معرفی گونه‌های درختی و درختچه ای دارویی مهم در رویشگاه ارسباران

خلاصه

جنگلهای ارسباران با وسعتی در حدود 164000 هكتار در شمال استان آذربایجانشرقی بعنوان یكی از ذخیره گاههای مهم بیوسفر شناخته شده است. این جنگلها كه در ارتفاعات رشته كوه قره داغ در شرایط اكولوژیكی خاص بوجود آمده اند، سبب تشكیل جوامع متنوع حیاتی، تركیب گونه ای و فلور نسبتاً غنی شده است (1 و 5). بطوریكه طبق مطالعات انجام شده، تا كنون بیش از 1344 گونه گیاهی در منطقه شناسایی شده است (2) كه به 493 جنس و 97 تیره تعلق دارند. از این تعداد، 80 گونه از آنها جنگلی بوده و 40 تا جزو گونه‌های مهم دارویی می‌باشد. برخی از گونه‌ها از لحاظ تنوع ژنتیكی، اسانس و تركیب موجود، منحصر به فرد میباشد. از جمله گونه‌های مهم دارویی كه مصرف سنتی و رایج در منطقه دارد، میتوان سرخدار، قره قات، زالزالك، آردوج و ارس را نام برد (1، 2 و 5). لذا به منظور حفاظت و تقویت بنیه ژنتیكی درختان و درختچه‌های جنگلی دارویی ارسباران در طی سالهای 2- 1381 جمع‌آوری بذر صورت گرفت. گونه‌های مهم تكثیر و شناسایی شدند تا در برنامه‌های اصلاحی و تحقیقاتی مورد استفاده قرار گیرد.
واژه های كلیدی: ارسباران، گونه‌های درختی و درختچه‌های دارویی، بانگ ژن.

مقدمه

جهان پیوسته شاهد نابودی گونه‌های گیاهی و جانوری است. متاسفانه توسعه صنعتی همراه با پیشرفت تكنولوژی روند تخریب زیستگاههای طبیعی گیاهی و جانوری تشدید و نابودی تنوع زیستی و انقراض گونه‌های مختلف را تسریع نموده است. بسیاری از گونه‌هایی كه نیاكان ما با علم و شناخت از خواص درمانی آنها استفاده می‌كردند امروزه فقط نامی از آنها باقی مانده است (6). از سوی دیگر تأثیر غیر قابل كنترل عوامل اقلیمی نامساعد، توسعه صنعتی، بهره برداریهای بی رویه از منابع جنگلی مخصوصاً در منطقه ارسباران روز بروز موجب كاهش تنوع گونه ای و مساحت جنگلها گردیده و در نهایت به انقراض برخی گونه‌ها منجر شده و خواهد شد. لذا باید با مطالعه و تحقیقات در شناخت منطقه ای و گونه‌ای گامهای جدی در راستای جلوگیری از روند نابودی ذخایر ژرم پلاسم برداشت (1و 5). بعلاوه مصرف گیاهان دارویی جهت درمان بیماریها به دلیل عوارض ثانویه كمتر نسبت به داروهای شیمیایی در سالهای اخیر عمومیت یافته است. با توجه به قابلیت موجود در بهره برداری مستقیم، كشت و تولید گیاهان دارویی میتوان با برنامه ریزی مدون ضمن توسعه اقتصادی در حفاظت از ذخایر ژرم پلاسم منطقه نقش موثری ایفا نمود. هدف از این بررسی، شناسایی، معرفی، مصارف دارویی و درمانی سنتی، حفاظت، نگهداری و تقویت بنیه ژنتیكی درختان و درختچه‌های جنگلی دارویی منطقه ارسباران میباشد.

مواد و روشها

ابتدا به جمع‌آوری اطلاعات و بررسی منابع اقدام گردید و نقشه‌های موجود در زمینه توپوگرافی و پوششی گیاهی، لیست كامل گونه‌های درختی و درختچه ای داروئی به تفكیك برای مناطق مختلف جنگلی ارسباران تهیه گردید. در نهایت عوامل مؤثر در انقراض گونه‌ها، روشهای معمول و سنتی مصارف داروئی اقدام گردید. اولویت بندی برای جمع‌آوری بذر، احیاء و تكثیر گونه‌های موجود با درنظر گرفتن اهمیت دارویی، حفاظت و نگهداری و... صورت گرفت.

