برگزاری کارگاه مجازی آموزش چگونگی تدوین سوالات مفهومی و استاندارد"

اداره كل آموزش و پرورش استان خراسان شمالي

تكنولوژي و گروههاي آموزشي متوسطه

« دبيرخانه راهبري درس جغرافيا »

كارگاه مجازي:

« چگونگي تدوين سوالات مفهومي و استاندارد »

بسته ي آموزشي شماره ي يك "

تهيه كنندگان:

سركار خانم: منصوره زنوزي

سركار خانم: منير عظيميان

آقاي: دكتر تيمور جعفري

1390- سال تحصيلي : 91

« باسمه تعالي »

موضوع:

شيوه نامه ي چگونگي طراحي سوالات مفهومي و استاندارد

مقدمه :

ارزشيابي به عنوان حلقه اي از زنجيره فعاليتهاي آموزشي معلم و تكميل كننده ساير فعاليتهاي او، همواره بخشي

تكميلي وجدانشدني از تعليم و تربيت بوده است .در اين فعاليت معلم با استفاده از روشها ، فنون وابزارهاي مختلف اندازه

گيري ، بازده دانش آموزان رادر زمينه هاي مختلف درسي و رفتاري سنجش كرده ومورد ارزيابي قرار مي دهد واز اين

طريق ميزان موفقيت خود وآنان را در دستيابي وتحقق بخشيدن به اهداف آموزشي وتربيتي مشخص مي نمايد . از آنجايي

كه بر طبق نظريه هاي جديد آموزشي معلم نه تنها درپايان ترم تحصيلي بلكه در سراسر فرايند آموزش و تدريس (ياددهي

–

يادگيري) بايد ميزان يادگيري فراگيران خود را ارزيابي نمايد . بنابراين ارزشيابي تنها به امتحانات پاياني اعم از پايان

سال يا نيمسال محدود نمي گردد بلكه براي مقاصد گوناگون و به صورتهاي مختلفي انجام مي پذيرد. به عبارتي امروزه

سنجش و ارزشيابي نتايج يادگيري هاي دانش آموزان و ارزيابي پيشرفت تحصيلي آنان تنها به نمره دادن وگواهينامه دادن

خلاصه نمي گردد. بلكه هدف اصلي و اساسي آن كمك و آموزش معلمان در جهت بهبود شيوه هاي آموزشي ، الگو ها و

راهبردهاي تدريس خويش و رفع نواقص يادگيري فراگيران است

اهميت وضرورت:

آموزش وپرورش را مي توان به صورت فرايندي تعريف كرد كه به منظور تغيير و تعديل رفتار دانش آموزان با توجه به

هدفهاي معين طرح ريزي شده است و در اين فرايند نقش معلم عبارت است از فراهم ساختن شرايط وامكانات لازم به

گونه اي كه تغييرات مطلوب در رفتار دانش آموزان ايجاد شود. براي سنجش و مشخص كردن اين تغييرات همواره از

عاملي همچون امتحان استفاده مي شود .

در گذشته امتحان وسيله اي بود كه فقط براي غربال كردن دانش آموزان مورد استفاده قرار مي گرفت وعامل مهمي

كه حاكم بر سرنوشت آينده دانش آموزان است، به شمارمي رفت. اما امروزه بر اثر پيشرفت روز افزون علوم وتكنولوژي

ودگرگون شدن مفهوم آموزش و پرورش نقش امتحان تغير يافته است و به عامل كشف كننده وشناساننده توانايي ها

واستعدادهاي دانش آموزان وآماده سازي آنان براي شركت در فعاليتهاي سازنده جوامع پوياي انسان تبديل گشته است.

در سالهاي اخير با تغييرات اساسي در كتابهاي درسي و به ويژه در مقطع متوسطه، مولفان كتابهاي جديد را با رويكرد

تدريس با شيوه هاي فعال و گروهي تاليف نموده اند.

بنابراين لازم است در ابزار اندازه گيري اين شيوه تدريس تجديد نظر شده و از سوالات مفهومي براي ارزشيابي دانش

آموزان استفاده شود. از طرف ديگر سوالات مفهومي، دانش آموزان را در موقعيت هاي جديدي قرار داده و به دانش آموز

مجال بيشتري براي فكر كردن و انديشيدن در مورد مفاهيم علوم مي دهد؛ كه اين يكي از اهداف اساسي در تحول بنيادين

در آموزش وپرورش است.

