سفرنامه خراسان جنوبی قسمت اول (بیرجند)

خودم هم نمیدانم چرا ولی بعضی از سفرها خیلی مظلوم واقع میشوند،یا بختشان برای نوشته شدن باز نمیشود یا خیلی دیر باز میشود مثل سفری که ما یک سال و نیم پیش به خراسان جنوبی داشتیم و هیچوقت فرصت نگارش آن دست نداد تا همین روزها که میخواستم نگارش سفرنامه ای جدید را آغاز کنم و یاد سفرمان به خراسان جنوبی افتادم و با خودم عهد بستم تا این سفرنامه را تمام نکرده ام به سراغ چیز دیگری نروم. پس اگر میبینید ما در این سفر کمی جوانتریم و بچه ها کوچکتر، تعجب نکنید چراکه ما یک و نیم سال به عقب برگشته ایم

در این دوازده سالی که من و جواد ازدواج کرده ایم یکی از دوستان هم دانشگاهی جواد که ساکن بیرجند است هربار که با ما تماس میگرفت ما را به شهرشان دعوت میکرد و ما هربار نیمچه قولی میدادیم که هیچوقت عملی نمیشد تااینکه در راه بازگشت از سیستان تصمیم گرفتیم دعوتش را اجابت کنیم و اینگونه بود که سفر ما به بیرجند در عصر یک روز نوروزی آغاز شد. حالا اگر مایلید همراه ما باشید تا با هم بیرجند را بگردیم

باید اعتراف کنم از همان لحظه ورود، با دیدن شهری بزرگ، پاکیزه و زیبا با المانهای مدرن شهرسازی حسابی به وجد آمده ایم گمان نمیکردم که مرکز خراسان جنوبی، شهری که در دل کویر واقع شده چنین زیبا و مدرن باشد. میادین شهر هر کدام با نمادهای بومی و مجسمه های گوناگون مزین گشته اند. پاساژها، مغازه ها و فروشگاهها بسیار شیک و مدرنند و حکایت از ذوق و سلیقه مردم شهر دارند. خلاصه آنقدر جذابیت در این شهر هست که تصمیم میگیریم از فرصت استفاده کرده و قبل از رفتن به منزل دوستمان در شهر گشتی بزنیم.

اینجا «ارگ کلاه فرنگی» است ساختمانی متعلق به اواخر دوره زندیه که در شش طبقه زیگورات مانند ساخته شده بدین ترتیب که هرچه به طبقات بالاتر میروی زیربنا کمتر شده بطوریکه سه طبقه آخر تنها جنبه نمادین پیدا میکند. این ارگ به نامهایی چون «ارگ حسام الدوله» (امیرحسن خان شیبانی)، «قصر بی بی عروس» و «ارگ سرکار» نیز معروف است

مصالح بکار رفته در ارگ، آجر، خشت، آهک و ساروج است و بااینحال رنگش سفید است و این سفیدی آن را از سایر بناهای هم عصرش متمایز میکند. طبقه اول بنا دارای حوضخانه میباشد و از تزییناتی چون مقرنس کاری و طاق نما و گچبری و... برخوردار است.

گرچه دیگر هوا تاریک شده ولی هنوز فرصتی باقیست تا از یک مکان دیگر دیدن کنیم پس بی معطلی راهی «باغ اکبریه» میشویم باغی که نامش در زمره هشت باغ ایرانی ثبت یونسکو میدرخشد

باغ و عمارت اکبریه یکی از بناهای تاریخی شهر بیرجند است که در جنوب شهر، در روستای اکبریه سابق (خیابان معلم فعلی) در بستری کوهستانی واقع شده است. این باغ متعلق به حشمت الدوله پدر ابراهیم شوکت الملک بزرگ خاندان :علم» بوده و شامل دو عمارت باشکوه است

