زیارت ناحیه مقدّسه و زیارت وارث و زیارتنامه

فرهنگ عاشورا

( فصل نهم با حرف ز )

الف ) زیارت ناحیه مقدّسه ب) زیارتنامه

الف ) زیارت ناحیه مقدّسه :

زیارتنامه ای است که به امام زمان عجّ نسبت داده شده و شیخ طوسی با سندهای خود آن را روایت کرده است . به این صورت که در سال 252 هجری از ناحیه مقدّس حضرت حجت عجّ این روایت به دست شیخ محمد بن غالب اصفهانی صادر شده است . متن زیارت ، خطاب به سیدالشهدا و شهدای کربلاست و نام یکایک آنان ، اغلب با ذکر اوصاف و خصوصیاتشان و نیز اسامی قاتلان آن شهدا در آن آمده است . آغاز زیارت ، اینگونه است : // السلام علیک یا اوّل قتیل من نسل خیر سلیل ... // .

متن زیارت ، در کتاب اقبال سید بن طاووس ، ص573 و نیز بحارالانوار ، ج98 ، ص269 نقل شده است . زیارت رجبیّه نیز مشتمل بر اسماء شهداست که در بحار ( ج98 ، ص340 ) ذکر شده است . در این زیارت ، به برخی حوادث پس از شهادت امام حسین ع و اوضاع کربلا و اهل بیت و ذولجناح و سراسیمه شدن عترت پیغمبر ص در آن صحرا نیز اشاره شده است . (1)

>>>>> اصحاب امام حسین ع ، خون گریستن ، زیارت رجبیّه

ب) زیارتنامه :

متنی که هنگام زیارت مرقد پاک امام حسین ع و هر یک از امامان معصوم و ذرّیه پاک پیامبر ص و شهدای اهل بیت خوانده می شود ، دعایی که به عنوان تشّرف باطنی برای ائمه و امامزادگان می خوانند و حاوی سلام و درود زائر نسبت به مدفون در آن مرقدهاست .

از آنجا که // زائر // را ادب و معرفت شرط است ، پس سخنی که هنگام زیارت بر زبان می آورد ، باید والا و عارفانه و مودبانه باشد . هر زائر می تواند از پیش خود و به زبان خود ، جملاتی و نیایش و دعایی را به عنوان زیارتنامه بخواند ، ولی در منابع ما ، متونی به نام // زیارتنامه // نقل شده که سند آنها به ائمه می رسد و به عنوان // زیارتهای ماثوره // شناخته می شود . علمای دین ، کتب متعددی بصورت محموعه های زیارات ، تدوین کرده اند ، که آمیخته ای است از زیارتهای مستند و منقول از معصومین و زیاراتی که انشای علمای بزرگ است . در این میان ، آنچه از ائمه نقل شده ، بسیار است ، همچون زیارتهای : امین الله ، جامعه کبیره ، وارث ، عاشورا و زیارت اربعین . کتابهای دعا و زیارات نیز بسیار است ، همچون : مصباح المتهجّد ، مفاتیح الجنان ، مزار ، بحار الانوار ( جلد زیارات ) .

دقت در مضامین و محتواهای زیارتنامه ها بسیار مفید است . مفاهیم کلی که در زیارات دیده می شود ، بسیار است ، از جمله : محبت ، مودّت ، موالات ، اطاعت ، صلوات ، سلام ، عهد ، شفاعت ، توسّل ، وفا ، دعوت ، نصرت ، تسلیم ، تصدیق ، صبر ، تولّی و تبرّی ، مواسات ، نماز ، زکات ، زیارات ، تبلیغ ، وراثت ، مساعدت ، معاونت ، سعادت ، رضا ، خونخواهی ، جنگ و صلح ، امر به معروف و نهی از منکر ، تقّرب به خدا ، برائت از دشمنان ، ولایت ، فوز ، نصیحت ، جهاد ، فدا شدن و ... دهها عناوین و مفاهیم کلی که از مطالعه فقرات زیارتنامه ها بر می آید . اوصافی که در زیارتنامه ها آمده ، برخی کلی و قابل انطباق بر همه ائمّه و معصومین است ، و برخی هم به تناسب وضعیت زندگی و شهادت امام خاص یا امامزاده و شهید بخصوصی به کار رفته است . محورهای کلی مفاهیمی که در زیارتنامه ها آمده است ، می تواند اینگونه فهرست شود :

() مسائل اعتقادی ، توحید ، نبّوت ، صفات خدا ...

() شناخت ائمّه ، اوصاف ، فضائل و مقاماتشان .

() تاریخ زندگی و عملکرد اولیاء دین و مظلومیتهایشان .

