روستا و راهبردهاي توسعه پايدار
مقدمه: در حال حاضر يعني اوايل دهه ۹۰ خورشيدي نسبت جمعيت روستا نشين ايران بسيار كمتر از جمعيت شهر نشين است. با مطالعه روند تغييرات جمعيتي بخوبي مي توان دريافت كه علت كاهش جمعيت روستايي نسبت به شهر افزايش نرخ مهاجرت از روستا به شهر بوده است. چرايي اين پديده نياز به مباحث گوناگون و متعددي دارد كه از حوصله اين مقال خارج است. نقطه كانوني اين نوشته بر روي برخي از جنبه ها خواهد بود.
در طي سي سال گذشته گسترش خدمات عمومي از جمله آب آشاميدني،برق، بهداشت، راه،گازرساني، خدمات ارتباطي و... در روستاها فاصله بهره مندي مردم روستا نشين نسبت به شهر نشين را از مزيت هاي دولت ساخته كاهش داده است. اما به نظر مي رسد اين گسترش خدمات، به توزيع عادلانه تراز زندگي و بهبود عيني كيفيت زندگي در روستا منجر نشده است.
اگر بخواهيم علت علاقه مردم روستا نشين را به شهرها در يك كلمه خلاصه كنيم كلمه كليدي رفاه خواهد بود. و با توجه به جميع جهات مردم روستا نشين در يك درك ذهني تراز رفاه و آسايش زندگي شهري را بالاتر از روستا مي دانند.
از متغيرهاي اساسي موثر بر رفاه ذهني نيز مي توان به توان اقتصادي و يا درآمد نقدي و سرمايه اي اشاره كرد.
مردم روستا فكر مي كنند كه زندگي و به تبع آن سرمايه گذاري در شهر باعث مي شود كه سطح درامدي و سرمايه اي بالاتري داشته باشند.شايد يكي از دلايل آن افزايش قيمت املاك و مستغلات شهري نسبت به املاك و مستغلات روستايي به دليل نرخ تورم دولت ساخته است. به عبارت ساده تر اگر يك فرد روستايي در سال ۷۰ كليه املاك و مستقلات خود را در روستا فروخته و به شهر آمده باشد، در حال حاضر مقدار درآمد سرمايه اي وي بيش از ده برابر يك فرد هم ارزي است كه در روستا مانده است!
مزيت تورمي شهر باعث شده است كه مردم دل از خانه و كاشانه با صفاي خود در روستا كنده و به شهرها كوچ كنند. البته اين يك شق قضيه است در سمت ديگر مساله اما مي توان به بالاتر بودن تراز هزينه اي زندگي شهري اشاره نمود كه باعث شده است زندگي در روستا هنوز مزيت نسبي داشته باشد. فرد روستايي به علت توان توليدي خود بهاي كمتري براي كالاهاي مصرفي و عمدتا خورد و خوراك خود مي پردازد. اما فرد شهري به علت مصرف كننده بودن و عدم توليد تابع بازار است و در هنگامه ركود تورمي فشار بيشتري متحمل مي شود.
براي ورود به متن مساله همين قدر كافي به نظر مي رسد. حال به اصل مساله يعني توسعه پايدار روستا مي پردازيم اما مساله چيست؟
سوال: با توجه به وضعيت موجود چگونه مي توان الگوي موفقي براي پيشرفت جامع روستا تدوين كرد؟
و براي درك بهتر اين سوال را به دوسوال تجزيه مي كنيم
اول الگوي پيشرفت يعني چه؟
دوم منظور از پيشرفت جامع چيست؟
مراد از پيشرفت و الگوي پيشرفت به زعم نويسنده افزايش بهره وري اقتصادي با توجه به بهره مندي عاقلانه از منابع موجود اعم از آب و خاك و تجهيزات و نيروي انساني است بنحوي كه منابع موجود كماكان توان توليدي بودن خود را حفظ كنند و آسيب هاي غير قابل جبران ناشي از مداخله انسان در منابع طبيعي به سمت صفر ميل كند.
و مراد از پيشرفت جامع به زعم نويسنده افزايش تراز كيفيت زندگي انسان روستا نشين در تمام فاكتورهاي زنگي اعم از جسمي، رواني، اجتماعي و معنوي رخ دهد.
براي نيل به اين مقصود مي توان از الگوهايي نظير آمايش سرزميني بهره جست.
