روش‌هـای پـرورش خـلاقـیـت

روش‌هـای پـرورش خـلاقـیـت

سالیان متمادی است که مقوله‌های نوآوری و خلاقیت فکر و ذهن آدمی را به خود مشغول داشته است، اینکه چگونه می‌توانیم خلق کنیم، بیافرینیم و نوآور شویم .

خداوند رحمان، استعدادهایی درون بشرنهاده است که انسان می‌تواند با پرورش صحیح، این استعدادها را شکوفا کند و از حالت بالقوه به بالفعل برساند. یکی از این استعدادها قوة خلاقیت و نوآوری است .

خلاقیت، نسخة شفا بخشی است که می‌تواند بر تمامی نمی‌شودها و نمی‌توانم‌های موجود خط بطلان بکشد .

بنابراین در این مقاله درباره روش‌های پرورش خلاقیت سخن می‌گوییم .

روش بارش مغزی

برای تولید و ایجاد خلاقیت و نوآوری، روش‌های متعددی وجود دارد که یکی از آنها روش رگبار مغزی یا بارش مغزی است .

این روش اولین بار توسط «آلکس اسبورن»، محقق و نگارنده اروپایی، مطرح شده است. اجرای یک فن گردهمایی که از طریق آن گروهی می‌کوشند راه حل جدیدی را برای مسئله بخصوص با انباشتن تمام ایده‌ها بیابند، قوانین حاکم برجلسات تحریک مغزی عبارتند از :

الف) انتقاد ممنوع است

در هنگام ابراز عقیده و بیان ایده از جانب هر سازمان یا افراد حاضر در آن باید از قضاوت و انتقاد خودداری کرد تا مانعی در جهت ارائه اندیشه‌های نو و خلاق نباشد و افراد بدون نگرانی از تمسخر یا تحقیر بتوانند ایده‌های عجیب و غریب خویش را بیان کنند .

ب) کمیت بیشتر بهتر است

هر چه افراد ایده‌ها و راه‌حل‌های بیشتری طرح کنند، دامنة انتخاب وسیع‌تر می‌شود، یعنی کمیت بیشتر و کیفیت بهتری را درپی خواهد داشت .

ج) ترکیب و اصلاح ایده‌ها مهم است

از ترکیب افکار و ایده‌های جدید، ایده‌های جدیدتری به وجود می‌آید . بنابراین این روش برای مسائلی که اساساً به ایده‌‌یابی بستگی دارند، مناسب است و در مسائلی که نیاز به قضاوت و حتی دلسوزی کردن دارند، مناسب نیست .

به طور خلاصه می‌توان گفت که به اعتقاد الکس اسبورن، شیوه‌های ایده‌آل برای ایده‌یابی از یک یورش سه گانه یعنی ایده جویی فردی، بارش فکری گروهی و ایده‌جویی گروهی تشکیل می‌شود .

روش تجزیه و تحلیل

روش تجزیه و تحلیل مورفولوژی یا ریخت شناسی یا قیافه‌شناسی فنی است که براساس آن پدیده موردنظر از نظر وسعت، ساختار کلی و ابعاد موجود در آن مورد مطالعه و تجزیه و تحلیل‌ قرار می‌گیرد که مسلماً ابتدا سطوح و ابعاد مختلف موجود در پدیدة مورد نظر تعیین می‌شوند .

مثلاً وقتی می‌خواهیم برای ارزیابی یک کالا راه‌های جدید و بدیعی بیابیم، ابتدا ابعاد مختلف کالا را مدون می‌کنیم، ابعاد گوناگون شکل ظاهری (اندازه، رنگ، حجم، وزن و....) ابعاد مختلف کاربرد وظایف، خواص و فواید آن، چگونگی وضعیت مشتریان و بالاخره ابعاد مختلف بازار کالا. سپس کوشش می‌شود ابعاد بیشتری برای موضوع مشخص و ثبت شود. آنگاه افراد در مورد هر بعد به تفکر می‌پردازند و ارتباط آن را با ابعاد دیگر پیدا می‌کنند تا از این طریق روش‌های جدیدتری را برای تحقق هدف تأیید شده ابداع کنند .