باتوجه به برنامه درسي ملي و تحولات بنيادين آن بر اساس روش فعال فعاليت هاي گروهي و استفاده از آموزش

الكترونيكي مي توان اهداف طراحي سوالات مفهومي و استاندارد رادر چندين محور به صورت زير مشخص كرد:

- 1 به دليل تغيير در شيوه ي گزينش دانشجو در دانشگاهها در سنوات آينده بهتر است سوالات مفهومي جايگزين

سوالات رويه اي شوند تا شناسايي استعداد ها بهتر صورت گيرد .

- 2 ايجاد رقابت و هماهنگي در دبيران براي طراحي سوالات مفهومي كه با شيوه تدريس فعال و فعاليت گروهي انطباق

كامل دارد .

- 3 نظر به برنامه درسي حال، تحول بنيادين وتغيير محتواي كتب درسي ، طراحي سوالات مفهومي و استاندارد ضروري

است.

- 4 طراحي سوالات بر اساس معيارهاي مفهومي و استاندارد ، به يقين زمينه ساز تغيير در نگرش ونحوه ي يادگيري است.

- 5 تقويت روحيه خلاقيت وآفرينش در دانش آموزان

تعريف سوالات مفهومي واستاندارد:

ارائه دادن يك تعريف جامع از سوال مفهومي بدون توجه به شيوه هاي نوين آموزش كه عبارتند از: روش فعال فعاليت

گروهي و آموزش الكترونيكي امكان پذير نيست. در اين روش معلم به عنوان يك راهنما در كنار دانش آموزان قرار گرفته با

طرح يك مسئله كه برگرفته از زندگي طبيعي او مي باشد، دانش آموزان را به فكر كردن در مورد مسئله طرح شده تشويق

مي كند. سپس معلم در يك تعامل دو طرفه بين گروه هاي آموزشي راه حل هاي مطرح شده را مديريت كرده و نتيجه

بدست آمده را بين دانش آموزان بازگو مي كند. بدين ترتيب روند آموزش پايان مي پذيرد ومفهوم مورد نظر به دانش

آموزان القا مي شود.

در اين نوع شيوه آموزش، معلم مي تواند آموزش همگرا داشته باشد يعني مفهوم و نقطه پاياني براي معلم مشخص

بوده وبا مديريت مناسب ، دانش آموزان را به نقطه مطلوب برساند. يا اينكه آنها را هدايت كرده تا به ديدگاههاي متفاوتي

در مورد مفهوم مورد نظر برسند .

بنابراين بر اساس تدريس فعال به سوالاتي مفهومي گفته مي شود كه مفاهيم آموزش داده شده به شيوه فعال را به

چالش بكشاند وبا تفكر و انديشيدن در مورد اين مفاهيم به ديدگاههاي متفاوتي از آن مفهوم برسد . به عبارت ديگر سوال

مفهومي بايد بتواند مفهوم آموزش داده شده توسط معلم كه به صورت همگرا بوده است را به ديدگاههاي واگرا تغيير رفتار

دهد .

يك آزمون خوب چيست ؟

يك آزمون خوب ، آزموني است كه شما را در راستاي رسيدن به هدف ياري دهد . يك آزمون خوب بايد شامل نمونه

ي جامعي از محتوا بوده و هدفهاي مهم درس را بسنجد . از لحاظ نظري، بهترين آزمون براي يك درس ، آزموني است كه

تمام مطالب و كليه هدفهاي آموزشي آن درس را شامل شود ، اما عملا تهيه چنين آزموني غير عملي است . بنابراين معلم

به جاي گنجانيدن تمامي محتوا و هدفها در آزمون ، به انتخاب تعدادي سوال نمونه كه معرف هدفها و محتواي درس باشد

اقدام مي كند.

