روشهاي ساخت و مقايسه برخي آلياژ هاي حافظه دار

روشهاي ساخت و مقايسه برخي آلياژ هاي حافظه دار

  ساخت آلياژ هاي حافظه دار :

مهمترين روش هاي توليد قطعات از جنس آلياژهاي حافظه دار عبارتند از :
1ــ ذوب و ريخته گري

2ــ متالورژي پودر

3ــ سنتز احتراقي

 
1-3   فرآيند ذوب و ريخته گري

در روش هاي ذوب و ريخته گري محدوديت شکل و ابعاد قطعه به صورتي که در روش هاي متالورژي پودر و سنتز احتراقي وجود دارد،وجود ندارد  . همچنين توليد قطعات در مقياس صنعتي به اين روش به لحاظ ارزان قيمت بودن مواد اوليه نسبت به بقيه روش ها و حذف هزينه مورد نياز براي قالب و پرس ، داراي توجيه اقتصادي مي باشد  . در عين حال مشکلاتي از قبيل هزينه اوليه تجهيزات ، عدم توانايي در کنترل بهينه ترکيب شيميايي مذاب ، ناهمگني ساختار و وجود ناخالصي هايي که در حين ساخت وارد آلياژ مي شوند ، از جمله محدوديت هاي اين روش محسوب مي شود . به همين جهت  به منظور به حداقل رساندن اين مشکلات و نيز افزايش کيفيت متالورژيکي مذاب ، روش هاي مختلف ذوب و ريخته گري ابداع شده اند  .

مهمترين آنها شامل دو روش زير است :

* ذوب در کوره هاي قوس الکتريکي با الکترودهاي فنا شونده

* ذوب در کوره القائي تحت خلاء


* ذوب در کوره هاي قوس الکتريکي با الکترودهاي فنا شونده :

در اين روش مواد اوليه در داخل يک بوته قرار گرفته و با ايجاد قوس الکتريکي بين الکترود و مواد اوليه ، حرارت لازم براي ذوب آنها فراهم مي شود  . براي به حداقل رساندن آلودگي ها مثلا در توليد نايتينول ، جنس بوته معمولا از نوع مسي و آبگرد انتخاب شده و داخل آنرا با نسوزهايي از جنس اکسيدهاي تيتانيوم نسوز کوبي مي شود  . به همين منظور جنس الکترودها نيز معمولا تيتانيوم اسفنجي پرس شده ، شمش تيتانيوم و يا قطعات قراضه تيتانيوم که به هم جوش داده شده اند ، انتخاب مي شود .

    از طرف ديگر براي جلوگيري از واکنش مذاب و گازهاي موجود در اتمسفر ، فرآيند ذوب اغلب تحت اتمسفر گاز خنثي انجام مي شود  . براساس مطالب گفته شده آلودگي در مذاب در اين روش به حداقل مي رسد ، اما به دليل ساکن بودن حوضچه مذاب که در زير الکترود قرار دارد ، وجود جدايش ها و غير يکنواختي در ترکيب شيميايي آلياژ اجتناب ناپذير است  . براي کاهش اين غير يکنواختي پس از تهيه آلياژ، قطعه ريخته شده چندين بار (گاه تا هفت مرتبه ) ذوب مجدد مي شود تا ترکيب شيميايي حدالامکان يکنواخت شود  .

* روش ذوب در کوره القائي تحت خلاء :

