تقويم‌ها و تبديل‌ها در ايران

تقويم‌ها و تبديل‌ها در ايران

سال موش
براي تبديل سال «خورشيدي» به «12 حيواني» سال مورد نظر را بر عدد 12 تقسيم مي‌كنيم. باقي مانده، شماره سال مورد نظر است. پس چون باقي مانده حاصل تقسيم 1387 بر 12 عدد 7 است سال آينده سال موش ناميده مي‌شود

در طول تاريخ، مردمان بيابانگرد كه مايحتاج زندگاني خود را از طريق صيد به دست مي‌آوردند، به تدريج متوجه بازگشت موسمي بعضي از امور طبيعي شدند.
همين امر منشا تشخيص بعضي از فصول سال از يكديگر شد و در واقع مي‌توان آن را ابتدايي‌ترين «تقويم‌» دانست.
اما در حقيقت «تاريخ تقويم» از زماني آغاز شد كه انسان به زراعت پرداخت و متوجه شد كه موسم بذرافشاني به فواصل معيني و نظم همه‌ساله باز مي‌گردد و همين امر او را به شمارش تعداد روزهاي بين دو موسم بذرافشاني واداشت.
گذشته از اين، دوره‌ تغيير شكل كره ماه خيلي زود توجه مردمان روزگار پيشين را به سوي خود جلب كرد. بسياري از ملت‌هاي باستاني، ماه را اساس و پايه محاسبه زمان قرار دادند و با دقت هرچه بيشتر تغيير آن را تعقيب مي‌كردند.
ليكن سال قمري ملل باستاني، با دشواري بسيار، با سال خورشيدي قابل تطبيق بود. زيرا دوازده ماه قمري داراي 354 يا 355 روز است و با فصول سال تطبيق نمي‌كند. در صورتي كه سال شمسي داراي 365 روز است. بنابراين، اگر ملاك محاسبه را سال قمري قرار دهيم، به زودي ميان سال قراردادي با سالي كه مولود طبيعت زنده است و با فصول چهارگانه و وضع خورشيد و سال شمسي مطابقت دارد، اختلافي به وجود خواهد آمد و ماه، يعني مثلا ماه درو و برداشت محصول گندم و ساير غلات و حبوبات، تدريجا تمام فصول سال را طي مي‌كند.
مردم عهد باستان با محاسبات بغرنج و بسيار پيچيده‌اي مي‌كوشيدند تا حدي گاهشماري خود را با جريان طبيعت مطابقت دهند. تعيين تاريخ حدوث وقايع كه در يك تقويم معلوم است، امكان دارد در تقويم ديگري مشخص نباشد. اين مساله در تحقيقات تاريخي اهميت زيادي دارد. مثلا در قسمت مهمي از تاريخ اسلام و ممالك اسلامي به تبديل ماه‌هاي هجري قمري به ميلادي نياز داريم.
بايد توجه داشت كه نويسندگان و مورخان ايران بعد از اسلام در آثار خود وقوع حوادث تاريخي را با ذكر سال‌هاي هجري قمري ضبط مي‌كردند. تنها از دوران سلسله ايلخانان به بعد براي محاسبات امور مالي از سال‌هاي شمسي، به اسم دوره دوازده ساله ختا و قپچاق و اويغور، استفاده شد و اين وضع تا سال 1342 قمري معمول بود.
در اين سال مبدا تاريخ از اول هجرت پيامبر بزرگوار اسلام (ص) با سال‌هاي هجري شمسي محاسبه شد و همان‌طور كه ذكر شد، اين گاهشماري در يازدهم فروردين 1304 هجري شمسي به تصويب نمايندگان مجلس شوراي ملي رسيد و استفاده از تاريخ ماه‌هاي اويغوري منسوخ شد و ليكن تاريخ هجري قمري همچنان براي اجراي مراسم ديني باقي ماند.