اغلب آزمونهاي كلاسي با يكي از اهداف زير طراحي مي شوند :

- اظهار نظر در خصوص ارتقاء به كلاس بالاتر

- تعيين ميزان دستيابي هر دانش آموز به اهداف آموزشي

- تشخيص مشكلات دانش آموزان و رفع مشكل آنها

- تصميم در خصوص بهسازي فرآيند آموزش

مراحل اجراي يك آزمون خوب با سئوالات مفهومي و استاندارد

الف ) تهيه جدول مشخصات ( جدول دو بعدي )

اين مرحله قبل از نوشتن سوال هاي آزمون انجام مي گيرد .

جدول دو بعدي چيست ؟

جدول مشخصات ، يك جدول دو بعدي با تعدادي رديف و ستون است كه ارتباط بين محتوا و هدف را برقرار مي

كند. در حقيقت جدول مشخصات ، توزيع كننده سوالات با توجه به محتوا و اهداف است . هنگام نوشتن اهداف در جدول

مشخصات بايد دقت نمود كه هدفها نه خيلي كلي باشد و نه خيلي جزئي ، زيرا كلي بودن هدفها باعث مبهم شدن موضوع

مي شود و جزئي بودن آنها حوزه ي عملكرد معلم و دانش آموز را محدود مي كند .

متخصصان آموزش و ارزشيابي پيشرفت تحصيلي توصيه مي كنند كه بهتر است ، هنگام نوشتن هدفهاي آموزشي

رفتاري ، علاوه بر كاربرد افعال و عبارات مشخص كننده ي رفتار ، شرايط ، اوضاع و احوالي كه رفتار بايد در آن انجام

پذيرد و ملاك موفقيت رفتار نيز ذكر شود . به اين نوع هدفهاي رفتاري ، هدفهاي كامل رفتاري گفته مي شود .

اهداف رفتاري دلالت بر اعمالي دارند كه فراگيرنده بعد از تدريس يك درس قادر به انجام آن خواهد بود . رفتاري كه

توسط معلم به راحتي ملموس و محسوس باشد . در هدف رفتاري مي توان از فراگير خواست به پرسش ها به طور كتبي يا

شفاهي پاسخ دهد يا حل يك مساله را به صورت عملي نشان دهد .

هر خانه جدول ، هدف و محتواي آموزشي را به يكديگر مربوط نموده و در آن خانه، تعداد يا درصد سوال هاي آزمون

نوشته مي شود . تعداد و درصد سوالهاي نوشته شده در هر خانه به تاكيد معلم و بستگي به هدف يا محتواي آموزشي

دارد .

جدول مشخصات شامل موارد زير است :

-1 محتواي درس يا دروسي كه قرار است از آنها سوال داده شود .

-2 اهداف مورد نظر با توجه به موضوعات انتخاب شده .

-3 تعيين سطح اهداف مورد نظر با توجه به سطوح حيطه ي شناختي

-4 تعداد سوال يا درصد سوالات از هر هدف

-5 بارم مورد نظر براي سوال يا سوالات متناسب با هر هدف

ن -وع سوال ( چند گزينه اي – تشريحي – محدود پاسخ – كامل كردني و ... )

نمونه ي جداول مشخصات پيشنهادي :

هدف هاي آموزشي :

هدف هاي آموزشي بسيار متنوع اند و براي سهولت مطالعه ، آنها را به گونه هاي مختلف طبقه بندي كرده اند .

معروفترين طبقه بندي از هدفهاي آموزشي بوسيله ي گروهي از متخصصان آموزش و ارزشيابي پيشرفت تحصيلي تهيه

شده و به نام بنجامين اس ، بلوم كه سرپرستي اين گروه را به عهده داشته معروف گشته است . بلوم و همكارانش

هدفهاي تربيتي را در سه حوزه يا حيطه شناختي , عاطفي و رواني

– حركتي طبقه بندي نمودند .

- 1 حوزه ي شناختي :

هدفهايي را شامل مي شود كه با يادآوري يا بازشناسي ، دانش و رشد توانائيها و مهارتهاي ذهني سر و كار دارد . اين

حوزه مهمترين زمينه ي كار برنامه ريزان درسي و جريان ارزشيابي را تشكيل مي دهد . آزمونهاي مورد نياز براي

سنجش هدفهاي اين حوزه غالبا به صورت كتبي تهيه و اجرا مي شوند .

