بررسی مسکن در میان عشایر شهرستان ایوان غرب

بررسی مسکن در میان عشایر شهرستان ایوان غرب

مقدمه:

در هر جامعه ای وضعیت مسکن متناسب با شرایط زندگی ( ثابت یا سیار ) و شرایط ویژه اقلیمی منطقه می باشد. بنابراین هدف از توجه پژوهشگر به موضوع مسکن ، افزون بر مطالعه مرفولوژیکی ( ریخت ، شکل ) بناهای مسکونی یا تاریخی ، پراکندگی و تراکم آنها ، نشان دادن وجوه اشتراک و اختلاف ساختی ، کارکردی در سبک معماری و مصالحی است که در ساختمان ها بکار رفته است.

دلایل گوناگونی های مسکن را می توان از یک طرف در محیط طبیعی و تأثیر آب و هوا در نحوه زندگی جستجو کرد و از طرف دیگر در فرهنگ جامعه و شیوه معیشت ، چنانکه در مناطق مختلف ایران که آب و هوای متفاوت دارند ملاحظه می شود ، اختلاف محیط طبیعی ( آب و هوا ) اختلاف فرهنگی را در پی دارد ؛ یعنی تأثیر طبیعت بر شیوه زندگی است که چنین گوناگونی هایی را در سبک معماری و شکل بناها و مصالح ساختمانی و تنوع آنها به وجود می آورد. بطوریکه مشاهده می شود در مناطق کوهستانی ایران ، غالباً خانه ها در دامنه کوه ، طبقه طبقه و مشرف بر یکدیگر ، دیوار ها از سنگ و سقف مسطح و گل اندود است. نمای خانه طوری است که سقف خانه زیرین حیاط یا ایوان خانه بالایی می باشد. مثل شهر و روستاهای کردستان ( طیبی ، 1378 ص 184).

اصولا زندگي كوچندگان مترادف بازندگي چادر نشيني است. مسكن در اين نوع از زندگي بنا به ضرورت شيوه توليد ومحيط جغرافيايي در همسازي با محيط انتخاب مي شود. وابستگي اين نوع زندگي به مسكن،آن گونه كه در زندگي يكجانشيني به كار برده مي شود مفهوم پيدا نمي كند. جابجايي سالانه از دو محيط جغرافيايي متفاوت از نظر اقليمي، نوعي مسكن را پديد مي آورد كه قابل حمل ونقل باشد.

بنابه روايت تاريخ،انسان كوچنده از نومادهاي اوليه تاکنون،مکن قابل حمل را برگزیده است. بقراط حکیم یونانی معاصر هردوت در بحث از زندگی اسکیف ها می نویسد:« آنها خانه ای ندارند و در آلاچیق ها و یا ارابه های متحرک زندگی می کنند. ارابه های آنان دارای4تا 6 چرخ است. این ارابه ها از هر طرف به وسیله نمد پوشیده شده و مانند خانه است . این منازل مسکونی در مقابل باد وباران مقاوم هستند. به این ارابه ها 2یا 3 جفت گاو نر بسته می شود. در این ارابه ها زنان و بچه ها کوچ می کنند و مردان سوار اسب می شوند و در پی آنها گله های گوسفند،گاو و اسب حرکت می کنند. آنها تا زمانی که علوفه مراتع تمام شود در یک جای می مانند و سپس به جاهای دیگر کوچ می کنند».

بدین ترتیب معلوم می شود که زندگی کوچندگان از دیر باز تاکنون مسکن قابل حمل را طلب کرده است. بنا به خصلت همین نوع از زندگی،مسکن درمفهومی جداگانه از مفهوم مسکن در زندگی یکجانشینی به کار می رود.(فصلنامه عشایرذخایر انقلاب ،بخش مربوط به مسکن بختیاری)

ازآنجایی که زندگی عشایری مستلزم نوع خاصی از مسکن می باشد وو این نوع مسکن می تواند یک ترکیب فرهنگی به شمار آید، بررسی و شناخت آن از نظر مردم شناسی امری ضروری است و از طرفی بررسی این نوع از مسکن ما را با نحوه سازش با محیط طبیعی و شیوه معیشت عشایری و نیز عوامل فرهنگی در ارتباط با آن،بیشتر آشنا می کند. در نهایت فایده بررسی مسکن در میان عشایر،فراهم آوردن امکان لمس چشم اندازهای متنوعتر از کلیت زندگی عشایری در تمام لحظات می باشد و در این مقام امکان هر نوع غور و تاملی را در اختیار می گذارد.

اهداف تحقیق :

معمولا هر پژوهشی دارای اهداف و انگیزه های است که در حقیقت محرک اصلی انجام تحقیق محسوب می شود.مهمترین اهداف لین تحقیق عبارتند از:

1.به دست دادن شناختی از طوایف و تیره های عشایر منطقه

2.بررسی مصالح و اجزایی که در یک مسکن بکار می رود

3.بررسی و مطالعه فضاهای داخلی و بیرونی مسکن از دیدگاه خود عشایر

3.بررسی و مطالعه عوامل فرهنگی در ارتباط با مسکن

روش تحقیق:

تحقیق حاضر از نوع تحقیق میدانی است که در جمع آوری داده ها و اطلاعات از تکنیک های مانند مشاهده ، مصاحبه ، عکس و اسناد و مدارک استفاده گردیده است.