آمایش سرزمین (Spatial planning) شامل تنظیم روابط و کنش های متقابل بین عوامل انسانی، اقتصادی و عوامل محیطی به منظور ایجاد سرزمینی مبتنی بر بهره گیری بهینه و پایدار از استعدادهای انسانی و محیطی می باشد. به عبارت دیگر مطلوب ترین، عادلانه ترین و پایدارترین آرایشی که به سه مولفه مهم جمعیت، سرمایه و منابع طبیعی و محیطی در یک منطقه یا سرزمین داده می شود، برنامه آمایش سرزمین اطلاق می گردد.
بدیهی است برنامه جامع آمایش سرزمین در چهارچوب اصول مصوب، از طریق حفاظت کاربری های پایدار اراضی، افزایش بهره وری، کارائی و بازده اقتصادی، گسترش عدالت اجتماعی، رفع فقر و محرومیت، برقراری تعادل و توازن در برخورداری از سطح معقول توسعه و رفاه در تمام مناطق جغرافیائی و حوضه های آبی، ایجاد و تحکیم پیوندهای اقتصادی درون و برون منطقه ای، و هماهنگ سازی تاثیرات فضائی – زمانی سیاست های بخشی، استانی، منطقه ای و ملی به گونه ای عمل می کند که بتواند اهداف چشم انداز بلند مدت توسعه کشور و مدیریت یک پارچه سرزمین را بصورت تحقق پذیر، متوازن، پایدار و عادلانه عملی سازد.
امروزه یکی از شاخص ها و معیار های توسعه یافتگی، میزان انطباق برنامه های اجرائی هر کشور با مبانی و مطالعات جامع آمایش سرزمین می باشد. به اعتقاد نگارنده برنامه آمایش سرزمین، برنامه نرم افزاری، شالوده تمشیت و شاکله سیاستگزاری و اجرائی هر کشور می باشد تا بتوان از مزیت ها، فرصتها و استعدادهای هر سرزمین به گونه ای استفاده کرد که محدودیتها، تهدیدها و چالش¬ها، کمترین زمینه تاثیرگذاری و میدان مانور را داشته باشد. از مهمترین ویژگی ها و ملزومات برنامه آمایش سرزمین، جامع و یکپارچه نگری، پویا و دینامیک بودن برنامه، زمانمند بودن، عادلانه بودن فرآیندها، ایمن و زیست محیطی بودن، نظام مند و سلسله مراتبی بودن برنامه به لحاظ سطح، موضوع و پدیده ها، و بالاخره متوازن بودن همه ارکان و ابعاد برنامه می باشد به گونه ئی که بر اساس مبانی نورانی و حیات بخش دین مبین اسلام، وحدت عالم طبیعت با عالم وجود تحقق و عینیت یابد(حمید قیومی).
بر اين اساس توسعه پايدار روستا بايستي به گونه اي باشد كه توان زيستي و منابع طبيعي آن جوابگوي جمعيت حال و آتي آن بوده و موجب تخريب غير قابل جبران محيط زيست و كاهش غير قابل جبران منابع موجود نگردد.
بررسي موردي:جلگه ماروس و روستاي ماروس و منابع آبي
جلگه ماروس به علت زمين هاي حاصلخيز و منابع آبي نسبتا مناسب در طول تاريخ همواره مورد توجه بوده است. اما كاهش منابع آبي اين دشت در اثر پديده خشك سال و مهمتر از آن برداشت بي رويه منابع آبي در دشت هاي پايين دست مانند دشت جوين و بخش تحت جلگه باعث خشك شدن كاريزهاو تغيير الگوي طبيعي برداشت آب شده است. برداشت بي رويه دشت هاي پايين دست منجر به افت تراز آب زير زميني دشت ماروس و به تبع آن خشك شدن كاريز ها شده است و در شرايط موجود براي ادامه توان بازدهي اقتصاد كشاورزي مردم كشاورز مجبور به حفر چاه شده اند. حفر چاه علاوه بر افزايش فشار بر سفره هاي آب زير زميني منجر به تنش هاي ديگري نيز شده است كه از آن جمله مي توان به افزايش اختلافات مردمي بر سر منابع آبي، توزيع ناعادلانه منابع آبي،تغيير الگوي كشت و افزايش فاصله طبقاتي اشاره كرد.
مطالعه رژيم آبي اين دشت نيازمند دسترسي به داده هاي چند ساله از جمله مقدار بارش، نرخ تغذيه خالص و مقدار برداشت از منابع آبي است كه نويسنده در حال حاضر به آن دسترسي ندارد. اما با يك حساب سرانگشتي مي توان فهميد كه مقدار برداشت آب در شرايط نابسامان فعلي بيشتر از شرايط گذشته مبتني بر رژيم حقآبه كاريز بوده است. خشك شدن كاريزها باعث از بين رفتن نظام برداشت قانوني و حقوقي شده است. به عبارت ديگر در گذشته فردي با داشتن يك شبانه روز از قنات دوبرا بر فردي با حق نيم شبانه روز از قنات حقآبه داشته است اما در حال حاضر چنين نيست. و نظام حقوقي قديمي مبتني بر قنات در حال فروپاشي است. چرا كه با خشك شدن قنات حقآبه هم معنا و مفوم خود را از دست مي دهد. و هر كس توان و امكانات بيشتري براي حفر چاه داشته باشد به آب بيشتري دسترسي خواهد داشت!