در اين روش ، فرآيند ذوب توسط کويل القائي در اتمسفر خلاء انجام مي شود  . به دليل استفاده از خلاء در سيستم ، آلودگي مذاب و در نتيجه حلاليت گازهاي موجود دراتمسفر در ذوب حداقل شده و از اين نظر از کيفيت بالايي برخوردار است  . در برخي سيستم ها ، علاوه بر ذوب تحت خلاء امکان ريخته گري نيز فراهم شده است که اين شرايط موجب افزايش کيفيت متالورژيکي مذاب مي شود .
يکي ديگر از مزاياي اين روش ، يکنواخت بودن ترکيب شيميايي آلياژ است  . اين خاصيت از تلاطم و حرکت ايجاد شده در مذاب در نتيجه وجود جريان هاي القائي در داخل آن بدست مي آيد  . از جمله معايب اين روش مي توان به درصد بالاي کربن مذاب اشاره نمود . از آنجائي که بوته هاي مورد استفاده در اين روش گرافيتي هستند (به خاطر احيا بوته سراميکي توسط تيتانيوم ، امکان استفاده از آنها وجود ندارد) بنابراين با حرکت و تلاطم مذاب در داخل آن ، فلز کربن جذب مي کند  . اين مسئله موجب کاهش کيفيت متالورژيکي ذوب به خصوص کاهش قابليت تغيير فرم آن مي شود  . امروزه براي برطرف نمودن اين مشکل از کوره هاي القائي با فرکانس بالا استفاده مي شود  . در اين کوره ها به خاطر بالا بودن فرکانس ، زمان ذوب کاهش يافته و در نتيجه مقدار کربن حل شده در داخل مذاب کمتر مي شود  . همچنين در برخي از سيستم ها ، به جاي بوته هاي گرافيتي از بوته هاي آبگرد مسي استفاده مي شود که در اين صورت آلوده شدن فلز مذاب اتفاق نمي افتد  .

 

 

2-3   متالورژي پودر

در اين روش پودر فلزات در قالبي فلزي به شکل نهايي خود فشرده مي شود و پس از طي مراحل تف جوشي در کوره با اتمسفر کنترل شده و يا خلاء به صورت قطعه صنعتي آماده در مي آيد  .
از مزاياي اين روش مي توان به کاهش يا حذف عمليات ماشين کاري نهايي اشاره کرد  . بنابراين تلفات مواد به حداقل مي رسد و زمان توليد نيز کم مي شود  . آلياژ بدست آمده پس از تف جوشي همگني مناسبي دارد و توزيع خواص فيزيکي و مکانيکي در آن يکسان است  . بعلاوه آلودگي هاي ترکيبات ناخواسته آلياژي به حداقل مي رسد  . اما از نکات منفي آن هزينه بالاي سرمايه گذاري اوليه و توليد قطعات متخلخل است که باعث افت خواص مکانيکي مي گردد  .

عامل اصلي در پديده تف جوشي نفوذ اتمي بين ذرات پودر است  . در واقع نگهداري يک نمونه فشرده شده پودري در دمايي زير نقطه ذوب فلز يا آلياژ سبب مي شود که اتم هاي فلز در يکديگر نفوذ کنند و پيوند مکانيکي حاصل از فشار پرس را به پيوند فلزي تبديل کنند  . اين موضوع سبب مي شود که اولا استحکام قطعه افزايش يابد و ثانيا آلياژسازي حاصل شود  . يکي از روش هاي متالورژي پودر مرسوم که در تهيه آلياژهاي حافظه دار کاربرد دارد روش آلياژسازي مکانيکي است  .

مزاياي استفاده از روش متالورژي پودر:

دلايل استفاده از روش متالورژي پودر نسبت به ساير روشهاي توليد عبارتند از قيمت تمام شده پائين، شکل دهي دقيق، بالا بودن آهنگ توليد و قابل کنترل بودن خواص مورد نظر در قطعه است .
تداوم رشد فناوري متالورژي پودر را مي‌توان به عوامل زير وابسته دانست:

*  توليد انبوه قطعات دقيق و با کيفيت بالا از آلياژهاي آهني

 *  دستيابي به قطعاتي که فرايند توليدشان دشوار بوده و بايد کاملا چگال و داراي ريز ساختار يکنواخت  (همگن) باشند .

 *  توليد اقتصادي آلياژهاي مخصوص، به ويژه مواد مرکب محتوي فازهاي مخلوط، که در اغلب موارد با بهره گيري از فرايندهاي افزاينده چگالي توليد خواهند شد .

 *  توليد مواد غير تعادلي از قبيل آلياژهاي غير بلوري، ريز بلور و آلياژهاي ناپايدار .

 *  ساخت قطعات پيچيده که شکل و يا ترکيب منحصر به فرد و غير معمول دارند .

