گياه صنعتي كنجد

كنجد يكي از دانه هاي روغني وخوراكي مهم در كشاورزي سنتي نواحي گرم به شمار ميرودوظاهرا قديمي ترين دانه روغني در جهان ميباشد.سابقه كشت وپراكندگي گونه هاي مختلف كنجددر آفريقا،ايران افغانستان،هندوستان واستراليا آنقدر زياد است كه دررابطه بامحل دقيق اهلي شدن آن اتفاق نظر نيست.مقدار توليد كنجد در جهان طي سالهاي اخيرحدود 3ميليون تن براورد شده است.
كشورهاي هند، چين، سودان،ميانمارمهمترين توليد كنند گان كنجد به شمار ميروند.سابقه كشت كنجد در بين النهرين،پاكستان وايران به بيش از 4000سال پيش ميرسد.كنجد درايران در استانهاي خوزستان،بلوچستان،اصفهان وفارس كاشته ميشود.براساس گزارش فائودرسال 2000سطح زير كشت كنجد در ايران حدود 9000هكتار با عملكرد690كيلوگرم در هكتار بوده است

ارقام كنجد

هزاران توده ونژاد كنجددر كشاورزي سنتي جهان وجود داردولي هر كدام به شرايط خاص اقليمي-خاكي منطقه سازگاري دارند.در ايران معمولا از توده هاي محلي كنجد براي كاشت استفاده ميشود كه در اين ميان ميتوان توده هاي جيرفت،ايرانشهر،خوزستان،داراب،اردستان(استان اصفهان)اشاره نمود.

روش كاشت كنجد

روش كاشت كنجد در شرايط آبياري به بافت ،ساختمان و زهكشي خاك ونيز روش ابياري بستگي دارد.در صورت وجود بافت هاي سبك تا متوسط با ساختمان معقول وعدم احتمال آب ايستادگي وياتحت شرايط آبياري باراني ،كنجد به صورت مسطح كاشته مي شود ولي در صورتي كه بافت خاك نيمه سنگين است كاشت به فرم جوي وپشته است.

كاشت

حداقل دماي خاك در عمق كاشت براي سبز شدن بذر كنجد حدود 20 درجه سانتيگرادبايد باشد.در نواحي با زمستان ملايم كاشت بايد پس از برداشت گندم ودر نيمه دوم تيرصورت ميگيرد.كاشت كنجد در روي زمين مسطح ممكن با استفاده از رديفكار غلات دانه ريز انجام ميگيرد.فاصله رديفهاي كاشت 30-45سانتي متر ،فاصله دو بذر روي رديف كاشت 3-5سانتي متر و تراكم حدود 50-55بوته در متر مربع ميباشد.عمق كاشت بذر 2-3 سانتي متر مطلوب است.

ضد عفوني بذر

براي ضد عفوني بذر از سموم قارچ كش مانند كاپتان و كاربوكسين به نسبت يك در هزار سم خالص ميتوان استفاده كرد .

تناوب زراعي

تناوب كنجد در كشت ابي براي نواحي زمستان الف)نيمه سرد ب)كمي سرد ج)ملايم

ميتوان به صورت زير استفاده كرد :

الف )يونجه ‌‌(4تا6سال)-چغندر -ذرت -كنجد –گندم-جو-آيش

ب) شبدر ايراني -سيب زميني پائيزه ،ذرت دانه اي -لوبيا -جو،كنجد-گندم

ج) يونجه (4تا6سال)-پنبه-ذرت سيلوئي تابستانه-گلرنگ پائيزه -گندم،كنجد-جو

ودر مناطق باكشت ديم تناوب ميتوان به صورت زيراستفاده كرد:

سورگوم دانه اي يا علوفه اي-بادام زميني-كنجد

كودهاي شيميايي مورد استفاده

براساس مطالعات انجام شده توليد هرتن دانه كنجد به45-55كيلوگرم نيتروژن،14-15كيلوگرم فسفرنياز دارد(32-34كيلوگرم اكسيد فسفرو55-60كيلوگرم پتاسيم(66-78كيلوگرم اكسيد پتاسيم).

علفهاي هرز

رشد گياهچه كنجد دراغازكم مي باشدو نمي تواند با علفهاي هرز مقاومت نمايدبه همين جهت كاشت در زمين عاري از علف هرزوبكار گيري علف كشهاي پيش كاشتي ضرورت دارند.واز زماني كه گياه به بيش از 10سانت برسد مقاوم در برابرعلفهاي هرز مي شود.از علفهاي هرز در مزارع كنجدمي توان اويارسلام،مرغ،قياق،و پيچك صحرايي نسبت به نواحي نام برد .براي مبارزه مكانيكي با علفهاي هرز موجود در رديفهاي كاشت مي توان از كولتيواتور پاشنه اي يا چنگك گردان استفاده نمود وبراي مبارزه شيميايي علاوه بر علف كشهاي پيش كاشتي كه تريفلورالين الاكلرمي باشندازعلف كشهاي پهن برگ وباريك برگ براي كنترل علفهاي هرز استفاده مي شود.

