بلاغت

مطالبی را که تاکنون یاد گرفته‌اید می‌توان آنها را در دو بخش خلاصه کرد:

1- علم‌ صرف: دانشی است که دربارة ساختمان ظاهری کلمه پیش از ورود به جمله بحث می‌کند، یعنی موضوع صرف تغییر کلمه‌ به صورتهای مختلف جهت إِفادة معنای مورد نظر است به عبارت دیگر علم صرف درباره‌ی شناسنامه‌ شخصی خود کلمه بدون توجه به نقش آن در جمله سخن می‌گوید.

2- علم‌ نحو: دانشی است که درباره‌ی حالت و موقعیت کلمه پس از ورود به جمله بحث می‌کند.

علم بلاغت

اکنون می‌خواهیم شما را با بخش دیگری به نام «علم بلاغت» آشنا کنیم، زیرا با آشنایی به علم بلاغت می‌توان به ظرایف و دقایق کلام پی برد و زیبایی‌های آن را حس‌ نمود و از سوی دیگر این امکان را بدست آورد که کلام متناسب با شرایط و موقعیت مخاطب استفاده نمود زیرا که نه همه مخاطبان یکسان هستند نه مقام سخن، به همین جهت است که گفته‌اند «لِکُلِّ مقام مقال»

علم معانی

علم بدیع

علم بیان

علم معانی: معانی در لغت جمع معنیّ بر وزن مفعول می‌باشد که اسم‌ مفعول از مصدر عِنایة به معنی «قصد‌ شده» است و نیز جمع مَعْنی بر وزن مَفْعَل» به معنی «مقصد» و در اصطلاح علمای این فن، نام علمی است دارای اصول و قواعدی که رعایت آنها به متکلم‌ و یا نویسنده امکان‌ می‌دهد:

الف) احوال گوناگون مخاطبان را باز شناسد و از مقام و موقعیتهای مختلف آگاه شود؛

ب) کلام خود را منطبق و متناسب با آن احوال و موقعیتهای متفاوت ایراد کند.

درباره‌ موضوع علم معانی باید گفت که موضوع هر علمی مطالبی است که مسائل آن علم را مورد بحث قرار می‌دهد. به بیان دیگر موضوع هر علم، محوری است که مسائل آن علم پیرامون آن دور می‌زند، مثلاً مسائل علم پزشکی درباره‌ی بدن انسان و عارضه‌های آن است از این رو بدن انسان موضوع علم پزشکی باشد. موضوع علم معانی نیز‌الفاظ (کلمه‌و کلام) است و در اینجا الفاظ عربی

و یکی از مطالبی که در علم معانی مطرح می‌شود، مبحث تاکید کلام است.

کلام خبری:

کلام خبری با توجه به حالت اعتقادی مخاطب، یعنی خالی الذهن بودن، تردید و یا انکار به سه قسمت تقسیم می‌شود:

1. کلام ابتدایی:

کلام را آنگاه ابتدایی می‌نامند که مخاطب نسبت به مضمون آن خالی الذهن است، به این معنی که نسبت به محتوای کلام تردید ندارد و منکر آن نیست بلکه آن را قبول دارد و به آن معتقد است، کلام ابتدایی از هرگونه تاکید عاری است و به صورت ساده‌القا می‌شود، مانند نَحَجَ عَلِیٌّ فی الامتحانِ

2. کلام‌ طلبی:

کلام را آنگاه طلبی می‌نامند که مخاطب از مضمون آن آگاه است ولی در قبول ورّد آن مرّدد می‌باشد. در این‌گونه موارد بهتر است که متکلم، کلام خویش را با یک ادات تاکید مؤکّد سازد قَدْ نَحَجَ الطُلّابُ فی امتحانِهم

3. کلام انکاری:

کلام را آنگاه انکاری می‌نامند که مخاطب آن منکر مضمون و محتوای کلام باشد. چنین کلامی را باید به چند ادات از ادوات تاکید مؤکّد گردد؛ مانند:" إِنَّ الانسان لفی خُسرِ" یکی از قواعد علم معانی آن است که هرگاه مخاطب نسبت به مضمون کلام حالت انکار یا تردید داشته باشد، باید کلام را با ادوات تاکید ایراد کرد.