 

 3-3  سنتز احتراقي :

ساخت گستره وسيعي از مواد پيشرفته شامل پودرها و محصولات نزديک شکل نهايي از سراميک ها، بين فلزي ها ، کامپوزيت ها و مواد با گراديان ترکيبي به وسيله اين روش انجام پذير است  . نيروي محرکه واکنش در اين روش ، آنتالوپي منفي اختلاط عناصر و ترکيبات واکنش دهنده است که منجر به آزاد شدن انرژي به صورت گرما مي شود به طوري که واکنش به صورت خود به خود در مواد واکنش دهنده ، پيشروي مي کند  . براي سنتز احتراقي دو روش وجود دارد :
1- سنتز احتراقي پيشرونده (SHS)

 2- سنتز احتراقي حجمي (VCS)

 در هر دو روش ابتدا مواد واکنش دهنده مخلوط مي شوند و به صورت يک پلت نوعاّ استوانه اي شکل پرس مي شوند و سپس پلت توسط يک منبع خارجي گرما داده مي شود  .
در روش SHS ، پس از اشتعال موضعي ، موج احتراق در مخلوط هتروژن واکنش دهندها به طور خود به خود منتشر مي شود . دماي جبهه احتراق مي تواند به مقادير 2000-4000 درجه سانتي گراد برسد . در روش VCS کل نمونه به طور همزمان تا رسيدن به دماي اشتعال گرما داده مي شود تا واکنش به طور ناگهاني در سرتاسر حجم نمونه ايجاد شود  . اين واکنش را انفجار حرارتي نيز مي نامند  . روش VCS براي واکنش دهنده هايي که گرمازايي ضعيف دارند استفاده مي شود ، ولي در روش SHS مواد براي انجام واکنش به دماي پيش گرم بالا احتياج دارند  . بنابراين به نظر مي رسد که روش VCS روش مناسب تري براي توليد مواد باشد ، اما تا به حال از اين روش فقط در آزمايشگاهها براي توليد مواد استفاده شده است  .

 

4-3  مقايسه  گروه هايي از آلياژهاي  حافظه  دار

  از ميان آلياژهايي كه رفتار حافظه  داري را نشان مي  دهند ،  آلياژهاي پايه  ي  Ni-Tiبراي كاربردهاي فناورانه، به دفعات مورد استفاده واقع  شده  اند  .  با اين  حال،  در كاربردهايي، از آلياژهاي پايه  ي مس استفاده  مي  شود و اخيراً، آلياژهاي حا فظه  دار پايه  ي Fe-Mn-Si ، براي كاربردهاي صنعتي  به  كار  گرفته  شده  اند . بدون شك، آلياژهاي پايه  ي   Ni-Ti، در كنار اثر  حافظه  داري مطلوبي كه از خود نشان مي  دهند، هزينه  ي باﻻي اين آلياژ، از كاربردهاي  بسيار زياد آن براي استفاده  هاي عملي  ، جلوگيري مي  كند  . در اين ميان، آلياژهاي  حافظه  دار پايه  ي آهن، عموماً ارزان  تر هستند و در دهه  ي گذشته، به  عنوان  يك گزينه  براي جانشين  شدن به  جاي آلياژهاي حافظه  دار پايه  ي   Ni-Tiتوجه زيادي را به   خود جلب  كرده  اند   .

به  طور كلي، آلياژهاي پايه  ي آهن، داراي 4  خصوصيت مهم ذيل هستند  :

  1 (   قيمت پايين

  2 (  كارپذيري خوب

 3 (   ماشين  كاري خوب

  4  ( جوش پذيري  خوب 

 

5-3  نايتينول  ( Nitinol )

همان  طور كه گفته  شد، يكي از آلياژهايي كه امروزه در  ميان گروه  هاي مختلف از آلياژهاي حافظه  دار، نظير آلياژهاي حافظه  دار پايه  ي مس و  پايه  ي آهن، در صنايع مختلف، كاربردهاي فراواني يافته، ( نايتينول )  است  .  در دهه ي  1960 ، بوهلر و همكارانش، در آزمايشات خود، ويژگي حافظه  داري را در آلياژ  نيكل - تيتانيوم با نسبت اتمي معادل، كشف نمودند   . اين آلياژ نايتينول (Nitinol)  ناميده  شد   . دليل انتخاب اين اسم براي آلياژ حافظه  دار نيكل - تيتانيوم  (Nickel- Titanium ) ، اين بود كه اين آلياژ، براي اولين بار در  آزمايشگاهي به نام  Laboratory Ordance Naval ، شناسايي  شد  .  نايتينول،  به  دليل ويژگي  هاي مطلوبي كه از خود به معرض نمايش گذاشت،  به  زودي كاربرد  هاي خاص خود را در علم پزشكي پيدا كرد   . همان  گونه كه از (شكل 3) مشخص  است، نايتينول، رفتار مكانيكي بسيار مشابهي با اعضاي بدن از خود نشان  مي  دهد  .