برای آنکه ابعاد مختلف یک موضوع و اجزاء تشکیل دهندة آن را با یکدیگر بهتر مقایسه کنیم، می‌توانیم ابعاد اصلی آن پدیده یا مسئله و تمام اجزاء آن را روی دایره‌های متحد‌المرکزی بنویسیم و با چرخاندن دایره‌های مختلف ابعاد و اجزاء هر پدیده را با هم مقایسه کرده و ارتباط آنها را حدس بزنیم .

الگوی فهرست سوالات

در این روش فهرستی از سوال‌های مختلف تهیه می‌شود تا موجب برانگیختگی قدرت تفکر و تصور افراد یک سازمان شود. سوال‌ها به گونه‌ای تنظیم می‌شوند که ایده برانگیز باشند .

این روش به صورت فردی و گروهی قابل اجرا است .

سوال‌ها در این روش عبارتند از :

الف) کاربردهای دیگر

مثال: آیا می‌توان از این وسایل استفادة دیگری کرد؟ از چه راه‌های دیگری می‌توان این وسایل را مورد استفاده قرار داد؟

با چه تغییر شکلی می‌توان از این وسیله استفادة دیگری کرد؟ مثلاً می‌توان از دانش‌آموزان خواست تا از وسایل دورریختنی، وسایل جدید مختلفی بسازند؟

ب) اقتباس

مثال: از چه روش دیگری می‌توان برای این کار اقتباس کرد؟

چه ایده دیگری می‌توان از این کار برداشت کرد؟

آیا قبلاً شبیه این کار وجود داشته است؟

جستجوی شباهت‌ها

جستجو ی شباهت‌ها به یافتن ایده‌های با ارزشی منجر می‌شود، همچنان که بسیاری از اختراعات، اکتشافات و حتی شاهکارهای ادبی از جایی اقتباس شده‌اند .

تغییر و تعدیل

مثال: با چه تغییری می‌توان این وسیله را مناسب‌تر ساخت؟

چگونه می‌توان در ویژگی‌های این وسیله تغییر به وجود آورد؟

تغییر می‌تواند در اندازه، شکل، رنگ، بو، حرکت و حتی معنی و مفهوم صورت گیرد. بعضی اوقات نیز تغییرات کمی، کیفیت را بالا می‌برد .

جانشین سازی

مثال: چه چیزی را می‌توان جانشین ساخت؟

چه کسی را می‌توان به جای این فرد به کار گرفت؟

چه چیزی یا احساسی را می‌توان جانشین این احساس کرد؟

به جای این اجزاء چه اجزاء دیگری را می‌توان به کار برد؟

بسیاری از ایده‌های خلاق‌ به سبب این سوال که چه چیزی را می‌توان جایگزین کرد، ایجاد شده‌اند. با تغییر و جایگزینی فردی به جای فرد دیگر، ماده‌ای به جای ماده دیگر و حتی فرآیندی به جای فرآیندی دیگر می‌توان به نتایج ارزشمندی رسید، در واقع جایگزین، تکمیل کنندة اقتباس است .

بزرگ سازی

مثال: چه چیزی را می‌توان به آن افزود؟

اگر چیزی به آن اضافه شود چه می‌شود؟

بزرگنمایی و بزرگ‌سازی می‌تواند در اندازه، تکرار بیشتر، استحکام بالاتر، ارزش فزون‌تر، افزایش اجزاء و.... باشد. باید از این شیوه نیز در مسائلی رفتاری استفاده کرد .

کوچک‌سازی

مثال: چه چیزی را می‌توان حذف کرد؟

آیا می‌توان آن را تجزیه کرد؟

آیا می‌توان آن را کوچک‌تر کرد؟

چگونه می‌توان آن را سبک‌تر کرد؟

چگونه می‌توان آن را کوتاهتر کرد؟

در شرح و توضیح این مطلب می‌توانیم بگوییم در کوچک‌سازی با حذف چیزهای غیرلازم و ساده کردن آن راه‌های خلاق برای تولید محصولات با بهره‌وری بیشتر می‌توان ایجاد کرد .

تغییر ترتیب

مثال: چه چیزی می‌تواند در این ترتیب تغییر ایجاد کند؟

چه نتیجه‌ای از تغییر ترتیب حاصل می‌شود؟

در توضیح مورد فوق می‌توان گفت که در بسیاری مواقع لزومی به رعایت توالی معمول یا رایج در کارها نیست، یعنی می‌توان با به هم زدن نظم مسایل و اشیاء آنها را بهبود بخشید .