() پیوندهای // ولایی // بین زائر و پیشوا و همسویی در فکر و موضع و عمل و اقدام .

() افشاگری بر ضدّ ستمگران حاکم و جنایتهایشان نسب به طرفداران // حقّ // و طالبان // عدل // .

() تولّی و تبرّی ، شفاعت ، توسل ، دعا و ... معارفی از این قبیل .

() طرح آرمانهای والا و خواسته های متعالی و نیازهای برتر .

() و برخی موضوعات دیگر ، در واقع ، یک سری معارف دینی و ارزشهای مکتبی و فضایل رفتاری در قالب فقرات زیارتنامه ، از طریق ائمه به شیعیان و زائران آموخته شده است . زیارتنامه ها ، نوعی اعلام مواضع اعتقادی ، اخلاقی و سیاسی است که توسط زائر ، در مقدسترین مکانها ، با زبانی رسا ابراز می شود . // سلام // ها و // لعن // ها ، محور عمده دیگری در زیارتنامه هاست ، بخصوص آنچه به شهدای عاشورا مربوط می شود . سلام به امام و پیامبر و شهید مورد زیارت ، و لعنت به دشمنان ، ظالمان ، غاصبان ، شریکان جور ، همدستان ظالم ، راضیان به ستم ، زمینه سازان ظلم .

// حب و بغض // ، جلوه دیگری از اصل مهم // تولّی و تبرّی // است که با عبارات مختلف در زیارتنامه ها آمده است ، از ساده ترین شکل آن که حالت قلبی است . تا شدید ترین صورت برونی آن که با عنوان // حرب و سلم // مطرح شده است . // بیعت // ، عنصر دیگری در زیارتنامه هاست . پیمان و میثاق زائر با امام و شهدا . // جهاد // ، محتوای زنده دیگری در راستای عملکرد اولیاء خدا . مثلا در مورد پیامبر خدا ص ، امیر المومنین ع ، حمزه سیدالشهدا ، امام حسن ع ، امام حسین ع ، شهدای احد ، شهدای کربلا و ... تعبیر // جهاد // به کار رفته است ، با خطابهایی چون : // جاهدت فی سبیل الله ، جاهدت فی الله حقّ جهاده ، جاهدت الملحدین ... // و // شهادت // ، از جلوه های بسیار روشن فرهنگ عاشوراست که در زیارتنامه ها دیده می شود .

فرهنگ شهادت و نیز شهادت طلبی ، در جا به جای زیارتهای ماثوره دیده می شود . کشته شدن در راه خدا و بر منهاج رسول الله و دین حق و سعادتمند شدن در سایه شهادت ، و طرح جدی این مسائل ، معارضه با تبلیغات دشمنانی است که شهدای کربلا و سیدالشهدا را یاغی بر خلیفه و خارجی معرفی می کردند . در زیارتی که امام هادی ع آموزش داده است ، می خوانیم : // اشهد انّک و من قتل معک شهداء احیاء // . در زیارتنامه های متعدد و نیز ادعیه گوناگون ، از خواسته های زائر ، توفیق قیام و خونخواهی در رکاب // قائم // علیه السلام است . این القاء فرهنگ شهادت طلبی در جان و اندیشه شیعه است : // و ان یرزقنی طلب ثارکم مع امام هدی ظاهر ... // ( زیارت عاشورا ) و در زیارت جامعه ، اعلام حمایت و نصرت نسبت به امام زمان عج است : // نصرتی معدة لکم و مودتی خالصة لکم // .

در زیارت شهدای کربلا ، تعبیراتی از این قبیل دیده می شود : اصفیاء ، اولیاء ، اودّاء ، انصار ، و نشان دهنده ارزشگذاری به صفاتی چون بر گزیدگی ، ولایت ، مودت و نصرت در قاموس کربلاست . همچنین ، تقرب به خدا و رسول و ائمه ، با برائت از دشمنان خدا حاصل می شود . این نیز جهتگیری خاص اجتماعی – مکتبی زائر را می رساند . (1)

>>>>> زیارت

زیارت وارث :

یکی از زیارتهای سیدالشهدا ع که آن حضرت را بعنوان وارث آدم ، نوح ، ابراهیم ، موسی ، عیسی ، محمد ، علی ، فاطمه زهرا ، خدیجه کبری خطاب می کند . زیارت وارث از امام صادق ع روایت شده است . (2) و همراه آداب خاصی است و فضیلت بسیار دارد .