(  شکل3  )

  استنت هايي كه به  وسيله  ي فوﻻدهاي زنگ  نزن و يا آلياژهاي پايه  ي كبالت،  به  طور رايج مورد استفاده قرار مي  گيرند، تنها قادرند در حدود 1  درصد از كرنشي كه  توسط نيرو به آن  ها اعمال شده را بازيابي كنند، درصورتي  كه اين مقدار، در مقايسه با  كرنشي كه مواد طبيعي (استخوان، تاندون و . . .)   قادر به بازيابي آن هستند ( در حدود  10 درصد ) ، ناچيز است  .  با مقايسه  اين اعداد و ( شكل 3 ) ، مي  توان دليل افزايش كاربرد  نايتينول را در علم پزشكي دريافت .

( شکل  4 )  : کاربرد آلياژهاي حافظه‌دار در پزشکي، به‌عنوان استنت

 

6-3  آلياژهاي  حافظه  دار پايه  ي مس

  گروهي ديگر از آلياژهاي حافظه  دار، آلياژهاي حافظه  دار  پايه  ي مس مي  باشند   . آلياژهاي حافظه  دار پايه  ي مس، از جمله آلياژهاي حافظه  دار  تجاري متداول مي  باشند   . اين آلياژها، با توجه به خواص منحصربه  فرد خود، در بسياري  از صنا يع، مورد استفاده قرار مي  گيرند   . از جمله مزاياي آلياژهاي حافظه  دار پايه  ي  مس، مي  توان به دماي كاري باﻻ، قيمت پايين  تر و راحت  تر بودن فرآيند توليد در  مقايسه با آلياژهاي حافظه  دار نايتينول، اشاره كرد   . مهم  ترين كاربرد آلياژهاي  حافظه  دار  پايه  ي مس، در حسگرها و محرك  ها مي  باشد  .

(  شکل 5  )

 از ميان آلياژهاي حافظه  دار  پايه  ي مس تجاري، آلياژ Ni-Al-Cu ، يكي از پركاربردترين آن  هاست. از اين رو، شناخت و  توسعه  ي روش  هاي توليد اين آلياژ كه از لحاظ اقتصادي به  صرفه بوده و خواص مطلوبي  ايجا د نمايند، ضروري به  نظر مي  رسد  . يكي از چالش  هاي اصلي مطرح در خصوص آلياژهاي  حافظه  دار، به  خصوص، آلياژهاي حافظه  دار پايه  ي مس، مشكل  بودن روش توليد آنهاست . حجم كم سرمايه  گذاري، دسترسي به آلياژ همگن، كاهش مصرف ا نرژي، ساخت قطعه با كمترين  هزينه، سرعت باﻻي توليد و به  حداقل  رساندن آلودگي، متغيرهاي تعيين  كننده  اي هستند  كه روي انتخاب روش توليد اين آلياژها، اثر مي  گذارند  .

 

 

7-3  مقايسه برخي روش  هاي  توليد آلياژ حافظه دار پايه مس

به  طور كلي، دو روش در توليد آلياژ  حافظه  دار پايه  ي مس، متداول  تر هستند: روش  ريخته  گري   و روش  متالورژي  پودر . در  روش ريخته  گري، به  دليل حساسيت باﻻي اين آلياژها به تردي در اثر درشت  شدن دانه  ها  در فرآيندهاي ريخته  گري متداول و به  وجود آمدن رسوبات ترد، كنترل تركيب شيميايي، از  اهميت فوق  العاده  اي برخوردار است   . درشت  شدن دانه  ها و به  وجودآمدن رسوبات،  مهم  ترين مشكلات توليد به  روش ريخته  گري است كه مي  توانند باعث كاهش خواص  حافظه  داري، خواص مكانيكي و خصوصاً افت شديد داكتيليته[1] گردند . هرچند ريخته  گري اين  دسته از آلياژها، مزايايي مانند كاهش هزينه  ها و قابليت توليد قطعاتي با شكل  هاي  پيچيده  تر دارد، اما معايب روش ريخته  گري، باعث مورد توجه قر ار گرفتن روش  هايي  مانند روش ( ريخته  گري چرخشي  ) و يا استفاده از ( متالورژي پودر ) ، در سال  هاي اخير شده  است .