فصول

سطوح يادگيري

اهداف رفتاري

محتواي درس

نوع

سوال

تعداد و درصد سوالهاي

عيني و نيمه عيني

تعداد و درصد

سوالهاي تشريحي

بعد محتوا

بعد هدف

محتواي دروس يا فصول و يا بخش ها

تعداد سوال ها

درصد سوال ها

دانش

درك و فهم

كاربرد

تجزيه و تحليل

تركيب

ارزشيابي

تعدادسوال ها

درصد سوال ها

100

حوزه شناختي به دو بخش اصلي دانش و توانائيها و مهارتهاي ذهني تقسيم شده است .

الف- دانش :

بنا به تعريف بلوم ، شامل يادآوري امور جزئي و كلي ، يادآوري روشها و فرايندها ، يادآوري الگوها ،

ساخت ها و موقعيت ها است . براي مقاصد اندازه گيري ، وضعيت يادآوري تقريبا همان بخاطر آوردن مطالب مناسب

است هر چند كه در يادآوري ممكن است مطالب اندكي دستخوش تغيير واقع شوند . با اين حال ايجاد تغيير بخش

كوچكي از عمل يادآوري را شامل مي شود .

ب- توانائيها و مهارتهاي ذهني ( فرادانش ) :

فعاليت ها و مهارتهاي ذهني از پنج طبقه تشكيل شده اند ( فهميدن ، كاربرد ، تجزيه و تحليل ، تركيب و ارزشيابي

اصطلاحات

دانش امورجزيی واقعيتهای مشخص

دانش

دانش روالها وتواليها

دانش طبقه بنديها وطبقات

دانش راهها

وسايل برخورد دانش ملاکها

با امور جزيی

دانش روشها يا روش شناسی

طبقه بندی

دانش امور کلی دانش اصلها وتعميم ها

وانتزاع ی دانش نظريه ها وساخته

حوزه شناختی

ف هميدن ترجمه

تفسير

برون يابی

پ کار بستن يا کاربرد

تحليل تحليل عناصر

تحليل روابط

تحليل روابط سازمانی

ترکيب توليد يک اثر بی همتا يا منحصر به فرد

توليد يک نقشه يامجموعه اقدامات پيشنهادی

استنتاج مجموعه ای از روابط انتزاعی

ارزشيابی

داوری بر اساس شواهد درونی

داوری بر اساس ملاکهای بيرونی

حيطه دانش

الف- دانش امور جزئي :

1 - دانش اصطلاحات : تعريف اصطلاحات علمي وفني

– بيان معني لغات تازه درس

-2 دانش واقعيتهاي مشخص : گفتن وقايع مهم تاريخي مربوط به كشور- بيان خواص فيزيكي

« اصطلاحات زير را تعريف كنيد : الف- بيابان ب- مخروط افكنه » : مثال

ب- دانش راهها و وسائل برخورداري با امور جزئي :

- 1 دانش امور قراردادي: توضيح قواعد- بيان قواعد وقوانين

- 2 دانش روالها وتواليها : توضيح تاثيرات يك عامل برروابط پديده ها

– بيان تاثيرعوامل بريك عامل

- 3 دانش طبقه بندي ها وطبقات :گفتن نقش وهدف يك رشته علمي

– بيان اشكال مختلف يك پديده

- 4 دانش ملاكها : بيان ملاكها مورد استفاده درتعيين ارزش يك مورد خاص- بيان ملاكهاي طبقه بندي علوم

-5 دانش روشها يا روش شناسي: نام بردن روشهاي مناسب بررسي مسائل- بيان روشهاي مورد استفاده دانشمندان براي

پاسخ به سوالهاي كه درباره يك موضوع خاص .

ج- دانش امور كلي وانتزاعي يك رشته:

1 - دانش اصلها وتعميم ها: بيان اصول مهم در يك موضوع

– بيان قوانين علمي يك موضوع

2 - دانش نظريه ها وساختها: بيان اصول ونظريه ها درس- توضيح نظريه هاي مهم از يك موضوع خاص

حيطه فهميدن

فهميدن يعني درك مطالب كه فرد از آن طريق درمي يابد كه هدف اصلي مطلب مورد نظر چيست . مرحله بالاتر از

دانش است زيرادردانش از فراگيرخواسته مي شود مطالبي راكه آموخته بدون دخل وتصرف زياد درآن به ياد آورد ، اما در

اين طبقه ، يادگيرنده علاوه بر حفظ ؛ مطالب را بايد بفهمد .