وضعيت نابسامان برداشت منابع آبي دشت ماروس به علت كاهش منابع آبي، وضعيت بحراني منابع آب زيرزميني بويژه در دشت هاي خراسان به علت منفي بودن نرخ تغذيه دشت ها، افزايش منازعات محلي و منطقه اي و...چالش هاي پيچيده اي را به بار خواهد آورد و نيازمند مداخلات كوتاه مدت و برنامه ريزي بلند مدت دولتمردان و نهادهاي مردمي دارد.
و اما به قول معلم شهيد دكتر شريعتي چه بايد كرد؟
قبل از اينكه مشكلات و پيچيده تر شدن اوضاع مارا مجبور به اتخاذ تصميمات غير قابل انعطاف كند بايستي رويه متناسبي را در پيش گرفت تا توان بازدهي اقتصادي اين دشت را در حالت بهينه آن حفظ نموده و استمرار بخشيد.
بدين منظور راه حل هاي زير پيشنهاد مي شود:
۱. تغيير الگوي كشت به محصولات با نياز آبي كم در حاليكه در حال حاضر و طي چند سال اخير محصولات با نياز ابي زياد مانند خيار و گوجه فرنگي جايگزين كشت گندم، جو سيب زميني و چقندر شده است.
۲. محاسبه رژيم آبي دشت و تعيين حقوق آبي جديد مبتني بر نظام حقوقي كاريز
۳. اعطاي مجوز چاه عميق به ازاي قنات هاي خشكيده با حق برداشت معادل ميانگين آبدهي قنات در يك دوره سي ساله
۴. تغيير الگوي اقتصادي از كشاورزي به دامپروري، زنبور داري و مشاغل جانبي ديگر با نياز آبي كم
۵. تشكيل شركت هاي تعاوني كارآمد با تكيه بر شركت هاي دانش بنيان در حوزه كشاورزي و طراحي الگوهاي مناسب اقتصاد كشاورزي با تكيه بر روش هاي علمي
اميد است فرهيختگان منطقه به خود ايند و جلوي بروز مشكلات پيچيده را بگيرند و علاج واقعه را قبل از وقوع كنند
منتظر نظرات شما هستم
مطالب مشابه :
سازمان يادگيرنده چيست؟
کتابدار شهر سازمان يادگيرنده چيست يادگيري عبارتست از فرآيند تغييرات نسبتاً پايدار
اكوتوريسم چيست؟
شهر سبز - اكوتوريسم چيست؟ - محیط زیست در خطر نابودی است ؟ چه کسی پاسخگوست ؟ - شهر سبز
استراتژي توسعه شهري (CDS) چيست؟
وبلاگ دانشجویان برنامه ریزی شهری 87 یزد - استراتژي توسعه شهري (CDS) چيست؟ - Geography and Urban Planning 87 of
استراتژي توسعه شهري (CDS) چيست؟
City Development Strategy چيست فرايند تهيه چشم انداز بلند مدت يک شهر که بانک جهاني شهرهاي پايدار را
معماري سبز چيست؟
معماري سبز چيست؟ قبل از هر چيز که يک ساختمان سبز خلق شود مانند هر چيز ديگر به يکخالق احتياج
توسعه روستايي چيست؟
روستا چيست و هر بخش به چند شهر (داراي شهردار) (كه پايدار و ماندگار نيز باشد).
مشكلات شهر تهران چيست؟
مديران متبحر براي تهران مدرن و زيبا - مشكلات شهر تهران چيست؟ - " بهینه سازی، مدرن سازی و
روستا چيست؟
روستا چيست و هر بخش به چند شهر (داراي شهردار) (كه پايدار و ماندگار نيز باشد).
روستا و راهبردهاي توسعه پايدار
جلگه ماروس - روستا و راهبردهاي توسعه پايدار - پيشينه جلگه ماروس و سرولايت بزرگ
توسعه اقتصادي چيست؟
حسابداری خدابنده × قیدار نبی ع × - توسعه اقتصادي چيست؟ - اولین , بزرگترین و جامع ترین وب لاگ
برچسب :
شهر پايدار چيست