 

  8-3   کاربردهاي مختلف آلياژهاي حافظه‌دار

  در اين قسمت، به  كاربردهاي آلياژهاي حافظه  دار  كه به  طور كلي به پنج مجموعه تقسيم  بندي  شده  است  ،  اشار ه مي  شود :

*  كاربردهاي با بازيابي آزاد ( استفاده از حركت)  :

 كاربردهايي كه در آنها، آلياژ  حافظه  دار، در حين سرد و گرم  شدن آ زادانه، شكل اوليه  ي خود را بازيابي مي  كنند،  بدون آن  كه يك تنش بيروني، از اين كار ممانعت به  عمل آورد و بنابراين ، توليد يك  كرنش بازيابي مي  كنند  .  براي مثال، در آنتن  هاي سفينه  هاي فضايي كه پس از قرارگرفتن  سفينه در فضا،  بدون اِعمال تنش بيروني و فقط با استفاده از گرم  كردن، باز  مي  شوند  .

* كاربردهايي  با بازيابي مقيد ( استفاده از نيرو)  :

 به كاربردهايي اطﻼق مي  شود كه در آن  ها، نيروي  خارجي، جلوي بازيابي كرنش در آلياژ را ميگيرد  . اگرچه در اين كاربردها، هيچ كرنشي  بازيابي نمي  شود ولي مقدار زيادي ( تنش  ) ايجاد ميشود . از اين خاصيت، در كاربردهايي  مانند چفت ها و بست ها و كوپلينگ هاي لوله استفاده ميشود. اين كاربرد، وسيع  ترين  كاربرد آلياژ را شامل مي  شود .

*   كاربردهاي  با بازيابي تحت فشار ( استفاده از كار)  :

 به كاربردهايي اطﻼق مي  شود كه در آن  ها، هم  تنش و هم كر نش، در حين گرم  كردن بازيابي شده و كار مكانيكي ايجادشده، مورد استفاده  قرار مي  گيرد . اين خاصيت، در محرك  ها مورد استفاده قرار مي  گيرد . اين محرك  ها به دو  نوع محرك  هاي گرمايي و الكتريكي تقسيم مي  شوند.

( شکل 6 )

 در ( شكل 6 ) ، مصداقي از كاربرد يك  سيم كه از جنس آلياژ حافظه  دار است كه با تغيير دماي ناشي از مقاومت سيم در برابر  جريان و بسته به شرايطي كه براي سيم حافظه  دار تعريف شده، سيم، در محدوده   معيني  انبساط و انقباض مي  يابد

*  كاربردهاي  ابركشساني ( ذخيره انرژي مكانيكي)  :

 اين كاربرد، بر اساس وجود درصد بسيار باﻻي  كشساني يا بازگشت فنري كه در اكثر آلياژهاي         Ni-Tiيافت مي  شود، بنيان نهاده  شده  است  و باعث ذخيره  ي انرژي مكانيكي مي  شود و دركاربردهايي نظير فنرها، مورد استفاده  قرار مي  گيرد   . اگرچه محدوده  ي دمايي بروز اين خاصيت، كوچك است، ولي  در همين محدوده،  آلياژ مي  تواند رفتار اﻻستيك 15  برابر فوﻻدهاي فنري را از خود نشان  دهد  .

*  خاصيت ميراكنندگي ارتعاشات  :

 از اين خاصيت، براي  مهار ارتعاشات در سازه  هايي كه تحت ارتعاشات شديد قرار دارند، استفاده مي  گردد  .  براي مثال، مي  توان به صفحات آزاد ميراكننده  ي ارتعاش در سفينه  هاي فضايي اشاره  كرد   . همچنين مي  توان از اين آلياژها، در پي ساختمان، براي ميراكردن ارتعاشات ناشي  از زلزله استفاده كرد .