آفات

آفات عمومي متنوعي از جمله شته پنبه وپروانه كارادرينا به كنجد حمله ميكند.ازآفات اختصاصي كنجد ميتوان به پروانه وزنجره كنجد اشاره نمود،البته آسيب پذيري كنجد از خسارت شديد نيست وتاثير بر عملكرد دانه نخواهد داشت.

بيماريها

مهمترين بيماري كنجد در ايران بيماري ويروسي گل سبز كنجد بانام ((phylody virusميباشد كه نحوه انتقال ويروس مشخص نيست.راههاي كنترل آن استفاده از بذر گواهي شده وكنترل حشرات مكنده ميباشد.

البته بيماريهايي چون بوته ميري،پوسيدگي ريشه وپوسيدگي ساقه كنجد نيز وجود دارد كه اهميت اقتصادي زيادي ندارند.

برداشت

هر كپسول كنجد از نظرفيزيولوژيكي هنگامي رسيده است كه زرد شده باشد.رسيدگي كپسولها از پايين بوته آغازشده وبه طرف بالاي بوته تداوم ميابد.اصل برآن

است كه گياه را قبل ازباز شدن كپسولها برداشت شود.به دو روش مي توان كنجد را برداشت كرد: دستي ومكانيزه كه در روش دستي يا سنتي بوته ها را از خاكها ي داراي بافت سبك بيرون ميكشندودر خاكهاي سنگين به وسيله داس از نزديكي سطح خاك درو ميكنندوانها را دسته بندي ميكنند كه دسته ها را بافه مينامند .بافه ها را قبل ازشكوفايي نيامها به خرمن انتقال ميدهند تا نيامهابازشوندودانه هارا ميگيرند.وروش ديگر به وسيله كمباين ميباشدكه با تغير هد كمباين بعدازرسيدگي كامل گياه را برداشت ميكنند كه در روش مكانيزه ريزش دانه بيشتر است.

موارد استفاده كنجد

دانه هاي سفيد تازرد كنجد بصورت كامل درتهه نان،كيك وشيريني مورد استفاده قرار ميگيرد.دانه كنجد از لحاظ پروتئين-چربي-كلسيم وفسفرغني بوده ومنبع خوبي از ويتامينهايAوBمحسوب ميشود،همچنين از دانه كنجد براي توليد ارده ،حلواارده اي وحلوا شكري استفاده ميشود.ميزان روغن دانه كنجداز45 تا بيش از 60درصدمتغير است.رنگ روغن خام كنجد زرد تيره تا زرد كمرنگ ميباشد.وروغن تصفيه شده زرد كمرنگ است.

بعد از اينكه روغن ازدانه كنجد گرفته شد با قيمانده آن را كنجاله مينامند كه درصد وپروتئين كنجاله كنجد به روش استخراج روغن بستگي دارد.ميزان روغن كنجاله كنجد از1-14درصد ومقدار پروتئين كنجاله از30-50درصد متغير است.كنجاله كنجد از نظر متيونين،كلسيم ،فسفر ونياسين غني بوده. كنجاله كنجد براي تغذيه نشخوار كنندگان بسيار مطلوب است.از ان نيز براي مصرف طيوراستفاده ميشود.

با گسترش كاشت گياه روغني كنجد مي توان روغن آن را به علت داشتن اسيدهاي چرب اشباع و بدون كلسترول و اسيد لينوليك آن را جايگزين روغن هاي خوراكي ديگر كرد.
منابع:
گياهان صنعتي
تاليف دكترمحمد رضا خواجه پور
انتشارات جهاد دانشگاهي واحد صنعتي اصفهان
برگرفته از سمینار سرکارخانم مهندس محبوبه کیخا-جهاد دانشگاهی واحد کاشمر-مشهد

گياه صنعتي كنجد

مطالب مشابه :

کشت یونجه و گیاهان علوفه ای

زراعت یونجه

زراعت یونجه

گياه صنعتي كنجد

گزارش عملکرد اجمالی 30 ساله جهاد کشاورزی تربت جام

گندم: wheat نام علمي : Triticum spp

کنجد

الگوی کاشت مناسب در اراضی شور (کشاورزی)

" زراعت شبدر برسیم در شالیزارها بعنوان کشت دوّم پس از برداشت برنج " "Clover cropping in paddy-field"