وارونه سازی

مثال: برعکس آن چیست؟

چرا به جای سیاه، سفید نباشد؟

چرا به جای بد، خوب نباشد؟

چرا به جای بالا، پایین نباشد؟

چرا به جای کهنه، نو نباشد؟

معکوس کردن (وارونه سازی) در هر زمینه‌ای کاربرد دارد، مثلاً با معکوس کردن نقش‌ها می‌توانیم انتظارات افراد را در تغییر، افزایش یا کاهش دهیم .

ترکیب

مثال: چه افکاری را می‌توان با هم ترکیب کرد؟

چه اشیایی با هم ترکیب می‌شوند تا چیز جالبی به وجودآید؟

چه تجاربی را می‌توان با هم ترکیب کرد؟

چه محصولاتی را می‌توان با هم ترکیب کرد تا محصول جدیدی به وجود آید؟

بسیاری از ابداعات علمی با ترکیب تازه‌ای از چیزهای موجود ایجاد شده‌اند، همچنین بسیاری از عقاید، ترکیبی از عقاید و نظرات مطلوب دیگران هستند .

روش ارتباط اجباری

این روش توسط وایتینگ طراحی شده است و نوعی رابطة اجباری یا تحمیل شده بین دو چیز یا دو فکر است .

دو چـیز یـا دو فـکـری کـه اصـلاً ربطی به هم ندارند .

با مربوط ساختن این دو فکر یا این دو شیء، مفهوم یا شیء تازه‌ای به وجود می‌آید که زمینه‌ای برای ایجاد تفکر خلاق می‌شود. این روش مبتنی براین اندیشه است که هر فکر ترکیب جدیدی از امور جاری است .

آسان‌ترین راه استفاده از این روش، استفاده از جدول است. اشیاء تصورات و افکار در سمت راست جدول نوشته می‌شود و اشیا و تصورات دیگر در بالای جدول . نقطه تلاقی هر کدام، ترکیب مفهوم تازه‌ای است که بسیاری از اوقات ایده بخش است .

روش سینک تیکس یا بدیعه پردازی

سینک تیکس ترکیبی از دو لغت لاتین به معنی اتصال و همراهی عناصر به ظاهر بی‌ربط با یکدیگر است .

این شیوه زمانی که راه حل‌های قدیمی برای انجام کاری مناسب نباشند، مطرح می‌شود .

در این شیوه به افراد فرصت داده می‌شود ابتکارهای خود را در انتخاب راه‌های جدید برای اشیاء و حتی ابراز خویشتن به کارگیرند .

در این روش فرد تلاش می‌کند تا با دید تازه‌ای به چیزهای آشنا بنگرد .

تفکر خلاق نیز در این روش به وسیلة فعالیت استعاری یا تمثیلی شکل می‌گیرد .

بدین ترتیب که از شباهت امور مانند مقایسة یک چیز با چیز دیگر یا فکر دیگر مطالب نا آشنا را به همدیگر ارتباط داده و فکر تازه‌ای از بین افکار آشنا به وجود می‌آید. بنابراین، این روش ساختی را ایجاد می‌کند که اشخاص بتوانند به وسیلة آن خود را برای ایجاد تخیل و بصیرت در کارهای روزمره رشد دهند و جهت رسیدن به خلاقیت آماده سازند.

برگرفته از سایت: www.bashgah.net

روش‌هـای پـرورش خـلاقـیـت

مطالب مشابه :

ایده های جالب تزئین با چیزهای دور ریختنی

از وسایل دورریختنی استفاده کنید

ساخت وسایل جدید و زیبا از وسایل دور ریختنی

فعالیت اجتماعی " درست کردن قلک با وسایل دور ریختنی"

چگونه می توانم با استفاده از مواد دور ریختنی در زنگ هنر خلاقیت را در دانش آموزان پایه چهارم افزایش د

روش‌هـای پـرورش خـلاقـیـت

روش‌هـای پـرورش خـلاقـیـت

ساخت وسایل تزیینی با بطری های دور ریختنی

آموزش کاردستی خلاقانه برای کودکان

خلاقیت در کتابخانه های عمومی