جامعه مورد مطالعه:

آنچه که در این پژوهش تحت عنوان مسکن در عشایر شهرستان ایوانغرب آمده است مربوط به آن دسته از عشایری می شود که شیوه سکونت آنها در چندین سال اخیر هم به صورت چادرنشینی و هم به صورت ساختمان نشینی می باشد و در واقع اخیرا نیمه کوچ نشین شده اند. یعنی اینکه مدتی از سال را ، به خصوص از اواخر بهار تا اواسط زمستان در مساکن خود در روستاها سپری می کنند و بقیه سال را بصورت چادر نشینی در مراتع خود بسر می برند. عشایری که مورد بررسی واقع شده،محل استقرار آنها از محدوده تنگه « کووشک – kuwešk» تا نزدیکی های مرز سومار با کشور عراق می باشد.

شهرستان ايوان‌غرب:

شهرستان ايوان از شهرستان های جديد استان ايلام است كه استعداد بالقوه كشاورزی و دام داری فراوان دارد. اين شهرستان در حدفاصل بين ايلام به اسلام آباد و گيلان غرب قرار گرفته است. زيبايی های طبيعت اين منطقه بسيار چشم گير است و آثار باستانی آن نيز حاكی از تمدن و تاريخی ديرينه است. مردم اين منطقه از ايل كلهر هستند، و به زبان كلهری گفت و گو می‌كنند. شهرستان ايوان جزو مناطق ييلاقي استان به حساب مي آيد وگردشگاه ساكنان منطقه است و گردش گاه هاي آن مانند خوران يكي از مهم ترين پار ك هاي طبيعي استان است. اقتصاد ايوان مبتنی بر كشاورزی و دام داری است. آب كشاورزی از رودها و چاه های عميق فراهم می شود. دام داری نيز هم چون كشاورزی از رونق خاصی برخوردار است و محصولات آن (فراورده های دامی) مانند روغن كردي يا روغن دان، شير، ماست، كشك، گوشت و... به ساير شهرستان ها صادر می شود. طاق شيرين و فرهاد‏، آتشكده سه پا در بخش زرنه، غار معروف به طلسم نزديك روستاي كله جوب ، شكار گاه شره زول در كوه شره زول ايوان وديدني هاي طبيعي و زيباي آن، گردشگاه جنگلي منطقه سراب ايوان، آثار تپه تاريخي زرنه، زيارتگاه سيد عبدالله در ايوان و زيارتگاه حاجي حاضر در ايوان از جمله مناطق ديدني اين شهرستان به شمار مي روند. موسيقي رايج در اين شهرستان همان انواع موسيقي كردي است كه مورد علاقه و توجه مردم اين ديار است. ايل ايوان از مهم ترين ايل هاي استان است و در ايوان غرب (شمال غرب ايلام )زندگي مي كنند.

مشخصات جغرافيايي

شهرستان ايوان در درازای جغرافيايی 46 درجه و 17 دقيقه و پهنای جغرافيايی 33 درجه و 49 دقيقه و در بلندی 1140 متری از سطح دريا قرار دارد. ايوان از شمال به شهرستان گيلان غرب، از خاور به شهرستان شيروان و چرداول و از باختر به كشور عراق محدود است. آب و هوای ايوان معتدل و نيمه مرطوب است. بيش ترين درجه حرارت 34 درجه و كم ترين درجه حرارت 10- و ميزان بارندگی 635 ميلي متر است.

طوايف و تيره هاي ايوان كلهر

تا پيش از تحولات زمان نادر شاه در ايران،منطقه ايوان كه همچنان به عنوان مركز پر قدرت ايل كلهر بشمار مي رفت،تيره ها و طوايف بزرگي در آن مي زيستند.

همزمان با تحولات و تغيرات در منطقه تقريبا دو سوم تيره هاي بزرگ ايوان،منطقه را خالي كردند،به طوري كه از حدود شهر ايوان كنوني به پايين يعني به سمت غرب دشت ايوان خالي از سكنه شده بود و اثري از مردمان طوايف آن در اين منطقه وجود نداشت.

اين كوچ و بي نظمي بزرگ در منطقه ناشي از ظلم بيش حد ماوران ماليات از مردم و نابساماني وضع حكومت بوده است.تا آنجا كه باعث شد تا مردم به پا خواسته و براي فرار از ظلم و جور ماموران دولتي به منطقه امني مهاجرت كنند.

از جمله اين تيره هاي بزرگ،تيره «هله شي»(hla si) كه امروزه در همدان و عده اي از تيره هله شي كنوني در چشمه سفيد كرمانشاه،ماهي دشت،چمچال و...و تيره هاي قلخاني اسپري و بهرامي كه در منطقه گوران كنوني ساكنند و به صورت دو طايفه مستقرمي باشند.

