باغ در کنار هم قرار می گیرند ( باغ ) را شکل می بخشند . در رابطه با زمین که یکی از عناصر اصلی باغ است به جزء شکل موقعیت های کلی ، عوامل ویژگی های دیگری همچون جنس خاک شیب و اختلاق سطح ، قابلیت آبیاری و حاصلخیزی نیز اهمیت دارد . باغ ایرانی ممکن است در یک سطح با شیب ملایم و یا زیاد ساخته شود و در صورت قرارگیری در زمینی با شیب زیاد ، معمولاً شکل باغ تحت تأثیر شکل زمین قرار گرفته و در چند سطح ساخته می شود . در این حالت امکان ایجاد آبشر ه آبشار میسر خواهد بود . آب نیز که از عناصر اصلی باغ ایرانی است دست کم از سه جنبه مفهومی ، کارکردی و زیباشناختی در باغ حضور دارد. در بیشتر موارد قناتها و یا چشمه ها منبع اصلی تأمین آب باغ بوده اند و در بسیاری از موارد میزان آب و نحوه مدیریت و تقسیم آن در گذشته که معمولاً نیز بسیار دقیق صورت می پذیرفته تعیین کننده مساحت باغ بوده است . علاقه وافر ایرانیان در به کارگیری آب در باغ باعث شده تا آنها آب را به شیوه های گوناگون در باغ به حرکت در آورده و بر زیبایی و لطافت آن بیفزایند . گیاهان در باغ ایرانی گذشته از جنس و گونه از نظر محل قرارگیری ، طرح کاشت زیبایی و سودمندی بسیار قابل ملاحظه است . گیاهان در باغ ایرانی با اهداف متفاوتی از جمله سایه اندازی ، محصول دهی و تزئین باغ و ... به کار می روند و از آنجا که سودمندی یکی از اصلی ترین ویژگی های باغ سازی ایرانی است با بیشترین حجم گیاهان باغ ، درختان میوه و پس از آن درختان سایه افکن تشکیل می دادند . به همین نسبت گیاهان تزئینی به میزان کمتری در باغ به چشم می آیند و آخرین حلقه از عناصر چهار گانه باغ ایرانی فضا یا فضای معمارانه است .در باغ ایرانی بناها ( فضای بسته ) و فضای باز با هم تلفیق گردیده و جدای از یکدیگر نیستند و حتی شاهد آنیم که آب نیز حضور و جریان خود را در میانه بناها اعلام می نماید . در میان عناصر چهارگانه ای که باغ را شکل می بخشد ( فضا) عنصری معمارانه است که وظیفه دراد تا محیطی انسانی را ایجاد کند . در تقسیم بندی و بر اساس مقیاس می توان فضاهای باغ را به گروه هایی همچون فضاهایی اصلی مانند سر درخانه ، کوشک ، شاه نشین و یا بالاخانه و فضاهای فرعی که مجموعه فضاهایی کم اهمیت تر باغ همچون حمام ، فضاهای جنبی ، خلوتها و ... را شامل می گردند تقسیم کرد. فضاهای اصلی در هماهنگی با ساختار هندسی همواره در نقاط مهمی که هندسه باغ مشخص می نماید قرار می گیرند . از نظر ویژگی های کالبدی نیز می توان فضاهای باغ را تقسیم بندی کرد . این تقسیم بندی مبتنی بر فضاهای باز ، نیمه باز و بسته بوده و بر اساس آن می توان ساختار فضایی و کالبدی باغ را باز شناخت و در عین حال به این دلیل که بسیاری از تغییرات که در طول زمان در فضا باغ حادث می گردد حاصل تغییرات جانبی و جداره های باغ است ، روند توسعه و سیر تکامل فضایی – کالبدی آن را مورد بررسی دقیق تر قرار داد . هندسه ، ساختار و نظام : مهمترین ویژگی و شاخصه باغ ایرانی فضای به غایت هندسی ، منظم وار و از پیش طراحی آنهاست . این شالوده هندسی در انتزاع مفاهیم ، مبانی و عناصر شکل دهنده باغ و نحوه ترکیب این عناصر و اجزاء که در نهایت به ارائه شکل کلی آن می انجامد نقش دارد . از سوی دیگر مجموعه ای از نظامها را نیز می توان بازشناخت که در شکل گیری باغ مؤثرند . این نظامها اساس فکری ، آداب طراحی و نحوه زندگی و حیات مردمان تا رویش های نظم بخشی به فضاها را شامل می گردند . هندسه و ساختار : طرح باغ ایرانی براساس توجه و کاربرد خاص مربع ترکیب کلی و اجزا آن استوار است و این خصیصه شخصیت متمایز باغ ایرانی را تشکیل می دهد . تأثیرگذاری هندسه در باغ ایرانی که در پیوند فضاهای بسته و باز شکل می گیرد در تمامی عرصه ها به چشم می خورد . ساختارهای هندسی در باغ و تناسبات کلی ، حصارها ، محورهای اصلی و فرعی ، ردیف درختکاری ، جویهای آب و نحوه حضور و عبور آب و به طور کلی به هندسه مسلط در باغ می پردازد .