از اوايل سلسله قاجار كه روابط بين ايران با كشورهاي اروپايي رو به فزوني گذاشته بود، ايرانيان به تدريج با تاريخ ملل مسيحي نيز آشنا شدند و اين مبدا نه تنها در عهدنامه‌ها و قراردادها به كار گرفته شد، بلكه نويسندگان و محققان هم در آثار خود آن را به كار بردند. كار به جايي رسيد كه در كتب و مقالات از سه نوع تاريخ، يعني هجري قمري و هجري شمسي و ميلادي، استفاده مي‌شد.
به هر حال، براي تبديل سال‌ها در تقويم‌هاي مختلف به يكديگر از فرمول‌هاي رياضي مي‌توان استفاده كرد. اكنون به شرح زير، با به كار بردن ساده‌ترين فرمول‌ها، مي‌توان به تقريب سال‌ها را در تقويم‌هاي گوناگون به يكديگر تبديل كرد:
طريقه تبديل سال ميلادي به هجري قمري
مي‌دانيم مدت سال ميلادي 365 روز است و مدت سال هجري قمري 354 روز (11=354-365). پس سال هجري قمري در هر سال يازده روز از سال ميلادي كمتر است. اين اختلاف بعد از گذشت 33سال نزديك به يك‌سال مي‌شود (363=11×33).
پس نسبت 33 به 32 بين سال‌هاي هجري قمري و ميلادي هميشه برقرار است. براي تبديل سال ميلادي به هجري قمري چنين عمل مي‌كنيم:
(622ا-C)ا32÷33ا=H حرف C علامت ميلادي است و حرف H علامت هجري. عدد 622تاريخ هجرت پيامبر بزرگوار اسلام (ص) از مكه به مدينه است. مثلا اگر خواسته باشيم سال 2000 ميلادي را به سال هجري قمري تبديل كنيم، چنين مي‌شود:
1378=622-2000
45474=33×1378
هجري قمري 1421=32÷45474
اگر باقي‌مانده اين تقسيم از عدد ده بيشتر شد، يك سال به خارج قسمت اضافه مي‌كنيم و اگر از عدد يازده كم‌تر شد، در خارج قسمت تغيير نمي‌دهيم.
طريقه تبديل سال هجري قمري به ميلادي
براي تبديل سال هجري قمري به ميلادي، چنين عمل مي‌كنيم:
+622اHا(33,32)ا=C
مثلا سال 1421هجري قمري برابر است با: 45472=32×1421
1377=33 ÷45472
چون در اين تقسيم باقي‌مانده از عدد ده بيش‌تر شده است، يك سال بر خارج قسمت اضافه مي‌كنيم:
1378=1+1377
ميلادي 2000=622+1378
طريقه تبديل سال هجري شمسي به سال هجري قمري
براي تبديل سال هجري شمسي به سال هجري قمري راه‌هاي مختلفي وجود دارد كه دقيق‌ترين آنها اين دو روش است:
الف-يكي اين كه با به كار بردن ضرايب مخصوص عمل مي‌كنيم، مثلا اگر بخواهيم سال 1285هجري شمسي را به سال هجري قمري تبديل كنيم، نحوه عمل چنين است:
4353/ا1324=1285×030689/1
جواب0688/1323=3665/0-4353/1324
ب- ديگر اين كه با بستن يك تناسب ساده سال هجري شمسي را به سال هجري قمري تبديل مي‌كنيم كه اين روش فوق‌العاده دقيق است. مثلا براي تبديل سال 1379 هجري شمسي به هجري قمري چنين عمل مي‌كنيم.
طريقه تبديل سال هجري قمري به سال هجري شمسي
در اين تبديل نيز مي‌توان به دو طريق عمل كرد:
الف- يكي اين كه با به كار بردن ضرايب زير چنين عمل مي‌كنيم. مثلا اگر بخواهيم سال 1324 هجري قمري را به سال هجري شمسي تبديل كنيم:
5779/ا1284=1324×970225/0
9335/ا1284=3556/0+5779/1284
چون قسمت اعشاري عدد 1284به واحد نزديك است، پس نتيجه چنين است:
جواب 1285=1+1284
ب- ديگر اين كه با بستن يك تناسب مي‌توانيم به نتيجه دقيق برسيم و سال هجري قمري مورد نظر را به سال هجري شمسي تبديل كنيم.