پس از نادر خاك ايوان به دو قسمت تقسيم شد. با توجه به رشد «هفت مال بان سيري» و اينكه نصف خاك ايوان خالي از سكنه شده بود،از حدود روستاي اسماعيلي تا حدود خوران به سمت شرق ايوان به بان سيري معروف گشت و نيمي ديگر كه از حدود روستاي اسماعيلي به سمت غرب دشت ايوان كه خالي از سكنه بود،«چوله ك »(culak) نام گرفت كه منظور طايفه يا تيره خاصي نبود، اما چون اين منطقه خالي از سكنه بود به اين نام خوانده مي شد.لازم به ياد آوري مي باشد كه از جمله تيره هاي بزرگ ديگر كه در اين دوره كوچ كردند،تيره منصوري بود كه امروزه در منطقهشيان اسلام آباد غرب ساكن هستند. (محمدي آيت الله،جغرافياي تاريخي ايوان،ص 211-212)

امروزه در ايوان سه طايفه مشهور وجود دارد:

1. طايفه بان سيري

اين طايفه كه بنياد آن هفت مال (خانواده)بوده،به بان سيري معروف مي باشند.در مورد اصل و نسب اين هفت مال سخن هاي زيادي گفته شده است. از جمله مي گويند كه حاكم منطقه ايوان به قصد زيارت امام زاده محمد(شازاده محمد)رفته و با مردي آشنا مي شود كه خود را از مردم كلهر معرفي مي كند. اين شخص كه به علت كوچ رو بودن به اين منطقه امده و داراي پسر بوده،كه حاكم وقت از او مي خواهد تا به خاك كلهر برگردد و او اين پيشنهاد را مي پذيرد و به همراه حاكم به ايوان مي آيد. منطقه اي كه او و فرزندانش در آن ساكن مي شوند، بان سيري نام داشته كه بعدها به هفت مال تقسيم شده اند و به هفت مال بان سيري معروف شده اند.

عده اي ديگر مي گويند كه اين مردمان در آن زمان كه تنها هفت مال بودند از مردان كردي بودند كه از منطقه بين تركيه و سوريه به اين سوي كوچ كرده و به اين منطقه آمده اند. كه محل سكونت آنها بان سور نام داشته كه بعدها به اين نام معروف شده اند.

امروزه طايفه بان سيري مستقر در ايوان را متشكل از تيره هاي زير مي دانند:

كيني چرمي(چشمه سفيد)،زلان عليا و سفلي،گاسوار(گاو سوار)،چالانچي عليا و سفلي،فرزگه،الفوزه،خرابان عليا و سفلي،درگه،كل كل ،ماژين عليا و سفلي،خوران،هله شي، عينالي،شير چيا،اسماعيلي سفلي و عليا،بانگر.

2. طايفه چولك

طايفه اي است كه در دو قرن اخير تشكيل شده است. معمرين محل مي گويند كه اين طايفه اوايل سلسله قاجاريه شكل و ريشه گرفته است. چون پس از اسكان تيره ها و طايفه هاي مختلف در سرزمين خالي از سكنه و بدون مالك،نام «چوله ك» بر
آنها نهادند.

نام« چوله ك» از دو كلمه مجزا از هم تشكيل شده است: (چول= خالي) و (له ك = منطقه،ناحيه)كه در اصل منطقه خالي معني مي دهد.

تيره هاي اين طايفه عبارتنند از :

لات،بنده سر،ساتيان،نرگسي،شاله شوري،وينت،رستم خاني،سرتنگ عليا و سفلي،باباگير،جوخان عليا و سفلي،كلان،ميوانه،عليگه،حصار شاوه،چفته،بلي ين.

3. طايفه كلهر

زيستگاه طايفه كلهر در سراو بازان (سراب بازان)،كيني چرمي(چشمه سفيد)،زلان عليا كه در قسمت غربي دشت اوان مستقرند. مركز آن روستاي سراب بازان كنوني است كه در بين كوه هاي منطقه،يعني قله مانشتدر شرق،كوه بانكول در شمال و شره زول (شار زول)در جنوب ايوان محدود مي شود. عده اي ديگر از اين مردمان در منطقه «درگ» كه در قسمت پايين دشت ايوان و در انتهاي دامنه كوه شار زول ساكنند. جمعيت اين طايفه كه امروز در منطقه ايوان ساكن هستند،درصد كمي را تشكيل مي دهد؛زيرا عده زيادي از اين منطقه را ترك گفته و به نقاط دور و نزديك رفته اند. طايفه كلهر تيره و انشعابي در منطقه ايوان ندارد.

بررسی مسکن در میان عشایر شهرستان ایوان غرب

مطالب مشابه :

سگ نژاد آلابای(سگ گله آسیای مرکزی)

سگ نژاد قفقازی

سگ نژاد الابای-سگ گله اسیای مرکزی

بررسی مسکن در میان عشایر شهرستان ایوان غرب

صدای عشایر- سگ ها و گرگ ها- لرستان تا کی باید مظلوم بماند- قلعه فلک الفلاک- تالاب های پلدختر - مسیحا

سگ نژاد سرابی(sarabi) – ماستیف ایرانی

مشخصات سگ كردي

گبه قشقایی