معلم و آموزش

معلم و نقش مشاوره اي او
" نقش" ، نشانگر رفتار يا عملي است که در اوضاع و موقعيت هاي معيني از شخص سر مي زند و مي توان آن را پيش بيني کرد. مانند نقش پزشک در مطب يا نقش معلم در کلاس درس. صرفا نقشي را برعهده گرفتن، به انسان اعتبار نمي دهد، بلکه کيفيت و ميزان تاثيري که شخص از طريق ايفاي نقش در اجتماع مي گذارد، از او شخصيتي ارزشمند يا کم ارزش مي سازد.
شاخص ترين نقش معلم، نقش آموزشي اوست. اما با عنايت به تاثيرهاي آشکار و پنهان شخصيت معلم در کلاس او عملا نقش هاي ديگري نيز ايفا مي کند. اين موضوع يکي از مباحث مهم تربيتي است که در کتاب هاي آموزشي و روان شناسي تربيتي بدان توجه شده است. جالب است بدانيد که در ايران، توجه به نقش هاي گوناگون معلم در تعليم و تربيت سابقه اي ديرينه دارد و در مکتب خانه ها و حوزه هاي علميه، براي معلم و استاد، علاوه بر نقش آموزشي، نقش هاي اخلاقي و هدايتي نيز قائل مي شدند. اما امروزه بر خلاف گذشته، توجه به اين نقش هاي معلم کاهش يافته است. در هر حال معلم مي تواند نقش هاي متعددي را ايفا کند; از جمله مي تواند متخصص آموزشي، محرک، مدير، رهبر، مشاور مهندس محيط و سرمشق باشد.
در نگاه جديد به معلم و معلمي، تک تک نقش هاي ذکر شده اهميت دارند. اما در اين مقاله از مجموع اين نقش ها، نقش مشاوره اي معلم را انتخاب و بررسي کرده ايم. بايد يادآور شد که منظور از نقش مشاوره اي، انجام وظايف رسمي مشاوره نيست. به عبارت ديگر، قرار نيست معلم جاي مشاور را بگيرد، بلکه منظور اين است که اولا: معلم بتواند از فنون مشاوره براي بهبود روابط خود با دانش آموزان و والدين سود جويد و ثانيا کيفيت و کارايي آن دسته از مهارت هاي معلمي را که ماهيت مشاوره اي دارند، افزايش دهد.
علاوه بر اين ها، آشنايي معلم با اصول و فنون مشاوره، دانش و مهارت هاي زندگي شخصي و خانوادگي او را ارتقا خواهد بخشيد.

حيطه هاي مشاوره
براي آن که معلم بتواند نقش مشاوره اي هم داشته باشد، لازم است از اين سه ويژگي بر خوردار باشد:
صلاحيت هاي مشاوره اي
البته اين موضوع تنها به معلم اختصاص ندارد. هر کس که به حوزه مشاوره وارد مي شود، بايد از حداقل صلاحيت هاي مشاوره اي برخوردار باشد تا خود و ديگران را دچار مشکل نسازد. مشاوره موضوعي انساني است و ماهيتي انسان دوستانه دارد. اما ناشي گري و ناکارآمدي افراد در مشاوره، مي تواند ويژگي انسان دوستانه آن را با خطري جدي روبه رو سازد.

کاربرد فنون مشاوره
گفتيم مشاوره موضوعي انساني است و مي تواند ارتباطات انساني را تسهيل کند.
فنون مشاوره، راهکارهاي علمي اين ارتباط ها محسوب مي شوند; مثلا يک مشاور بايد ياد بگيرد مشاهده گر خوبي باشد، خوب گوش بدهد، به موقع سکوت کند، در زمان مناسب تشويق کند و... اين فنون نه تنها در ايفاي نقش مشاوره اي، بلکه در ساير زمينه ها نيز به معلم کمک خواهند کرد.

مهارت هاي مشاوره

عنوان معلم بايد در زمان هاي لازم به دانش آموز و والدين او گزارش پيشرفت بدهيد، در جلسات اوليا شرکت کنيد، با آنان به تبادل نظر بپردازيد و سعي کنيد مشکلات دانش آموزان را تشخيص دهيد.
همه اين فعاليت ها، مي توانند ماهيت مشاوره اي داشته باشند و کاري تخصصي به حساب آيند. مواردي از اين فعاليت ها هم هستند که هنوز در مدرسه هاي ما چندان جا نيفتاده اند; از قبيل، مصاحبه با دانش آموزان و والدين آن ها، ديدار از آنان در خانه و اجرا و تفسير آزمون هاي ساده روان شناختي. در اين مجموعه مطالب سعي خواهيم کرد به هر يک از موضوعات مطروحه در هر سه حيطه بپردازيم.