تاریخ احداث باغ و عمارت قدیمی آن، اواخر دوره زندیه و اوایل قاجاریه است که درطی سالهای بعد تکمیل شده؛ مجموعه ای شامل تالار آینه، میان خانه، گنبد عرقچین، که مزین به مقرنس کاری و رسمی بندی و گچبری و آینه کاری و شیشه کاری و ... است. این خانه باغ نیز همچون بسیاری از عمارات هم عصرش شامل دو بخش اندرونی و بیرونی (مرکزی) است. بخش اندرونی، محل زندگی و پذیرایی از مهمانان خانواده علم بوده و بخش مرکزی ویژه امور دیوانی و حکومتی بوده. در آن زمان این باغ به «کلاته سرکار امیر» نیز شهرت داشته

یکی از سرشناس ترین افراد این خاندان، اسدالله علم پسرابراهیم خان شوکت الملک (وزیر دربار محمدرضاشاه) بوده که هر زمان به دیار پدری می آمده از این باغ به عنوان محل سکونت خود و رجال درباری استفاده میکرده شاید برایتان جالب باشد بدانید که آخرین جشن تولد فرح دیبا قبل از ترک ایران نیز در این باغ برگزار شده. این باغ بعدها توسط خاندان علم، به وقف آستان قدس رضوی درآمد و سپس در سال 1371 به میراث فرهنگی واگذار و بخشی از آن به موزه تبدیل شد

اما چه شاخصه ای باغ اکبریه را در کنار باغاتی چون چهل ستون، باغ شازده ماهان، باغ فین کاشان و... در زمره آثار ثبت یونسکو قرار داده؟

شاید در نگاه اول اکبریه باغی معمولی جلوه کند ولی وقتی خوب به آن مینگری المانهای خاصی در آن میبینی که آن را از سایرین ممتاز میکند. اولین ویژگی باغ این است که در منطقه ای خوش آب و هوا و کوهستانی و در زمینی مرتفع واقع شده و عمارت آن در مرتفع ترین نقطه باغ بنا گشته. شاخصه مهم دیگر باغ، جویهای روان آن است به گونه ای که صدای پای آب در همه جا به گوش میرسد که این امر ضمن طراوت بخشیدن به فضا، به گردشگر حس گردش در طبیعت را القا میکند و تجربه چنین حس نابی در شهری در دل کویر بسیار ارزشمند است.

ویژگی مهم دیگر باغ وجود درختان زینتی و انواع درختان میوه همچون توت و انار میباشد که سایه خود را سخاوتمندانه بر باغ گسترده اند، همچنین گلها و گیاهان زینتی و دارویی که عطرشان در همه فضای باغ استشمام میشود.

عمارت باغ تلفیقی از معماری ایرانی و روسی است. بخشی از عمارت به موزه مردم شناسی تبدیل شده و فضای اتاقها را ماکتهایی که زندگی گذشتگان را روایت میکنند تصاحب کرده اند

این ماکتها از نحوه معیشت مردم، مشاغل و حرفی که از گذشته تا به امروز در این دیار باب بوده و از خوراک و پوشش مردم روایت میکنند.

همچنین از اعتقادات و باورها، آداب و رسوم و مراسم مذهبی و آیینی و فرهنگ و هنر مردم این دیار میگویند. یکی از این هنرها، موسیقی محلی منطقه، همراه با رقص چوب میباشد که جزو میراث معنوی به ثبت رسیده و شهرتی عالمگیر دارد

ماکتهای این موزه آنقدر طبیعی جلوه میکنند که اگر کسی نداند فکر میکند آدمهایی واقعی هستند

باور کنید این یکی دیگر ماکت نیست بلکه یک آدم زنده و کاملا" واقعی از جنس خودمان است که در محوطه باغ مشغول درست کردن پشمک یکی از سوغاتیهای معروف و خوشمزه دیارش است.