تنوع فضایی باغ با تعریف فضاهای مستقل از هم از طریق محدود سازی ،تنظیم فاصله دید،بهره گیری از اشکال هندسی،طرح کاشت،ترکیب بندی های متفاوت از گونه های گیاهی،کارکرد های فضایی،بهره گیری از مصالح و امثال آن نمود پیدا می کند. محور های اصلی ،محور های فرعی ،کرت ها ،انواع حوض ها و فضاهای ساخته شده نشان از یک نظم و وحدت سازی در کلیت باغ می دهند.باغ فضایی سامان دهی شده از عناصر طبیعی مثل آب، گیاه، سنگ و عناصر مصنوع مثل کوشک، دیوار و ... است. که همه این عناصر ملزم بوده اند تا در کنار هم یک باغ ایرانی را تشکیل دهند..

و در باغ سازی امروز

پارک، حاشیه ، میدان ، جلوخان بناهای عمومی ، محوطه ادارات ، محوطه مجتمع های مسکونی ، حیاط خانه ها، معابر و زیارتگاه ها ، قبرستان ،رود و دره و پیاده رو ها و ... از فضاهایی هستند که مشاهده میکنیم.

عناصر اصلی شکل دهنده هندسه باغ های ایرانی را می توان در موارد زیر خلاصه نمود:

(گستردگی دید، محورهای آب،هندسه مستطیلی، تقارن،مرکزیت)

"هندسه باغ"

مهم ترین مشخصه باغ ایرانی که آن را در یک نگاه از باغ های دیگر ملل متمایز می سازد،هندسه حاکم بر آن است،چراکه طرح کالبدی آن بر اساس ساختار هندسی بسیار دقیق،حساب شده و منحصر به فرد شکل یافته است که در آن به طور عمده از اشکال مربع و مستطیل استفاده می شود.

"الزامات طراحی باغ ایرانی"

1- -باغ با ساختاری متعادل،مرکب از حداقل یک محور اصلی مستقیم با چشم انداز عمیق، معابر فرعی و قرارگیری فضاهای مستقل در جوار آنها طراحی شود.

2- -هندسه مستطیلی در تمامی فضاهای اصلی باغ، رعایت شود بطوریکه هندسه بصری و ادراکی باغ راست گوشه باشد.

3- -رعایت محصوریت باغ به نحوی که موانع بصری اعم از طبیعی و مصنوع در عرض محوراصلی بکارگرفته نشده و هیچ عنصر بیرونی جز آسمان در حریم منظرین فضاها دیده نشود.

4- -با استفاده از عناصر طبیعی (آب در وسط محور و درختان بلند در حاشیه) به ایجاد پرسپکتیو طولانی اقدام شود.

5- -منظره پردازی در مسیرها اهمیت بیشتری نسبت به کرت ها داشته باشد.

6- -آرایش گیاهان به ویژه درختان بصورت مختلف اعم از هندسی یا صور جانوری ممنوع است.

7- -آب در باغ ایرانی به تنهایی زیبا است، لذا از آب ، بدون واسطه عناصر دیگر، همانند مجسمه استفاده شود.

8- -ارتفاع لبه حوض و آب نما به اندازه ای( بصورت آب نمای فرورفته در زمین) باشد که سطح بیشتری از آب را به نمایش گذارد.

9- -برای ارتباط بیشتر با طبیعت، بناها بصورت ترکیبی از فضاهای باز، نیمه باز و بسته طراحی شود.

10 -یک سردر به عنوان شاخص و عطف مجموعه و متناسب با مقیاس و عملکرد باغ برای ورودی اصلی طراحی شود.

"توصیه های طراحی"

1- -باغ در زمین های شیب دار از طریق صفه بندی و ایجاد سکو های مسطح طراحی شود.

2- -از موقعیت طبیعی بستر باغ(خصوصاً زمین های ناهموار) برای ایجاد دیدهای گسترده استفاده شود.

3- -فضاها وبناهای اصلی برای بهره مندی از منظر گسترده در بالاترین نقطه باغ احداث شوند.

4- -حتی الامکان از فضای سبز بی حاصل و با هزینه نگهداری بالا استفاده نشود.

5- -در مناطق پر آب از پهنه های وسیع آبی در طراحی فضاهای اصلی استفاده شود(باغ آرایی).

6- -در مکان هایی که امکان پذیر است از خاصیت انعکاسی آب در جلوی بناهای اصلی استفاده شود.

7- -در طراحی بناها از مصالح و شیوه بومی استفاده شود، مگر اینکه طراحی هدف دیگری را دنبال کند.

نن "نگاهی از آسمان"

"باغ ایرانی"

مطالب مشابه :

معرفی اجمالی چند پروژه ساختمانی در تهران

"پیام نوروزی ایرانیان خردمند" - دکتر حسین الهی قمشه ای

باغ ایرانی

"باغ ایرانی"

واژه پردیس/باغ ایرانی/پردیس پاسارگاد/کوروش و پردیس پاسارگاد/جنگل کاری ایران/

باغ ايراني

معماری باغ های ایرانی

سبک های گوناگون هنر باغ سازی در ایران

باغ ایرانی

مقاله کامل معماری باغ های ایرانی