مثلا براي تبديل سال 1421هجري قمري به سال هجري شمسي مي‌گوييم:
طريقه تبديل سال هجري شمسي به ميلادي
براي تبديل سال هجري شمسي به سال ميلادي، سال مورد نظر را تا دهم دي ماه با عدد 621 جمع مي‌كنيم و از روز يازدهم دي ماه، كه آغاز سال نو ميلادي است، سال هجري شمسي مورد نظر را تا آخر اسفند ماه با عدد 622جمع مي‌كنيم.
بايد توجه داشت كه هر دو تقويم در واقع شمسي محسوب مي‌شوند و فقط در كبيسه اختلاف دارند. تفاوت سال تقويم هجري شمسي با تقويم ميلادي در فاصله بين اول ژانويه (يازدهم دي ماه) و 21 مارس (اول فروردين) برابر 622 سال، و از 21 مارس تا 31دسامبر برابر 621سال است.
طريقه تبديل سال ميلادي به هجري شمسي
براي تبديل سال ميلادي به سال هجري شمسي از اول فروردين تا دهم دي ماه عدد 621 را از سال ميلادي مورد نظر كم مي‌كنيم و از يازدهم دي ماه، كه آغاز سال ميلادي است، تا آخر اسفند ماه، عدد 622را از سال ميلادي كم مي‌كنيم.
پس از تبديل تاريخ‌ها، همان‌طور كه گفته شد، با رعايت كبيسه به وسيله تعيين رديف روز آسان مي‌شود، ليكن بايد در نظر داشت كه اگر سال ميلادي بعد از سال 1582، يعني بعد از سال 961هجري شمسي باشد، روز اول فروردين مطابق 21‌مارس است، اما براي سال‌هاي قبل از سال 1582 (تاريخ تغيير تقويم قيصري به تقويم گرگوري) بايد V به جدول زير مراجعه كرد:
براي سال‌هاي قبل از 1582، روزي از مارس كه با اول فروردين‌ مطابق است از روي جدول تعيين مي‌شود؛ چنان كه در جدول مشاهده مي‌شود كه بين 1270 و 1290 ميلادي اول فروردين سال هجري شمسي مطابق با دوازدهم مارس است. مثلا براي تبديل 12 اكتبر سال 1492 (سال كشف قاره آمريكا به دست كريستف كلمب) به تاريخ هجري شمسي، چنين عمل مي‌شود:
871=621-1492
پس، با توجه به جدول معلوم مي‌شود كه 11 مارس 1492 ميلادي برابر اول فروردين‌ 871 هجري شمسي است؛ چون از 11 مارس تا 12 اكتبر 216 روز است و اين مدت مطابق 30 مهرماه سال 871 هجري‌شمسي است.
طريقه تبديل سال هجري شمسي به سال اويغوري
سال اويغوري، يا دوازده حيواني، داراي يك دوره دوازده‌ساله به اين شرح است: 1- اسب، 2- گوسفند، 3- ميمون، 4- مرغ، 5- سگ، 6- خوك، 7- موش، 8- گاو، 9- پلنگ، 10- خرگوش، 11- نهنگ، 12- مار.
براي تبديل سال هجري شمسي به اويغوري سال موردنظررا بر عدد 12 تقسيم مي‌كنيم باقيمانده، شماره سال موردنظر است. مثلا سال 1387 هجري شمسي سال موش است.
زيرا 115=12÷1387وباقي‌مانده عدد 7 است.
* عضو هيات‌علمي دانشگاه شهيد بهشتي تهران
منبع: فصل‌نامه فرهنگان

تقويم‌ها و تبديل‌ها در ايران

مطالب مشابه :

تقويم‌ها و تبديل‌ها در ايران

فرمول تبدیل تاریخ میلادی به شمسی و بر عکس

برنامه نويسي

فرمول تبدیل تاریخ میلادی به شمسی و بر عکس !

برنامه نويسي

تبدیل سال شمسی به میلادی و برعکس

لينك دريافت اوقات شرعي سال 1391 به تفكيك مراكز استانها با فرمت پي دي اف pdf از سايت مؤسسه ژئوفيزيك

بررسی علمی واقعة عاشورا در تقويم تاريخ هجری شمسی

نرم افزار نجوم اسلامی