زیارت وارث به زائر می آموزد که اسلام امامت ، رسالت تاریخی ادیان توحیدی را بر دوش دارد و به همین دلیل ، خاتم الادیان و پیامبرش خاتم الانبیاء است و در اینجاست که معنای امامت را می یابد . زائر در این زیارت ، رسالت همه پیامبران بزرگ تاریخ را بر دوش امام حسین ع می یابد و چنین می فهمد که گویی عاشورا نقطه اوج نبرد همه توحید تاریخی با همه شرک تاریخی است . (3)

>>>>> حسین وارث آدم ، وارث

زیارت وداع :

در زیارت سیدالشهدا ع ، مستحب است پس از تمام شدن آن ، زائر بالای سر قبر سیدالشهدا ع رفته زیارت وداع بخواند . متن آن و آدابش در کتب دعا و روایات آمده است (4) و متون مختلف و متنوعی دارد و از جمله محتویات آن خداحافظی با قبر امام و دعا برای توفیق زیارت مجدّد است و اینکه اخرین بار نباشد : // اللّهم لا تجعله آخر العهد منّا و منه ... // ، // اللّهم صلّ علی محمد و آل محمد و لا تجعله آخرالعهد من زیارتی ابن رسولک وارزقنی زیارته ابدا ما ابقیتنی ... // .

>>>>> آداب زیارت

زید بن ارقم :

از صحابه پیامبر خدا ص که در زمان آن حضرت نوجوان بود و در تعدادی از جنگها در رکاب پیامبر حضور داشت . (5) وی در سن پیری پس از حادثه عاشورا ، وقتی اسیران اهل بیت را به کوفه آوردند و وارد قصر ابن زیاد کردند ، در آنجا حضور داشت . وقتی سر مطهر سیدالشهدا را مقابل ابن زیاد قرار دادند و او با چوب به دندانهای آن سر بریده می زد ، زید بن ارقم اعتراض کرد که : چوب خود را از این لبها بردار ، به خدای یگانه قسم ، من بارها دیدم که رسول خدا ص با لبهای مبارکش این لبها را می بوسید ، سپس به عنوان اعتراض ، مجلس را ترک کرد . (6) هم او نقل کرده که وقتی سر امام حسین ع را در کوچه ها می گرداندند . من در غرفه خود بودم . جلوی من که رسید ، شنیدم آیه // ام حسبت ان اصحاب الکهف والرّقیم ... // را می خواند . (7) وی در سال 68 هجری در کوفه در گذشت . (8)

>>>>> تلاوت قران ، سر مطهر امام حسین ع

زید بن معقل :

از شهدای کربلاست . نامش در ناحیه مقدسه آمده است . بدر بن معقل هم گفته اند . (9)

>>>>> قصر مقاتل

زید بن ورقاء :

عنصر خبیثی که روز عاشورا ، همراه حکیم بن طفیل ، در نخلستانی اطراف فرات کمین کرده و بر عباس ع هنگام آب آوردن به خیمه ها حمله کردند . دست راست عباس در این کمین از کار افتاد و شمشیر را به دست چپ گرفت و این رجز را می خواند : // والله ان قطعتموا یمینی ... // (10)

منابع :

(1) برای تحقیق پیرامون این زیارت و صحت آن ، ر.ک : / انصار الحسین / ص146تا162 . در ضمن ، در ج45 بحارالانوار ص65 نیز این زیارت آمده است . (2) برای مطالعه در تحلیل محتوایی زیارتنامه ها ، ر.ک : مقالات زیارت در مجله // پیام انقلاب // سال 1365 . از شماره 172 تا 181 به قلم نگارنده . (3) مفاتیح الجنان ص 427 به نقل از مصباح المتهجد ، شیخ طوسی . (4) چشمه خورشید ( مجموعه مقالات کنگره امام خمینی و فرهنگ عاشورا ) ج1 ص97 // ادبیات عاشورا // . (5) از جمله در بحار الانوار ج98 ص203و208 . (6) تاریخ اسلام ذهبی ج5ص118 . (7) بحارالانوار ج45ص116 ، اثبات الهداة ج5ص188 . (8) همان ص125 . (9) برای شرح حال او ر.ک : اعیان الشیعه ج7ص87 . (10) انصارالحسین ص73 و فرهنگ عاشورا جواد محدث .

التماس دعا

زیارت ناحیه مقدّسه و زیارت وارث و زیارتنامه

مطالب مشابه :

خداحافظی برای سفر حج ...

پیام خداحافظی و طلب حلالیت

مقصد،حرم یا حریم کربلا؟(قسمت دوم)

پیام خداحافظی سال تحصیلی 92-91

گزارس سفر جمکران

متن تودیع & نمونه متن برای خداحافظی بازنشستگی

زیارت ناحیه مقدّسه و زیارت وارث و زیارتنامه

حضرت آقای آیت الله شیخ محمد کوهستانی