نقش مشاوره اي چيست؟
" از معلم توقع نداريم که کار مشاوران راهنما را انجام دهد; بلکه از او انتظار داريم که :
- مشاهده گر و نسبت به رفتار دانش آموزان حساس باشد;
- بداند، چه وقت دانش آموزانش به متخصص بهداشت رواني نياز دارند;
- مسائل عاطفي دانش آموزانش را بشناسد;
- بتواند از دانش آموزانش در زمينه هاي: هوش، تحصيل و رغبت ها آزمون بگيرد و نتيجه را براي آنان توضيح دهد و تفسير کند;
- احساسات والدين دانش آموزان را درک کند;
- معيارهاي جامعه خود را بشناسد;
- نيازهاي ساير معلمان را دريابد."
در بيان خصوصيات معلم خوب عنوان شده است " معلم در وهله اول بايد دانش آموزان خود را بشناسد و در اين رابطه اطلاعات دست دوم هيچگاه به اندازه مشاهده مستقيم نمي تواند مفيد باشند. شناخت درباره هر کودکي بايد با مطالعه و مشاهده مستقيم او به دست آيد و مطالعه کودک عبارت است از بررسي همه جانبه ابعاد جسماني، عاطفي، اجتماعي، خانوادگي و تحصيلي او.
در يک جمع بندي ساده، نقش مشاوره اي معلم را مي توان چنين بيان کرد: معلم به صورت آگاهانه و با استفاده از اصول و فنون مشاوره اي مي تواند: دانش آموزان خود را به خوبي بشناسد، با آن ها ارتباط سازنده و موثر برقرار کند، شناختي مقدماتي از مشکلات آنان به دست آورد و در مراحل بعدي آن ها را به متخصصان مربوطه ارجاع دهد. علاوه بر اين ها، والدين را هدايت و راهنمايي کند و درنهايت براي ايجاد جو مطلوب در مدرسه بکوشد.

مشاوره تصادفي
معلم کليد حل مشکلات و مهم ترين متخصص در محيط مدرسه است. پشتيباني و مشارکت معلم در هرنوع برنامه اي که به دانش آموزان مربوط شود، حياتي است. برنامه مشاوره مدرسه نيز از اين قاعده مستثنا نيست. بنابر اين لازم است، نقش و عمل معلم در برنامه مشاوره بررسي شود و با توجه به تفاوت هاي احتمالي اين نقش در سطوح آموزشي مختلف و محيط هاي آموزشي متفاوت به رسميت شناخته شود.
با وجود اهميت نقش معلمان در برنامه مشاوره مدرسه ها، شواهدي وجود دارد که نشان مي دهد در بسياري از مدرسه ها، درگير شدن معلم در برنامه مشاوره، هنوز هم تصادفي است. بسياري از معلمان از هدف هاي برنامه مشاوره مدرسه خودشان چندان مطمئن نيستند و تقريبا احساس مي کنند که از آن دور و بي خبرند.
علاوه بر آن، دخالت مستقيم معلم در مسائل مشاوره اي دانش آموزان هم در اکثر موارد پيش بيني نشده است. مگر اين که براي دانش آموزي اتفاقي بيفتد تا متوجه شويم که او با چه مشکلاتي مواجه است.
ضروري است که مدرسه (با رهبري مدير) و معلم، در کنار ساير مسائل آموزشي، برنامه هايي هم براي مشاوره دانش آموزان طراحي و اجرا کنند.

دانستني ها و پيش نيازهاي نقش مشاوره اي
صرف نظر از ضرورت آشنايي معلم با فنون مشاوره اي پيش نيازها و دانستني هاي اوليه اي لازم دارد. در زير به چند مورد از پيش نيازها ي مهم و ضروري اشاره مي کنيم:

آشنايي با خصوصيات و مراحل رشد دانش آموزان
نه تنها آشنايي با روان شناسي رشد، بلکه تسلط بر آن پيش نياز هر فعاليت تربيتي است. مدير، معلم، مشاور، پدر، مادر و هر کسي که به نوعي متولي تربيت انسان است بايد روان شناسي بداند.رفتار ما با دانش آموزان بيش تر مبتني بر تجربه هاي شخصي و اصطلاحا به دست آوردن " قلق ها " است. اين امر شايد لازم باشد، ولي به طور حتم کافي نيست. بايد بسيار بيش تر از آنچه به شناخت کتاب، ابزارهاي آموزشي و ساير مسائل مربوط به آن ها اهميت مي دهيم، به شناخت انسان بها بدهيم و اين شناخت هم از طريق روان شناسي رشد ميسر است.