دردسته بندي ديگري اين مواد از نظر کاربرد به سه گروه تقسيم بندي ميشوند:

ــ  وسايل سوپر الاستيک

 ــ  عملگرهاي حافظه دار

ــ  وسايل مارتنزيتي

* وسايل سوپر الاستيک

 وسايل سوپر الاستيک در کاربردهايي که انعطاف پذيري بالا و يا قابليت تحمل نيروي گشتاوري زياد نياز باشد ، مورد استفاده قرار مي گيرند  . اين مواد توانايي جذب مقادير زيادي از کرنش را دارند  . از جمله اين مواد ، آلياژ TiـNi مي باشد که الاستيسيته آنها در حدود 10 برابر فولاد است  . اين مواد همچنين با يک نيروي ثابت ، محدوده وسيعي از کرنش را از خود نشان مي دهند و در مقابل پيچش بسيار مقاوم هستند  .

مثال هايي از کاربرد وسايل سوپر الاستيک شامل آنتن تلفن هاي همراه سلولار ، وسايل ضربه گير ، قاب عينک ، سيم هاي ماهيگيري و فايل هاي کانال ريشه در دندانپزشکي مي باشد  .

 
* عملگرهاي حافظه دار

در اين وسايل از اثر حافظه داري براي بازيابي شکل ويژه جسم تحت دمايي بالاتر از دماي تغيير حالت استفاده مي شود  . از اين اثر همچنين براي ايجاد نيرو و يا انجام کار استفاده مي شود  .
مثال هايي از اين نوع کاربرد نيز شامل بست ها و اتصالات ، آندوسکوپ هاي فعال ، موتورهاي مبدل انرژي ، فعال کننده هاي حرارتي ،سوئيچ هاي حرارتي حافظه دار، اتصال دهنده استخوان ها و استنت ها مي باشد  .

*  وسايل مارتنزيتي

 خواص بي نظير فاز مارتنزيت در آلياژهاي حافظه دار ، آنها را به ماده مناسبي براي بسياري از کاربردها تبديل نموده است  . استحاله مارتنزيتي به دليل داشتن ساختار دوقلويي قابليت بسيار خوبي براي جذب انرژي دارد  . از طرف ديگرفاز مارتنزيتي در اين آلياژها مقاومت خستگي بسيار خوبي دارد و بعلاوه به راحتي تغيير فرم مي دهد  . در نتيجه مي توان از اين مواد در جذب کننده هاي ارتعاش ، سيم هاي با مقاومت خستگي بالا و ابزار جراحي با خم شدن مکرر استفاده نمود  .



[1] -  شکل پذیری (Ductility) یا داکتیلیتی یک خاصیت ذاتی و کیفی ماده است.

 

 

 

لینک دانلود فیلمها

  http://s5.picofile.com/file/8121682718/Shape_Memory_Alloy_film.rar.html

لینک دانلود فایلهای   word - pdf - powerpoint  http://s5.picofile.com/file/8121672876/Shape_Memory_Alloy_WORD.rar.html

 پسوورد فایلها :           www.sahamabad.blogfa.com


مطالب مشابه :


روشهاي توليد لوله

واجارسیتی - روشهاي توليد لوله - مهندسی مکانیک-ساخت وتولید




روشهاي توليد آمونیاک

توانا بود هرکه دانا بود. - روشهاي توليد آمونیاک - اجتماعی و تصاویر خبری




اشناي با روشهاي توليد الكتريسيته

مشگين سبز - اشناي با روشهاي توليد الكتريسيته - کا رو فنا وری مشگین سبز شامل مطالب علمي و فیلم




روشهاي توليد بن ساي(درختان مينياتوري)

بن ساي-تراريوم - روشهاي توليد بن ساي(درختان مينياتوري) - آموزش نگهداری وپرورش انواع گل




روشهاي توليد ملكه زنبورعسل

پرورش زنبورعسل و مسائل مهم زنبورداري - روشهاي توليد ملكه زنبورعسل - مطالب کلی و جامع در مورد




روشهاي ساخت و مقايسه برخي آلياژ هاي حافظه دار

روستای سهام آباد / تویسرکان / همدان - روشهاي ساخت و مقايسه برخي آلياژ هاي حافظه دار - تاریخچه




روشهاي توليد پودر فلزات

welcome to our society - روشهاي توليد پودر فلزات - - welcome to our society




برچسب :