« : تفاوت جغرافياي سياسي وعلم سياست را باذكر نمونه شرح دهيد » : مثال

اين طبقه شامل سه خرده طبقه مي شود:

- ترجمه :

انتقال معني از شكلي به شكل ديگر، ترجمه از يك سطح انتزاعي به سطحي ديگر، بيان يك مطلب پيچيده به زبان

ساده ، ترجمه از يك نمادي به شكل ديگر ، توانايي خواندن علائم مخصوص يك علم ، ترجمه از يك شكل كلامي به

شكل ديگر، برگردان مطلب از زبان خارجي به فارسي .

- تفسير:

توضيح مطالب از طريق معني كردن با دادن مثالها يا خلاصه آنها ، توانايي تفسير انواع داده ها ، توانايي درك وبيان

انديشه اصلي يك اثر يا يك مطلب بطور خلاصه .

« : نمودارهاي مربوط به رابطه ي حرارت و ارتفاع در شرايط عادي و وارونگي دما را تفسير كنيد » : مثال

- برون يابي :

بسط دادن اطلاعات وتعميم نتايج يك تحقيق يا نمونه اي ازيك گروه به كل گروه ،شق ديگربرون يابي ، درون يابي

است كه شامل پر كردن فواصل موجود در يك رشته اطلاعات است . مثل توانايي تشخيص عواملي كه نتايج نادرست

دارند .

حيطه كاربستن

عبارت است از توانايي كاربرد اصول علمي فرضيه ها ، قضايا وديگر مفاهيم انتزاعي « بكار بستن » يادگيري در سطح

در وضعيت مناسب ، بدون اينكه هيچ گونه راه حلي ارائه شود . يعني استفاده از مطالب انتزاعي (انديشه هاي كلي، قواعد

اجرايي، روشهاي كلي) در موقعيتهاي عيني وعملي . همچنين توانايي استفاده از اصول و قوانين علمي و استفاده از

محاسبات رياضي در موقعيتهاي عملي زندگي

اين حيطه فراتر از فهميدن است .

3 است . طول واقعي اين جاده را روي زمين

cm 1برابر با : طول جاده اي در نقشه اي با مقياس 500000 » : مثال

« : محاسبه كنيد

حيطه تحليل

شكستن يك موضوع ومطلب به اجزاءيا عنا صر تشكيل دهنده ي آن به گونه اي كه سلسله مراتب انديشه ها به

صورتي روشن داده شود وروابط ميان انديشه هاي بيان نشده مشخص گردد.

« : ارتباط بين فرسايش خاك در ايران را با ميزان مهاجرت روستائيان به شهر تحليل نماييد » : مثال

اين طبقه از سه خرده طبقه زير تشكيل مي شود :

1 تحليل عناصر :

توانايي تشخيص واقعيتها از فرضيه ها ، توانايي تشخيص فرضهاي بيان نشده در يك مطلب خواندني

-2 تحليل روابط :

توانايي تشخيص روابط علت ومعلول از ساير روابط ، توانايي تشخيص بيانات مربوط از بيانات نامربوط دريك بحث

-3 تحليل روابط سازما ني :

توانايي تشخيص نقطه نظرها يا تعصب هاي نويسنده در بيان يك واقعه تاريخي ، توانايي تشخيص فنون مورد استفاده

در مطالب ترغيبي

حيطه تركيب

كنار هم گذاشتن عناصر وبخشها براي ايجاد يك كل يكپارچه وتوليد طرح يا ساختي كه قبلا بدين شكل وجود

نداشته است . تركيب همان فعاليتي است كه به آفرينندگي يا خلاقيت معروف است .