نتایج و بحث

بررسیها و مطالعات مورد نظر در خصوص گونه‌های جنگلی درختی و درختچه ای دارویی در منطقه ارسباران صورت گرفت و به جمع‌آوری بذر و سایر اطلاعات اقدام گردید (3 و 7). گونه‌های دارویی مهم در منطقه عبارتند از:
1- سرخدارTaxus baccata : میوه عاری از دانه گیاه اثر نرم كننده، ملین و رفع سرفه دارد. روغن دانه سمی بوده و خاصیت دفع كرم دارد.
2- قره قاتRibes biebersteini: دم كرده میوه آن بعنوان تنظیم كننده فشار خون مصرف میشود (4).
3- زالزالك Crataegus meyeri: سرشار از ویتامین C، ملین، مقوی معده، قلب، بازكننده گرفتگی‌ها و محرك می‌باشد.
4- آردوجJuniperus foetidissima : دم كرده میوه آن از مدرهای خیلی قوی است و سبب دفع سنگ كلیه میشود.
5- ارسJuniperus excelsa: میوه این درختچه اثر مقوی بر معده، اشتها آور، كمك به هضم، كاهش نفخ، معرق، تصفیه كننده خون، نیرو دهنده، قاعده آور و مدر میباشد.
6- بید مشك Salix aegyptiaca: آرام بخش، تقویت كننده قلب و قوه باء، ضد سردرد و دردهای عضلانی است. عرق آن بصورت شربت همیشه قابل استفاده است.
7- اشنگور Rhamnus catartica: مدر، مسهل قوی و ملین بوده و در احتقان مغزی و آب آوردن انساج استفاده میشود.
8- بارانكSorbus torminalis: میوه آن حاوی تانن، مواد قندی و اسیدهای آلی مختلف است. برای رفع اسهال، دیاسانتری، رفع سرفه و قابض در بیماریهای مختلف استفاده میشود.
9- داغداغان Celtis caucasica: میوه آن برای تسكین دل درد، رفع سرفه و تقویت معده مصرف میشود.

منابع

1- ابراهیمی، توحید و اصغر نیشابوری. 1374. فیتوسوسیولوژی و كارتوگرافی گیاهی جنگل تحقیقاتی ارسباران. پایاننامه، دانشكده علوم، دانشگاه تبریز. ص 110.
2- برزگر قاضی، اكبر. تیمور رستمی شاهراجی، خسرو ثاقب طالبی و حسن پوربابایی، 1381. مطالعه رویشگاه سرخدار در حوزه‌های كلیبر و ایلگنه چای از جنگلهای ارسباران. پایاننامه، دانشكده علوم كشاورزی، دانشگاه گیلان، ص 55.
3- زرگری، علی. 1373. گیاهان دارویی. جلد 1 تا 5. انتشارات دانشگاه تهران.
4- قهرمانی، محمدعلی؛ ناصر كاسبی؛ عزیز جوانشیر و انوشیروان نجفی. 1376. گزارش طرح جمع‌آوری و شناسایی گیاهان آذربایجان شرقی. مركز تحقیقات منابع طبیعی و امور دام استان. شماره هرباریومی 4060.
5- گزارش هیئت اعزامی از موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع. 1373. آب و هوا و اقلیم جنگلهای ارسباران.
6- وجدانی، پرویز. 1370. حفظ و نگهداری ذخایر توارثی گیاهان وحشی در محل رویش اولیه آنها. انتشارات بانك ژن گیاهی ملی ایران، موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر كرج.

The Introduction of important medicinal trees and shrubs species in Arasbaran forests
Akbar Abdi Gazi Jahani1- Mohamad Hasan Assarea2- Heydar Panahpoor2- Yousef Imani1
- Research Institute of Agriculture and Natural Resource of East Azarbijan Province
2 - Research Institute of Forests and Rangelands, Tehran

Abstract:
The forests of Arasbaran with approximately 164000 ha area is located in north East Azarbayjan province that was known as the one of more important biosphere reserve. These forests that exist in Garehdagh mountains, in special ecological conditions that cause to formation of vital various society, species compound and relatively have rich flora. Based on performed studies 1344 plants species belong to 493 genus and 97 family. The identification 80 species forests that is 40 those of important species herb and to use remedy. Some species are single in kind from respect of genetic variety, essence and compound. Therefore in order to protecting, keeping and genetic support of medicinal trees and shrubs of Arasbaran seeds collection were done at two years. The important species with necessary growing operations were in creased identified for using in research, project and revival.
key words: Arasbaran, Tree and Shrub Species, Herb

معرفی گونه‌های درختی و درختچه ای دارویی مهم در رویشگاه ارسباران

خلاصه

مقدمه

مواد و روشها

نتایج و بحث

منابع

مطالب مشابه :

درختان ایران Iranian trees

معرفی گونه‌های درختی و درختچه ای دارویی مهم در رویشگاه ارسباران

2_اسامی شخصیت های کارتونی متخلف اعلام شد!!

پارکهای جنگلی

تهدید و نابودی جنگل های سرسبز شمال (بازمانده جنگل های هیرکانی) با گسترش اماکن مسکونی

معرفی گونه های جنگلی مناطق گرمسیری

تشكيلات اوليه برای مديريت جنگل‌ها

روش تدریس درس محیط زیست