پذيرش تفاوت هاي فردي
تلقي اکثر افراد از تفاوت هاي فردي اشخاص بسيار سطحي و ساده انگارانه است. همه ادعا مي کنند که وجود تفاوت هاي فردي بين انسان ها را قبول دارد، ولي شواهد و دلايل زيادي براي رد اين ادعا وجود دارند. نمونه بارز آن ها ترغيب و واداشتن افراد به رقابت با يکديگر است. مبناي رقابت را مقايسه تشکيل مي دهد. در واقع وقتي افراد را به رقابت با هم وادار مي سازيم، تفاوت هاي فردي آن را ناديده گرفته ايم . نمونه ديگر، به نوع نگرش ما به رفتار انسان ها مربوط مي شود. در موقعيت هاي متفاوت رفتار افراد را نشانه شخصيت آن ها قلمداد مي کنيم و حکم به بدو خوب بودن آن ها مي دهيم.

چند ملاحظه براي ايفاي نقش مشاوره اي
هماهنگي با مدير مدرسه
با عنايت به ويژگي هاي فرهنگي جامعه ما ، لازم است هر گونه فعاليت مشاوره اي با هماهنگي مدير و مجموعه عوامل مدرسه صورت گيرد. در موارد بسياري از حسن نيت معلمان در اين زمينه سو» استفاده شده و انعکاس نامناسبي هم پيدا کرده است.
شناخت محدوده ها و محدوديت ها
مشاوره هم مانند هر فعاليت ديگري محدوده و محدوديت هايي دارد. نه معلم و نه حتي مشاور رسمي، نمي توانند در هر موضوعي وارد شوند. توانايي علمي و تخصصي آن ها از يک طرف و حيطه وظايفشان از طرف ديگر، تعيين کننده محدوده دخالت آن ها هستند. معلم زن براي خود محدوديت هايي دارد. به همين ترتيب معلم مرد نيز بايد محدوديت هاي خود را بداند.

نقش مشاوره در دوره هاي تحصيلي
به طور حتم نقش مشاوره اي معلمان در دوره هاي ابتدايي، راهنمايي و متوسطه يکسان نيست. معمولا معلمان ابتدايي به دليل ارتباط مستمر با دانش آموزان، آزادي عمل و وقت بيش تري براي درگيري با مسائل مشاوره اي دارند. اما در دوره هاي راهنمايي و متوسطه، اين نقش کمرنگ تر مي شود. با اين حال آموزش هاي لازم مي تواند کيفيت علمي و تخصصي و مهارت هاي معلمان را در اين زمينه افزايش دهد. در هر صورت معلم هر دوره تحصيلي بايد در زمينه هاي فعاليت خود و محدوديت هايي که دارد واقف باشد.

موقعيت اجتماعي دانش آموزان و مدرسه
پرداختن به اين موضوع کاري سخت است و نياز به تامل بيش تري دارد. در اين زمينه بايد از روان شناسي اجتماعي کمک بگيريم ."روان شناسي اجتماعي آموزش و پرورش " از حوزه هاي نسبتا جديد روان شناسي اجتماعي محسوب مي شود که متاسفانه در ايران، پرورش و بررسي بسيار ناچيزي درباره آن شده است و غير از چند کتاب ترجمه اي، منبع ديگري در اين زمينه وجود ندارد. تنها نکته اي که مي توان در اين جا مطرح کرد، اين است که معلمان براي ايفاي نقش مشاوره اي خود بايد به موقعيت و طبقه اجتماعي دانش آموزان و والدين آن ها توجه داشته باشند.

معلم و آموزش

مطالب مشابه :

مشاوره

بازدید از مرکز آموزش فنی و حرفه ای شهرستان نهبندان

شركت بيش از 17 هزار نفر از فرهنگيان بيرجند در دوره هاي ضمن خدمت

راه اندازي سامانه جامع مدیریت آموزش و یادگیری فرهنگیان

ايجاد هنرستان فني و كاردانش شاهد در مركز خراسان جنوبي

معلم و آموزش

نتایج مسابقات دیشب والیبلال جام رمضان نهبندان

درخشش گروه هاي آموزشي دوره ابتدايي بيرجند در خراسان جنوبي