بعد از پایان گشتمان در باغ اکبریه به منزل دوستمان آقای موذن میرویم تا شبی را در کنار خانواده ایشان بگذرانیم؛ خانواده ای بسیار گرم و صمیمی که ما در کنارشان احساس بسیار خوبی را تجربه میکنیم

********

صبح روز دوم دوباره راهی بافت قدیمی شهر میشویم تا بیرجند را از نمایی دیگر ببینیم امروز گشتمان را از قدیمی ترین و بزرگترین بنای شهر یعنی «قلعه بیرجند» آغاز میکنیم

قلعه بیرجند که برفراز تپه ای طبیعی ساخته شده به قلعه «ته ده» یا «پایین ده» نیز معروف است و یادگاریست از عهد صفویه یعنی از همان دوران که سنگ بنای شهر نهاده شد و قلعه حکم هسته اولیه شهر را داشت.

قلعه بیرجند برخلاف بسیاری قلاع قدیمی، هیچگاه مسکونی نبوده و از همان ابتدا کاربردی نظامی داشته. نکته جالب درمورد قلعه این است که از این قلعه به چند نقطه مهم شهر، همچنین به خانه تجار بزرگ، راه مخفی زیرزمینی وجود داشته که درصورت حمله دشمن، مردم بتوانند خود را به قلعه رسانده و در آن پناه بگیرند

قلعه حدود سه هزارمتر زیربنا دارد و پلانی مربع شکل و شش برج دارد که از چهارطرف با ساختمانی دوطبقه محصور شده اند و دیوارهایی بلند دارد که استحکام و نفوذناپذیری دژ را باعث شده اند.

در دل این دیوارها روزنه هایی وجود دارد که کاربرد دیده بانی داشته و از خلال آنها دیده بانی و هدف گیری و تیراندازی به دشمن صورت میگرفته.

از آنجاییکه بیرجند مرکز قهستان سابق و شهر بسیار مهمی در طول تاریخ خود بوده، بارها مورد هجوم دشمنان واقع شده و این دژ تسخیرناپذیر نقش بسیار مهمی را در دفاع از مردم شهر ایفا کرده

از فراز قلعه و از خلال روزنه ها میتوان به همه شهر مشرف بود. با دیدن این صحنه هوس چرخ زدن در بافت قدیمی شهر و عبور از ساباتها و خانه های گلی با آن سقفهای گنبدی به سرم میزند و طولی نمیکشد که خود را در میان ساختمانهای قدیمی شهر میابم

این ساختمان قدیمی زیبای به جا مانده از عهد قاجاریه، اولین پستخانه شهر بوده که امروز به اداره میراث فرهنگی بدل گشته. نمونه هایی از این ساختمانهای زیبا که در بافت قدیم شهر به چشم میخورند حکایت از اهمیت و اعتبار بیرجند در ادوار گذشته دارند.

افسوس که باید گشتمان را در بافت قدیمی شهر کوتاه کنیم چرا که امروز میخواهیم همراه خانواده موذن به قصد دیدن شگفتیهای اطراف، شهر را ترک کنیم و اگر میبینید که در سفرنامه ما جای «مدرسه شوکتیه»، «عمارت رحیم آباد»، «مسجد چهار درخت» و... خالیست به ما حق دهید که همه به دلیل کمبود وقت است. البته نگران نباشید چراکه ما تا این دوستان خوب را در بیرجند داریم غمی نیست و حتما" روزی دوباره به بیرجند باز خواهیم گشت

همراه ما باشید ادامه دارد.

سفرنامه خراسان جنوبی قسمت اول (بیرجند)

مطالب مشابه :

ورود به سیستم گلستان....

خروس اصيل آقا بابك بيرجند

اعضای هیات علمی دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه بیرجند

دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه بیرجند

سعدي شيرازي

تاریخچه دانشکده علوم تربیتی و روان­شناسی دانشگاه دولتی بیرجند

المپیاد ورزشی دانشجویان دختر بیرجند

دکتر محمدرضا اسدی یونسی

سفرنامه خراسان جنوبی قسمت اول (بیرجند)

دانشگاه بيرجند رتبه نخست مسابقات علمي كشور را كسب كرد

تاریخچه دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه دولتی بیرجند