ادوات تاکید کلماتی هستند که به یکی از اجزای کلام می‌پیوندند و نسبت مسند به مسندالیه راحتمی‌تر و استوارتر می‌سازند. ادوات تأکید در زبان عربی عبارتند از:

1- تکرار (تاکید لفظی) الطریقُ مخوفٌ مخوفٌ

2- تاکید معنوی نَجَحُ التلامیذُ کُلُّهُمْ

3- ضمیر فصل واللَّهُ هُوَ الغنّیُ الحمیدُ

4- تقدیم ماحقّهُ تأخیر

الف) تقدیم مفعول‌به ایّاک نعبد

ب) تقدیم جارومجرور عَلَی اللهِ فلیتوکّلِ المُؤمنون

5- لام ابتدا: إِنَّکَ لَعَلَی خُلُقٍ عظیمٍ

6- إِنّما: إِنّما المومنون إِخْوَةٌ

7- مفعول مطلق تاکیدی و رَتَّلِ القرآن ترتیلاً

8- صیغه مبالغه إِنّ النفس لَأمّارةٌ بالسُّوء

9- إِنّ إِنَّکَ نَجَحْتَ

10- ألا (آگاه باش) ألا بِذکر الله تَطْمَئَنُّ القُلُوب

11- قَدْ (برسر فعل ماضی) قَدْرَسَبَ الطالِبُ

12- انواع قسم وَالعَصّرِ

13- نون تأکید ثقیلة و خفیفه لَأَذْهَبَنَّ

14- جمله اسمیه زیدٌ کاتِبٌ

علم بیان

اصول و قواعدی است که به واسطه آن می‌آموزیم که چگونه می‌توان یک مفهوم ر به شیوه‌های مختلف بیان کرد.

یکی از موضوعات علم بیان تشبیه است.

تشبیه: هرگاه چیزی با چیز دیگری در یک یا چند صفت همانند باشد برای انتقال سریع‌تر مفهوم آن به مخاطب از اسلوب تشبیه استفاده می‌شود.

القرآن کالنور فی الهدایة

تشبیه دارای چهاررکن است:

1- مشبه: همان چیزی است که می‌خواهیم آن را به دیگران لحاق کنیم مانند: القرآن

2- مشبه‌به: آن چیزی است که مشبه به آن ملحق می‌شود، مانند: النور

این دو رکن طرفهای تشبیه نامیده می‌شوند.

3- اداة تشبیه: لفظی است که دلالت بر تشبیه می‌کند و میان مشبه و مشبه‌به ارتباط برقرار می‌کند.

ادوات تشبیه یا

1- حرف است: ک، کَأَنّ

المُغَنیُّ کالبلبل

کَاُنَّ اللّسانَ سیفٌ

2- اسم است: مثل، شبیه، نظیر، مُحاکٍ

هُوَ مثِل البدر حُسناً أو شبیه البدر

هُو نظیر حاتم کَرَماً

هو محاکٍ للقطار سرعةً

3- فعل: أشبه، شابه، ماثل ـ حاکی ....

الطفلُ أشَبِهَ العصفر أوشابه العصفور

4- وجه شبه: وصف مشترک میان دو طرف تشبیه (مشبه، مشبه‌به) است و در مشبه به قوی‌تر و واضح‌تر است مانند: فی لهدایة

اقسام تشبیه:

تشبیه تام الأرکان: تشبیهی است که در آن ارکان چهارگانه تشبیه ذکر شده باشد، مانند المعلم کالأب فی التضحیة

2) تشبیه مرسل: آن است که اداة تشبیه در آن ذکر شده باشد مانند:

العِلْمُ مِثلُ المصباح

3) تشبیه مؤکّد: تشبیهی است که در آن اداة تشبیه حذف شده است،

العلم مصباحٌ فی الهدایة

4) تشبیه مفضل: تشبیهی است که در آن «وجه‌شبه» ذکر شده باشد.

العِلْمُ مصباحٌ‌ فی‌الهدایة

5) تشبیه مجمل: تشبیهی است که در آن وجه شبه حذف شده باشد:

العِلْمُ مثل المصباح

6) تشبیه بلیغ: تشبیهی است که در آن وجه شبه و اداة تشبیه با هم حذف شده باشند مانند

العِلْمُ مصباحٌ

نکته: هرگاه خبر مفرد جامد باشد معمولاً تشبیه بلیغ است.

القناعة کنز/ الدُّنیا بیت

علم بدیع:

شیوه‌های زیباساختن کلام و تحسین آن را بدیع می‌گویند که برخی مربوط به لفظ و برخی مربوط به معنی

الف) محسنات لفظی: 1- جناس 2- سجع

جناس: هماهنگی و مجانست میان حروف دو کلمه است که هریک معنای خاص دارد.

یوم تقوم السّاعة یُقْسّمُ المجرمون مالَبِثُوا غیر ساعة

دو نوع است:

1- جناس تام: هرگاه دو کلمه در عدد، حرکت و نوع و ترتیب حروف مثل هم می‌باشند تام است.