«؟ بررسي كنيد چگونه ميتوان با توسعه گردشگري، به توسعه اقتصادي در كشور دست يافت » : مثال

-1 توليد يك اثر بي همتا يا منحصر به فرد :

توانايي نوشتن مقاله واثر ، توانايي بيان تجارب شخصي به طور موثر

-2 توليد يك نقشه يا يك مجموعه اقدامات پيشنهادي :

توانايي پيشنهادها وطرق جديد در يك موضوع خاص ، توانايي ابداع طرح هاي جديد براي يك مشكل يا موضوع خاص

-3 استنتاج مجموعه اي از روابط انتزاعي :

توانايي تدوين يك نظريه جديد علمي كاربردي، توانايي انجام اكتشافات ، اصول و قوانين علمي

حيطه ارزشيابي

داوري درباره ي ارزش مطالب وموضوعات براي مقاصد معين .

« . عوامل موثر در بروز سيلاب حوضه آبخيز اترك را مورد ارزيابي قرار دهيد » : مثال

اين طبقه از دو خرده طبقه زيرتشكيل شده :

براي قضاوت « بر حسب معيارهاي دروني » - 1 داوري براساس شواهد دروني : توانايي كاربرد ملاكهاي داده شده

درباره يك اثر

- 2 توانايي نشان دادن اشتباهات منطقي يك بحث

-2 حوزه ي عاطفي :

شامل هدفهايي است كه تغييرات حاصل در علاقه ها ، نگرش ها ، ارزشها را نشان مي دهد . برخلاف هدفهاي حوزه

شناختي ، معمولا هدفهاي عاطفي را نمي توان به صورت دقيق بيان نمود . توصيف رفتارهاي مربوط به حوزه عاطفي دشوار

است به همين دليل اندازه گيري و ارزشيابي از فعاليت هاي مربوط به رفتارهاي عاطفي نيز با دشواري صورت مي پذيرد .

-3 حوزه ي رواني

– حركتي :

شامل هدف هايي است كه با حركت و هماهنگي قسمت هاي مختلف بدن سروكار دارد .

براي ارزشيابي هر يك از اهداف در سه حيطه ي شناختي ، عاطفي و رواني

– حركتي مي توان از روشهاي گوناگوني

استفاده نمود . در فهرست هدفهاي تربيتي ، هدف هاي شناختي را مي توان بوسيله آزمونهاي كتبي سنجيد اما برخي از

هدفها نظير علايق ، طرز فكر ، احساس خوش آيند و ناخوشايند نسبت به چيزي ، گروه يا موقعيت را كه در حيطه

رفتارهاي انفعالي قرار دارد ، نمي توان به وسيله آزمونهاي كتبي سنجيد .

منابع و مراجع مورد استفاده در تهيه مطالب بسته ي آموزشي شماره ي يك

- 1 سيف ، علي اكبر ( 1389 ) اندازه گيري و سنجش در علوم تربيتي ، تهران : انتشارات دانشگاه پيام نور

- 2 سيف ، علي اكبر ( 1389 ) اندازه گيري ، سنجش و ارزشيابي آموزشي ، تهران : نشر دوران

- 3 شعباني ، حسن ( 1380 ) مهارت هاي آموزش و پرورش ، روشها و فنون تدريس ، تهران : انتشارات سمت

- 4 مولفين و كارشناسان سنجش و ارزشيابي ( 1380 ) راهكارهاي اساسي آزمون سازي ( طراحي يك آزمون خوب )

، تهران : انتشارات عابد

- 5 يغما ، عادل ( 1385 ) طراحي آموزشي ، تهران : انتشارات مدرسه

برگزاری کارگاه مجازی آموزش چگونگی تدوین سوالات مفهومی و استاندارد"

مطالب مشابه :

فراخوان طراحی سئوالات استاندارد از کتاب جغرافیای چهارم( پیش دانشگاهی)

برگزاری کارگاه مجازی آموزش چگونگی تدوین سوالات مفهومی و استاندارد"

تعداد سئوالات هر مبحث در استاندارد کاربر رایانه

کدینگ استاندارد حسابداری

شش نوع رب گوجه فرنگی در خراسان رضوی غیر استاندارد اعلام شد

تدوین سوالات مفهومی و استاندارد"-بسته ی آموزشی شماره 2

كم فروشی ۴۲درصد طلافروشی ها در مشهد

اهمیت‌ در حسابرسی‌

ترکیب واحد های تجاری استاندارد حسابداری شماره19

احاطه استاندارد های حسابداری بر کار و فعالیت حسابداران