عَضَّنا الدَّهْرُ بنابه لَیْتَ ماحَلَّ بنابه

2- جناس ناقص: هرگاه دو کلمه در عدد، حرکت و نوع و ترتیب حروف فرق کند، جناس ناقص است

وجوهٌ یومئذِ ناضِرة اِلی رَبّها ناظِرة

سجع:

هماهنگی و توافق کلمات آخر جمله در حرف یا حروف یکسان است.

إِنّا أعْطَیْناکَ الکَوْثر، فَصَلِّ لِرَبِّکَ و آنْحَرْ إِنَّ شانِئکَ هو الأبتر

ب) محسنات معنوی: طباق

طباق: بکارگیری کلمات متضاد است، مانند:

هُو الأوّل و الآخِرُ

جاءَ الحَقّ و زهَقَ الباطِلُ

سوالات:

1- عیِّن التشبیه غیر البلیغ :

1) الشُّکر زینه الغِنی 2)کَأنََّ الربیع بسمه الأزهار

3)الکتابُ صدیق یُرشِدُکَ نحو النُّور 4) العلماءُ سراجُ الأُمّة یُنیرُ الطّریقَ

2- عیِّن ما لَیسَ فیه الطّباق :

1) لا بُدَّمِن عَزم یُوخَذُ بالحَزم 2)اعلم أنّ الحَسَنات تُذهِب السَیئات

3) علیک بتدبیر آخرتک کما دبّرت دیناک 4) علی الانسان أن یختار النّور علی الظلام

3-عیِّن الصحیح فی نوع التشبیه :

1) کأنّ العلماء المسلمین ملاذ و مأوی للمستضعفین ! :موکّد

2)من لا صدیق له کالمجاهد فی الهیجاء بلاسلاح! :مجمل

3) الاُمّ مدرسهٌ فی تربیه الأجیال القادمه: مجمل

4) المعلم ینبوع البیان طراوهً و عذوبهً ! : بلیغ

4- عیِّن ما فیه المحسّنات المعنویه (فی البلیغ) :

1) علیک بعزم یُوخذ بالحزم! 2)إن عدت اِلی الندم قدماً تخلَّصت !

3) إنّ الدّنیا وراءَک و الآخره أمامک 4)ایّها الانسان! احفظ اللِّسان من الکِذب !

5- عین الجناس الناقص فی الحرف فقط :

1)أعبدوا اللّه رغبهً لارَهبهً 2) من نمّ الیک نمّ علیک!

شمس الفَلَک کتاجِ المَلِک 4) شرف الغِنی بترک المُنَی

6- عیِّن ما فیه أکثر من طباق واحد:

1) إنّ الدّنیا و الاخره عدوّ ان مختلفان 2) فمَن أحبَّ الدّنیا أبغض الاخره

3) و هما بمنزله المشرق و المغرب 4) کُلّما قَرُبت من واحد بعدت من الآخر

7- عیّن ما لیس فیه من الصِّناعات البلاغیه :

1) عندما یصل البلاء اِلی شدّته یأتی الرّخاء! 2)لاتُصلح دیناک بترک دینک!

3) یمکن أنّک تعیش حرّا و انت أسیر عَدُوّک ! 4) اللّه الصمد ، لم یلد و لم یولد !

8- عیِّن ما لیس فیه التوکید :

1) یتقدّم المجتهد 2) التقدّم یُحرزُ بالاجتهاد 3) المتقدم هوالمجتهد 4)انّ التقدّم فی الاجتهاد

9- عیّن ما فیه تاکید أکثر :

1) نرید التوفیق من الله و ایّاه نستعین 2)إنّما یخشی الله من عباده العلماء

3) إِنّ یوم الفصل هو میقاتُهم أجمعین 4) العلماء هم الّذین یساعدون النّاس فی الحیاه

10- عیِّن الجناس :

1) الدّنیا وراءک و الأخری اُمامک 2) الهی حقّق فیک أملی و آختم بالخیر عملی

3) اللهمّ ارزقنا توفیق الطاعه و بعد المعصیه 4)الصبر من الرّحمان و العجله من الشیطان

بلاغت

مطالب مشابه :

مباحث بلاغي، بخش دوم (علم معانی)

کلیات ادبی (5): علم معانی

قواعد درس چهاردهم عربی سوم انسانی

ادامه مطالب مربوط به علم بلاغت

تعریف علم معانی و بیان = Таърифи илми маонӣ ва баён

خلاصه ای از بخش معانی جواهر البلاغه

رابطه علم ودین

بلاغت

علم غیب از دیدگاه قرآن

جلسه اول اصول استنباط